Ka Lahui Hawaii, Volume I, Number 25, 17 June 1875 — Page 1

Page PDF (1.06 MB)

KA LAHUI HAWAII.
"Ua mau ke Ea o ka Aina i ka Pono."
HOL Y BIBLE
BUKE I.}   HONOLULU, POAHA, IUNE 17, 1875.  {HELU 25.

KA NUPEPA KA LAHUI HAWAII.

          He pepa i hoopukaia i kela me keia he bedoma no na Ohana a me na Ekalesia o Hawaii; he mea kokua i ka noho pono ana o na ohana, ka maluhia o kanaka, a me na pomaikai kino a uhane o ka Lahui Hawaii. "Aole paonioni; aole haanui; aole hikiwawe ka huhu; aole noonoo ino."
          HOOKAHI DALA ka uku no ka pepa no ka makahiki hookahi. Hapa makahiki, Hapalua.
          E hoouna mai i na le ta no KA LAHUI HAWAII ia H. H. Paleka, Honolulu, Oahu.

[NO KA LAHUI HAWAII.]
Maua me ke Ola nei.

1 H e pua lei ke ola nei,
He kulu hau no au
Maluna o kona nani mae.
Maloko o ke kulu po
Hoea au, a wanaao
E hoi aku no
Iluna i ke ao,
Ao make ole no,
O kahi noho mau
O kuu Iesu.
2 He lala hai ke ola nei,
He manu liilii au;— Kuu aina paa, ua laelae e,
Aohe ino pa hee hee,
A luli kona mau laau,
Mai kahi iuiu au,
Mai o ae o na hoku ao,
A kau ma keia lala hai,
Kau iki nae, a lele no
Ma o ae no o na hoku,
Iluna i ke ao lai mau,
E noho mau loa no
Me kuu Ie su.
3 He lira lai ke ola nei,
He hua mele au,
Pa na a kani io a ia nei,
He kani lea, a kani u—
Aole emo, pio e,
Aole lohe ia maanei,
A lele iluna i ke ao,
A lilo i hua kani pu
Me na puali mele mau,
Mele aloha a oli no
I ke Lii o na 'lii a pau,
I kuu Ie su.  HAWAII

Na Poino o ke Kiaha.
[HAKU IA E WILLIAM KEKOA.]

