Ka Lahui Hawaii, Volume I, Number 16, 15 April 1875 — Page 2
KA NUPEPA KA LAHUI HAWAII.
HONOLULU, APERILA 15, 1875.
ME he la iloko o keia mau la, hookahi wale no mea nui e kamailio ia nei e ka lehulehu, a oia no hoi ke Kuikahi. Ua hoike ia ka loa a me ka laula o na aoao a elua, a me he la, i ko makou hoomaopopo ana, aole no i lawa loa na hoakaka ia ana, no ka mea ke mau nei no ke ano hopohopo o kekahi poe. Hookahi nae a makou mea e hai ae, a oia keia: "Ma ka holo ana o keia Kuikahi, he hooia kupono loa ia, no ka hooloihi ia ana aku o ko kakou noho'na kuokoa."
AOLE mamua ae i ike ia kekahi mau huaolelo ano ole maloko o na kolamu nupepa e like me ka hoinoino a ke Kuokoa i ke Kahukula Nui. O ko makou manao, ina ua hana ia kekahi mea i kulike ole me ka makemake o ia pepa, o ka hoike pololei mai no ka pono, aole o ka nuku wale me ka hapala wale ana i kela a me keia huaolelo hoohilahila. He kumu no paha ko ia mau huaolelo, aka, ma ka heluhelu ana a hoomaopopo ana, me he la i ko makou noonoo ana, he mau huaolelo ano ole, a he opu-ino maoli no ke ano.
IA oukou e na makamaka mikiala ma ka hoomanao ana mai i ka kakou pepa me na Hanau, Mare a me na Make. Ke noi aku nei makou i ko oukou oluolu e kala mai, a mai huhu ke ike ole iho oukou ia mau mea ma ko kakou pepa o keia pule; no ka mea, ua haawi ia aku no ke kope ma ka lima o ka mea hoonoho hua, a i ko makou ninau ana aku, ua hai ia mai, "ua hoopuka ia maloko o ka nupepa Kuokoa, malalo o ke kauoha a kona Lunahooponopono." A nolaila keia noi. A ua minamina makou i keia makamaka no kana hana hilahila ole, me he la, ua lawa ole kona noonoo ana no na manao. Na makou ke kope, a ua haawi ia aku i ka mea hoonoho kepau no ko kakou pepa, a aole loa kuleana o ka Lunahooponopono o ke Kuokoa a mea e ae paha e lima nui ai i ko makou waiwai. Ina he ike ole nona i na rula o keia hana, alaila, he pono iaia ke hoomaopopo ma keia hope aku, o hoohalike ia auanei me ke ano o na huaolelo, "miki ke owau no ka hemahema."
"AOLE e ae ia kekahi lahui e hoolulu moku kaua a hoahu lanahu paha maloko o na palena o na Paeaina Hawaii." Oia iho la ka ke ano o ka hoololi maloko o ke kuikahi mawaena o kakou nei me Amerika Huipuia, wahi a ke kilohana pookela Kuokoa o ka hebedoma i hala iho nei. Ke hoole aku nei makou i ka oiaio o keia, he okoa loa na huaolelo o ka hoololi he okoa loa keia. Ua like ke kawa o ko laua ano me ke kawa o ke ano mawaena o ka holoholona popoki me ka manu pelehu. Ina i makemake ko makou hoa paonioni e kue i ke kuikahi, he pono iaia ke kukulu i kona mau manao maluna o na huaolelo o ua kuikahi nei, a malaila e kalakalai ai, aole o ka haku wale iho no i kekahi mau mamala olelo, a waiho mai imua o ka lehulehu, me ka hooia mai oia iho la ke ano o ke kuikahi! ke kue nei makou i keia hana, no ka mea, he alakai hewa ia i ka noonoo ana o ka lehulehu, a he imihala me ka manao e hoala i ka manao o na makaainana e kue aku i ka mea no ana i pai mua iho nei. O ke ano a me ka oiaio o ka hoololi i hoopuka hewa ia e ke Kuokoa, oia no keia:
"Iloko o ka wa e mau ana keia kuikahi, oia hoi he 7 makahiki mahope iho o ka pau ana o na hana hope loa a ka Ahaolelo (Amerika,) e hookomo ia na olelo e hoomaopopo ana aole ke Aupuni Hawaii e hoolimalima a hoolilo aku paha i kekahi aina e aku i kekahi kaikuono a awa paha, a i kekahi apana aina paha ona iho."
