Ka Lahui Hawaii, Volume I, Number 21, 20 May 1875 — Page 3

Ke ano ili o ka Mahina no ka Malama o Mei, 1875.
MANAWA NO HONOLULU.
[HOOMAKAUKAUIA E KAPENA D. SMITH.]

5 Mahina hou ..... 4 32.8 AM
1 1 Hapaha mua ..... 9 05.9 PM
19 Mahina piha ..... 10 18.8 PM
27 Hapaha hope ..... 7 59.2 PM

Ka puka me ka napoo ana o ka La.

1 Puka la...5 33. AM. ..... Napoo la...6 21. PM
8 Puka la...5 29.5 AM ..... Napoo la...6 23.5 PM
15 Puka la...5 26. AM ..... Napoo la...6 26. PM
22 Puka la...5 24.5 AM ..... Napoo la...6 28.5 PM
29 Puka la...5 22. AM ..... Napoo la...6 32. PM
31 Puka la...5 21.5 AM ..... Napoo la...6 33.5 PM
Ka Latitu me ka Lonitu o Honolulu.
Ma ka hale bele pauahi, Hale Kaawai Helu 2, a i ole ma ka Hale Kilo o Mr. Filtner, penei:
La titu 21° 18' 23" Akau.  Lonitu 157° 48' 45" Kom.

          Ke aneane ae nei e paa ka hale inu kofe o Henere Nolte.

          I keia mau la, ke hoomaemae hou ia nei ka ipu-hao o Kilauea.

          E halawai ana ka Ahahui Euanelio o ka Paeaina Hawaii nei ke hiki aku i ka Poalua elua o Iune, oia ka la 8 o ia mahina.

          Ke hoala hou mai nei na keiki o ke kaona nei i na Aha Kini-popo. He hana hooikaika kino a he hoohoihoi manao kela, a o ka mahalo ka makou.

          He palapala ka makou e waiho nei na W. P. Kanoho, ua kali iki ia a maopopo ia makou ke kumu oiaio o kana e olelo nei.

          No ka piha e o ka kakou pepa o keia la, nolaila, ua waiho ia ke kaao o "Na Pohaku Kupua," a keia hebedoma ae.

          Ma ka auina la Poalua iho nei, ua lawe hoike ia ae i ko makou keena, he wahi moa kupanaha, ekolu wawae. Pau ole no hoi kupanaha.

          Ua hoonee ia ke Keena Loio o J. P. Green mai kona wahi mua a i ka hale manae ponoi iho o ka hale lapaau o Kauka Minuteole. Malaila oia e loaa'i i ka poe e ake ana i hoa kuka ma ke Kanawai.

          HAINA O KA NINAU HELU.—Aia ma kou mau Helu mua, ua ike ia iho ka ninau helu a J. E. Hart, a penei no ia: E hoonui ia £50 + 19s + 11¾d, heaha ka loaa. Haina—£2600, 14s, 8d 1 1-240far. He makehewa ia'u e hoonui aku i ka olelo ana no keia haina a me ka wehewehe ana aku.  W. K— H. Oahu, Mei 17, 1875.

          MAI PILIKIA KE OLA.—Ma ka la 12 o Mei nei, hora 6 P. M., ma ke kahawai o Halawa, pakele ke ola o Asa kekahi keikikane a Kauka W. J. Waika o Halawa, Kohala Akau, mai palupalu loa i huli ia e ke kaa, naha ke kaa a pepe ka poo. Mai pilikia loa, loaa ia Kaupalolo, a nana i waha a hiki i ka hele o na makua. He mau wahi mea hou ia o ke kuaaina.
Me ke Aloha no,
D. MANUIA.
Kohala Akau, H., Mei 13, 1875.

          Ua ku aku ka manuwa Adimarala ma Lahaina i ke kakahiaka Poalua o ka pule i hala, a ua pahola ia mai la ka hookipa aloha imua o ke alii moana a me kona mau hoa aukai e na puuwai oia kaona. Ua haawi mai ka Hon. L. Aholo he haiolelo hookipa aloha ma o ka inoa o na makaainana o Lahaina a me Kaanapali, a ua pakui aku ka Adimarala i na huaolelo pane ma ke ano hoomaikai. Ua malama ia he ahaaina e na makaainana, a ua holo aku ke Kiaaina me kekahi poe maluna o ka moku e nanea ai. Ua holo aku ia no Ulupalakua me ke Kiaaina, a noho iho ke Kiaaina ma Ulupalakua, a holo loa aku ka Adimarala no Hilo.

Na Pepehi Kanaka.

