Ka Lahui Hawaii, Volume I, Number 15, 8 April 1875 — Page 3

Ke ano ili o ka Mahina no ka Malama o Aper., 1875.
MANAWA NO HONOLULU.
[HOOMAKAUKAUIA E KAPENA D. SMITH.]

5 Mahina hou ..... 8 4.7 PM
12 Hapaha mua ..... 11 2.0 AM
20 Mahina piha ..... 5 58.8 AM
28 Hapaha hope ..... 8 46.0 AM
Ka puka me ka napoo ana o ka La.
1 Puka la...5 57. AM. ..... Napoo la...6 11. PM
8 Puka la...5 53. AM ..... Napoo la...6 12. PM
15 Puka la...5 44. AM ..... Napoo la...6 16. PM
22 Puka la...5 39.5 AM ..... Napoo la...6 17.5 PM
30 Puka la...5 33. AM ..... Napoo la...6 21. PM
Ka Latitu me ka Lonitu o Honolulu.
Ma ka hale bele pauahi, Hale Kaawai Helu 2, a i ole ma ka Hale Kilo o Mr. Filtner, penei:
La titu 21° 18' 23" Akau.  Lonitu 157° 48' 45" Kom.

          Ma ka Poakolu o ka pule i hala, ua lawe hou ia aku o Mr. Kahananui ma ka Halemai Pupule.

          Ma ka po Poalua iho nei, ua hoonanea hou ae ka bana o ka manuwa ma ka Hotele Hawaii.

          He mau la ikiiki keia o ka wela a ka la, ke hele la a "moa unounoo Puna i ke'kua wahine."

          Ma ke "Kilauea" i holo aku ai ke Kakauolelo o ka Papa Hawaii i Kauai, e noho pu me ka Aha Euanelio o ia Mokupuni, ma Anahola, i ka la 7 o keia mahina.

          Ua wehe ia ke kau hookolokolo o ka Aha Kiekie no Aperila i ka Poakahi iho nei, hookahi wale no Lunakanawai ma ka noho.

          HE A-O KULINA ka inoa o kekahi ano papale pua hou e hana ia mai nei i keia mau la, heaha aku la auanei ka mea i koe.

          I keia hoi ana mai paha a ke "Kilauea" mai Kauai mai, e hana a hoomaemae hou ia ana oia, pela ka lohe i hiki mai ia makou.

          I kela mau la, eia na'lii, ka Moi kane me ka Moiwahine maluna o Puowaina kahi i kanu laau ai, o ka ulumahiehie mai koe o ia puu i na lau uliuli o na laau. He maikai ia.

          I ka la Sabati, Aperila 4, na Rev. L. Kamika a me Rev. J. F. Pogue i lawelawe no na anaina pule ma Kaumakapili, oiai ua hele ke Kahu o Rev. M. Kuaea i Koolau.

          Maluna aku o ke "Kilauea" i ka Poakahi iho ni i kau aku ai ke Kama'lii Keanolani, no ka aina kaili la, i imi aku la paha i ka hanai Alii, a i ole he huakai okoa no.

          Ma ke awakea o ka Poaono o ka hebedoma i hala, komo mai la ka "Mikado" mai Kikane mai, maluna ona, he mai puupuu liilii, a ma ia po ana iho, ua holo aku oia no Kapalakiko.

          Iloko o ka pule i hala ae nei, i ka wa a ka moku okohola "James Allen" e ku ana mawaho o ke awa, lele iho la kekahi mau keiki paniolo elua iloko o ke kai i ka po, a o ko laua nalowale loa no ia.

          MA Waikiki, make o James L. Lewis, he haole kamaaina oia no keia kulanakauhale, a ma ka Poakolu iho nei i manele ia aku ai kona kino lepo. A ua waiho iho oia he wahine a me na keiki.

          Ua hookaumaha ia mai nei makou ma na lono hope mai nei, no ka make ana o Ed. F. Bishop, ke keiki makahiapo a Bihopa o Lahainaluna. Iloko o ke kula kahi i noho mai nei ma Amerika, a loaa i ka mai fiva a make aku la.

