Ka Lahui Hawaii, Volume I, Number 22, 27 May 1875 — Page 1
KA LAHUI HAWAII.
"Ua mau ke Ea o ka Aina i ka Pono."
HOL Y BIBLE
BUKE I.} HONOLULU, POAHA, MEI 27, 1875. {HELU 22.
KA NUPEPA KA LAHUI HAWAII.
He pepa i hoopukaia i kela me keia he bedoma no na Ohana a me na Ekalesia o Hawaii; he mea kokua i ka noho pono ana o na ohana, ka maluhia o kanaka, a me na pomaikai kino a uhane o ka Lahui Hawaii. "Aole paonioni; aole haanui; aole hikiwawe ka huhu; aole noonoo ino."
HOOKAHI DALA ka uku no ka pepa no ka makahiki hookahi. Hapa makahiki, Hapalua.
E hoouna mai i na le ta no KA LAHUI HAWAII ia H. H. Paleka, Honolulu, Oahu.
[NO KA LAHUI HAWAII.]
Leo, More to Follow.
Sun Shine, p. 16.
1 Hapa no koonei waiwai,
Loaa hou mahope.
Hapa no ka pomaikai,
Loaa hou mahope
Hapa no na oli nei, Loaa hou mahope,
Hapa no na mele e, Loaa hou mahope.
Cho.—Loaa hou—loaa hou,
Loaa hou mahope.
Kei ke aloha o Ie su,
Loaa hou mahope.
2 Hapa no ka naauao, Loaa hou mahope,
Hapa no ka makaukau, Loaa hou mahope.
Hapa no ka maemae, Loaa hou mahope.
Hapa no ka ikaika e, Loaa hou mahope.
Cho.—Loaa hou, &c.
3 Hapa no koonei hoopai,
Loaa hou mahope;
Hapa no koonei auwe,
Loaa hou mahope,
Maka na aia maanei,
Loaa hou mahope;— Make ma ke ahi e,
Loaa hou mahope.
Cho—Loaa hou, loaa hou,
Loaa hou mahope,
Make ma ke ahi e,
Loaa hou mahope.
HAWAII.
HE MOOLELO KAAO
NO KE
KEIKI ALII IULESIA
NO KA LAHUI KAULANA O NA AU I HALA MA HELENE—ME KANA MAU KAAPUNI ANA I NA AINA MA KA HIKINA.
MOKUNA X—HELU 24.
KA INAINA MAI LUNA MAI—KE KAUA A IULESIA—KA LUKU WELIWELI—KA HOPENA.
I KA hoea ana mai o na kukuna malamalama o ka la i kekahi kakahiaka ae, ua piha hou mai la ka rumi nui hookipa o ka hale alii me ua poe alii lokoino nei; a ua piha lakou i ke kahaha me ka ninau ana i ke kumu i hoahu ia'i na pono kaua maloko o ia keena. No ka lakou ninau, ua pane aku ke keiki alii Telemakusa, "I lawe ia mai lakou e hoomaemae, oiai, aole i holoi ia na paumaele koko o na ihe mai ka haalele ana mai o kuu makuakane Iulesia a hiki i keia la." A ua oluolu koke iho la ua poe nei no keia mau hoakaka a ke keiki alii.
Mamuli o ke kauoha a Telemaku sa, ua haawi ia aku na mea ai o na ano a pau ia Iulesia, a ua hoonohoia aku la ia ma kahi kokoke i ka ipuka, a oiai o Iulesia malaila e paina ana, e haka pono ana kona mau maka maluna o na ihe. Ua piha loa na 'lii i ka ike ana mai i keia kanaka makilo e hoomau aku ana i ka hoike ana i kona mau helehelena mamua o ka lakau papa-aina, a ua hoomaka hou mai la lakou e hoolei mai i na olelo hoinoino loa iaia nei.
