Ka Lahui Hawaii, Volume I, Number 17, 22 April 1875 — Page 2
KA NUPEPA KA LAHUI HAWAII.
HONOLULU, APERILA 22, 1875.
UA hauoli nui makou i ka hoomaopopo ana iho, ua komo ke aloha iloko o ka makamaka Kuokoa no makou, a ke hoomaka nei oia e minamina. Aka, mai manao ia e palulu mai i ko makou mau maka, a e hoopio paha i ka leo mamuli o ia mau huaolelo waipahe, a me ka hilikau wale aku no i ko na oihana mawaho. Mai pono no paha ia mau huaolelo hoopilipili ana, ina he lole wale ko makou, aka, he ike maoli no ma kona mau kolamu, a e like me ko makou ano, ua awiwi e hoike aku i ka pololei a me ka oiaio, a aole no ka huhu. Mai manao ia no ko makou hoike ana i ka oiaio i hookahuli ia'i eia he inaina ke ano, no ka mea, o ke ano no ia o keia mea he nupepa—oia nae paha he okoa ke ano o ia nupepa ea! Ina ua makemake ia e lilo i makaula, a e hoike mai i na mea i ike ole ia e ka lehulehu, he pono iaia ke noonoo mua iho i na hiohiona a me ka hopena o ke kulana o ka poe hookamani.
"UA makemake nui au i ke kuikahi," wahi a kekahi makamaka, "aole nae au i apono i ko kakou papa ia mai e like me na olelo o ka olelo hoololi." Ea! I na la i kunewa hope aku la, ua kamailio nui ia ka haawi ana'ku ia Puuloa ia Amerika, a ua kue nui loa kakou, a o ka Amerika e i mai nei ia kakou ma keia hoololi, me he la penei no ia: "Ua kue oe i ka hoolilo ana ia hai i kekahi meheu o kou one hanau, a ke makemake nei au e hoolilo ia kela manao ou i mea paa, oiai kaua e noho ana malalo o keia kuikahi, a nolaila, ke noi aku nei au e hooia ia kela mau huaolelo hoololi, a e kupaa oe ma ia manao ou, a mai noho a haawi aku ia hai i kekahi wahi o ka aina." O keia ae la ke ano o ua hoololi nei, aole o Amerika i noi mai no kekahi mea a kakou i makemake ole ai, aka, ua makemake kela e hoolilo i ko kakou makemake—oia hoi ka hoole i ka hoolilo aina—i ano kaupale a kanawai paha, oiai ka manawa e mau ana keia kuikahi. Ma keia mea e hoomaopopo pu ia'i, o Amerika no kekahi i komo malalo o ke kaupale o keia hoololi, a e like hoi me ke kulana o na aupuni e ae.
MALOKO o na kulanakauhale nui a pau, ua ike ia keia mau mea ino nui elua, o na hale inu rama a me na hale hookamakama. Ua hele pu kela mau mea elua, ka ona a me ka hookamakama. He mau kokoolua laua, he kokua kekahi no kekahi. A he mau enemi laua no ke ola o kanaka, he mau mea pepehi lahui. Eia no ia mau mea ino elua ma Honolulu. Nui na hale inu i na waiona, a nui no hoi na hale e hai ia nei i mau hale hookamakama. A ke akena nei kekahi poe i ka nui o na loaa mamuli o ia mau hana. Ua haiia mai ia makou, ma ka la 25 o Dekemaba i hala hope aku la, ewalu haneri dala i lawe ia mai ia la hookahi no na kiaha waiona i kuai ia ma ka Nekina! Ewalu haneri dala ka i lawe ia mai e ka mea nona ia hale no na kiaha waiona, no ka la hookahi. A he aha la kana pomaikai i haawi aku ai no ia mau haneri? Aole! Heaha hoi ka pomaikai a na hale hookamakama e haawi aku nei i keia lahui? Ke haanui nei kekahi poe i ka nui o na loaa no ka uku hoolimalima o na kaikamahine o lakou. Heaha la ka lakou i panai aku ai i uku no keia poe kaikamahine, a no ka lehulehu i hoopunipuniia e lakou? He make!