          Ma ke kakahiaka o nehinei i huli hoi mai ai ke Kilauea mai kana huakai aku nei i Kauai, ua kau pu mai ke Keiki Alii Leleiohoku a me ke Kama Alii Keanolani, a me kekahi poe e ae, he huakai mama keia a ke Kilauea.

          I ke ahiahi la Sabati i hala iho nei i ka wa a Miss. Nellie Judd, kaikamahine a Kauka, e holo mai ana i ka pule, maluna o kona kaa, halawai aku la meia na kanaka holo nui elua, hookui aku la kekahi lio me ke kaa, a hai iho la ke kaa.

          Ma ka Poakahi iho nei, ua holo aku la kekahi kaa lio lawe ohua me ka puiwa o ka lio a komo ma ka Pa papa o Waila ma, a hookui aku la me ke kumu laau wi, a haalele iho la ua lio nei i ke kaa mahope ono, me ka nahaha. "Mai haalele wale a hoohemahema."

          OIA KA PONO.—Eia ke ike ia nei kekahi mau Hawaii opio e hoolawa mai ana i na houpo lewalewa o kekahi poe me ka lakou mau hana, nolaila, e na opio o ka hanauna hou, e hoomahui ma ka hana maikai, i ola keia mua aku, a oia ka mea e pono ai.
Ke kahea ia nei oukou e na makamaka a pau i lawe i ka kakou milimili malalo o S. K. Kekukahiko ko oukou luna i waiho mai, e kii koke mai oukou i ko oukou mau pepa ma ke keena kuai buke o ka Papa Hawaii.

          Eia ma ko makou pakaukau e waiho nei ka leta a D. K. Piikoi, Honolulu, Oahu, a me ka Miss Kalumaikaiwalani; he mau leta keia maluna mai o ka Hoku Ao no Maikonisia mai, e kii koke mai oukou e na makamaka.

          Eia ko kakou makamaka o ka ua Ukiukiu o Makawao me kakou e luakaha nei i keia mau la, oia hoi o Rev. C. B. Andrews, ua loohia ia oia e ka pilikia mai, a ke lapaau ia nei, aole nae makou i lohe hou mai no kona oluolu.

          Ma kakahiaka nui o ka Poaha, la 18 o Feb., ua mahuka o Mose Kaaikaula, mai ka poli pumehana aku o kona mau makua. Ua pee oia ma kauhale i ka la 18, 19, 20, 21. A ma ka Poakahi, ua kau oia ma ke Kuna "Ane," Kapena Henery, no Honolulu. Ke kauoha ia aku nei ka Lahui Hawai ponoi, e hoike koke mai, mai hookipa ia ia o pilikia auanei. Me ka mahalo.  D. B. POHEEPALI.
KALOKO, KONA A., Ap. 1, 1875.

          NA MEA HOU O HALAULA, KOHALA, HAWAII.—Ma ka la 25 o Feb., ua hui ae la na wahine o keia wahi he ahaaina lele kowali. Eia nae elua ano kowali, lele iluna o ka laau a he kowali lele ilalo; eia ka mea apiki, o ka huhu o kekahi aoao lele kowali i kekahi aoao. Eia ka mea kupanaha, ina e noke mai ka ua a nui loa, aole i ae e, he ua, he makani, he lepo, kani no ka hula iluna o ke kowali, a hookahi nae hana ana i moku ai ke kaula a waiho mai ana ke kanaka i haule ai iluna o ka pue-uala, mea no hoi kau la a makau ae. He mau wahi mea hou ia.  S. W. KAUHI.

          Ma ka Poaha o ka pule i hala iho nei, ua hoike mai la na hiohiona a me na ano o na ouli o ka lewa, a uhi ae la na ao hakukoi panopano e huna i ka malamalama o ka la, a ma ka auina o ia la, ua haule mai no na paka ua, mawaena paha o ka hora 6 a me 7, ua lohe ia ka leo nakulu o ka hekili a me ka uila. A ma ka Poalima ae, ua aaki paa ae la na ao hakumakuma a pouli ka lewa, a iho mai la na paka ua me ke koikoi; a ma ka hora 2 oia auina la, ua hiki ole i na paahana ke hoomaopopo iho i ka lakou mau mea e hana ai, no ka mea, ua oi ka ikaika o ka pouli e uhi ana ia wa.

