Ka Lahui Hawaii, Volume I, Number 21, 20 May 1875 — Page 2

Page PDF (1.12 MB)

KA NUPEPA KA LAHUI HAWAII
HONOLULU, MEI 20, 1875.

          UA kapa pinepine mai ke Kuokoa ia makou he "Nupepa Misionari Kuamuamu," a ua kaena ae i kona maemae. Ke makemake nei makou iaia e hoike mai i ko makou wahi i "kuamuamu" ai! Ke hoole aku nei manao aole e loaa, aka, ina ia e kau ae i ke aniani a kilohi iho i kona kino, e loaa koke ana no kana mau kuamuamu. Ua kapa ia i na makuahine Hawaii, "he poe holoholona," a i ka io hoi o kona lahui ponoi he "puaa." Auwe! Ina he mau holoholona lakou heaha la ia! Owai la ka i kuamuamu? O ka mea anei i kapae loa i keia mau huaolelo, a o ka mea paha i hiipoi? Owai la ka i hoike mai i ke kulana haahaa loa? "Na ka ino awahia e hoike ae iaia iho, a na ka maemae e hoohilahila i kona kulana."

          E AE mai paha ka Makua Laiana e hoopololei aku makou i kana i olelo ai iloko o ke Kuokoa. "Ua minamina loa au i ko ka nupepa KA LAHUI HAWAII hoinoino loa ana i ke kii o Kamehameha I." Aole makou i hoike manao no ua kii la, no ka mea, aole i loaa mai ka makou e kamailio ai makou no ia mea. O ka poe lawe Kuokoa kai palapala mai a nui e keeo ana no ka hoinoino ia o ke kii; aole na lakou i hoinoino, aole na makou. Nawai? Na ka mea paha nana i hana ke kii. Ua hoolaha makou i kahi o ia mau palapala, a eia ka he hewa nui loa ia no makou. He olu loa makou ina ua loaa i ua wahi kii nei ka mahalo ia imua o na maka o kahi poe. E hookomo ae iloko o ke aniani a e kau aku ma ka paia o ka hale.

          KE hoomanao nei no paha ko makou mau makamaka i ka pepehi ia ana o kekahi kanaka ma Kona i kela mau la aku nei. Ua hoolaha aku makou, oia o Kamaka, i pepehi ia e Wahineaea, a ua hooholo iho ka Aha Kiure Koronero i make oia mamuli o ka eha i loaa mai ma ka lima o Wahineaea. Ma keia mau la iho nei ua loaa hou mai ka lono, ua hookolokolo ia o Wahineaea no ka hewa pepehi kanaka imua o ka Lunakanawai oia Apana, o J. G. Hoapili, a ua hookuu ia. Ua hai pu ia mai no hoi, no ka hooia ole ia ana o ka opuino o Wahineaea ia Kamaka ke kumu i hookuu ia ai.
          O keia mau lono ke waiho aku nei makou imua o na makamaka, me ke kali aku no ka oiaio. Ina he kumu e ae kona hemo ana, e hoike aku ana no makou, a ina hoi oia ae la ke kumu, alaila, e kamailio aku ana makou me ke kue i ke kulana i lawe ia e ka Lunakanawai. Hookahi nae a makou mea e haohao nei, "he hiki anei ia Aha ke noho a hoolohe, hookolokolo, a hookuli a hoopai paha i kekahi mea i ahewa ia e na Kiure Koronero no ka pepehi kanaka? Aole anei o ka nieniele wale no kana, a waiho mai imua o Ke Kiure? "Na ke au o ka manawa e hoopau mai i na pohihihi ma keia hihia."

O ka oi paha keia?