He mea hiki anei i ke aupuni ke kinai i keia mau mea ino? Ua olelo ia aole hiki; he hooponopono ka na luna aupuni. Hookahi mea maopopo, ma na kulanakauhale nui a pau o ka honua nei, ua ike ia keia mau ino nui elua e hoopoino ana i na lahuikanaka. A pehea ka hoahanau ekalesia, ka mea e olelo nei nona iho he kanaka pono ia, ke hoolimalima aku oia i kona hale i wahi luana no ka poe hookamakama? Ua ike makou ke hana ia nei keia mea ma Honolulu. Ke hele nei ka hoahanau a luna ekalesia iloko o ka halepule e pule ai, "E hoopakele ae ia makou i ka hoowalewale ia," alaila puka aku no oia iwaho a ike maka aku no i kona hale hookamakama e ku mai ana malalo o ka malu o ka luakini. E lawe mai ana no oia i ka loaa o kona hale hookamakama a haawi i kekahi hapa no ke ola o kona kahu, a o kekahi hapa no ke aupuni o ka Haku ma na aina e? Auwe! Heaha ke ano o ia kanaka, a heaha kona hopena? A pehea ka ekalesia nana maka wale no i na hoahanau o ia ano me ka lawelawe ole e hooponopono, a e hoemaemae iaia iho? E noonoo pono i keia mea. Mamuli noho ka ahahookolokolo kiekie o ka lani e hooponopono i keia mau hihia. E aho e hooponopono mua ka ekalesia iaia iho mamua o ka hala ana o ka manawa kupono. E hana oi kau ka la.
Ke kulana o ka Aha Kula Sa bati o Oahu.
E ike ana ko makou poe heluhelu i ka palapala a ke Kahu o na Kula Sabati o Kawaiahao i hoolaha ia ma keia pepa. No kana ninau no ka hana i kupono iaia a me kona poe kumu e hana'i, oiai ua hookae ia mai la lakou e ua aha la, aohe pane e ae a makou e haawi ai, o keia wale no; e hana aku ko Kawaiahao mau Kula Sabati i na mea i kupono ia lakou malalo o ke alakai ana o ke kahu a me na kumu a lakou. Aohe hiki i kekahi aha, a me kekahi poe, e komo wale i na Kula Sabati a e kukulu i ka lakou mau hana, me ke kuka ole mamua a loaa ka ae like ana o ka poe nana e malama nei ia mau kuea. He hana ia i ku i ka hoohaunaele a me ka wawahi ana i ka maluhia a me ke kuikahi.
O makou kekahi i ike i ka moolelo o ua aha la, a ua haohao makou no ia mea. Aole o makou manao ua lawelawe maoli na hoa o ia aha me ka manao e hana i na mea pono ole. Aka, ua hilihewa ka hana ana no ko lakou kuka ole mamua me na Kahu Kula Sabati o keia kulanakauhale. O ka hooikaika ana e houluulu i na haumana Kula Sabati o Oahu nei a puni ma Honolulu no kekahi mau la e noho akoakoa ai, ma ko makou noonoo, he alakai pono ole ia no ko kakou mau Kula Sabati. Aole he pomaikai ke loaa ana ia lakou maloko o ia hoakoakoa ana, aka, he poino. Minamina loa makou no ka haawi ana o na hoa o ia aha ia lakou iho iloko o keia hana i ku ole i ka hoopomaikai aku i na Kamalii Kula Sabati. Ua kaumaha makou no keia mea. A ua manao mua makou e noho malie me ka ekemu ole ma keia mea—he poe hoa'loha ponoi lakou no makou, a ua kuhi makou he poe hoa hana pu no hoi. Aka, na ka palapala a ke Kahu o ua kula o Kawaiahao i kono ia makou e kamailio ma keia mea. He kuleana pono no kona a me kana poe kumu e haohao ai no na mea i hana ia e ka aha. A he pono no hoi i na mea a pau ke ike i ke kulana o ua aha la.
E KA LUNA HOOPONOPONO:
Ua ike iho nei au iloko o ke Kuokoa i kekahi moolelo o kekahi halawai o ka Ahahui Kula Sabati o Oahu, ma Kaumakapili—aole i maopopo loa ia'u ke ano o ia ahahui. Ua olelo ia ma kela moolelo, ua hooholoia e malama i hoike nui o na Kula Sabati a pau o Oahu ma Honolulu iloko o ka malama o Iune e hiki mai ana, a e haawi ia na makana i na papa i kupono ke haawi ia. Ma ia moolelo ua ike au, owau kekahi lala o ke komite no ia hana, a pela no kekahi mau lala e ae o ke kula o Kawaiahao. Aka, aole i loaa mai i na luna o na kula o Kawaiahao kekahi leo no keia halawai, aole no hoi lakou i lohe e kukulu ia'na ka Ahahui Kula Sabati o Oahu, aole no hoi makou i kono ia e hele aku i keia halawai a e lawelawe pu i ka hana; a o ka poe o makou i koho ia i mau komite, aole i hooholo ia mai ia makou ka lohe no ia mea. A oiai makou i lohe ole i keia mau mea, ua hooholo mua makou no kekahi Hoike Kula Sabati, me ka manaolana e huipu mai ana na kula Sabati e ae o Honolulu nei e like me na wa mamua. Eia ka'u niinau, me ke kamailio ole no ka pono, a pono ole paha, o ka houluulu ana i na kula a pau o Oahu, na kamalii me na makua, ma Honolulu no kekahi mau la elua a ekolu paha i ka mahina o Iune, heaha la ka mea i hiki ia makou ke hana mahope o keia hookae ia'na o na kula o Kawaiahao, ke ole e hooko aku i ka mea a makou i hooholo mua ai no ka Hoike Kula Sabati. S. B. DOLE,
Kahukula o na Kula Sabati o Kawaiahao.