Ua loaa mai ka leta a "Poe Heluhelu," e minamina ana no ka moolelo o Iulesia no ka lohe e hoopau ia ana. Ua hai mua ia ko makou manao no ia moolelo. Aohe pono ke kuawili hou aku. Ina e hooki mai ke komite, e pau no.
I keia mau la, ua ike ia aku ka hiki pinepine ana mai o na ipu haole ma na uwapo o Kou.
Hooholoia ke Kuikahi Panailike!
He 51 Ae, 12 Hoole.
MA KE ku ana mai o ka mokumahu Macgregor, ua hoi mai o Mr. Henry A. P. Carter, (Hanale Kaaka), kekahi o na Komisina i hoouna ia aku e hooikaika i ke Kuikahi Panailike. Ua hai ae oia i ke kulana o ke kuikahi i keia wa, a ua hoike ia ma na nupepa i hiki mai ke ano o ke kuikahi, a me na hoololi i hookomo a i hooholo ia e ka Senate o Amerika. Ua apono ia ke kuikahi me na hoololi o ia aha, he 51 ma ke kokua a he 12 ma ka hoole, a ke hoike'na keia i ke ano lokahi o ka manao o ia poe no ke kokua ana i keia hana mawaena o kakou me ka lahui Amerika, a me he la, o keia lokahi ana o na hoa o ia aha koikoi, he hooko ana no ia i ka leo o ka lahui e pili ana i ke Kuikahi Panailike. O ka leo o ka lahui Amerika, ua ike ia ma o na nupepa e olelo ana e ae ia ke kuikahi no na kumu kupono no hoi, oia he pomaikai like kai manao ia no na aoao elua. Ma ke ano o na hana maa mau ma ka Ahaolelo o Amerika Huipuia, ua manaoia o keia lokahi o ka Aha Senate, ua like no ia me ka ae ana mai o ka Aha Makaainana, a ua like kona kulana, ma ka aoao o ke Aupuni Amerika, me ka mea i aponoia.
——:o:——
Pili i ke Kuikahi Panailike, mawaena o kakou me na Mokuaina Hui o Amerika, ua ike iho makou i ka unuhi hemahemaia ana aku o kekahi o na hoololi a ke Komite o ka Hale Senate o Amerika, a i hooholo ia hoi ma ia aha no ke kuikahi—oia hoi keia ma ke Kuokoa, "Aole e ae ia kekahi lahui e hoolulu moku kaua a hoahu i lanahu paha maloko o na palena o na Pae Aina Hawaii." O keia unuhi ia ana aku, ua ano e loa mai ka mea i hoike ia ma na nupepa haole i hiki mai io kakou nei; o ke ano o keia hana aia nupepa, he mea kamahao loa i ko makou manao—he ike ole paha o ka mea nana i unuhi i kana mea i hana ai, he kue paha i ke kuikahi, nolaila, hoolei aku la oia i keia mau olelo ano e i mea na ka lehulehu e nolu ai a uluku wale iho no, me ke kumu ole,—hookahi mea i maopopo ia makou, ua like keia mea i ka poe e noho palaka ana ma na ano a pau o keia ninau me he poka pahu la. Ua olelo ae la makou he mea kamahao keia unuhi hemahema ia ana aku o keia mau olelo; ua haohao makou, oiai o na lunahooponopono o ke Kuokoa, he mau kanaka i ike ia ka naauao, no ka piha i hilinai ia ai laua e noho ma na aha noonoo hohonu, a e lawelawe i na oihana koikoi, nolaila, aole no ka hupo keia hemahema—he kue paha—aka, ina ka hemahema o ka unuhi ana, a e like ana no paha ko oukou manao me ko makou ke hoohalike iho i ka pololei me ka mea i waiho ia aku imua o oukou ma ke Kuokoa, penei ka makou unuhi ana i na olelo e pili ana i ke ano o ua hoololi la, "Iloko o ka wa e mau ana keia kuikahi, oia hoi he 7 makahiki mahope iho o ka pau ana o na hana hope loa a ka Ahaolelo (Amerika), e hookomoia na olelo e hoomaopopo ana aole ke Aupuni Hawaii e hoolimalima a hoolilo aku paha i kekahi aina e aku i kekahi kaikuono a awa paha, a i kekahi apana aina paha ona iho."
