Ka Lahui Hawaii, Volume I, Number 19, 6 May 1875 — Page 2

Page PDF (1.16 MB)

KA NUPEPA KA LAHUI HAWAII
HONOLULU, MEI 6, 1875.

          KE kokoke aku nei kakou e na makamaka i ka hapalua o ka makahiki o ka hooikaika ana maluna o na ale kupikipikio o ka moana kalaiolelo, a ke lana nei ko makou manao, ua hoopomaikai ia ko makou mau manaolana. Ke makemake nei makou e pahola e aku i ka lono imua o oukou, ke hoomakaukau nei makou e hoolawa aku ma ka hapa hope o keia makahiki me na inai momona loa no ka hanai ana i ka noonoo o ke kanaka, a me kekahi moolelo hou i oi ae mamua o IULESIA e hoopuka ia aku nei. Ke haawi pu ia aku nei no hoi ka lono no ka poe e makemake ana e lawe hapa, e kakau koke mai, o ka poe e makemake ana e lawe no ka makahiki ua hiki ke hoolawa ia ko lakou makemake. E kau wahi leta mai, a e hooko ia no ka leo kauoha. Me ke aloha no.

          O KA oihana hooponopono nupepa, aole no ke kulana mama, aka, no ke kulana koikoi a kaumaha. Aia ma ka hooikaika, ka hoomanawanui, ka pauaho ole, a me ke akahele o ka noonoo ana e pono ai. O keia mau mea a pau, ua haawi mua makou i ka manawa no ka noonoo kupono ana a me ke kaupaona kaulike maluna ae o ka lawe ana i ke kulana hooponopono o ka kakou wahi elele. Ua lawe makou me ka puuwai o ka hoa'loha, me ke kupaa nae ma ke kamailio ana no ka pono o kela a me keia. Ua lawe makou me ka manao paa e kokua ikaika i na hana maemae, a e kue wiwo ole me ka hopo ole i ka hoike akea ana i na haumia. Ua lawe makou me ka hoomaopopo mua e loaa mai ana na hoino ia e kahi poe, me ka pehi ia mai me na pohaku awahia a ke aloha ole, aka, he kulana ko makou no ka puuwai aloha, a ke hauoli nei no ka loaa ana mai o ia hoino mamuli o ka hooikaika ana no ka pono kaulike o ka lehulehu.
          O ko makou kulana, ua ike ia mai ka hoomaka ana mai o ko makou panee ia ana imua o na makamaka, a ke hoea aku i na la e hiki mai ana, e loaa ana no makou maluna oia kahua hookahi. He makamaka makou, he hoa'loha, he koolua haihai olelo, a he kokua kupaa no na mea a pau; aka, ke hiki mai i ka wa e kahea ia mai ai ka makou maka kila no ka hoike ana i kekahi mea, aole loa makou e hopohopo ana, aole hoi e hohe, aole e hoopilimeaai a kuemi hope i ke kamailio ana me ka oiaio a pololei no hoi.
          Ina ua kamailio makou no kekahi mea i ku ole i ka makemake o ka makamaka hanau mua Kuokoa, a ua manao e alakai ia makou e like me kona makemake, ke hai paa aku nei makou, ua nele kana makakila i ka ikaika, a e hamani e ana mamua o ka hiki ana iaia ke hooko i kona makemake. Ina ua eha ia a ua pii kona inaina i na wahi kauna mapuna leo oiaio a hopo ole, alaila, me ia ko makou minamina nui, aka, ua hiki ole ia makou ke kaohi mai ia mau wahi mapuna leo, no ka mea, he wahaolelo makou no ka lehulehu, a aole makou e kanalua i ka hoike ana i kona mau kina e like me ko kela a me keia.