Aperila 13, 1875.
E Hookaawale no ka Manawalea.
He mea kahiko ka manawalea. He hana i kupono loai ka hoomana, a ua kupono hoi i ka hana aloha i ke kanaka, a pehea la auanei e makaukau pono ai na mea a pau no keia hana?
1 E hookaawale i na hua mua, a waiho kaawale mai kou waihona ponoi. He kanawai pili hoomana keia, a ke Akua i kauoha ai i kona poe i ka wa kahiko. Ina he mahiai ka hana a kekahi, a o ka hua mua o ia hana, oia ka ka mahiai e hookaawale ai, a mai minamina ka mahiai, e pono ke hoanae me ka lokomaikai, o ka hapanui no ka mea i koe nau e ka mahiai. Ina he mahi ipu, o na hua mua no i oo, hookaawale i kona loaa; a pela ka hua mua o ke kulina, uala, kalo, kapiki, akaakai, maia, ko a me ia mea aku ia mea aku.
Ina he hanai holoholona, e hookaawale no ia mea no keia waihona—mai minamina kou maka ia mea. O ka hua mua o kou bipi, o kau kao, hipa, puaa, moa, palehu, koloa a me ia mea aku ia mea aku.
Ina he hana lima, ua pono no ke hoolaa ia keia no keia waihona; ina o ka uku o kou la makamua, ina he uku kou ma ka la, a ina paha o kou uku pule, ina ma ka pule kou uku ana. Mai minamina kou lima e ka paahana i keia, aole e nui kou poino no keia, no ka mea, he ikaika ko ke kanaka, aia i ka lima o hai kahi i paa ai, a mai pakike oe no keia hana, o opa ia iho oe, a lilo ke ola au i hilinai ai i mea palupalu. Ua pono i na paahana i hoolimalima ia ia no kela hana keia hana ke hoomanao no keia waihona.
Ina he mau luna aupuni, ua pono no ke hookaawale no keia waihona. He mea kupono i ko oukou lako ana ke hoanae no keia waihona. No ka mea, pela ke Akua e hana mai ai ia oukou a nui aku.
Ina e ala like ana na mea a pau loa e malama i keia kanawai, e loaa auanei ia kakou ka noho makaukau mau ina wa a pau me ka hemahema ole, ke kahea mai kahi leo ia kakou.
2 E hookaawale i ka hapanui o kou mea loaa. E like me ka pili ana o ka hookaawale ia ana o na hua mua pela no ka pili ana o ka hapanui no keia waihona. Ua apono mai ke Akua i keia hana, a ua malama mau ka poe kahiko i ka hapanui o ka lakou mau mea a pau. Ua lilo keia i kanawai lahui maoli no na mamo a Iseraela. Ua hooko a ua hana maoli na'lii noho Moi o lakou, i ko lakou wa e hoomanao ai i ke Akua; a koe wale no na 'lii i hahai i na kii. Ua ike ia hoi, o na 'lii i malama nui i keia kauoha, ua nui na pomaikai, a ua paa ko lakou noho maluhia ana.
Ina he hanai holoholona, e hookaawale i ka hapanui o na mea loaa. Ina he mahiai, e pono ke hookaawale i ka hapanui o kona mau loaa. Ina he hana lima malalo aku o kahi, ua pono ke hookaawale i ka hapanui. Ina he oihana aupuni kiekie a haahaa paha, ua pono no ke hookaawale i ka hapanui. Ua pono i na mea a pau ke malama i keia kanawai, mai ka mea i ka Noho Alii a i ka makaainana, a mai ka mea ulakolako a ka mea haahaa. Ua pono ina ui, na opio, na elemakule ke hana aku no keia. Ua pono ina hoahanau, a me ka poe ua hoahanau ma ka naau, ua pono i na poe a pau e noho ana i keia au Karistiano ke hoomanao mau i keia mau rula mai luna mai.