          AHAAINA HOOPAU KAUMAHA.—Ma ka la 23 o Feb., i hala, ua hapai ae o Mrs Kalua Kaehu he wahi Paina Hoopau Kaumaha, e pili ana no ko lakou luakini e ku nei ma Waikane; no na lilo a pau o ka hooponopono hou ia ana iho nei. E like me ka mea i hoakaka mua ia ma KA LAHUI HAWAII. Ua kahea ia na hoahanau o ka Ekalesia, a me ka poe mawaho, e hele ae ma ia la. O ka poe no i ku i ke aloha no ia hana, ua nauwe mai no lakou me na wahi hipuu iki ma ko lakou mau lima. O ka huina o na dala i loaa ma ia lulu a ana a lakou, he $21.25. Aole no i nui loa na lilo no ka hoomakaukau ana i na mea ai, he $4.50 wale no. Ua manao ia o na dala i loaa ma ia lulu ana, e hookaa ia no na lilo o ka hana hou ana i ka luakini. He hana maikai keia e pono ai ke ukali aku na Ekalesia e ae, i mea e holo pono ai ka ke Akua hana. Aole o lakou kahu, aka, ua hooikaika nae.  Me ka Mahalo,
S. B. KAOHAIULA.

No ka Uwea Tele garapa Moana.