          Ua weheia ka Ahahookolokolo Kaapuni Apana 3, ma Hilo, Mei 4, imua o ka Hon. C. C. Harris, kekahi o na Lunakanawai o ka Aha Kiekie. Ua lehulehu no na hihia o kela a me keia ano i hookolokoloia, a mawaena o ia mau hihia, o na pepehi kanaka kekahi, a eia malalo iho e loaa'i:
          Ke 'lii kue ia Kahalelepo—Pepehi kanaka—Hoomoeia imua o ke kau o Iulai, ma Honolulu nei.
          Ke 'lii kue ia Palaile—Pepehi kanaka—Hoahewaia no ka lawe ola ma ka de gere 1, a hoopai ia he 15 makahiki ma ka noho paahao.
          Ke 'lii kue ia Naihehau—Pepehi kanaka—Hoomoeia imua o ka kau o Iulai, ma Honolulu nei.

He leo Aloha e Hea mai nei.

          Ma ka makaikai ana mai-o a o o ka aina, aohe mea e ae a ka manao i kaumaha nui ai, hookahi wale iho no o ka lohe ia ana aku o na leo kupinai o ka lehulehu e wawalo mai nei, mai ka hikina mai kekahi a mai ke komohana mai kekahi, a ua pahola ae ia mau leo a piha pono ka aina. He mau leo kekahi no ka hoaikola ana, he mau leo lealea hoi kekahi e hana nui ia nei me ka welelau o na lima a me ka ohe, a i kokua pu ia mai hoi e ka awihi ana o na maka. O keia mau leo la ea, e na makamaka, na hoa'loha, na hoa-luhi hoi o ka ike; aole keia he mau leo aloha, aka, o kekahi keia o na moo omo-koko nui nana e omo aku nei i ka io me ke koko o kuu lahui makuahine, oia na opio hou i hele wale a unounoo Puna i ke Kuawahine a me ka poe i oo i hele hoi a kau na hulu o Maunakea i ka maha. Aka, ke pae hou mai nei kekahi leo hou me ka nahenahe a me ke aloha, e hea hele nei ma ka ipuka o kela a me keia, e kikeke ana, a e koi mai ana hoi i na mea a pau maluna o ka aina, mai ka poe e noho huikau mai nei na lakou na pakeneta puka i hele a pai kumu kike kumu a pakeu pali wale mai, e hilinai mai nei Puna kalele ia Kau a huelo loa aku i ka mole olu o Lehua. Malia paha, ke kanahea mai nei kekahi me ka ninau ana, o ka leo aloha paha keia o ka wai i ka heahea mai, ua anu maua? He anu mai hoi ma ke kua, he hui ae hoi ma ke alo, aole pela e na makamaka, aka, e haliu mai me na maka oluolu, a e nana pu mai i keia.
          I. Ka leo aloha o na makua ma ke kino. Mamua ae o kuu wehewehe ana aku i keia manao pili no kakou, ke poloai e aku nei au i na opio hou e nana mai i keia a e koho no oukou iho; no ka mea ua manaolana ia na oukou e noho a e hoomahuahua aku i na kanaka maluna o ka aina, ka mea i loaa mai i ko kakou kupunakane nai aupuni Kamehameha I ma ka lima ikaika a me ka hookahe koko, a ke ai, ke inu, ke hoopaki a hoohake wale nei kakou i ka waiwai o ka aina me ka oluolu a me ka maalahi. Aka, me ka naau ehaeha a me ka welina, i ka ike kumaka ana aku i na opio hou o keia au hooulu lahui, e ku ana iluna a maloeloe, a keehi ino iho me ka maka welawela i ka leo aloha o na wahi luaui makua, e uwalo mai ana. "E pepelu iho na kuli i ka honua, a e mahi i ka aina, i ola oe, ola ka wahine, na keiki a me ka ohana, aole hoi ka lomaloma ai halale wale iho a lima nui i ka hai; aka, e hana me ka ikaika a pau, e like me ka ke Akua i kauoha mai ai. "Me ka hou o kou maka e loaa mai ai na mea a pau ia oe," a hiki i kou hoi hou ana aku i ka home mau o ko ke ao nei, ka home koolua ole, oia ka opu o ka honua. No ka mea, he wa maikai a malaelae keia i kupono i na kanaka opio e hoihoi pono mai ai i ke kiko-waena ume kaumaha o ko lakou mau ikaika a hookahua iho maluna o ko oukou mau aina paa, oiai, ua iho mai nei ko kakou Lani Moi mai Kona Noho'lii mai, a wehe ae la i na omaka wai o na pomaikai he lehulehu e kahe awai mai i o kakou nei, oia hoi ke kuikahi Panailike. No ia mea e ala mai e na kanaka opio o ka aina, a e hopu na lima i na mea paahana a e mahi aku i ka aina i hookawowo ia ai ka lahui ma na hana maikai. A ina e paa pono ana na mea a pau mai o a o o ka aina i na hana kupono, i ka nana aku e malu like ana ka aina, a kohu kakou ke puana ae "Ua malu ke kula, aohe lele pueo." No ka mea, o ka oihana mahiai, ka waihona piha ia o ke ola, ka waiwai, ka hanohano a me ka ulu mahuahua ana o na kanaka o kekahi aupuni, i kulike ai hoi me ka makia kaulana o ko kakou Lani Moi. O ka hooulu lahui ka makia paa ia o Ko'u aupuni.