3 O ke koho no e hookaawale e like no me ka makemake iho. Pela no ka hana a kekahi poe e hana nei. He maikai no ia he mea i kupono e like me ka makemake o ka mea e manawalea ana. Ua kupono paha na ka poe i piha loa i ka loaa, e nele ole ana kahi waihona, a i ka wa no e laha aku ai na lono, ua hiki no iaia ke makana aku, a i kahi wa paha, ua hiki no ke ana iho, no ka mea, he waihona i akaka ole. Ihea keia manawalea i hoana e ia e hoolilo aku ai? He elua no paha wahi a ka poe kahiko i hoolilo aku ai i keia waihona. Aia iloko o ka malama ana a na kahuna. Ua lilo kahi hapa o ia waihona no ka hoomaemae ana i ka luakini, a o kahi hapa no ke ola o na kahuna, a me ka poe mamo a Levi. I keia au Karistiano, ua hoakea ia ae keia hana a ua palahalaha. 1 No ka halepule. 2 No ke ola o na kahu ekalesia. 3 No ka oihana misionari kuwaho. 4 No ka poe pilikia o kela ano keia ano.
Ina ua makaukau na Karistiano a pau me ka hookaawale ana ma ka waihona laa no na manawalea ana; eia na rula wahi a Paulo.
1 "E haawi me ka minamina ole. 2 E haawi me he mea la, aole i auhau ia aku. 3 E haawi me ka oluolu."
Eia hoi na rula o keia ano ma kekahi anaina hoomana ma kauwahi o Inia. 1 E haawi na mea a pau. 2 E haawi me ka manao oluolu. 3 E haawi e like me ka nui o ka hoopomaikai ia ana.
He pono i na mea a pau ke manao oluolu no keia hana lani, a na ka lani no e uku pono mai i kela me keia mea, e like me kana i hana ai. Aia ma ka Baibala ko ke Akua hoike akaka ana mai i ka uku o ka ke kanaka hana ana e like me keia.
***
Na Anoai.
Eha kahi hookahi kauna, ehia kauna i ke kuu'na?
Makena wale na ohua o "Kilauea," wahi a kekahi keiki; Ae, he aina ohua nui no o Makena.
Owai ka moku o ke kanaka haaheo? O Keoko'i, e like me ke mele,
"Kapakahi Manuia
O Keoko'i ka moku."
I kekahi Luna kudala e kudala ana i kekahi paa kula pepeiao imua o kekahi anaina wahine, hoopuka mai la oia penei, Ina o ka'u wahine mare he wahine kanemake, ina la ua lilo ia'u keia paa kula pepeiao, a hu ae la hoi ka aka o ke anaina wahine e nonoho ana.
I ka wa e hoohua mai ai i ka makemake e nuku, aole nae he kumu e nuku ai, ua like ia me ka pololi aohe ai e maona ai.
No ka lokomaikai ia mai, ua haawi manawalea ia mai i na wahine e umiumi ole, no ka mea, ina he umiumi ko lakou, aole e hiki ia lakou ke kaulawaha i ko lakou alelo, e kahi no lakou i ka umiumi, pela i ulu ole ai ka umiumi ma ko lakou mau auwae.
E kiai ana kekahi wahi kaikamahine uuku i ka lele ana o kekahi baluna, ike aku la ia i kekahi kanaka iloko, pane aku la oia i kona makuahine, "E Mama e, ua manao au, aole i ae ke Akua e komo ola kela kanaka iloko o ka lani," a hu ae la ka aka a ke anaina makaikai.
Kokua! Kokua!!
E KA LAHUI HAWAII;—Aloha oe:
Ma kou kino o ka pule i kaalo aku la, ua ike au i kekahi manao e pili ana no na hana hoohilahila a kekahi poe maluna o ka maluhia o kekahi wahine Hawaii, a ua hilahila wau. Maloko o ua manao nei, e kahea mai ana i ke aloha o na makamaka e imi i wahi e pau ai ia hana lapuwale. Aia malaila ko'u kokua nui, a ua makaukau wau e kokua me ka puuwai kupaa e hooikaika ma ka imi ana i kumu e pau ai ia hana lapuwale. Aole na keia manao wale, i kahea mai i ko'u leo kokua, aka, no kau mau mea no i ike, i lohe a i hoomaopopo ai no keia mau luna aupuni. Aole keia he mea hou ia'u, aka, he mea kahiko, a ua hiki ole ke umi iho, nolaila, ke hoike akea aku nei au i ko'u kokua ikaika i ka leo kahea o J. P. Green. Me ka mahalo. HOOMAKAKIU.
Honolulu, Aperila 21, 1875.