Ka Lahui Hawaii, Volume I, Number 14, 1 April 1875 — Page 3
Ke ano ili o ka Mahina no ka Malama o Mar., 1875.
MANAWA NO HONOLULU.
[HOOMAKAUKAUIA E KAPENA D. SMITH.]
7 Mahina hou ..... 9 49 AM
14 Hapaha mua ..... 2 34.2 "
21 Mahina piha ..... 1 20.3 PM
29 Hapaha hope ..... 5 33.7 "
Ka puka me ka napoo ana o ka La.
1 Puka la...6 24.5 AM. ..... Napoo la...6 0.5 PM
8 Puka la...6 18.5 AM ..... Napoo la...6 03.5 PM
15 Puka la...6 12. AM ..... Napoo la...6 6. PM
22 Puka la...6 7. AM ..... Napoo la...6 7. PM
29 Puka la...6 00. AM ..... Napoo la...6 10. PM
31 Puka la...5 58. AM ..... Napoo la...6 10.5 PM
Ka Latitu me ka Lonitu o Honolulu.
Ma ka hale bele pauahi, Hale Kaawai Helu 2, a i ole ma ka Hale Kilo o Mr. Filtner, penei:
La titu 21° 18' 23" Akau. Lonitu 157° 48' 45" Kom.
Ua lohe mai makou, ua loohia ka Loio Kuhina i ka mai.
Ma ka po o ka Poalua iho nei, ua hoolealea ae ka bana o ka manuwa ma ka Hotele.
Ua make kekahi luina o ka moku kaua "Pensa cola" i ka Poaono iho nei, a ua manele ia i ka la Sabati ae.
Ke Alanui Emma kekahi o na alanui i lawa pono me ka wai i keia mau la.
Ke kali nei no makou a me ka lehulehu pu no ka hoea mai o ka moku me na lono no ke Kuikahi Panailike.
He wiliko hou ke kukulu ia ana ma Hamakua, Hawaii. Ua kuai ia iho nei ka megini o ka hale hana hau mua, a e hooili ia ana ilaila.
Ua koho iho nei ka Ekalesia o Kaumakapili ia W. A. Kiha i kumu kula haole no lakou. E kamailio ana makou no keia mea ma keia pule ae.
E kala mai na makamaka no ka hoopanee hou ia ana o na "Ninau me na Pane" a keia pule ae, ua komo e kahi waa.
Ma ka Poakahi iho nei, ke koho ia ana o ka hoa ekolu o ka Papa Kula o keia Apana. O Rev. Helemano ka i komo, haule o Rev. M. Kuaea a me A. Kalauli Esq.
I ka wahi ia'na o kekahi huamoa i keia mau la iho nei, ua loaa he hua hou iho no ko loko, e like ka nui me ka hua nunu. Alua hua o ka mea hookahi. Kupanaha!
I keia mau la aku nei ke kalewa hou ia ana mai o na papaa hau huihui. Ua paa ka megini hau a Robata Raikoropa. "Malia ka i haukeke ai a uliuli ko'u mau lehelehe i keia mau kakahiaka nui iho nei," wahi a ko makou ukali.
Ma Waipio, Ewa, Oahu, ma ke ahiahi Poalima o kela pule aku nei, oiai, o Mr. D. R. Parks (Paka-ki-manu), oiai oia e hoomakaukau ana i ka poka lu owili no ka pu, ua pahu ae la, a okaoka liilii kona lima hema. Ua holo koke aku o Kauka Makalu e ike iaia, a ua kauia me ka laau.
Ma ka Poaha o ka pule i hala iho nei, ia Kealakai e holo nui ana me kona kaa lio ma ke Alanui Moiwahine, hookui aku la ia me kekahi pake, a hina aku la ka pake a pakele mahunehune kona ola. Ua hoopiiia o Kealakai a e hookolokolo ia'na no ka hoopoino i ke ola o ka lehulehu. Pela ka lohe.
Ma ke ahiahi Poaono o kela pule aku nei, ua hookuku ae na kaawai helu 1 me 4 i ka ikaika o ka wai, a me ka holo ma ka hana. I ka makou hoomaopopo ana, ua ikaika like no a ano oi iki paha ka wai o ka helu 1, aka, ua ikaika no na keiki Hawaii, a ma ka heihei ana ua eo i ka helu 1, me ka eleu nae o Hawaii.