          Ma ka halawai hope loa iho nei a ka Ahaolelo Congress o Amerika Huipuia, ua waiho ia mai kekahi bila e noi ana e hoomoe ia kekahi Uwea Telegarapa ma ka moana mawaena o Kapalakiko me Kina, a me ka hui ana me Hawaii nei. No ka pokole loa nae o ka manawa, aole i holo ia hui ana a ia aha, a ua manao ia, a keia hui hou ana ae, e holo ana ua bila nei.
          Aole no i loihi loa ka manawa i hala ae nei mai ka hoomaka mua ia'na o keia mea he telegarapa e hoomoe ia malalo o ka ilikai, he 20 wale no paha makahiki, a me he la iloko o ia mau makahiki pokole, ua laha puni kona kaulana ma na aupuni a pau o ka honua nei.
          Ua hooikaika nui ia ka hoomoe ana i ka telegarapa mawaena o na hapa-poepoe hikina a me komohana, ua halawai nui mai me na ulia kuikawa o na ane nui, aka, aole i kuihe mai ka hoomanawanui ana a ka naauao, a i keia la, ke noho nei ia mau poai me ka leo pane o ka telegarapa iloko o ka wa pokole loa mawaena o laua. He mea hohonu a ano nui no hoi ka noonoo ana iho o ke kanaka, a hoomaopopo ae, iloko o ka hapaha keneturia hope iho nei, ua ike ka honua holookoa i na hana kelakela i hoala ia mamuli o ka uwea telegarapa ma ka moana; a i keia manawa, (koe na mokupuni ma ka moana Pakipika nei a me Nu Kilani, ka lae Good Hope ma Amerika Lalo, a me ke kau mau wahi kakaikahi ae), ua hoolawa ia na lahui naauao o ka honua nei me ka mana pane aku a pane mai, i aneane e like ka hikiwawe me ka uila; e lawe ana i na lono mai kekahi aupuni hookahi a lohea iloko o na aupuni e ae a pau i kamoe ia e ke telegarapa. E hoolilo ana ma ke ano, hookahi hui o na ano lahui he lehulehu, a i hoohuiia i kahi hookahi e keia apo a lilo i hookahi ohana, me ka nee malie ana imua iloko o kela me keia makahiki.
          O ka hoomakaia ana o keia mea he uwea telegarapa ma ka moana e hoomoe ia, iloko no ia o ka M. H. 1850, mawaena o Beritania a me Farani. Ua hoomoe ia mai Dover ae a hiki i Calais. O ka loa o ua uwea nei, he 25 mile, ua holopono ka hana me ka nui ole o na pilikia, aka, i ka paa ana, hookahi wale no la o ka hana ia ana, a loaa iho la ka poino. Iloko mai no nae o kekahi makahiki, ua hoomoe ia ka uwea telegarapa mua i paa me ka uhi hao, a ua holopono na hana; mawaena ia o Enelani, Belegiuma a me Holani, a ma ia hope mai, ua hoomaka ia ka hoomoe ia'na ma kela a me keia wahi.
          O ka hanohano a me ka aie nui o ka honua nei no keia mea kamahao he uwea telegarapa moana, ua kau aku no ia maluna o C. W. Field, he haole Amerika oia. Iaia i haawi mai ai ka ahaolelo Congress o Amerika Huipuia i na mahalo hoomaikai iloko o ka malama o Dekemaba, 1866, a hooholo iho la e hana ia kekahi medala gula, a e haawi makana ia'ku iaia mao ka inoa o ka lahui o Amerika. He kakaikahi paha maloko o ka moolelo o ka honua nei, e loaa ai kekahi wahi e hai ana no na hana nui i like me keia, a i kulike ai hoi ka hoomanawanui o kekahi e hoohuiia na aupuni nui malalo o ka mana kamailio uila e like me ko keia Cyrus W. Field. No na makahiki he 13 oia i hooikaika ai e hooko ia kona mau manaolana, a iloko o na ulia me na kaohi, aole loa oia i kuemi hope iki mai a hiki i keia la.
          He mea hiki ole ia makou ke lawe mai a hoike aku i ke ano me na hana o ka hoomoe ia ana o ka telegarapa mawaena o ka hapa poepoe poai hikina a me komohana, me na hooikaika pauaho ole a keia C. W. Field. No ka piha e o ka kakou pepa, aka, ua lawa no paha ka hai ae, a iloko o ka M. H. 1858, i ka hoomoe mua ia'na o ka telegarapa mawaena o na poai elua, ua hoala koke ia ka noonoo ana o ka poe waiwai ma ia mea, a ua hoalaala ia na kumu e hoohui ai na mokupuni Beritania me kekahi mau wahi ma Europa me Asia, a iloko o ka M. H. 1870 iho nei, ua kamoe ia'ku la ke telegarapa mawaena o Enelani, Inia, Singapore a me Bataria, a i ka M. H. 1871, ua kolo loa aku la i Kina, Iapana a kaalo loa ae la i Auseteralia.
          I kumu e lawa pono ai ke anapuni i ka honua, e hoemoeia i uwea telegarapa ma ka moana Pakipika nei, a i ka holopono ana o ia mea, o ka wa ia e lanakila ai na moeuhane manaolana o C. W. Field, ka Amerika nana i nai na aupuni naauao o ka honua nei a lilo i hookahi ma ke ano "hookahi mapuna leo."
          I ka la 31 o Mar., 1870, ua waiho aku o C. W. Field i kekahi palapala imua o ka Aha Congress o Amerika Huipuia e noi aku ana e ae ia ka hui ana o kekahi poe me na dala he umi miliona, e hoomoe ia i uwea telegarapa mai Kaleponi ae a Iapana a me Kina, a ua waiho ia imua o ka Aha Senate ma ka la 31 o Mei oia makahiki no, aka, no ka lohi loa, ua hookuu e ia ka aha Congress, a hala ka manawa, Mamuli o ka hooikaika o C. W. Field, ua hooholoia he kanawai e haawi ana i ka mana i ke kakauolelo o na aumoku kaua e hoouna aku i kekahi mau manuwa e holo ma na moana me ke ana i ka hohonu, a i keia mau la iho nei, ua hooko pono ia na mea i makemake ia. Ke noonoo pono iho ko makou mau makamaka, e hoomaopopo iho no lakou, i na manuwa ana moana i ku iho nei ma ko kakou awa nei; a oia mau moku malalo no ia o ua kauoha nei. Ina e hoomoe ia keia laina telegarapa hou ae, alaila he 5,573 mile ka loa mai Kapalakiko ae a hiki i Iokohama, Iapana. E hoomoe ia'na  nae ma o ekolu puali. Mai Kapalakiko a hiki i Honolulu nei, he 2,093 mile; mai Honolulu aku nei a hiki i Midway Ailana, 1,220 mile; mai laila aku a Iokohama, 2,260 mile. He nui aku no na laina telegarapa i manao ia e hoomoe, a mawaena o lakou kekahi mai Honolulu aku nei a hiki i Fiji.
          Ano he mea hiki ole ia makou ke umi iho i ke koni ana a na aakoko no ka holo mua o keia mau mea, o ke kau ana mai o ka uwea telegarapa maluna o ko kakou mau wahi pukoa nei, o ka hapai ana ae no ia ia Hawaii, a aia wale no ia kakou ka hooikaika ana e koo ae malalo i kau kehakeha mau ai oia ma ia kulana.