          Eia ma na kapakai uliuli o keia Pae Aina nani, iwaena hoi o kona lahui makamae maluna iho hoi o na hiohiona o kana poe mamo opiopio a iloko hoi o na makua, keia maawe weliweli: ka enemi hookahi hoi nana i hoouna aku i na lua kupapau o ka pouli, ka ilihune hoi a me ka inea o ka noho ana. Na karaima hoi me na hoopai ikaika a ke kanawai, ka hapanui hoi o na lahui nui i na kau i hala a hiki mai i keia au o ka manawa a kakou e nee nei me ka menemene ole. A mahope iho o ka hoomaopopo ana i na hana weliweli o ia mau poino nui, ka ike ana hoi i kana mau hana ino a me ka make. E ae aku anei kakou e lawe mai i keia kupua i poino nou e ka lahui, a e lu mai hoi i na hua awaawa o ka make maluna iho o kou ili-honua maemae. Ano e na lede, na keonimana hoi e paa ana i ka hana ma ko lakou mau lima. Na opio Hawaii hoi, nana e hoolaupai i ka aina, e noonoo a mai poina i keia mau poino o ke kiaha.
          1. Ka ilihune. 2. Ke karaima 3. Ka mai a me ka make.
          E hookahua hoi i ko kakou noonoo ana ma ka manao pili mua o keia nane-hai, oia hoi ka ilihune. Aole no ka noonoo i haawi ia mai e ke Akua.
          Ma ke poo o ke kanaka ke kumu o keia inu ana, aka, ma ka manao wale no e komo pu iloko o na lealea pau wale o keia noho ana. Nolaila, ua komo opiopio aku kekahi poe i ka hana ana, i ka haawi ana hoi, a me ka inu ana hoi, ilaila kahi pomaikai uuku o ka noho ana o kekahi poe.
          Ua hoohalike ia ke kanaka ma keia, me ke kumu-laau nani iwaena o ke kihapai, i hoohua mai hoi i na hua momona, ohaha, ono ke ai. Aka, i ka hiki ana mai o kekahi makani ikaika mai kekahi o na kukulu eha mai o ka honua a kulai iho la i keia laau a hina ilalo, lilo iho la kona mau pomaikai a me ka nani o kona ulu ana i ike ia i na kau i hala ae i mea ole, pela no keia mea o ka waiona, e kulai nei i ke kanaka mai ke kahua o ka pomaikai a i ka ilihune ana. No ka mea, o ke kanaka i kuonoono a i hookahua paa ia hoi ka home Hawaii, a i hoohua mai hoi i na hua maikai he lehulehu he kumu-laau nani ia iwaena o keia lahui, a he pula kaumaka hoi a kakou e iini aku ai e ili mai ia mau haawina maikai a pau maluna iho o kakou. Pela hoi ke kauwa e lawelawe ana malalo o kona haku, i kona wa i inu ai ua pau aku na noonoo maikai ana, a ua huikau wale kana mau hana ana, a no keia mea, ua kapae ia ae la ia, a nele iho la ia i kela pomaikai, no ka mea, o ke kahua o na pomaikai a me ka ulakolako o keia noho ana, oia no ka malama ana i na mea liilii, e like me ka olelo e i ana: Pono e ke kauwa maikai a malama pono, he pono kou malama ana i na mea liilii a e hoonoho ae wau ia oe maluna o ka waiwai he nui. Ina hoi kekahi e manao e lilo i kanaka waiwai a hanohano, hookahi wale no mea e pono ai, o ke kahua kahi e kukulu paa ia ai kona mau manao maikai a me ka waiwai. E like hoi me ke kanaka e manao ana e kukulu i kona hale, aia a loaa mua iaia ke kahua e iliwai like ana ke palahalaha like, ua hookahua pono ia kela hale, no ka mea, ua loaa iaia ke kiko waena ume kaumaha o kona nui, aka, i na kiekie kekahi aoao a haahaa kekahi aoao, aole e liuliu ke ku ana o kela hale e hiolo auanei.