Hookahi nae o lakou, i ka hoomaopopo ana i ka nui o na hoinoino ia oia nei, ua hele mai la oia a lalau mai la i ko ia nei mau lima, a pane mai la:
"Aloha, e ka makua malihini! Ke kaheawai nei ka hou o ko'u umauma i ka ike aku i keia hana ino ia ou; a ua hoauau ia hoi ko'u mau maka e na waimaka, i ka noonoo ana ae, o ke kulana kena i loohia aku maluna o kekahi poe alii kaulana loa, malia paha, oiai o Iulesia e auwana ana ma kela me keia aina malihini, ua loohia pu ia oia e na ilihune o kou ano; no ka mea o ka poe a pau i haule ma ia kulana, i nele hoi i ke kahua paa no ko lakou mau kapuai, me he 'la ua hoonoho ia lakou ma keia honua malalo o ka wai e ke Akua; a pela no lakou e hoohaahaa ia nei. A me he la no hoi he lopi eleele ke hilo ia aku no ka hopena o na moi he lehulehu wale."
Oiai keia mau huaolelo e kamailio ia mai ana ia Iulesia, aia hoi ua hoouna mai la o Iulesia i kona mana iloko o ke anaina a na 'lii, a hoomaka aku la lakou i ka akaaka ana me ka piha i na hauoli, a poina loa iho la ka noonoo ana ae no na mea e, koe wale no ka hauoli. Ua haawi pu mai la no hoi ia i ka mana kilo i kekahi o lakou, a me ke ano ma-kaula oia i ku ae ai a pane mai la imua o na lii: "Auwe e ka poe i hoolapuwale ia! o ka inaina hea keia i haule mai nei mai ka lani mai i piha ai oukou me na aka henehene? aole anei oukou hoomaopopo ke kulu mai nei ke koko uliuli mailoko mai o ka oukou? He pouli i like me ka po pouli o ka make ke uhi paa nei ia oukou, a ke hauwawa nei oukou me ka ike ole; o na onohi o oukou ke haloiloi mai nei me na waimaka; o na paia paa, a me kaupoku o ka hale ke haule koko mai nei; ua pu-ua ka ipuka i na uhane; ua piha u keia keena nui me na hiohiona o ka poe i pepehi ia; aia malalo o ko oukou mau kapuai o ka gehena; ke haule mai nei ka la mai ka lewa mai, a ua aumoe i ke awakea." Aka, e like no me ka poe i punia i na akua no ko lakou poino, ua henehene mai la i ko ia nei mau weli, a pane mai la o Ieumakusa, "He oiaio ua pupule ia keia kanaka, e alakai aku iaia ma kahi kaawale; e lawe aku iaia i ka malamalama; no ka mea ke moeuhane nei oia eia ka i ke aumoe maloko o keia hale."
Aka o Teolemenu sa, oia hoi ka makaula, pane hou mai la, i ka i ana mai: "E Ieramakusa, aole au i makemake i alakai mai a o oe mai, oiai he mau maka a he mau pepeiao no ko'u, ua lawa au me ke kokua o ko'u mau wawae, a me ka manao noonoo maikai iloko o'u; a me ia mea e hele aku ai au mawaho o na ipuka, no ka mea ua hoomaopopo au i ka poino e kali mai nei i ka poe e noho iho ana, mamuli o keia kanaka ilihune makilo ka mea hoi i punahele i na kupua a pau." A huli ae la ia a hoi pololei aku la i kona home a aole loa i hoi hou mai i ka hale alii ma ia hope aku. O keia mau huaolelo a pau ua hoomaopopo mai la no o Telemakusa, e haka pono ana no nae kona mau maka i kona makua no ka haawi aku i ka hoailona no ka hiki ana mai o ka manawa e pau ai keia poe lokoino i ka lukuia. O keia poe alii hoi, ua pau ae la ko lakou mau noonoo ana no na mea e ae, a ua komo aku la iloko o na kukonukonu o ka hauoli.
