Ka Lahui Hawaii, Volume I, Number 18, 29 April 1875 — Page 3

Page PDF (1.11 MB)

Ke ano ili o ka Mahina no ka Malama o Aper., 1875.
MANAWA NO HONOLULU.
[HOOMAKAUKAUIA E KAPENA D. SMITH.]

5 Mahina hou ..... 8 4.7 PM
12 Hapaha mua ..... 11 2.0 AM
20 Mahina piha ..... 5 58.8 AM
28 Hapaha hope ..... 8 46.0 AM

Ka puka me ka napoo ana o ka La.

1 Puka la...5 57. AM. ..... Napoo la...6 11. PM
8 Puka la...5 53. AM ..... Napoo la...6 12. PM
15 Puka la...5 44. AM ..... Napoo la...6 16. PM
22 Puka la...5 39.5 AM ..... Napoo la...6 17.5 PM
30 Puka la...5 33. AM ..... Napoo la...6 21. PM
Ka Latitu me ka Lonitu o Honolulu.
Ma ka hale bele pauahi, Hale Kaawai Helu 2, a i ole ma ka Hale Kilo o Mr. Filtner, penei:
La titu 21° 18' 23" Akau.  Lonitu 157° 48' 45" Kom.

          E haawi hou ana na keiki o ka manuwa he lealea ma ka Hale Keaka i keia Poalima iho.

          Ma ka Poaono iho nei aole i puhi ae ka bana ma ko lakou wahi mau, ma Puowaina lakou i hoonanea ai.

          Ua hoonanea hou ae ka hana o ka moku kaua "Pensacola" i ke anaina ma ka Hotele Hawaii i ka po Poalua iho nei.

          Ua hookulukulu iho na wahi paka ua i ka hebedoma i hala, a i keia mau la, ua wehe hamama mai na paia paa o ka lewa i ka malie maikai.

          He leta kai hiki mai ia makou mai Hilo mai, e hoike ana he kaikoo ma ia awa, a he iwakalua mau haole i hoopaa ia i ka hao no ka haalele moku, a hoihoi ia aku i ka moku.

          Ma ka auina la o ka Poalima aku nei i hala, ua puiwa ae kekahi lio kauo kaa me ka pukalaki mawaho ae o ko makou hale hana, pakele nae ke kaa aole i nahaha.

          HE MOA KUPANAHA.—Ua hai ia mai ia makou e ka mea i ike maka he moa ano e; eha ona mau wawae, a me he mea la he wahi kino hou i hookui ia mai mahope o ka puapua.

          Mai Kohala mai he le ta na D. M., e mahalo nui ana i ka hale kula kaikamahine, no ka maemae a mikioi o na hana o ia kula. Wahi ana, e lawe ia ana ka wai iloko o na paipu hao no ua hale kula nei.

          KAIKOO MA HAUULA.—Ua hai mai o Kahele o Hauula ia makou, i ka la 11 o keia mahina, ua hoea mai ke kai ma ia wahi a nalowale ka ai e ulu ana iloko o na loi; ua kiola ia mai la kekahi mau waa iuka a ua nahaha.

          Ma ka leta a D. N. Manu opio, ia makou, ua hai ia mai ka hanohano a me ka mahalo nui ia o ka huakai mare o ko makou makamaka o Rev. W. P. Kahale o Wailuku, me Luka Manu. Ma Nuu, Kaupo, kahi i mare ia ai e Rev. D. Puhi. Me laua ko makou aloha piha.

          Oiai ka "nene aukai o ka moana," ke kuna Neti Mele mawaho ae o Makapuu ma, i ka Poalima iho nei, ua ike ia kekahi ia nui ano mano, a ua o ia aku, a ua hoolana ka moku, huki ia a kau iluna a lawe ia mai la i Honolulu nei. He bokia aku la paha, a i ole na kela manu luu ia he "Crane."

          Ma ke ahiahi Poalua iho nei, ua poholo iho la kekahi wahi keiki uuku no ka makahiki hookahi a oi iloko o kekahi kiowai i eli ia maloko o ka pahale o J. Kailiuli, a loaa aku e lana ana me kona alo ilalo ua make. Ua lohe mai makou, he hoohemahema ke kumu o keia popilikia.