          Akamai no o Honolulu iloko o ke Kuokoa. Hoomanao ae la au i kekahi kanaka apiki, olelo ua kanaka nei, he pono no ka pepehi kanaka. Pehea e ike ia'i ka pono o ia hana? "Na ka Baibala i kauoha mai," wahi ana. "Kahaha, mahea ka pauku." Kii aku la ia i ka pauku ma Kinohi, e olelo ana, ua pepehi o Kaina i kona kaikaina; alaila, huli ae la ia ma ka Euanelio o Luka, Mokuna X, pauku 37, hapa hope. Hoohui ae la ia mau olelo a penei ka heluhelu ana: "Pepehi iho la o Kaina i kona kaikaina ia Abela. E hele oe a e hoohalike me ia." Pela keia mea kakau, ua lawe hapa i ka KA LAHUI HAWAII, a lawe hapa i ka ka Euanelio, hoohui ae la, a manao iho la ua kohu! Hou poo iloko o ka Euanelio, e like me ka manu oseterika e hou poo ai iloko o ka pupu mauu, a manao ua nalo, eia nae, ahu wale kona olohelohe. Aole paha i ike keia wahi Honolulu i ka pula o kona maka iho.  ILI-IKI.

He Leo Aloha i ko Lahainaluna.

          Ua hala hou kekahi o na hoike makahiki o ke Kula Kiekie o Lahainaluna. Ua hookuu hou ia'ku kekahi hapa o ko laila poe haumana. Ke haawi aku nei makou i ka lima akau o ke aloha hoahanau i ua poe haumana nei. E na hoa opio, eia o Hawaii imua o oukou! Eia ko oukou lahui a me ko oukou aina; ke kau aku nei na maka maluna o oukou. Eia na oihana—kumukula, loio, kahunapule, mahiai, a pela aku—ke kali nei no oukou. Mahea ka manao? Heaha ka hana? Mai hookaulua. E hoomaopopo koke a e hana'ku. E hoopono, e hana pololei, e hookanaka. E hoike oukou ma ka oukou mau hana, he oiaio ole ka olelo a kahi poe e i nei, "na ka poe Lahainaluna i pepehi i ka pono o keia lahui." Ua kaulana na loio Hawaii no ka apiki, e hoololi ae oukou ia mea i kaulana no ka hoopono. Aka, aole makou e pai nui aku i ka oihana loio imua o oukou. Ina e ninau mai kekahi ia makou i ka oihana kupono, eia ka makou pane, "E nana oe ia oe iho, i ike ia kahi ou i kupono ai." O ka laau paina, ua kupono ia no ka hale; a o ka oka, ua kupono no ka moku. Aole pono ke paina ke hana ia i moku; aole hoi pono ka oka ke hana i hale. Pela no kanaka, e like me ko lakou ano okoa, pela i kupono ai lakou no kela a me keia o na oihana. O ka oihana i kupono ia oe, oia ka oihana i oi.
          Ke kali nei ka oihana Kahu Ekalesia no kekahi poe o oukou! Ua hemahema ko oukou lahui ma keia mea; ua nele. He kihapai, aole nae na paahana pono, he kakaikahi. Ua makaukau ke kula kahi e ao ia'i. Pehea oukou e na pokii i keia hana maikai!—O ke alakai i na uhane i kahi e ola'i? Aole keia he hana e waiwai nui ai ma ko keia noho'na. He nui ka luhi, a e halawai ana no me na hoino, a me na kue. Aka, "O ka poe i hoohuli i na lehulehu ma ka pono, e alohilohi lakou e like me na hoku." O kekahi o ko kakou mau hemahema nui i keia wa, oia ko kakou nele i ka poe kupono nana e alakai ka lahui ma ka aoao o ke ola.

Ka Oiaio.