          A mai hoohalike hoi e like me na wahine puupaa he umi, elima i naaupo, elima i naauao, i ka hiki ana mai o ke kane mare i ke aumoe, i aku ka poe naaupo i ka poe naauao, i aila no makou, no ka mea, ua pio ae nei ko makou kukui, eia hoi, aohe e lawa ka aila no kakou a pau, e hele aku i ka poe kuai a e kuai aku, hala aku la ua poe nei hiki ana ke kane mare, a o ka poe i makaukau ua komo pu mai la lakou me ia i ka mare ana. I ka hoi ana mai o ua poe nei ua paa ka puka, kahea mai la e wehe ae i ka puka i komo aku ai makou, wahi a ka mea haku hale, owai oukou aole wau i ike, a o ko lakou nele iho la no ia i na pomaikai o ke kane mare. Pela no keia mea o ka waiona, i ka hiki ana mai o kekahi pomaikai i na paha ma Lahaina nei, ma kekahi wahi e ae paha o keia Pae Aina, e kahea ana, e mahi i ko oukou aina, no ka mea, eia ke kuikahi panailike, he pomaikai i ike ole ia i na kau i hala, a hookahi wale no mea e pono ai a e pau hoi keia noho ilihune ana, a e loaa ia kakou ke ulakolako o keia noho ana, oia ka hooikaika e mahi i ko oukou mau aina ponoi. Eia nae ke kikiwi hele mai nei kekahi poe, ke moe mai nei hoi kekahi poe i ka ona a ka rama, a ke uhauha mai nei hoi kekahi poe i ko lakou mau aina ponoi i loaa mai kahi dala a kuai hou aku no keia mea ino nui. I iho ai kakou, no lakou ae ka hewa, he hoomakaulii aina. Eia hoi ka kekahi buke hoonaauao, aole e hiki i kekahi mea kino ke komo mai, ke ole e hakahaka ia wahi, ua ike ia ua nele kou waihona, a ua ae aku la oe e lilo, ahu iho la ka hoka ia oe. Aka, o ka poe i hooikaika ma ka hana, he nui ko lakou pomaikai ka hua a ko lakou mau lima i hana ai, no lakou hoi ke pale loa ana aku i ka inu ana i ka waiona.
          2. Ke Karaima. Eia no iloko o keia mea ka waiona, ka hooko ia ana o na manao e poino ai ke kanaka. I kona hoomaka ana e inu he mikomiko wale no, e hoala mai ana nae i ka ono o kona puu e panai hou mai, i ka lua o ke kiaha hoomaka ka nawaliwali o ka mana kupaa o ke kanaka, a o kona haule ana no ia malalo o ka mana o na holoholona ka mea hiki hoi ke hoolakalaka ia, i ke kolu a kamau wale hoi ka ha o ke kiaha, o ka lapa mai la no ia o ke kanaka kunahihi hoopuka hoi i na olelo e hakaka ai. I ka wa mamua, aole i komo mai keia mea o ka waiona, ua oluolu maikai ka noho ana o ka ohana ka makamaka o kona hoa'loha. Aka, i ke komo ana mai o keia mau mea a pau a hookahi wahi e waiho ai, ua ike ole ka makamaka i ka makamaka, ke kane hoi i kana wahine, ke keiki i kona makua, a hiki ole ke pale aku ke hana ino mai kona enemi iaia. E hoomanao pu ae hoi kakou i ka moolelo o ka pepehi kanaka, o ka ona, oia ka hapanui o ka aie o keia lahui, ma ka lilo ana i na jure, na loio, no ka hele ana ma kela a me keia wahi, e imi i ka maluhia a me ka pomaikai holomua o ke aupuni.
          E nana pu ae hoi kakou ma keia aupuni, he lehulehu wale o na hale paahao, o ka hapa-nui o na lawehala, oia no ka inu ana i na waiona, a mailaila mai i hoopuka ia mai ai na hua e poino ai, oia hoi ka haalele wale ana i ka hana, no he poluea, a maluhiluhi hoi, ua hoopaa ia ae la ma ka hale paahao. Pela no hoi ka pepehi ana, a me kela hewa keia hewa e poino ai. A ke hanai nei ke aupuni ia lakou. A ma ka hoomaopopo ana ke hoolilo wale ia nei keia puu dala iloko o kela a me keia makahiki pakahi ma keia aupuni no keia mea he waiona. O keia mau puu dala a pau i hoolilo wale ia aku ua hiki ke imi ia i mea e pomaikai ai keia lahui, oia paha ka hoomahuahua ana i na kula hoolaha ike, no ka mea, oia kekahi koo nui e pau ai ko na kanaka noho pouli ana.