          ME HE LA, ma na lono, a me na mea no hoi i ike maka ia e makou, o kekahi keia o na makahiki kaheawai o ka ona ma na kaiaulu o ko kakou mau paemoku nei. Ua kamailio nui ia na loina o keia mea ma na nupepa; ua hooikaika mau ia e hoala ae i ka manao aloha lahui iloko o ka poe i haawi ia ka mana, ua pa-e mai na leo noi mai na kihi a pau o ka aina e ahai mai ana i na lono kaumaha no na hana ehaeha a hoopoino ola a keia wai awahia; a ua pahola mai imua o na maka o ka lahui holookoa ka ilihune, aihue, na mai ino, a me ka pepehi kanaka i ala ae mamuli o keia mea he waiona; aka, me ka minamina a me ke kahaha maoli o ka manao, ke puana ae nei makou, a hiki mai i keia la, aole lono i hoea mai, a aole no hoi a makou mea i ike e hapai ia'na no ke kaohi ana a hoopio iho i ka nee malie ana imua a keia enemi moonihoawa e ka mana o ke aupuni.
          Iloko o na mahina pokole i kunewa aku la mai ka hoomaka ana mai o ke au o ka M. H. 1875 e panee nei, he oiaio, ua lehulehu na kina awahia i kau ia ma ka buke moolelo o Hawaii, a me he la, e nalo ana ia buke i ka uhi eleele, ke mau ka hookuu akea ia o keia hana me ka hoao ole ia e kinai. Iloko o keia mau la, e papa mau ana ka leo kaumaha ma ko makou mau pepeiao no ka make mainoino o kekahi mea, ke kaa i ka pali, ka opili i ka nahele, ka haule i ka lio a me ka pepehi kanaka. Ua kali makou, a ke hoolono nei o ka lohe aku i ke koele mai o ka hamare a ka poe ia lakou ka mana no ke kapili ana a paa ia mau ipuka kina, aole nae he koele iki mai.
          He uuku a ke emi mau nei ka loaa waiwai o ko kakou aupuni, a no ia mea, ke hooikaika nei kela a me keia i hookahuaia e ka lima o ke aupuni, e pani i ka ipuka, kahi hoi a ka waiwai e kahe nei. Ke imi nui nei ke aupuni me ka hoohala ole i ka manawa i wahi e paa mai ai ka waiwai—a e hoonui ae ai hoi i ka loaa—ua ike ia keia mea, a he hoomaikai wale no ka makou me ka mahalo piha i ka poe ia lakou ka hookele ana no ka mikoi a me ka hooikaika no ka pono o ke aupuni—aka, aia maluna o keia mau hooikaika ana o lakou, mamua ae hoi o ka noonoo ana no na waiwai a me na loaa—ua ala mai ka ninau nui, a he ninau i kau maluna o ko lakou a me ko kakou a pau mau hokua ka nowelo ana, a oia keia, "Heaha la ka waiwai a ke aupuni Hawaii e ake nui loa nei i keia mau la? O ka waiwai loaa paha ma na pono o ka malama ana i ke kulana o ke aupuni? O ka waiwai paha o ua aupuni nei i na makaainana?"
         