Hana hewa, haumia, a hilahila ole.

E KA LAHUI HAWAII;—Aloha oe:
          Ma ka la 27 o Maraki iho nei, ua hele mai kekahi wahine opiopio helehelena maikai ma ko'u rumi, a ua hele pu mai me kana kane mare, he kanaka opiopio ano makaala kupono oia; aka, ua ano e ka wahine, ua haalulu ke kino, ua ulaula na maka. Ninau aku la au iaia i kona pilikia, olelo mai kela penei, "E noho ana no au ma ka hale o kuu makamaka wahine i mare i kekahi pake, a he mau malihini maua no Lahaina mai," e kamailio ana makou, komo mai ana kekahi kanaka ma ke ano makai, o ——— kona inoa, olelo mai la, "I kii mai nei au ia oe e lilo oe i wahine hookamakama (i wahine laikini), e hele kaua ma ka Halemai o ka Moiwahine." Ia wa, hoomaka au i ka uwe me ka olelo, 'Auwe, he kane mare no ka'u, e kali iki paha oe a hoi mai oia,' hoole mai ua makai nei, "aole, e hele mai no ano."—a hele pu aku no au me ka uwe a hiki ilaila. Ninau mai la ke kauka haole ia'u, 'he kane mare no kau?' Ae aku la au me ka olelo e kali iki, he hele mai koe, me ko'u uwe no, olelo mai oia aole make uwe, aka, ua hoohilahila oia ia'u, aole nae oia i haawi palapala mai ia'u, a aole no hoi i kauoha iho ia'u e hele hou aku e ike iaia."
          Owai ka mea nana i kauoha i keia makai e kii aku i keia wahine i mare ia, a e hoolilo iaia i mea paani na keia kauka? O John H. Brown no ia. E na hoa'loha, e ala, e ala ae a hele aku imua o ka Moi aloha lahui, a e nonoi iaia me ka paupauaho ole, e hoopau i keia hana ino ku i ka hoohilahila. O ka Hooulu Lahui ka leo e pae pinepine nei ma na pepeiao, aole i na hana ino. I kuu hoomanao ana i na hana a keia mau haole hana kohu ole, ua like kuu koko me ka wai baila. He mana anei ko laua e hopu me ka palapala hopu ole a me ka hookolokolo ole ia, i na wahine Hawaii a pau loa, a e hoohaahaa ia lakou e like me na holoholona? E na kaikamahine o ke kulanakauhale alii nei, e ala mai oukou a e hele imua o ka Moiwahine Kapiolani, a e nonoi iaia e hapai ia'ku keia mea kaumaha hilahila lua ole mai keia kulanakauhale, e ala! e ala!!
          O keia wahine i hoohaumia ia e keia poe, aole oia he wahine naaupo, aka, oia kekahi o na haumana o ke kula hanai kaikamahine o ka Ekalesia Beritania ma Lahaina, ua puka mai oia mai ke kula mai me ka hewa ole, ua hoohuiia oia me kona kokoolua ma ke kaula aloha o ka mare, ua manaolana oia e noho pu ana laua me ka maemae, a e kokua i ka hooulu lahui, aka, na na lima menemene ole i hoao e hoolei iaia iloko o ke kio lepo o ka hookamakama.
J. P. GREEN.