Ka Lahui Hawaii, Volume I, Number 26, 24 June 1875 — O ka ohana, oia ka pana o ka Lahui. [ARTICLE]

O ka ohana, oia ka pana o ka Lahui.

. HAKUIA E T. Pt T tTOHAtT. Ua maa na kauka e haha i ka pana o' ka lima o ka mea mai i maopopo ke ano a me ke kulaoa o ka mai, a pela oia e ike ai i na laau kapono e lapaau ai i ka mai, ina he maikai ka pana, e laua auanei ka raauao o ke kauka e palekana ana ka mai, a ina he ano e mau ka pana i kela a me keia manawa, alaila, e'ike auanei ke kauka he kulana kupilikii ko ka inai, e aneane aku ana ike kapa oka muliwai eleele i malialo oleia. E like me ko ke kauka ike ana i ke ano a me ke kulana o ka mai ma ke ano o ka pana, pela hoi e ikeia ai ke &uo o ka lahui ma ke ano o ka ohana, ina he pono, naauao a me ka maluhia o na ohana, he mau ouli ia o ka maikai, ka ikaika ke ola ame ka holomua o ka lahuL Aka, ina he naaupo, he haumia a me ka paumaele o na ohana, he mau ka hoakaia o ka mai, ka nawaliwali a roe ka mailo o ka lahui na hikimua o ka make a me ka paīaho. A ina e kllohi aku kakou i na iahui a pau e luakaha mai nei ma na paia o ke ao nei, e maopopo aaanei keia manaohai w Me j ke ano o na ano pela ke ano o ka lahui." i Ina he olaio keia manaohai, alaila, e haka

i kou pana iho e "Hkwiaii mikihilima paha, aa aiio e mau Ma na hiohiona e ike kttmaka ia'tiei i keli' manawa, me he mea lā «a ! aht» e laakii ka r |!>ana o ka lahui oia *ia ohan£; lie ti&tt kauna helu kakaikahi i malama mknioae me ka hiipoi i ka maluliia, a o ka hapanui ke kapala nei i m, ohana no ka iealea, ka wiihfa miki nana e ohi hapuku aka nei i ka hanauna hou, e kuho pinepine nei iloko' 0 ka maliwai hohonu a ke aloha ole, " Ē' like me ka waipaihi, pela ka lele maa."- ! Nolaila, he mai kupilikii keia o ka labrcfi i ihele a lono papa, me he hokii 'la lea ane,ane hiki ole (i Wailelehuna) ke hoola ia. Vehea la e ola ai, a e maikai hon ai na panao ka lahui a laupai hou ka aina ? 1 I E na poo b ka ohana i pui mehana kaohami ma ko laua polL | 11. £ makaala na kiai o na ohana e hiii poi i ka maluhia. IIL O ka Mea nana i hana ina lahui, oia kona kauka kupono e ola ai. O na poo o ka ohana, o ka makuakane ka mua, a o ka makuahine ka lua, a o laua wale no ka mea kuleana 1 ka ohana ma ko laua poli, aole he wahi lihi iki o na mea e ae ke ole he mana mai a laua mai, no ka mea, ua oleloia, o ka ohaga he aapuni liilii ia, ka(hi e noho moi ai aa e noho kuhina nui ai na makuahine, a na iaua e imi a e hoolako i na mes e pumehana ai ka ohana, om ka home kupono me na lako o na ano a pau i piii i ka home e like me na moe, koki, pakaukau, na noho, na iako papaaina a me'na mea e ae. A na ka wahine e hooponopono a e malama no hoi i na mea a pau o ka home me ka mikioi a me ka maemae. Aole nae maloko wale no e hoonua ai a hihimanu, a pamalo hoi o waho, aka, e hoowehiwehi pu no me waho, i mala pua popohe, e moani ana ke ala i kela me keia kakahiaka, a me na'laau hua e luluu ana na lala i na hua pala memele o kela mr keia ano e mauu ai ka puu, he mau mea i ia e luakaha aika ohana, aole e auwana i io a ia nei. E no hoi i ka home me ka pa maikai, i maluhia ka home a me na mea kanu. I lako pono ka ohana i na i pono kino, ka ai, ka ia, na aaha kupono, aole na mea ono kuhikuhinia, a momoua loa e mokuhinia ai ka puu, aole hoi na loie hinuhinu kumukuai kiekie, aka, o na mea kupono ke hoolako ia, e piha ai ka lua o ka inaina, a e nalo ai ke olohelohe. A o ka mea e hiki ai ke hoopiha i keia mau mawae akea, e hoopiha i na iima i ka | hana, no ka mea, oia ka makua o ke ka-1 naka mai ka wa mai o Adacau, a ua hana* ia ke kanaka i mea haua, aole i mea koke heie waie io a ia nei e paikau ai me na kookoo, a e holo lio paha me na «ka. Eia hoi, ua hoolako mai ke Akua ho man Uma makaukau no ka hana, a he honua maikai me ka lepo momona me ke ea kopooo no ke kaaaka a me na mea a pa«l Nolaila, he poao i ke kanaka ke haaa e like me ka ikaika a me ka makaukan a ke Akua i haa wi ma ii, a e hoomau no hoi me k* palaleha ok e like me ka Solomona pupu ana mai, "O aa hana a pao i bai i ko« iima, e haaa me kou ikaika a pau.?* I aaai koi o Paulo, M Mai hoopalaleha i ka hana maikai, no ka mea, i ka wa poao a ohi au> aoei kakou ke koonawaliwaU ok kakoi^*