I ko makou noonoo ana, a ke lana nei ko makou manao e kokua mai ana no na makamaka i ka makou, "o ka laupai o ka aina i na makaainana ka waiwai makamae hookahi a Hawaii e kau nui loa nei i keia mau la." He pomaikai nui a he koo paa no Hawaii na waiwai e hooikaika ia nei mawaho, aka, o ka waiwai oi loa o ka pomaikai, ke hoohemahema wale ia nei maloko. Ina e nele ka aina i na makaainana, heaha iho la kahi pomaikai o ia mau waiwai? A ina hoi e laupai ka aina i na makaainana, aole anei e pa-haneri ia na pomaikai o ua mau waiwai nei?
          Ke manao nei makou, he mea pono i ke aupuni ke hooikaika mua e hoowaiwai i ka aina me na makaainana, a mahope na waiwai e ae, oiai, ina e nele kekahi aupuni i ke kanaka ole, o kona nele ana no ia i ke ea e mau ai kona ola ana. O ka ninau mua keia e komo ana iloko o ka noonoo o kela a me keia kanaka aloha aina, a o ka hoao ana e kinai i na ino nana e omo nei ke ola o ka lahui ka hoike ana i ua aloha la.
          He mana a he ikaika ko ke aupuni e hoopau i na ino, e ulaa ae i na aa o ka make e kolo hele nei mao a maanei o ka aina, a e kanu iho ma ko lakou wahi i na hua momi maemae o ka hoopono a me ka maluhia, ke lana nae ka manao no ia mea, ke komo iho ke aloha oiaio, a he hoomaopopo maoli me ka hooikaika no ke ola o ka lahui. Ke panai aku nei makou i ka leo e pa-e mau nei, "Ke ulupa nei ka ona, ke luku nei, a ke omo nei i na kanaka o ka aina; a ke au nei na maka no ka lima kokua aloha o ke aupuni, aole nae i ike ia'ku ka hoao ana mai e hoopakele ae i na oiwi o ka aina." Auwe! Auhea ka mana o ke aupuni? A pehea hoi ke ea o ka aina?

Ke Ola Makahiki o na Kahu Ekalesia.

          Ma ko kakou pepa o ka pule i hala ae nei, ua kamailio makou no keia kumumanao, me ka hoikaika e hoike maopopo i kekahi kumu o ka hemahema o na ekalesia ma ka hanai ana i na kahu. No na kahu ka hemahema, aole nae i pili keia i na kahu a pau, ua koe kekahi. Ua pili keia i ka poe i hapai i ka oihana kahunapule mamuli wale no o ka makee ana i na wahi popo ai a me ka ia, na wahi loaa o ke kino, aole no ke aloha ia hana, aole hoi no ka makemake e hoopomaikai aku i kanaka.
          Eia kekahi, ua waiho wale kekahi mau kahu i ko lakou mau ekalesia, me ka hooponopono ole i na hihia, a me ka waele ole i na mea ino e ulu ana iloko o ko lakou mau kihapai. Ua piha ka ekalesia i na hana haumia; a nolaila make ka manao o ka poe pono, a make pu me ha hana maikai. Ke olelo nei makou ina e hooponopono ole ia na hihia iloko o na ekalesai, aole e liuliu a e nalowale loa no ke kaha e akaka ai ka palena mawaena o ka ekalesia a me ka poe hoomaloka O keia hemahema i ike ia, oia kekahi kumu o ka nele o na kahu, no ka mea, ua haule like na hana maikai a pau. Ua nawaliwali na ekalesia no ka mea, he nui na hihia kuloko i waiho wale ia. Aole makou i manao he pono ke hooponopono ia na poe hihia me ka pupuahulu, a ma ke ano hoopai, aole pela. Aka, e hana ia no me ka manao paa, me ka hakalia ole, e pono ai.
          Eia hou no ke kumu i pilikia ai kekahi mau kahu, ua haule lakou mahope o ko lakou mau anaina, ma ka ike a me ka noonoo. Ua oi aku ka noonoo o ka poe e noho ana iloko o ko lakou mau kihapai mamua o ko lakou, ko na alakai. A ua ulu ka hoowahawaha ia o na kahu no ia mea. Aole nui o na kahu o kakou ma ia kulana, aka, oia no ke ano o kekahi mau mea. Ma kekahi hoolewa kupapau a makou i hele ai, ua ike maka aku makou i ka lele kino ana o kekahi kahu ekalesia iloko o ka lua, keehi iho la i ka pahu me na huaolelo: "A, moe malie oe malaila." Ma kekahi halawai a makou i komo ai ua lohe makou i keia olelo ma o kekahi kahunapule mai: "O Kristo ka barena o ke ola, a e like me ka barena i pulehu ia, pela no ka Haku i pulehu ia." O ia mau olelo, ua hoowahawaha ia e ka hapa nui o ko Hawaii nei. Aole o lakou makemake i na alakai o ia ano. He mea keia e ao ana ia kakou e noonoo pono na alakai o na ekalesia i na mea a kakou e olelo ai imua o na anaina. Mai olelo me ka noonoo ole.
          Ma keia mau mea a pau, aole makou e olelo ana ma ke ano loiloi, a hoohenehene i ko kakou poe kahu. Aka, e kuhi pono ana makou i kahi o na hemahema me ke ake nui e pau na mea alai i ko lakou pomaikai, a e holopono ka lakou hana. No ka pono o ke aupuni o ka Haku makou e olelo nei iwaena o keia lahui. A e like me ka makou pane ana i kela pule, pela ano, aole no na kahu wale no ka hemahema. Aia no kekahi hemahema nui ma ka aoao o na ekalesia. A na keia kamailio ana i wehe ae i ka puka e kamailio ai makou no kela aoao ma keia pule ae.