I ka haalele ana iho o Iule sia i kona one oiwi no ka holo ana i Karioe, ua waiho iho ia i kana pana, a oia mau no me ka hoalu ole ia o ke kaula a hiki mai i keia la; oiai aole mea ikaika nana e hoalu, o Iulesia wale no. Ua lawe ia mai ua pana nei me na pua kaulana e Telemakusa me ka nui o na mea kaua, a e waiho pu ana maluna o ka papahele. No keia mea ua hooko mai la o Mineva i ka manao iloko o Telemakusa e hoala i kekahi ano paio mawaena o ka poe oloko o ka lumi alii, a pane mai la ia, "O ka mea e hiki ana ke ume i keia pana me kekahi o kona mau pua, a ki aku a ku ka'u mea e kuhikuhi ai, e lilo no kuu makuahine ke alii wahine Penelope i wahine mare nana, oiai, o ka pana keia a kuu makuakane aloha, a o ka mea e hiki ana ke hoopio, o kona kau ana no ia i ke kulana like o ka ikaika me ko'u makua."
Pioo ae la ka lumi alii i keia mau huaolelo a ke keike alii, a ua hoomaka koke ka pihoihoi o kela a me keia. Malalo o ke alakai a ke kupua Mine va ua komo mai la ka moiwahine iloko o ua lumi nei, a i ka nana 'ku he mea e kona ui, a me ke ano hanohano, a hoopiha ia ae la ka manao o kela a me keia e ka makemake nui e lilo i moi no ka hale alii. Ua lokahi mai la ka ae ana o na mea a pau o loko o ka lumi, a ua hoomakaukau ia mai la kahi e ku ai a pana 'ku i ka pua.
I ka makaukau ana o na mea a pau, ua lawe ia mai la ua pana nei me ka pua, a haawi ia mai la i ke 'lii nui o lakou, oia hoi o Anatinosa. Lalau aku la kona mau lima a hookomo iho la i ka pua, a ku ae la me ke ano hooio, aka, i kona manawa i hoomaka mai ai e huki, aole loa i neeu iki mai ke kaula; ua hoao hou ia me kona ikaika a pau, aole no he wahi mea a neeu iki mai; a i kona ike 'na ua hiki ole iaia ke hooni i ka pana a ka moi Iulesia, ua haalele aku la ia a pii ae la ka ula ma-o a maanei o kona mau papalina no ka piha loa i ka ukiuki a me ka hilahila. Ku mai la o Irumakusa, a e like no me Anatinosa, ua hiki ole; ua hoao ia i na ano a pau e hiki ai aka, ua nele ia i ka ikaika e hiki ai ke pelu i ka pana a ke kamaeu o Helene. Ua hoao pakahi mai la lakou a pau, aole nae hookahi o lakou i hiki ke hooneeu iki mai i na kaula wikani o ka pana nana i luku he lehulehu o na lahui o ka poe Helene.
I ka pau ana o na 'lii, ua ku ae la o Iulesia iluna, a noi hoohaahaa aku la e ae ia mai oia o hoao e ki aku me ka pana. I ka lohe ana mai o na poe alii nei ua kue ikaika mai la lakou, me ka hoole ana mai, aka, hoopuka'e la ke keiki alii i kona manao, "O keia pana, na ko'u makua no ia, a o kana na'u, a nolaila, ua hiki ia'u ke hana e like me ko'u makemake, me ka mana ole o kekahi mea e kamailio a papa mai paha." Haawi ia mai la ka pana iaia nei, a ia manawa koke no i haawi aku ai ia i ka hoailona i kana keiki; a kauoha ia'ku la e pani paa loa ia na ipuka o ka rumi alii, me ka piha kahaha nui o na'lii a pau e noho ana iloko.
(Aole i pau.)
NA POHAKU KUPUA.
HE KAAO KARISIMAKA—NO NA POE OPIOPIO.
Aole i pane koke mai ka bipi, aka, huli ae la oia me ka nana kee ana i ke kanaka makilo. Mahope iho, pane mai la oia me ka leo nunulu, "He mea kupono ole ke kamailio ana i ka mana a ke Akua i haawi mai ai ia kaua i keia manawa e kamailio, oiai kaua e kamailio ana imua o keia elemakule lapuwale."
"E ka hoahanau, ua hookano loa kau olelo ana," i pane koke mai ai ka hoki, "he oiaio ina he mea kupono ole kau olelo ana imua o kekahi mea, ua kupono no imua o kau kauwa haahaa nei, no ka mea, ma kona mau hokua i kau iho ai ka Hoola i kahi manawa, i kona hele ana i Ierusalema. Aka nae, he mea liilii wale no keia; no ka mea, aole anei ou ike ua pauhia loa ia ka makilo iloko o ka hiamoe?"