Ma ka Poalua o kela pule, Mar. 23, maloko o ka Pa'lii Iolani, make aku la o Aberahama Russell. Ua kamaaina oia i na Hawaii ma ka inoa, a keiki hookama a na 'Lii. He 65 kona mau makahiki.—Ma ka Poalima mai, Mar. 26, make iho la o Allan Wilkes Judd (Alani Kauka,) iloko o ke 33 o kona mau makahiki. He oiwi oia no Hawaii, a ua ike puni ia oia ma na mokupuni nei o kakou. Me ka ohana ko makou walohia pu ana.
Ua makemakeia e hoalaia i Hui Hoole Waiona no na Hawaii, ma ka olelo Hawaii na mea a pau. Auhea oukou e na makua o ka lahui, me na enemi o ka Moi Alakohola? E ala a e hoike ia oukou iho.
Ma ka Poalima o ka pule i hala, ua loaa aku kekahi kanaka paahao o Kawa e lewalewa ana me ka paa o kona pua-i i kekahi wahi kaula ua make loa. Ma ka la mamua iho, ua ala ae kekahi wahi kue mawaena ona me kekahi hoa paahao, oiai e hana ana ma ka pa halealii, a no ke ku o ka hewa iaia ua hoopaaia oia e ka luna paahao maloko o kekahi o na rumi pouli no kekahi mau hora, a i ka hele ia ana'ku ma ua kakahiaka nei, e lewalewa mai ana kela, ua hakii ia ke kaula mai ka hao puka aniani mai. No Hope Ailana oia, a o "Bob" kona inoa i kamaaina ia. Ua noho na Kiure Koronero e noonoo i ke kumu make, a ua hooholo e like me ka mea i hai ia maluna.
O KA HOPE O KO HAWAII NEI PAE AINA.
[HAKUIA E REV. E. BOND.]
Oia ka haawina i haawi ia mai ia'u. He koikoi no ke ano. He mea pili i ke ola, aole nae i ke ola o ke kanaka hookahi, i ke ola no o ka lahui okoa.
A, heaha la ka mea e maluhia ai ke ola o ka lahui okoa, a e mau ai hoi a mau? ke i mai nei oukou, o ka pono no oia "ka mea e mau ai ke ea o ka aina." Ua pono no ia. O ka pono o ka noho ana imua o ke Akua a imua o kanaka, oia hoi o ka pono lani a me ka pono honua, oia ka mea e mau ai.
Heaha ka mea e mau ai ke ola o kou lio, bipi, hipa? O ka malama pono ia 'na no. A i ke ola o kou kihapai ai? Oia iho la no, o ka malama ana.
A nana aku au i ke ola o ko Hawaii nei, hu koke mai ka ninau.
I. Pehea ke ola o keia lahui ma na mea pili i ka noho ohana ana?
No ka mea ma ka ohana, malaila ka muo ana o ke aupuni, i ikea ma na aina a pau. Malaila i lulu ia aku ai na anoano e kupu mai ana i aupuni. A, e like me ka ohana, pela no ke aupuni, ma ke ano nui o kona noho ana a o kana mau hana.
A o ka mea keia, e nawaliwali loa ai kuu wahi manaolana, no keia lahui. No ka mea i ko'u nana aku, ua hele a hio ka noho ohana ana o ka hapa nui o keia lahui e noho nei. Ma mua aku o ka makahiki 1864, me he mea la, e hooikaika ana ka hapanui e pii i ka maemae a me ka maluhia io o ka noho ana. Ia wa no hoi, ua maluhia ke aupuni, a holo pono na hana a pau.
I keia wa nae, e noho nei, ua ike kakou a pau, ua emi loa ka pono a me ka maluhia o ka ohana Hawaii, oia hoi, ua lilo ka mare i mea uuku i ka manao o ka hapanui. He mea mau ka haalele kane a wahine. He mea mau ka hookipa manuahi , a he mea ulu a nui mai o a o ke puhi me ka inu rama. A i keia wa hoi, he mea mau i kekahi mau apana, e hooinu i na keiki ia mea ino o ka po. A eia ka ninau. He mea hiki anei ke hoomau ia ke ola o ka lahui noho pela?