He lono no kekahi mau Hawaii.

          Ma ka lokomaikai o ko makou makamaka o Henr y L. Sheldon, Luna Hooponopono o ka nupepa P. C. Advertiser o keia kaona, ua ae ia makou e heluhelu a e mahele ma ke pai ana ma ka kakou pepa i ka leta malalo iho i kakau ia e Kapena Wiki. No ko makou manao he mea pono ka lohe ana o na makamaka o keia poe, ua hoohala ole makou i ka lokomaikai o ka mea nana ka leta, penei ua leta  nei:
          "Ua haalele aku ka moku Adventure ia Honolulu i ka la 16 o Dekemaba, 1874, a ua holo pololei aku la i Byron's Ailana. Ua lehulehu na auwaa o na kanaka i holo mai a pili ma ka aoao o ka moku, a mawaena o na kanaka ua hoomaopopo aku au he mau Hawaii kahi. Ua komo mai ka manao kau nui iloko o'u no ko lakou hiki ana malaila, a ua ano hopohopo iki i ka hai ana mai ia'u i na kumu, aka, aole no i liuliu ua hoomaopopo iho la au he poe holomalu mai kekahi mai o na Ailana lepo manu, no Enderbury paha. Ua ane opiopio wale no a pau lakou, a o kekahi o lakou ua ike mua no au. Ua koi ikaika mai lakou e hele me a'u, aka, hoomanao ae la nae au i ke kiapa Richmond, me ka'u mau hana aloha i na Hawaii me ka loaa ole mai o kahi hoomaikai, nolaila ua kanalua iki au, aka, no ka ikaika loa o ka lakou koi, me ka hai mai no ka uuku o kahi ola i loaa aku mai kamaaina mai, ua hele aku au i ke kapena o ka moku, oia hoi o Capt. Herendeen, a ma ke koi ikaika ana e kokua ia lakou, ua kepa ia he ekolu o lakou. I kekahi la ae ua ike ia he ekolu hou o lakou maluna o ka moku, hui ia eono. I ka hiki ana i Acension, ua koi ia kekahi o lakou e noho me Capt. Eldridge, a ua holo loa me makou he elima i Kikane. Ua hooikaika loa wau e malama pono ia lakou, a e hoihoi hou mai i Hawaii nei, aka, aka, mamuli o na hana maalea a ka poe luna kepa, ua puni aku la a ua kepa ia lakou e holo i ka lawaia leho no elua makahiki. Ua ike au ia lakou i keia po, a ua makemake nui e hoi pu me a'u, aka, ua hala e ka manawa. O ka lakou moolelo i hai mai ai ia'u no ko lakou holomalu ana, ua nui na kee. Ua hai mai kahi, he 16 la ko lakou paialewa ia ana ma ke kai, a ua pau ko lakou wai, ka ai, a ua hoomaka ka ike i ka poino. Ua hoomaka ka huhu o kahi i ka mea nana i hoala ka manao e hoomalu, a mahope iho o ko lakou haalele ana i na manaolana no ko lakou ola, ua ike ia o Byron Ailana, a ua pae aku la ka waapa. Ua pau na wahi pono o lakou i ka lima nui ia e na kamaaina, a haalele iho la ia lakou e imi no ko lakou ola e like me ka hiki. He eha o lakou i koe aku i ua aina nei. Eia iho ka inoa o ka poe i holo me makou i Kikane, e like me ka lakou kakau ana—Kailiula; Daniela, no Nuuanu; Halemano; Kalakina a me Kapuahi. Ina paha he mea oluolu i kou manao ka hookomo ana ma kekahi nupepa Hawaii i keia mau mea, alaila e ike mai no auanei kekahi poe makua i ke kulana o ka lakou mau keiki."
          [He makahiki ae nei paha, e hoomanao ia ka nalowale ana o kekahi waapa mai kekahi o na Ailana lepo manu ae me kekahi mau kanaka, he umi ko lakou heluna, a maluna o kekahi waapa i holo ai. Ua manao wale ia ua poino lakou ma ka moana, aka, na keia lono e hai mai i ke ano oiaio o ka lakou huakai lalau.  L. H.]