          Ma ka auina la Poalima aku nei i hala, ua ike ia aku kekahi o na kaa hoolimalima e holo ae ana me na ohua o luna a ma ke alanui Betela, ku iho la ke kaa no ka hihia ana o ka uwepa i ka huila a lele aku la ke kapena ilalo; wehe ae la hoi kekahi o na (opio Hawaii ponoi) ohua, he omole rama (gini) mai kona poli ae, a hoikeike ae la i na hoa ohua, a hu like ae la na aka, a holo aku la ke kaa. Eia ka makou ninau, mai hea mai la ka rama e loaa nei i na kanaka Hawaii, a pehea la i loaa mai ai? He ike ole no paha i ke kanawai. Ua minamina nui makou no ka ike mau ana aku i na opio Hawaii e hilala mau nei ma na alanaui, ua hele a ona.
          Ma ka lokomaikai o Capt. Kekuhi, ua ae ia makou e heluhelu i kana leta mai a Simona K. Kaai mai o Kailua, Kona, Hawaii, penei:
          "He nuhou kaumaha, a luuluu ka'u e hai aku nei ia oe, o Kamaka, ua make iho nei ma ka po o ka Poakolu, April 21, 1875. Ua oleloia he make i pepehi ia e Wahineaea, oia ka la Poaha, a i ka Poalima ae ku mai makou. Ua hina o Kamaka ilalo ke alo iluna o ka pa pohaku, euaumeume ana me kekahi kanaka e aku, mai kahi e mai kela kanaka o Wahineaea, a kui ma ke kua o Kamaka eha kui ana, a hehi ma ke kikala ekolu hehi ana, ia ala ana ae o Kamaka nawaliwali loa, oia ke kumu o ka mai a make aku la, ma ka po o ka Poakolu, April 21. Ua hooholo iho nei ke Kiure Koronero a'u i kahea iho nei, ua make no ia pepehiia ana. Owau no me ke aloha.  S. KALOA KAAI."

NU HOU O NA AINA E.

          Ma ke ku ana mai o ka moku kalepa Garnet ma ke ahiahi Poalua nei, he 17 la mai Kapalakiko mai, ua loaa mai na lono i hiki i ka la 9 o Aperila.
          Ua ku aku ka manuwa Beritania Reindeer i haalele iho ai ia anei i ka la 20 o Maraki, ma ka la 8 o keia mahina, he 17 la.
          Ua pau kekahi mau hale waiho ukana ma ia kulanakauhale i ke ahi, mamuli o ka pahu ana o ke giana pauda, ma ka la 17 o Aperila, ua poino ke ola o kahi poe, a mawaena o na waiwai, he 7,000 barela kopaa, ka huina nui o ia ko no ka moku Geremania Duetschaland, i ku iho nei ma keia awa. Ua pau no nae i ka hookaa ia ma na Hui Uku Poho Poino. Ua hiki aku ke poho ma kahi o $800,000.
         
I ka haalele ana aku o keia moku ia Kapalakiko, aole i ku aku ka mokumahu Mikado malaila, o ka la 10 kona la ku aku.
          Ua pii ae ke kumukuai o ke kopaa he hapaha keneta, a ua manaoia e pii mau aku ana. He pomaikai ia no ko kakou mau hui mahi kopaa.
          Aohe no he mau nuhou ano nui o Europa.

NANI O PUOWAINA.