Aole makou i manao e hoopuka aku i keia mau olelo e pili ana ma keia ano o ka ke Kuokoa mau hana, me ka makemake hoopa, a hoopaapaa wale, aka, no ko makou ike he mea nune keia iwaena o kekahi poe i hoomaopopo ole i ke ano a me na pomaikai o ke kuikahi, a ua makaukau wale e hoonuinui i na hunahuna e hookahua iho ai i na manao kue, nolaila, ke waiho aku nei makou i ka oiaio i mea e holoi ia ae ai ia kumu a na naau hopohopo e kahihi wale ae ai, a houpuupu aku ai i ka manaolana malie o ka lehulehu.
Mamuli o na nune i kupu ae no ke ano e o ka mea i waiho ia aku imua o ka lahui Hawaii e ke Kuokoa, ua komo mai i ka manao o kekahi poe he nui wale ke ano kue, a ua puana ae, mamuli o ia kumu, i ko lakou manao he imi hoopoino ka ka Amerika e hana mai nei i keia lahui ma ka ae ana i ke kuikahi a hookomo i ka hoololi, aka, e pau ana no paha ia mau manao ke ike ia iho ka oiaio maoli, oiai, he kuhihewa ke kahua i ala mai ai o ia mau manao. Aka, aole oia wale na manao o kekahi poe, mamuli hoi o na olelo kue i ke kuikahi i hoike ia mamua aku nei, e ka poe kue, o na hana a pau a Amerika e hana ai me kakou he pahele no ia i lilo aku ai keia mau mokupuni malalo o kona malu. Ina no e haawi wale mai o Amerika he miliona dala, e manao ana no kekahi poe he hana apiki ia i mea e hoopio ai i ko kakou noho'na kuokoa. No ke akaka ole, a no ka hooweli ia ua pilihua a hopohopo mai ka manao o kekahi poe naauao no e noho nei iwaena o kakou. Eia nae, he kumu oiaio anei ia a kakou e nolu iho ai a hooholo iho, o na hana a pau a Amerika e hana mai ai he mau hana hoopoino? Aole. No ka poe i nele loa i ka noonoo keia ano. E hoomaopopo iki kakou i kekahi hiohiona e pili ana i keia mea e hoohikilele mai nei i ka puuwai o ke aloha aina, oia hoi ka lilo ana o ko kakou kuokoa. Ua makemake ia e na aupuni nui ko kakou kuokoa ana, no ka mea, ua nele like lakou i na pono o ke kulana o keia Paemoku, ma kona ano he kahua kiai i ka wa kaua, he wahi e hoolako ai i na moku kaua, a he wahi e hoomaka aku ai i na hana ke hiki mai i ka wa paonioni. Ke lilo keia wahi ia Enelani, alaila, ua paa ke kaola mai Vitoria mai a hiki i Auseteralia, e hooweli ana i na kapakai o Amerika ma keia huli, nolaila, ua lili kumu no hoi ko kakou hoalauna e noho koke mai nei, e mau ko kakou maluhia; a ua pomaikai no oia, ma ka nele ana o Enelani paha a me na aupuni nui e ae i ke kuleana paa maanei. Pela no hoi o Enelani e manao mai ai e mau ko kakou kuokoa, aole e kaili wale ia ae, oiai, ke lilo keia kahua ia Amerika, a i kekahi aupuni e ae, he mea ia e hooweli ai i na aumoku kalepa o Enelani, a holoi ia ae mai ka moana Pakipika e na aumoku o Amerika paha e noho kokoke aku ana. No keia mau kumu ua hoonoho ia mai na luna aupuni kiekie o na aina e, e malama a e hakilo i na imi akamai a kekahi e hookahuli ae i ko kakou kuokoa. Nolaila, ma keia mau wahi hiohiona i hai ia ae la ke ike nei kakou aole o kakou wale kai lili i ko kakou kuokoa; o ko kakou mau makamaka e noho nei kekahi i komo pu iloko o ke kiai makaala ana i mau loa ko Hawaii kuokoa ana.