jfseiHt lioi kā lakoha, " O ka mea ik£' i ka ' pono a ole, o ka bQwia l ia nona.". ; f nae aole he ihea make pono ka haha' uhaai wale ia na hua i loaa mailoko o ka hana, uolaila, e malama pono, e feo<*lilo me ke akahel€s, ae ai pakiko; a ina |§t%iki ke maheie ia ma nā mahele ekoia, c4ka mua no ke ola kiao } ka laa** i wahi waihona hoomau, ke kola, no nakokaao aapnni o ka Haku, iua pela e hana ia'i, ua like me ka belena i kiolaia inao ka wai, a haia na la he nni e loaa 1 hon mai no ia ia oe. Aoie nalo ilpko o na mawae nui o ka uhauha, a me na kiaha hoomalule i ke kino a me ka noonoo, ka mimilo nana e lamiiomi nei i ka lahui, a paj>apau he aa ko ka hale. 3£ hoomaa i ka hana i na hana kupoao, a<|e e hoomailani, a hoopunaheie i na keik%« haawi i na hana kupono, me ka hooh<stthoi aku ma ka haawi ana i na hobmaikai a mahalo hoi no ka hana maikalana i ka hana i haawi ia, a no ka pan pono no hoi i ka hana ia, a i ole ia ē haawi i wahi makana i kekahi wa, he mau mea ia e hoihoi loa ai ke keiki i ka hana, molowa. Aka, he makaala, he miki, a he eieu no hoi, a o kona kopena, e ku auanei imoa o n&'lii, wahi a &>iomona, a hc aeft uele «le hui ito ka xnabl ka ai i ka hua waina. Me ka hooman ana i na hana kino, pela hoi e hoomahele pn ai ma na annn o ka naauao a me ka hoopono, oiai o ka wa opio ka wa kupono ke ao, a ke hoopololei i na aoao o na keiki, e like rae ka Paulo, " E ao akn i na keiki ma ka pono a me ka hoonaauao a ka Haku," penei hoi ka Soloniona, "E ao aku i ke kamaiii i kona aoao, no ka mea, a kanaka oia, aole oia e huli mai laila ae." Nolaiia, he pono i na makuahine naauao ke ao i na kamalei a lakou mamua o ka hoouna ana i na kula, a e ao no hoi ma ka olelo a ke Akua, ma na kan&wai he umi a me ka puīe a ka Haku, i maa i ka wa opio. A o keia iho ia ke kahua o ka maiuhia o na ohana, & me ka pomaik&i e uluJi mai ana mahope, no ka mea, ua olelo ia, (( ma na wahi a pau i pili ai ka pono o ka hoomana Kristiano, mai&iia na makua mala- | ma pono i n& keiki, a ua hoolohehoi nai keiki i na makua." Nolaila, he oiaio kuia, m&a&ohai, "Me k& like aoa o ka ike ana o kekahi iahui kanaka i ka Baibaia o ke Akua, peia no ka noho pono ana oia l&hui kaa&ka." A ina he nele u& ohana i keia ano, e like me ko Farani i hoao ai e kiola I i ua Sabati, a hoomaioka na kanaka, aoie i i k&na mai ka poino o na ohana, peia hoi > na i&hui i neie i ka ike i ka Baibaia» ua poali a haoau* ioa iakoa &o ka naaapo, a ou, iho ia ao ke aoo o ka paaa ok ium i iahai, ka w» a bt &awaliw«iL Aok«kahi mi nae e pono ai na makua e ao i na oh*n\ oia ka iaa& h&ihau, wahi a Soiomoaa, X hab&ti nae ina ke aioha, a m ka man&o e ao i ke keiki i pu koii Wi W wa, a hooiohe mai i ka aoie e hafc&u,mebe Biea%fes «Mmi 3m keiki n* ka EiiK « wm ahme, a fdt bw ka Mlknlim i a&&ak£ 4 t&akt&ne > aote «o M « w&fe kA&hi e Aa miMi o la& m& ia mamaU hoolami a paaklkiiao