E KA LAHUI HAWAII;—Aloha oe:
          Ua pii au maluna o Puowaina i kekahi la i hala iho nei, a ua mahalo au no ka hana maikai i hoala ia e ko kakou Moi. He oiaio ua nani no, a ina e holopono ka ulu ana o na mea kanu e like me ka manaolana o na makaainana, alaila, he pomaikai nui keia. He mau makahiki loihi ka waiho wale ana o kela kula i hele a panoa i ka wela o ka la, a ua lehulehu na Moi o kakou iloko o ia wa, aole nae hookahi o lakou i hoao e hoolilo i ua kula nei i ululaau, o Kalakaua wale no. Nolaila, he nani keia hana. Ua makaikai au i na mea i hana ia malaila. Nui no na laau i kanu ia, ke paina, ka manako, ke kamani, a pela aku a lehulehu wale. Ua pa ia me kekahi pa laau poepoe a puni, a e ku ana he mau hale mawaena; ua hai ia mai ia'u no ka poe kiai ia hale. He punawai kekahi malaila, a he mahuahua iki no ka wai a'u i ike aku ai. Ua ike no hoi au malaila i ke ku o ka paila omole. Lehulehu na omole e mokaki ana. Ua ane like me na omole a'u e ike nei maloko o na hale inu rama. Ua haohao au i ke kumu o ka lehulehu ana o na omole malaila. Ua noonoo au, a ua manao wale iho no he  mau omole wai hoopulu mea kanu paha. Eia nae kahi mea kupanaha, ua manao au e hoopau i ko'u kuhihewa, nolaila, ua kau ae la i kekahi omole i ko'u puka-ihu, eia ka he wai io no, he wai, hoopulu nae i na pulapula ponoi o ka lahui, he waiona—auwe! Aole paha e ae ka Moi "Hooulu Lahui" i keia ano wai e lawe ia malaila. I ko'u ike a hoomaopopo ana i ke ano o ua mau paila nei, pe'a ae la ko'u mau lima ma ke kua a huli hoi mai la, me ka nalu wale iho no o loko no kela mau omole.
H. KANAKA.
Honolulu, Apr. 27, 1875.

Palapala na Rev. J. Kekela.