Eia hoi keia. O ka hana lima ke kumu e mau ai ka pono o kela lahui keia lahui. Aole loa e paa ana ka aina o ka poe i ao ole ia i ka wa opio, ma na mea pili i ka hana lima. E lilo ana ko lakou aina i kekahi poe ike i ke akamai o ua hana lima nei. Ia lakou no ka waiwai, a no ka poe waiwai ka aina. Aka, he hoole na ohana Hawaii ia kanawai mau a Iehova, a noho wale, me ke ao ole i na keiki ma na hana a ke Akua i kauoha mai ai. A nolaila, a kanaka makua, (ke hiki aku ilaila) ua makaukau ka hapanui i ka mahiai "malalo iho o kekahi haole," aole nae i makaukau e lilo i mau kumeka, mahi-ko, amara, kamana a kapili moku, a kapili kaa lio, "Kuokoa." Oia ke kina! A oia ka mea e holo nei ka lahui o Hawaii nei i ka nele a i ka make.
Ke hoopalaimaka nei kekahi poe Hawaii nei i ka haole. He hana inea wale ae ia! Eia ka pono—aole ka ohumu wale, aole o ka hoohuoi wale, aka, o ke ala mai no a komo aku i na hana e waiwai ai na haole, a pela no e kaili aku ai ka lanakila o ka haole. No na Hawaii keia Pae Aina, eia nae a malama ole ka Hawaii i kana, e lilo aku ana no ia. O ka oiaio no ia, wahi a Iehova. Aole e mau ana na haawina maikai me ka poe hoomaunauna wale. A ninau hou kakou.
II. "Pehea keia lahui i kona noho aupuni ana, a i na mea pili aupuni?"
No keaha la i waiho ia ai na oihana nui aupuni nui a koikoi iloko o ko ka haole lima? Aole oia ka hewa o ka haole! oia hoi o kona noho kuhina ana, a noho Luna K. Kiekie ana. O ke kumu o ko ka haole noho ana mamuli o ia mau oihana, oia ka "makaukau ole" o na kanaka Hawaii. He mau Hawaii e noho nei mamuli o kekahi mau oihana aupuni ano koikoi no. Eia nae, ma ka olelo a kanaka, i ka haole ka lakou la hana e pono ai!
E nana aku hoi i ka Ahaolelo i pau iho nei. Lawe kekahi Luna Makaainana i bila e hoaie i $1,000,000! Ea! Na ka haole mai ke dala, ke loaa mai. A nohea ke dala o keia aupuni e hookaa hou ae i ua $1,000,000 nei? He mea hiki anei ke hookaaia aku ma ke dala? Ke hoole mai nei oukou a pau. A o ka oiaio no ia. A nele ke kanaka i ke dala ole e uku aku ai i ka moraki maluna o kona aina, pehea ka hope? Lilo no ka aina pau pu, wahi a oukou! pela no. A pela hoi keia Pae Aina, aole ia e nele i ka lilo kino okoa no, mamuli o ka moraki nui e like me ia. A nowai ka hewa? Aole no ka haole. Ua ike pono oukou he hala ole ia. O ka mea nana ponoi i kumakaia i ke one hanau o na Hawaii, oia ka poe nana i hapai a nana hoi i hooholo i ua bila ino nei.—O lakou ka poe nana i ume i ko lakou makuahine ponoi, a i ko oukou makuahine ponoi no, oia keia Pae Aina. Ia lakou, oukou e huhu aku ai, aole i ka poe e. He poe pailata hawawa, a ano ole lakou i ka lahui Hawaii, oiai, he poe Hawaii ponoi no.
III. A nana hou kakou i ke ola o keia lahui "ma na mea pili i ka pono o ke Akua."
Pehea la ia? no ka mea, aole ia he mea i nalo. Ua moakaka i na mea a pau. Ua kaulana no hoi.
Ano la ea, ua akaka no, aole loa e mau ana ke ola o ka lahui hoonaukiuki i ke Akua. E heluhelu oukou i ka moolelo o na aupuni a pau. Aia mahea la ka nani o Nineva, a o Babulona no hoi? Mahea ka mana weliweli o Aigupita? Me ka waiwai nui ano e, a me ka lima ikaika o ko Roma aupuni? Ua ike anei oukou i ka mea i piha ai ua mau aupuni pakela mana a pakela nani? Ina pela, ua ike pono oukou, (no ka mea, ua heluhelu oukou i ka Baibala Hemolele,) o ko lakou hoonaukiuki wale ia Iehova, oia ko lakou mea i hina ai ilalo i ka lepo, a make loa.