"Ae," i pane ae ai ka bipi, "pela i ka nana aku. Aka, ina e ala ana oia, ua like me kuu hai ana aku iaia i kekahi mea e hauoli loa ai oia ke lohe."
"Pela ea!" wahi a ka hoki, a ia wa, ua ala ae la kona mau pepeiao a ku iluna.
"Ae," wahi hou a ka bipi, "ua hiki ia'u ke kuhikuhi aku i keia elemakule makilo i kahi e loaa ai ka waiwai nui iaia ma ka po o ka la makahiki hou e hiki mai ana."
"Auwe! pehea ke ano?" i ninau mai ai ka hoki.
"Pehea," wahi a ka bipi i hooho ae ai, "aole anei ou ike, o na pohaku a pau e hiamoe nei no na makahiki he haneri ma Polouhineka, e hookuuia ana lakou e hele e inu wai i ka muliwai ma ia manawa? Eia hou, heaha kou manao no ka mea e ikeia i ka wa e hala aku ai na pohaku?"
"Heaha la?" wahi a ka hoki, a luliluli iho la i kona poo e noonoo ana. "Nani ka poina wale o ka mea i kahiko na la! A! ae, ano ke hoomanao nei au, he gula no a me na pohaku nani lilelile ke waiho ana ma ka lepo malalo o lakou, Aka, i mea aha ia? Aole loa e hiki ke lawe ia lakou ma ka poino ole o ke ola o kekahi mea; no ka mea, e hoi koke mai no na pohaku, a ina he kanaka kekahi i lawa i ka naaupo no ka hoao ana, e pepe no kona kino i na pohaku mamua o ka hiki ana iaia e lawe i na waiwai i kahi e pakele ai kona ola."
"A ha!" i keakea koke mai ai ka bipi, "aole e poino, ina ua loaa i ua mea la na lau mana elua—ke colewota a me ke colova elima lau."
Pane hou mai la ka hoki, "Ma ia ano, ke ole e kuhihewa kuu hoomanao ana, e poino no kekahi mea kino uhane, a i ole ia, e lilo no ua waiwai la i lepo."
"Ae," wahi a ka bipi, "ae, aole e hoopoina ana ke kanaka kilokilo nei, no kona haumia ana i ka hewa, e kii auanei oia i kanaka Karistiano i kokua nona."
Pela i kamailio pu ai ka bipi a me ka hokki ma ka olelo kanaka a hiki wale i ka wanaao. A o ka elemakule hoi ke hoolohe nei oia me ka hoopaa i na olelo a pau, me ka manao iho iloko ona, "He mea hou loa keia! Ano e pomaikai ana au! E mahalo ia olua e na holoholona!"
I ka moku ana o ka pawa o ke ao, aia ae la ua elemakule makilo nei, a hele aku la e huli i ke colewota a me ke colova elima lau. Hookahi pule okoa i hala no keia huli ana, no ka mea, ua hele aku no ia iloko o ka aina, ma kahi pumahana hoi, i loaa ai ua mau mea ulu la, a i malama mau ia hoi ko laua ulu ana i ole e mae. Mamua ae o ka la makahiki hou, hoi hou mai la ia i Polouhineka. Ua like oia me ka maalea o ka wesela, ka hoomalule iho iaia i kona wa e komo aku ai iloko o ka lua o na manu nunu; no ka mea, ua hooholo iho la ua elemakule kilokilo nei e huli i kekahi Karistiano oiaio me ka hoomalimali ana iaia, a oia hoi ke make i na pohaku i ka wa o ke kii ana—a o ua mea la ana i manao ai o Bereneka no ia.
He mea kupanaha i ka hoike ana aku, o ke kanaka mua loa ana i ike ai i kona wa i hele ai e nana i ke alanui pohaku nunui, oia no ua kanaka opio nei. E ku ana oia imua o ka pohaku nui loa o ua wahi kelekele la, a e hoomaka ana e kaha i kea nui maluna o ka pohaku.
(Aole i pau.)