Rev. J. F. POGUE:
          Aloha nui oe:—Ia oukou i haalele ai ia makou ma Atuona, o ka pau no ia o ka ike ana ia oukou, nalo na maka, nalo pu hoi me ka moku "Kinau." Ke hoomanao nei nae maua o Naomi i na la a kakou i launa pokole ai ma Puamau nei, i ka launa haipule pu ana, i ke kukakuka pu ana ma na mea e pono ai ke aupuni o ka Haku ma keia Paeaina o Nuuhiva nei, i ka paina pu ana, a i ka hiamoe ana hoi me ka oluolu pono. A ua pau na hana a kakou me ka maikai no, aole ikea na paio me na kue a na hoopaapaa ino ana.
          E lilo keia mau mea i mea e hoomanao mau ai no olua me Kauhane, a ua pomaikai maua o Naomi i ko kakou halawai pu ana.
          Hele au ma Tahautu ma kahi o na haole o Capt. Hart, me ka makaukau e holo ma kela waapa nui mai Nuuhiva mai, o Capt. Hart, aole holo ia la, aole makaukau, ma Tahautu ia la no .
          Iune 10.—Holo i Puamau ma kela waapa nui o Capt. Hart, ua ninau au no ka uku, olelo ka haole, ka luna o ka hana ma Tahautu, kokua no makou ia oe, aole manao i ka uku. Nani ka lokomaikai o keia mau haole ia'u, e hookaulana ia ko lakou hana aloha. Ma ia po ku makou ma Puamau, hora umi paha ia.
          Iune 11.—Halawai pu me Naomi me na keiki me ka oluolu pono no. Ka! Nani kou hikiwawe mai Nuuhiva mai, wahi a Naomi. Ka, aole i hiki malaila, ua noho au ma Atuona, ua pau ka'u hana nui i manao ai e hele. Ua pane mai o Mi Pogue ia'u, "Mehameha loa paha o Naomi ma ka hale me na kamalii."
          He mau wahine elua e noho pu mai me Naomi i ko'u wa hele ma kau wahi e, a he kokua e ae no hoi kekahi nona.
          Nu hou.—Ua hele nui mai kekahi poe ma ke Sabati i ka pule—mai ke 60 a 70 paha, a noi ia Naomi, e, e ao oe ia makou i ka himeni, a noi hoi iaia, e hana auanei kakou i halepule, a malaila e ao ai i ka himeni.
          He 39 ka nui o na haumana hele kula e hele nei i keia mau la, a pilikia ke keena nei a kakou e paina ai a malama ai hoi no ka pule ohana.
          Ua hoomaka na haumana i ka pii i uka i na ohe, i mau oa no ka hale. Ua kukulu na pou—ua kauia na paepae maluna o na pou—ko ke alo me ke kua. Ku na pouhana—ua pau na oa ohe maluna—ke kau nei na pili lau-ulu.
          Iune 16, 17, 18, 19, 20.—O ka hana i ka halepule—-ka hana a na haumana i keia mau la, e paa ana iloko o keia hebedoma, pela ko'u manaolana.
          He mea hou keia ia maua i ka ike ana aku, ua ala mai ka manao o kekahi poe e noi mai ana—e ao ia makou i ka himeni, e hana i hale ao no kakou; aole i hoopanee, ua hapai koke no. Ua minamina lakou i ke kumu ke kaawale ma kau wahi e.
          He mau hua mua keia mau hana o ko lakou makemake e noho pu ke kumu me lakou, e ao i ka himeni, e hana hoi i hale ao ike. Pono maoli keia manao, ke hapai pu nei maua o Naomi i keia hana. O ke kolu keia o ka hebedoma o ka malama ana i ke kula la ma Puamau nei.
          Ua ku mai ka moku kuna ma Puamau nei, "Marquesa," no ka hui o A. Crawford ma, a ua loaa ia'u he leta na S. Kauwealoha e hai ana he wahi moolelo no ko oukou holo ana mai Atuona a Taiohae, a Upou, a me ko oukou nalo ana aku mai laila aku. Ka! nu hou ano e loa, heaha la hoi ia nu hou. Ke kaua kimopo a ka poe naaupo.
          Aia ma Hanaupe ke kumu o ke kaua, ke kahawai hikina ae o Hekeani, ua kuee ko laila poe, a ua kiiia mai ko Puamau e hele i ua kaua la, a ua mahele luaia elua poe o Puamau nei, e like me ko lakou pili ana i na aoao kue aku kue mai ma Hanaupe. Ua hoomaka kahi poe o Puamau e hele i ua kaua la me ka lohe ole o kekahi poe.
          Akahi a pau nui ko Puamau i na kaua la, o ko makou la keia i lohe pono ai i ke kaua kakaikahi ka poe i koe, o na wahine ka poe nui, kiai no ka hale. Ke lohe nei i keia la, ua ku kekahi kanaka i ka pu a make, no ka poe kue mai, he mea e ae paha kekahi, aole i lohe pono, ku no hoi kekahi i ka pu, 8 la ke ola ana a make aku la.
          Aole maopopo ia'u ka hope o keia kaua ma Puamau nei, e kauo ia mai paha maanei, aole paha; aka, ina e hiki koke mai ko Farani poe e like me ka lakou hana ma Atuona, a ma Hanaiapa mamua iho nei, alaila, e pau ana paha na kaua kuloko ino hoohaunaele. E noi kakou i ka Haku nona ka lani me ka honua. "E hiki koke mai kona aupuni ma keia mau aina. A e piha ka honua i ka ike ia Iehova e like me ka moana i hoopihaia i na wai."
          Ke hoomau mai nei no kekahi poe i ka hele mai ma na halawai Sabati me ke Kula Sabati, a me ke ao kula ana. O ka nui nae o kanaka ma Puamau nei, aia ma Hanaupe kahi i kiai ai no ke kaua.
          Ke manao nei au, aia a pau na hana ma Puamau nei, a ma ka malama paha o Augate, e holo au ma Fatuhiwa no na hana malaila, ke ae mai ka Haku pela, iaia ka holo o na mea a pau.

"IA LOTA MAUI!"