E ninau mai paha auanei kekahi poe, heaha la keia aloha pumehana o Amerika ia kakou, a panai mai hoi i ke kuikahi, oiai, aole he mea kupilikii nona kona nele ana ia mea, aka, o kakou kai kapekepeke. Eia, ke ole makou e kuhihewa: Nana mai la ko Amerika poe, eia o Hawaii iwaena o na mea o ka ilihune; ke mau keia hune, alaila, e emi mau ana oia ihope, oiai, ua nele oia i ka mea e hiki ai iaia ke hoolawa iho i kona mau lilo ma ke ano aupuni, a e malama aku ai i ke ola o kona lahui, a hoomau aku i kona kulana he pokii iwaena o na aupuni o ka honua nei, e like me ka mea i holo i na aupuni nui. Ma keia kokua ana o Amerika ua manao mai no hoi lakou e komo ana ke aloha pumehana iloko o kakou nona, no keia hana ana i keia wa a no kana mau hana o na kau i hala, a mamuli no hoi o kana mau hana maikai ia kakou ua hilinai mai no hoi kela ke hiki aku i ka wa e hiki ole ai ia kakou ke malama i ko kakou kuokoa, mamuli o ka nele maoli ana, alaila, e haliu aku kakou iaia a e manao oia ka makua e pono ai, oiai, o kana mau hana maikai ka mea e ko aku ai ia kakou ma ia manao. Nolaila, ua maopopo aia no ma o ko kakou hemahema e pio ai kakkou, aole ma ka pakaha wale ia, e like me ke kuhihewa o kekahi poe.
No keia mau mea a pau i hoike pokole ia ae la, ke i nei makou, he pomaikai ko ke kuikahi, aole e like me ka olelo a kekahi poe kaula e i ana he mea hoopilikia. He pomaikai ko kakou, no ka mea, o keia kuikahi kekahi kokua nui e mau ai na oihana imi loaa o keia pae aina; a ina e ulu ae ka loaa o ka aina, he hiki ke hoolala ia aku ma na hana hou. Aka, ina hoi aole he kuikahi e pio ana na oihana mahi, alaila, e nele ana kakou i ke dala, a ina kakou e nele i ke dala, aole hoi e hiki ia kakou ke hooulu ae i na hana e pomaikai ai kakou, a aole no hoi e hiki ia kakou ke hoolawa aku i na lilo o kakou no na mea e lawe ia mai nei mai na aina e mai, a heaha ka hopena o keia nele? Na oukou no ia e noonoo iho.
Ua olelo kekahi poe o ka hoi hope ana o keia lahui i ke ano o na au kahiko he mea ia e pomaikai ai—i ko makou manao aole pela. Ma na au kahiko, ua ike ia ma na moolelo o keia aina, o kona hiki ana ke hooponopono i kona noho'na ma ke kulana naauao oia kona ae ia e na aupuni nui e noho kuokoa, a e lilo i hoa no lakou, he pokii; a ina ma keia ano ka loaa ana o keia kulana iaia, he mea maopopo, o kona hoi hope ana mai na hana naauao a i na ano o ke au kahiko he hoike ia i kona hemahema i ka malama ana i ke kulana i manao ia he kupono no ka noho'na aupuni. Nolaila, aole o ka hoi hope ka mea e mau ai ko kakou kuokoa, aka, o ka hoomau imua, a o ka makee i na pono a pau e mau ai ke kulana i ae ia e na aupuni nui a malamalama o ka honua nei. E nana i ka moolelo o Fiji a e hoomanao kakou, o kona hemahema ua lilo ia i mea e poino ai kona kuokoa. A nolaila, o na mea e kokua ai i ko kakou noho'na, oia no ka mea e hoomau ai i ko kakou kuokoa—o ke kuikahi kekahi kokua nui i manao ia, a o ke apo aku ka kakou i na pomaikai e ulu mai ana mai ia mea mai.