          Ua ike ia maloko o ke Kuokoa o ka la 15 o keia malama kekahi mau manao malalo o ke poo, "Ke kulana o ka Aha Kula Sabati o Oahu." Ua kakau inoa ia kela mau manao e M. Kuaea, S. Waiwaiole, J. N. Paikuli a me kekahi poe e ae. E olelo ana ua hoolaha ka LAHUI HAWAII: "He aha komo hewa, hoohaunaele, a wawahi i ka maluhia a me ke kuikahi o na Kula Sabati o Oahu," ka Aha Kula Sabati i halawai iho nei ma Kaumakapili. Ke hoole loa aku nei au i ka oiaio o ia mau olelo, aole i kue i ka aha; aka, o kekahi mau hana hemahema o ka aha ka ka LAHUI HAWAII i kuhikuhi aku me ke ake e hoopololei ia.
          Iloko o ka malama o Sepatemaba, o ka makahiki 1874, e hoomakaukau ana au e hele aku i ka halawai o ka Aha Euanelio o ka mokupuni o Oahu. Mamua iki o ko'u hele ana, ua halawai pu maua me Mr. C. J. Laiana, ka Peresidena o ka Aha Kula Sabati Hawaii. Ninau mai la oia no ko'u hele i Waialua i ka halawai o ka Ahahui. Hai aku au, e hele ana. I mai la kela, he manao kona no ka Aka Kula Sabati mokupuni e manao ia'na e kukulu ma Waialua. A hai mai la oia i kona manao: O keia Aha Kula Sabati e manao ia nei e kukulu, aohe pono e kukulu ma ke ano he ahahui maoli. Aka, e like me na aha nui o na aina e i maa i ka hana Kula Sabati; he lunahoomalu a me ke kakauolelo no ka manawa. Aohe waiwai o ka hoonui ana i na ahahui. Eia ka mea i makemake ia; o ka hoala i na Kula Sabati; kuka i na mea e holo ai; hoolana i ka manao o na paahana, a me ka hoikeike ia o na Kula Sabati ma ka apana kahi i kukulu ia'i ka aha. Oia iho la ke ano nui o ka Laiana olelo ia'u. A o kana olelo hope oia keia, "E oluolu oe e hai aku i keia mau manao i na hoa o ka aha, me ka hai pu aku na'u aku keia." Ua oluolu loa no hoi au ia mea, no ka mea, ua like ko maua manao.
          O ko'u hele no ia a hiki i Waialua. A i ka wa i akoakoa ai na hoa o ka Aha Euanelio e e kukulu i ka Aha Kula Sabati o Oahu, hai aku la au i ko Laiana manao, e like me ka mea i hoike ia ae la maluna. A hai pu aku la au i ko'u manao, ua like me kona. Ku mai la kekahi kanaka, a oia no kekahi o ka poe i kakau inoa i hai ia ae la maluna, a pane mai la, "Aole o makou makemake i kau; he haole oe, a o ke alakai ana no ia o na haole o na aina e. Ua lawa no ia makou kanaka Hawaii ka ike e hooponopono ai ia makou iho." Pane mai la kela a me keia a puni ka hale, "Kokua! Kokua!!" Alaila, ike iho la au, ua pau ka pono o ko makou hana pu ana. Ua komo ia mau olelo iloko o'u me he pahi la e ho-u ana i ka puuwai. Noho iki iho la au a maalili ka manao, o ko'u ku no ia a hele. Aole au i lawelawe hou iloko o ia aha.
         