E KA LAHUI HAWAII;—Aloha oe:
          Ma kou Helu 14, ua ike au i ka poloai ana aku a L. M., ia oe i ka hipuu awaawa, malalo o hoopilimeaai, a me noinoi hope lunakanawai no ka papa hoopii auhau no Hana nei, A. D. 1875.
          Hipuu 1.—"Ua haalele o E. Helekunihi i ka oihana haiolelo—."
          Hai aku.—Aole i haalele o E. Helekunihi—"Ua hoomaha no na malama elua, Feb., a me Maraki, ke kaa ka aie," Oia ka olelo i kuka ia a ae-like ia, a i paa hoi ma ka buke Moolelo o ka Ekalesia. He moe hewa paha ko L. M., e olelo hewahewa nei ma ka nupopa.
          No keaha—? No ka mea, ua ike ke kahu he hana nui ka imi ana a loaa ke dala a ke kahu; kani mau me he bele la i ka pepeiao, kunahihi ka io, hilahila, noonoo, a noonoo mau ka Aha Luna, hooholo a hooholo mau a puni aku nei ia makahiki. A ike ke kahu he mea e kaumaha ai ka Ekalesia, ke mau pela i keia makahiki, nolaila, kuka e hoomaha—a L. M., e kukala nei, he haalele haiolelo. A ua hilahila no hoi au, oi nalo mai ke kuka ana no ke dala a pukua. I ka hope o ka makahiki 1872, e noke mai o J. Nakila a e pau ke aho, i ka hooikaika e hooko i ka palapala kahea. He mea pono ole ia'u keia mau olelo au, a kena L. M., i kono mai ia'u pela.
          Hipuu 2.—"A kahu hoi no ka akahi hapakolu o na Ekalesia o Hana—." Elua mea ma keia hipuu, "o akahi hapakolu a me na Ekalesia." Ina o ka L. M., hana iho nei o ka hele e hookonokono e haalele ka Ekalesia i ke kahu; a ma ia hana ana i ike ia o ka hapakolu koe. E nana ae kakou i ka hana a ka mu ai ko, ike ole ia ka hana ana eia ka ua puha.
          "Na Ekale sia o Hana."—He helu nui ia, heaha la ia ua Ekalesia? o ka Ekalesia Hoole Pope paha, Katolika, a Enelani paha; a o kekahi Ekalesia o lakou ka i aua. O kuu makua a kumu ao keia, ka loaa ana ae nei o ke pai punahele, a uoo L. M., kohu makua kolea mai nei. No ka mea, i ka M. H. 1874, ua noi maoli aku no o L. M., oia ka hope L. K., no ka Papa Hoopii Auhau oia M. H., ua ae ia no hoi.
          Hipuu 3.—"Lohe mai ana a maopopo." Mahope iho o ka hana ia ana o ua mea a paa e ka poe ake maluhia, ua hoihoi ia mai ka papa kakau inoa no ko'u ohana; ua komo nae kekahi poe, he mea lealea i ka poe ake maluhia ia hana, aole he mea hookonokono ia. Owai ka mea hiki ke hoomanawanui me ke ahi lapalapa? Owai ke aloha lahui, e nana lealea i ka manawa e ike ia ai ka mai luku? Ka i no o ka hana naauao o ke pale aku, e like me ka hana mikiala a mikihilina mua a ka mea kiekie Kuhina Kalaiaina, i hookuke ai i ka moku mahu Mikado ma ka la 5 o Apr., i akaka he mai luku maluna.
          Heaha la hoi i na oia ke kumu i hoomau ia ai oia, no ha hoouka hahana ma ka la koho Moi no na palapu i eha ai ma ke poo a me ka lima hai. Ke hai nei au ia oe, aole he mea hewa no makou e hoike aku i na ao pouli e kau nei maanei. Owai ka Ahahui nana i hoolohe a hoolilo i na kumu i waiho ia aku aole he oiaio?
          Ina i hoahewa ia makou no ke ku ana e malama i ka pono o ka lehulehu; e hauoli ana makou ilaila.
          Mahope, ke huli nei o L. M., i kokua nona, a ke noi nei e kala aku iaia, ana e kauhihi nei no makou. Mai oi ka pono ia L. M., i na i hooko i ka palapala kahea ana, no ka mea, oia kekahi komite kahea; a ma ka palapala kahea kahu, ua olelo lakou e uku ia ina ka mua o ka hapaha.
          Ma keia kamailio ana, aole o'u manao he mea hoehaeha aku i ka Ekalesia, aka, i mea e hiki ai ia'u e pale no'u iho mai ka hipuu awaawa a L. M., i wehewehe ia ae nei. "He pane no ka pane ia mai."
E. HELEKUNIHI.
Hana, Maui, Apr. 20, 1875.