Ka Hookipa ana ia Komisina Kaaka.
Ma ka kakou pepa o kekahi pule i hala iho nei, ua noi aku makou i ka manao maikai o ka lehulehu e haawi aku i ka hookipa aloha ia Hon. H. A. P. Carter (Hanale Kaaka,) kekahi o ko kakou mau komisiona imi kuikahi, i kona huli hoi ana mai kana huakai hooikaika. Ua hauoli makou i ka hai ana aku ua hooko ia ka makou noi, a ua lokahi ka manao aloha o ka lehulehu ma ia mea.
I ka Poaha o ka pule i kunewa aku la kona ku ana mai, me ka nuhou maikai no kakou, oia hoi ka loaa ana o ka laua mea i imi aku nei, ma ke koho ana o ka Aha Senate o Amerika, he 39 ka oi mamua o ka hoole e hooholo ana i ke Kuikahi Panailike mawaena o Amerika Huipuia a me Hawaii nei. I ka po o ia la, ua ulumahiehie ae la ke kulanakauhale me na kukui lamalama a na makaainana, na ahi-kaolele a me na mea hoopahupahu. Ua kamoe mua aku la ka huakai hoohanohano ma ke Alanui Nuuanu, e pii pololei ana e haawi aku i na hookipa mahalo i kekahi o na Komisina Kuikahi, a i ka hoea ana aku i kona home, ua haawi aku la o Mr. S. B. Dole i na huaolelo hookipa, i panai ia mai e ka pane a Komisina Kaaka, e hoike mai ana i ka manaolana, a me kona mahalo piha i na hana hoohanohano a ka lehulehu. Mailaila mai ka huakai a hiki ma Aliiolani Hale, a ilaila i lohe ia'ku ai ka leo o ka Moi, e hoike mai ana i kona hui pu ana me na makaainana ma ka haawi ana aku i ka hookipa pumehana ia Hon. H. A. P. Carter. Ua kamailio pu mai no hoi ke Komisina Amerika, ke Kuhina W. L. Green a me kekahi poe e ae. Malaila mai ka huakai e huli hoi aku ai, a pau ae la na hana no ka hoomanao ana i ka huli hoi ana mai o kekahi o na Komisina Hawaii, me kana waiwai nui, oia hoi ke Kuikahi Panailike, ke koo ikaika nana e hooloihi aku ka noho'na kuokoa o Hawaii.
Ua pakele na maka o kekahi kanaka opio i ka po lamalama iho nei o Hanale Kaaka mai pau i ke ahi. Ua ike ia aku kekahi kanaka ano aoo i ka onou ana aku i ke kukui i na maka o kona pokii oiwi, a hanini aku la ka aila maluna o kona aahu, a lalapa ae la ke ahi a puni kona kino. Mamuli o ka hikiwawe o ke kokua, ua pakele kona helehelena a me kona ola pu mai poino i ke ahi a ka lokoino; a hoi aku la ia me ka wela iki no nae o kona ili. Ina he mea hiki ole ke malamaia ka maluhia o kahi poe, he mea pono i na makamaka o keia ano ke hookaawale ke hiki hou aku i na poe o keia ano, a i ole ia, e hoopau loa ia ka hoolamalama kukui o ka po. Ua pakele keia kanaka mamuli o ia mea.
ELIMA DALA MAKANA—Ma ka Poalima iho nei, ua haule kekahi huihui ki ma ke alanui Alii, mawaena o Kawaiahao a me ke alanui Liliha. E uku ia ana na dala elima i ka mea nana e hoihoi mai ia mau ki ma ke Keena o KA LAHUI HAWAII.