I ka wa i halawai hou ai ka aha ma Kaumakapili i ka malama o Feberuari o keia makahiki, aole au i ike i ka lakou mea i hana'i, a hiki i ka wa i hoolaha'i iloko o ka nupepa, ike iho la au. Halawai au ma ia hope me kekahi hoa o ka aha, a pane aku la au, ua kanalua au no ka pono o na mea i hooholo ia; aohe pono ke auhau aku i na Kula Sabati me ke kuka ole me ka poe nana e malama; a he mea kanalua ia no hoi ka pono o ka lawe ana mai i na haumana Kula Sabati o Oahu nei i Honolulu e noho ai no kekahi mau la. Hoike pu aku la au i ko'u manao e kamailio no keia mea ma ka nupepa. Pane mai la kela, "Mai hoolaha oe ma ka nupepa, aole ia he pomaikai nou; eia kou pono, e noho malie oe." Ma ia hope, ulu ka ninau iwaena o na Kumukula Sabati o Kawaiahao a me ko lakou Kahu Kula, pehea la ka pono? Ua hooholo mua lakou e noi i na Kula Sabati e ae o Honolulu e hui pu a e hoikeike nui i ka malama o Iune. Aole lakou i lohe i keia hana a ka aha, aole no lakou i kono ia e hui pu me lakou iloko o ko lakou kuka ana. Ua palapala mai ke Kahu Kula Sabati ia'u e ninau ana i ka mea kupono a lakou e hana ai. Ua hoolahaia kana palapala ma ka LAHUI HAWAII o ka la 22 o Aperila, a me ka'u pane i kana ninau, malalo o ke poo, "Ke kulana o ka Aha Kula Sabati o Oahu." Ke i mai nei na hoa, ua kue, a ua hoino aku au ia lakou me na huaolelo hoino loa, "i hele a lauki na maka." E nana hou i ka'u olelo ma ka LAHUI HAWAII, Helu 17, i pau ke kuhihewa. aole olelo hoino malaila. Eia ka mea i ike ia malaila: "Aole o makou manao ua lawelawe na hoa o ka aha me ka manao e hana i na mea pono ole. Aka, ua hilihewa ka hana ana no ko lakou kuka ole me na Kahu Kula Sabati o keia kulanakauhale." He mau olelo ao maikai kela, "Hilihewa na manao, ke ole ke kukakuka ana," wahi a Solomona. A oia iho la ka hemahema o ua poe makamaka nei. A ina ua eha lakou, aole na'u aku ia eha.
          Ua kapa mai ua poe hoa lawehana nei o'u, he mokuahana au. Ma ke aha la au i mokuahana ai? I ka wa i pane ia mai ai au ma keia mau olelo, "Aole o makou makemake i kau, he haole oe," a ku ae la au a hele aku me ka hana ino ole, oia anei ko'u mokuahana? A hala ia, noho mai kuu hoahanau o Kuaea, ma Kaumakapili; i aku la au iaia, "e hooikaika pu kaua i lokahi ko kaua mau ekalesia ma na hana maikai, i hookahi ke ku pu ana imua o na hana ino ma Honolulu nei." oia anei ko'u mokuahana? A o ko'u alakai ana i ko'u Ekalesia e huipu me ko Kaumakapili e like me ka mea e hana ia nei iloko o na halawai o na po la Sabati, oia anei ko'u mokuahana? E i mai paha auanei ko'u poe hoa hana, ua mokuahana au ma ke kue ana i ka lakou ahahui. He manao kuhihewa ia. E nana hou i ka helu 17 o ka LAHUI HAWAII; aole hookahi huaolelo malaila e kue ana i ke kukulu ahahui. Aia nae hoi a i mai lakou, e hoohui mai i na kamalii Kula Sabati o Oahu ma Honolulu nei e hoike ai no kekahi mau la, a pane aku au, he hemahema ia alakai ana. Alaila, he mokuahana iho la ka ia! Aia a i mai lakou, e auhau aku i na Kula Sabati a pau, a pane aku au, "ina e auhau ia me ke kuka ole mamua, ua like ia me ka wawahi i ka maluhia o na kula," o ko'u mokuahana iho la ia! E na hoa, aole maanei ka mokuahana. O ke ao ana keia a ka Makua i na pokii; ina e hoolohe ia, pono.
         
I mea aha la ko'u imi ana e mokuahana? He pono anei ko'u ma ka mokuahana? O ka Pono a na Makua i kukulu ai iloko o ka eha a me ka luhi, he mea oluolu anei ia'u ke hoohiolo ia? Aole loa! Owau a me ko'u poe Luna a me na hoahanau, he hookahi wale no o makou manao ma keia mea, oia keia, o ke aupuni o ka Haku ma Hawaii nei, mai na Hawaii ponoi a i na haole, mai na makua a i na keiki, hookahi wale no ia aupuni. Aole makou i imi i mea e mokuahana ai. Ua hooikaika makou no ka lokahi, no ka maemae a me ka maluhia.
          E na hoa, o ke kahua a oukou i kukulu ai, ua pono ia; aka, o ke ano o ko oukou kukulu ana maluna o ia kahua, malaila ka hemahema; no ka hoike ia o ka oiaio o keia, ua kapa mai oukou he mokuahana. Auhea oukou e na pokii, na hoa lawehana iloko o ka pa waina a ka Haku, he mea makehewa ko oukou kapa ana mai i ko oukou hanau mua he mokuahana; no ka mea, aole e manaoio ia mai ka oukou olelo; aole no hoi oukou i ike i ka oukou mea e olelo nei.  Na'u na PALEKA.