loar keiki* a laalia o!e mm i ka mak«a. 1 I i>ameba&a ke aloha o ka ohaaa kekafcr i ke&ahi, no ka mea, oa kd apo o ke kŪH kahi a k& lokahi «hana; hdiai>a e pomehana ke aloha o ke kaae r ka wahine, pela ka wahine i ke kane, ua makaa i na keiki, na keiki hoi i na makaa,a pela hoi e aloha like aka ai i ke Aksame ka naau a paa, me ka ikaika a pau, a i ka hoalauna hoi e like me oe ia oe iho. 0 keia ka mea i oi, he na mea e ae ke nele ke aloha, he mea mau loa ia mai keia ao a ike ao paa ole, nolaila, e kami a piha ka pnawai o ka ohana i ke aloha, e makia hol a paa i ka poao, i ole hoi e nauene. 11. Ē makaala na kiai o na ohana, a e hiipoi i ka maluhia. makaala na makua, he makana gula na keiki i haawi ia mai e na laoi e hanai, e kiai a e maiama, e alakai ma ka poiio, oiai he makaiW aiai a maemae, e like me ka pepa kanana keokeo i hapala ele ia, aole Ēe wahi kiko eleele maluna ona, a o na makua o laua mua ke kakau ana i na manao iloko o ka naau o ke keiki,' ma k& iaua mau hana, a he mea pono ia laua e makaala, i haku ia na ma&ao maik&i a ka- | kau ia ma ka naaa o na keiM» a pela e pii 1 malie ae ai a kiki i ka wa e mahoaiiiia ai i na mea e kakau ia mai ana ma ka jpaau o na keiki, mai na kumuao mai henui,elike me ka lakou.e olelo ai, a e haUa ai pahlt, i e apo koke ia mai e na keiki a paa ma ko lakou manao. Nolaila, e makaala na mai kua i ka laua mau hana pono ole, o ike na ; keiki i na kee o na makua a hoohalike. £ makaala a e kinai i na olele ino a na keiki e hoopuka ai, a o kekahi poe e ae paha me ka lohe o na keiki, a pela na haoa haa» mia aneka pelapela, e kinai me ka wiwo ole. He hana nui a koikoi keia no nm nakua, aka, hookahi no mea e pono ai, wahi a lesa i na haumana, M S makaala o lilo oukoa i ka hoowalewale ia. w £ makaala na kahu ekaleaia, na bla o na kula Sabati me na kumn, no ka mn, he poe iawaia kauaka lakon, a e hanaiaaa no hoi i na hipa a ka Haku, a me ua keHd hlpa i ka M q nt » • loln lna aa» hoi no ka pono. Kolaila, he po&o i na knmua me na kaha o na kula Sabali e makaala, e hnii i na keiki anwa&a m* na aUnui, ma k» nahelahek» m na k Sabalv a i ole ia e hiamoe pn ana pdbn me kuamakahak, aloaa e alakaiia lakoni ni kili « paln • iKMMImi aknai a MW i ka Mop&no ana» alaila» e makaah maih<nnal«na%»i na kahn Qbya, no ka mm, o aa Mki a me na ohana, olakon ananei na pani ma ka hakahaka o na ni%» kuaflokoonakaUSabaU amena^akK Inakwwkiiatmyami knmn o na hlkikin im «i K kMa kaikKmahiue, no aaMaapii an hla « m al 1 ia hnania o ka a «ii b3a ai a pii wial i ***** mlnMhi ahiei^hih'