          II. Ka leo aloha o na kahunapule. Ua maalo mai keia leo io kakou nei me he ao opua la i ka M. H. 1820 a hiki mai i keia wa, ua kupu, ua lau, ua hua, ua pala; aka, ke hehi ku nei oukou me ka olelo iho; "Heaha la ia he kukaepele paha, he mea koekoe na kuu lima."
          O ka makua keia o na leo aloha, nana i wehe ae i ko kakou noho pouli ana, a i huna hoi i na kee o kela a me keia, a i ka ike iho ia kakou i keia wa, kohu pikimana no, hele wale kela a kuku ka piipii nana ka alu; o oukou no na hoike oiaio o keia. Aka, e like me ka nui o keia leo aloha e kono mai nei i na mea a pau, a e kuhikuhi mai ana hoi. "Aia iluna na pono a pau, a he ola mau malaila, aohe make ana;" aohe wahi mea a maliu ia aku, huli no kela a me keia mea ihope, hoopukapuka no kela a me keia i kona mahele iho o ke ake no a puka ino na keneta o ka Ihualualu. Ke hoomanao ae la au i ka olelo kaulana a kekahi kaikamahine o ka lai malino a Ehu, he kaikamahine ia i ao nui ia e Kakina; aka, lana ae la ka manao e hele aku e ike i ka huikaulua o ke taona, kau iho la ma ka moku a holo mai la, a hiki ae la mawaho o ka lae o Kalaau, ku ae la oia a maloeloe a puana ae la "A ka lae o Kalaau nei la, pau aku ka pono a Kakina, ke hele nei au i ka puni a o'u makua, a e holo ana au i ka lawe laikini, i pono no keia noho ana." Kupanaha wale; aka, penei nae ka Solomona "O ke kanaka i ao pinepine ia a hoopaakiki i kona ai e make koke no. Pela no keia lahui, ua ike no i na kumu e make ai a me na kumu e ola hou mai ai, aole nae i hana; aka, huli no ka naau kanaka ihope a olelo iho, aia hoi hou ka noho o na kanaka e like me ke au ia Kamehameha I, alaila, ulu hou keia lahui. Hilahila wale, ka lahuikanaka i ku ma ke kulana kiekie o ka naauao, ke hoohalike iaia iho me ka ilio, ka mea i haawi ia kona ike ma ka huelo.
          Nolaila e na kanaka opio, e hoomanao kakou i ke kahua o ko kakou mau pomaikai, a e puliki a paa.
          III. Ka leo aloha o ka Haku Iesu. O keia ka leo hookahi i oi aku mamua o na leo e ae, no ka mea, he manawa ko ia mau leo a o ka pau no ia, aka, o ka leo aloha o ko kakou Hoola, he oia mau kona aloha i na wa a pau. A ke hea mai nei oia i na kanaka a pau ma keia mau hoku-hele me ke aloha, e koi mai ana, "E huli mai e kanaka auwana nei, na luhi, na eha, na pio, na mai, haalele oukou i na aoao kekee, ka poe nele, ka poe hewa, e hele mai no, no ka mea, ua lawa ke ola no oukou a pau." No ka mea, he poe kakou i ahewa ia malalo iho o ka uku hoopai o na hewa a kakou i hana ai; oia ka make ana o ke kino a me ka uhane e like me ka mea i olelo ia: "O ka uku no ka hewa e make ia, a o ka uhane lawehala e make ia." Aka, ike mai la ko kakou Hoola, ua paa kakou iloko o ka wiliau o ka make, haalele aku la Oia i ka Noho'lii nani, a iho mai la oia e make i ke ao nei i ola kakou ma ona la ke manaoio aku iaia. A mamua ae o kona hoi ana aku i kona home lani, waiho mai la oia he olelo hoolana; "Eia au ke hoi nei e hoomakaukau i wahi no oukou, a e hoouna mai ana Au i Ko'u Uhane Hemolele i kokua no oukou; a owau pu no me oukou a hiki i ka hopena o keia ao."
          Ma keia wahi e na makamaka na hoa'loha, na hoa luhi hoi o ka ike i uhai a holo pu ai i kela uka i na makahiki eha, ua hiki mai kakou i ka pahu hopu o ko kakou kamailio piha ana i keia wa. A ke nonoi aku nei au ia oukou, me ka puuwai hookahi e malama kakou i ka leo aloha o na makua ma ke kino, na makua hanai pono ka uhane a me ka makua nui ma ka lani. A na ke au miki a me ke au lawe e lawe aku ia kakou a komo aku i ke awa lai o ka lani, ka pahu hopu o na pomaikai he lehulehu.  S. M. KAIWA.
Kohala Akau, Hawaii.