Ka Hoike Oiaio!

E KA LAHUI HAWAII; ALOHA OE:—
          Ua kahea hou ia mai ka'u puni e kakau, a ina oe e oluolu, alaila, o kou ae ana mai no ia ia'u e kamailio no ko'u pono kaulike.
          Ma kekahi a kou mau kolamu o ka hebedoma i hala, ua kamailio au no ka hoino kumu ole o ka nupepa Kuokoa i ke Kahu Ekalesia o Kawaiahao, me ko'u manao ole he kumu ino a he hewa ko ke kamailio ana no kekahi mea i ike maopopo ia, aka, ma ka puka ana mai o ke Kuokoa o ka pule i hala, ua lilo ka wau he holoholona, he puaa, no ko'u kamailio ana me ka pololei a me na huaolelo maemae.
          Ua olelo au no kona hoike ana i ke akea i kekahi mea i hiki ole ia nupepa a me kona mau pailata ke hooiaio mai. Ua olelo ke Kuokoa, "aole i kupono ia Pareka ke noho Kahu Ekalesia no Kawaiahao," a ua hoole au i ka oiaio o kela, me ka ninau pu aku i ke kumu a me na hewa i hana ia. Aka, ma kahi o ka'u mau olelo maikai, hoino ole a pololei no hoi, ua kapa mai nei kela ia'u he puaa.
          Oia iho la no hoi paha, no ka ohana like no la hoi, he mau mamo ana no a i elua na Hawaii, a ina no hoi au he puaa, a aole aku la no hoi i nele ua hoahanau nei ia kulana. Ua manao paha ia he pale nona ia mau huaolelo ino; ina pela, minamina wale kona kuhihewa. No kona piha loa i ka inaina ua wikiwiki ino e huli ma ka buke inoa, a o ka nele no ia i ka noonoo maikai no ka pane ana mai i ka'u.
          Auhea oe e Kuokoa, ua hoino oe ia Pareka ma kona kulana Kahu Ekalesia, ua hai mua au ia mea, a ua nele oe i ka huaolelo pale. Aole loa oe i hoole mai no kekahi mea a'u i kamailio ai, aka, no ko ku ana i ka winiwini o kuu peni, ua pii koke ka inaina, a kapa mai la i ka oiwi ponoi he holoholona.
          He hiki ia'u ke hai aku ia oe, a o ka lehulehu ko'u hoike, "aole i hana ia ke kanaka ma ke ano holoholona," a o oe hoi, "aole e hiki ke hoole mai i kou hoino opuino i ke Kahu Ekalesia o Kawaiahao me ke kumu ole." He hiki ia'u ke hanai aku ia oe me na huaolelo maikai, a o oe hoi, he awahia pelapela ma kahi o ka momi au i kaena mai nei. E hai mai oe i ko'u kumu e makilo ai ina aole ko'u inoa ma ko buke? A e hai aku no hoi au ia oe i kou kumu i nele ai i ke kahua kalaiolelo. E hai aku au he makehewa kou huli ana i ko'u inoa ma ko buke, a e hai mai oe i ko'u wahi i kuleana ole ai e heluhelu i ke Kuokoa. E kuhikuhi mai oe i kahi o na huaolelo momi au, a e kuhikuhi aku no hoi au i kahi ou i awahia'i. E kapa mai no hoi oe ia'u he hupo, he puaa, a e kapa aku no hoi au ia oe he keonimana, a he piha naauao maoli no. E kamailio no oe me ka hapala wale ana, a e kamailio aku no hoi au e like me ka'u e kamailio aku nei. E haawi mai no hoi oe i ka ino o ka opu enemi, a e haawi aku no hoi au i ke aloha o ka puuwai pumehana. He puaa he oiwi no Kuokoa.
H. KANAKA.
Kou, Mei 18, 1875.