          O na ola hoi o kekahi poe kanaka o keia lahui i hoopoino ia e ka pepehi kanaka, he poho nui ia no keia lahui i hiki ole ke pakui hou ia a hiki i ka hopena o keia ola ana, no ka mea, o na waiwai e ae a pau, ua hiki ke kuai ia me ke kumukuai; Aka, o ke ola hookahi o ke kanaka, e lilo keia honua holookoa a pau aole e loaa a hiki iaia ke noho hou ma keia honua, a ina pela, no keaha la keia hoopaakiki ana.
          Eia hoi ka olelo a kekahi haole i kona wa i liia'i, lalau ae la kona mau lima haalulu i ke kaula o ka amana eehia, alawa mai la hoi kona mau maka i hoopihaia i na waimaka o ka luuluu imua o ke anaina lehulehu e makaikai aku ana; a me kona leo mihi i hewa imua o ke ao, a puana malie ae la oia i keia mau mapuna olelo:
          "E noonoo a mai poina i keia kaula o ka make mai keia la aku ke komo oukou iloko o kekahi hale inu waiona, e lawe mai hoi ia oukou., e like me kona lawe ana mai ia'u i keia la, a o kona haawi mai la no ia i ka huaolelo hope aloha oukou." O ka haule iho la no ia o ka papahele ana e ku ana, o ka haalele ana mai no ia o ka uhane i ke kino, a pau ae la kona ike ana i na inea a me na pomaikai o keia noho ana. Me ke ana hoi au e ana aku ai, pela e ana ia mai ai kou ola no kau pepehi ana.
          3. Ka mai a me ka make. Eia no iloko o keia au e nee nei ke kupilikii o ka manao no ko kakou lahui, ma ka hoomaopopo ana i ka papa helu kanaka o keia au, a me ke au i hala ua hoomaopopo ponoia he motio liilii nei keia lahui, mai ka heluna nui a i ka haahaa. O ka waiona—oia no ka pukaliu nana e ume nei i keia lahui. Ua ikeia iwaena o keia lahui ka inu ana o ka poe opiopio, ua hoomaka mai no ka poniuniu a me ka hui maeele o ke kino, i na ma kahi maikai e moe ai malaila no, i na hoi ma ke kula, kokolo mai na makani huihui, ua loaa koke iaia ka mai he anu a he fiva hoi kekahi ano.
          E like hoi me ka mea i loheia mai ma Hilo, mamua o kona hoi ana aku ua inu mua, a i kona hoi ana ua nalulu mai ke poo, pau hoi ka noonoo maikai o ke kanaka, powehiwehi hoi ka ike a kona mau maka, a haule aku la oia ma keia aoao, kahi hoi a ka lehulehu holookoa e hoomaha aku ai.
          O kekahi poe hoi ua noho wale iho no a make aku, ua hoiliili mua ia a he make wale no ka mea i koe e hoopukaia mai ai. Eia no iloko o keia mea i kapaia he Alakohola (Alcohol), ua pili aku ia ma ke ake o ke kanaka, nolaila mai kekahi mai he akepau.
          O keia wai oia no ka mea nana e paila i ke koko o ke kanaka a emi iho la a nawaliwali. E like me ko ke ahi paila ana i ka wai a lilo kekahi i ea a i mahu, a emi iho, a emi ka ikaika o na enegini, pela no keia mea o ka waiona e hoemi nei i ka ikaika o ke kanaka, a nawaliwali a make aku no, a mailaila mai no hoi i hoopukaia mai ai ka hakumakuma o kekahi poe, oia ke ino o ke koko. Ua like no keia mea o ka waiona me kekahi lua hohonu e pau ai na tausani kanaka iloko, a e hiki ole ai hoi ia lakou ke manao ae he ola a he pomaikai kekahi no lakou. Ua palahalaha ae keia poino maluna o ka aina, ua hoao no kekahi poe e kaohi mai, eia nae he manawa wale no a iho aku la ma ka aoao mau o ka honua, o kekahi poe hoi ua hoi hou aku no.
          A ke ikeia nei o kekahi ki nui loa keia nana e wehe ae i ko ke kanaka mau pono pilipaa loa a lilo i mea ole, a ke huki pu nei i ko kakou lahui i lalo. Ke nee nei ke au o ka A. D. 1875, hooulu a imi pomaikai hoi o ka Moi David Kalakaua, aka pehea la e hiki ai, no ka mea, ke pekihope nei kakou e na poino o ke kiaha. Eia hoi ka ka Palapala Hemolele. Mai nana i ko ke kiaha i kona aleale ana, o nahu mai auanei ia me he nahe