Cimona a me ka Hua Pi-Gula.
[HE KAAO KUPUA.]
MOKUNA V.

          MALUNA iho o ke poo o ua ui nei, he lei'lii omaomao, me ke kookoo keokeo ma ka lima, a he hoku ma ka piko o ua kookoo nei.
Kuhikuhi iho la o Cimona i ka lepo, no ka mea, ua ike, eia oia imua o ke alo o ka Moiwahine kupua (fairy,) a na kona lokomaikai i aie nui ai oia i kona kiekie a pau a me ke kaulana.

——:o:——
KA OLELO A KE KUPUA I KA MOI.

          KAUOHA mai la ua wahine uhane kupua nei ia Cimona e ku ae iluna, no ka mea, ua olelo ia he poe oluolu na "fairy," aole lakou i kono mai i na kanaka e hoohiwahiwa nui aku ia lakou.
          "E pono oe e ike e Cimona," wahi ana me ka leo nanahe oluolu i like me ka leo o ka ohe dala, "owau no ka Moiwahine o na fairy, a eia keia aupuni malalo o kuu malama ana. Ua kiai au, a malama iaia mai na poino mai; a o kekahi o ko'u mau hana i makemake nui loa ai, e makana aku iaia i ka mea hana maikai.
          "I ka wa mua o kou ike ana ia'u, ua hoolilo au ia'u iho ma ke ano luahine ilihune me ka manao e ike i ka mea nona ka puuwai lokomaikai i hiki e kokua i ka mea i nele; aka hoi, ma ia la, he nui wale ka'u poe i hoao aku ai, aole nae i loaa ia'u kekahi mea i manao e hana i ka mea ku i ka maikai a hiki wale i kou hele ana mai, a nolaila, o oe ka'u i haawi aku ai i ka mea e loaa ai ka waiwai a kaulana. Mai ia wa mai, ua hakilo au i kau hana, aole nae oe i ike mai ia'u, a ua loaa hoi ia'u ke kumu kupono e oluolu ai no kau mau hana a pau. Ina o kou waiwai ka mea e hookano ae ai kou puuwai, aole no e hoohua hou mai ka anoano gula i kona hua, a aole no hoi oe e koho ia i Moi; no ka mea, aole wale no kou waiwai, aka, ma kou lokomaikai, a me ka maikai o ka manao, a loaa ai ia oe ke aloha ia e na kanaka."
          I ka wa i hooki iho ai ka uhane kupua i kana olelo, hoomaikai aku la o Cimona iaia me ke ano oluolu aloha, oiai, o kana hana kupono maoli no ia e hana aku ai, a i kona ike ana aku e hoomaka hou mai ana kela e kamailio, ku malie iho la ia e hoolohe i kana mea e olelo hou mai ai.
          Iloko o kekahi manawa pokole, olelo mai la oia penei: "Ano, e Cimona ka Moi, e pono au e haawi aku i ko'u aloha hope loa, e ulia mai ka pomaikai nou—e hoomanao mau no kou makamaka kupua; a i ka wa e loaa ai kau mau keiki, mai poina i ke ao aku ia lakou, o ka hana lokomaikai aku ia hai, e uku hou ia mai no ia."
          Ma keia mau huaolelo, hoomaka ae la ke ano o ua alii wahine kupua nei e ahiahia, nana aku la o Cimona me ke kahaha nui, oiai e ma liilii iho ana, a hiki i ka nalowale loa ana.
          Alaila kau hou ae la oia iluna o kona lio, a holo aku la e hui pu me kona mau koa, a me na alii e kali mai ana nona ma ke alahaka, a e olelo nui ana hoi, no ke kupanaha o ko ka Moi noho loihi ana e kamailio me ka luahine makilo; aka, no ko lakou makau iaia, aole he mea hookahi i aa e olelo mai no ia mea i kona wa i hiki aku ai; aole no hoi oia i hai aku i kekahi no ua alii wahine kupa la, i kana Moiwahine wale no.
          Ua loihi ka noho alii ana o Cimona, a me ka pomaikai; a no na makahiki he nui mahope iho o kona make ana, ua olelo mau aku na kanaka i ka lakou mau keiki no na hana maikai a "Cimona ka Moi maikai."
G. ——

G. WEST!

HALE HANA KAA HOLO LEALEA ME na kaa hali ukana. E hana hou ia no hoi na kaa nahaha no ka uku oluolu. E kapiliia na kapuai lio, no ka uku kupono. Ma ka hale hana mua o Mr. Benfield, ma ke Alanui Alii.  7-1y