A o keia lahui no hoi, a ke Akua i lawe mai ai mailoko mai o ka lua meki o ka naaupo a me ka make, a ke Akua hoi i hoomalamalama mai ai me ka malamalama lani, a kahiko no hoi i ke kapa ku i ka maikai—pehea la kona hope, ke haalele oia i ka aoao pololei a maikai, a luu hou aku iloko o kona mau hewa o ka wa kahiko a hoomanakii? "A lilo ka malamalama iloko o oukou i pouli, aole io hoi ka nui o ua pouli la!" He hapa ka pouli o ka poe naaupo a ike ole i ka malamalama, ma na aina pegana e noho la. Oiai, ua oki loa i ka manoanoa, kupouli o ka poe hana i hoolilo ka malamalama o ke Akua i pouli, ka lawe makehewa io no ia i ka lokomaikai o ke Akua.
A pehea o Hawaii nei! Nani kona haule ana mai kahi malamalama nui a i kahi po weliweli ana e noho nei! O ka pouli loa e koe! E! heaha ka hope o ka lahui e iho aku ana i ka po?
Ia oukou e na hoa keia ninau no ko oukou one hanau. O ko oukou makuwahine no ia, a, me he mea la, he kahea uwe kana ia oukou ano, e hoopakele iaia mai ia hope mainoino ae. E hiki anei ia oukou ke hoolohe i kana? I maopopo nae ea, o ka mihi a hoi hou i kona wahi i haule ai, kona mea e pakele ai? A pehea hoi ia mea, hiki anei ia oukou ke hoomaka ano, e hoi hou a e like me ko Nineva e noho haahaa imua o Iehova iloko o ka lehu ahi a me ke kapa ino? Hiki anei ia oukou ke haalele i ka oukou mau mea a pau a Iehova i ukiuki mai ai, a e komo hou iloko o ke ala maemae o ka pono io, iloko hoi o ke ala pii lani?
Ke kali mai la o Iesu e kokua mai ia oukou, a e hoopakele i keia Pae Aina i ka hope weliweli wale, ma o oukou la. O ka oukou no ia e noonoo koke ae ano. E ola anei keia lahui ia oukou, ma o Iesu la? Pehea?
WIL DER & CO.,
(WAILA MA.)
AIA MA KE KIHI O
ALANUI PAPU ME MOIWAHINE!
Ua hoolako mau ia me ke kuai ana aku i na
Papa me na Lako Kukulu Hale
O NA ANO A PAU.
NA PANI PUKA!
PUKAANIANI,
OLEPELEPE,
LAKA,
AMI-LIILII,
AMI-LOLOA.
PENA o na ano a pau,
AILA PENA,
VANIKI, &c.
Na Balaki Pena me Puna,
Na Pepa Hale me na Lipine Pepa.
Aniani, Paakai, &c.
O na mea a pau maluna ae e kuai makepono loa ia aku no ke DALA KUIKE. 7-1y
Laau Ola, Laau Ola.
AIA MA KAHI O
DILLINGHAM & CO.
KA LAAU KAULANA A
BISHOP SOULE!
HE LAAU HAMO MAIKAI KEIA!
a ua kaulana iwaena o ka poe nana i hoao; he mea e ola'i
Ka Hui, Lumakeke, Kikala-hanee, Mau-i, O
a me na mai o ia mau ano.
UA HOAO IA KEIA LAAU A UA MAHALO nui ia. "He umikumamalua makahiki o ka oopa ana o kekahi mea, a i keia laau ua ola koke." Wahi hoi a kekahi, "He laau waiwai loa keia no ka hikiwawe o kona hoola ana." Wahi hoi a kekahi, "Ua pau ko'u hoomaloka, ua hoao au i na laau e ae a pau, aole i ola ku LUMAKEKE, he nui na makahiki o kuu kaa ana i ka eha, a i nei laau ua ola au, ola loa." Eia hou ka kekahi, "He nui na makahiki o ka waiho ana o kuu wahine ma kahi moe me ka mai, ua lapaau ia aole ola, a i ko maua lohe ana i keia laau kaulana, ua hoao ia, a ua ola koke ia iloko o na pule eono." E hoao ka poe mai i keia laau kaulana. Aia ma ka Halekuai o DILLINGHAM & Co., oia hoi ka hale o Kaimana.
Laau Kaulana
A KAUKA SUCH!
He laau e ola'i ke KUNU, ka eha o ka PUU, me ka HANO me na eha a pau e pili ana i ke AKEMAMA. Aia ma kahi o Dillingham & Co., ma ka Halekuai o Kaimana.
7-1 y
G. WEST!
HALE HANA KAA HOLO LEALEA ME na kaa hali ukana. E hana hou ia no hoi na kaa nahaha no ka uku oluolu. E kapiliia na kapuai lio, no ka uku kupono. Ma ka hale hana mua o Mr. Benfield, ma ke Alanui Alii. 7-1y