Hoohilahila.

E KA LAHUI HAWAII—Aloha oe:
          Na kekahi mea a'u i ike ai, ua ala mai ko'u manao e kamailio malalo o kela poo manao maluna ae, me ke noi aku i kou lokomaikai, ke holopono ia mea ia oe, a e hookomo iho ma kahi kaawale o kou kino, i ike mai ai ka poe nana i hoala ka "hoohilahila," a komo iho ka manao hoopono iloko o ko lakou mau noonoo ana.
          Ma ka po Sabati i hala iho nei, Mei 2, ua hele aku au ma ka halawai po ma ka luakini o Kaumakapili, a ma ka'u mau mea i ike a i lohe malaila, i hookomo mai ka hilahila, a minamina au. I ke kane ana o ka bele alua a pau, ua hoomaka ka himeni mua, a iloko o ia manawa, ua piha mai la na ipuka me na ipuka aniani i ka poe mawaho mai, e kieeia ana, e walaau ana, e hookamumu ana, a e hoopuka ana i na huaolelo haumia. I ka pau ana o ia,  a kokoke i ka hapalua o na hana, akahi no a hoomaka mai ke komo ana, a he mea hilahila ka hana kuli me ka noonoo ole iho o keia poe i ka maluhia eehia o ka hale hoomana, a ano lohe ole ia'ku na huaolelo a ke Kahunapule. O ko'u noho i noho ai ma ia po, mahope loa no ia, a i ka nana aku ia mua, aole o kana mai ke kupono ole o na hana. Ke kamailio, ka hene o na aka, ke kuhakuha ana, a me ka hookamumumu ana. Ua ona kekahi, e hoopuka ana i na olelo awahia. O kekahi mau kaikamahine opio, aole loa lakou i hooki i ke kamailio ana a hiki i ka pau ana o ka pule. I ka wa i ku mai ai ke Kahunapule e haawi mai i ka pule hookuu, o ka wa no ia a kekahi poe i hoomaka ai e haalele i ko lakou mau noho, a holo okoa kahi poe iwaho, a i ka pau ana o ka pule hookuu, ua ane pau loa ke anaina iwaho. Aole au i lohe pono iki i ka io o na huaolelo a ke Kahunapule e hooikaika ana i keia hana.
          Aole anei keia he hoohilahila? Aole anei he hana hoowahawaha i na huaolelo e hai ia mai ana, a me ka mea hoi nona ia? He oiaio, o ka hana ana pela, o ke anuu kiekie loa no ia o ka hoohilahila. Aole anei e ahona iki ka hoopau ia o na anaina pule po, ma Kaumakapili mamua o ka hoomau ia ana o keia hana? O keia mau mea i haiia ae la ua ike ia e a'u, a ua makaukau wau e kamailio no ia mea. Me ka mahalo.  U'OKI.