ano kanaka makua. Kolaila, he pono i na kumukula ke ao, a ke hoomalu i na keiki, e papa aku a e hoopai no hoi i na keiki ke hana kolohe, ke haihai i na rula o ke kula, a e ao i ka noho malie, ka hoolohe ame ka hana maikai. No ka mea, he'mana hoohuli manao ko ke kumukula mai ka pouli o ka naaupo a i ka malamalama pio ote o ka naauao io, a mai ke alanui palahalaha o'ka hewa a i ke ala aulii o ka pono e palekana ai. He mea pono hoi ke ao ia ma na kulanui keikikane a me na kula kaikamahine, na loina a me na ano a pau o ka malama ohana, a pela hoi ma ke knia Kahunapule no ka mea, he mea nui loa keia, aka, he nui ka heinahema o makou ma keia hana he malama ana i ka ohana, oiai o kekahi ano ia o ke kahunapule e pono ai, he hoolohe ia mai e kana mau keiki, a he hiki hoi iaia ke hoomalu aku, ina hiki ole iaia ke hoomalu i kona ohana, oki loa aku ka ekalesia, wahi a ia Timoteo. E makaala ke aupuni, no ka mea, oia ka mea nona pana i olelo ia ma keia kua oia hoi ka mea i oi aku ka ikaika a me ka mana e hoomalu, e kiai a *e hoopio i na mea e poino ai na ohana a me ka lahui holookoa malalo o na mea a i pau, a he nui kona mau lima lawelawe e | hiki ai keia hana nui, he papa hoonaauao kona me na lunakula, e makaala lakou ma ka lakou mau hana, i hoonohoia na kumUkula kupono, ma na kula, ka j>oe makaukau ma ka hana, a 1 noho pono no hoi, a e alakai pono ina keiki. He Papa Ola hoi kekahi o ke aupuni, ia lakou ke kiai a me ka malama i ke ola o ka lahui, a he mana nui ko lakou ma keia hana, he hoomalu a hoomaemae ana i na mea e poino ai ka lehulehu, nolaila, ua pono ia lakou e makaala ma ka lakou hana. E makaala Loi ka Ahaolelo Kaukanawai, no ka mea, mai laila mai na mana e ae a pau e hiki ai ke lawelawe a hana, aole he hana i hapai wale ia ke oie malalo o na kanawai a ka ahaolelo i hooholo ai, a i hooiaio ia mai e ka Moi. Nolaila, he mea pono ike kau ahaolelo i nei makahiki ae e hana i na kanawai kupono no ka hooulu ana ika lahui, & i ole ia, e hoomakaukau ka Papa Ola i mau rula no ka malama ohana ana, a paiia ma na nupepa, a e humu ia paha i mau buke o ia ano, a e aoia ma na kulanui keikikane a me na kula kaikamahine, a ma na kula apana no hoi. Eia hoi, e makaala loa na lima laweiawe o ke aupuni nia ka hiipoi ana i ka o ka lakou mau oihana iho, "I mau ke ea o ka aina i ka pono," a oupe mai na lani.

lIL O ka Mea nana i hana i na lahui, oia kona kauka kupono e ola ai. Ua ike oia i na mea a pau i poino ai ka lahui, e like ke kamana i ike i na wahi a pau o ka hale ana i hana ai, a me ko ke kauka ike paha i ke auo a me ke kulaua o ka mai ma ka pana, a pela oia e ike ai i na laau kupono no ka mai; aka, o ke kauka a me ke kamana i hana i ka hale, he mau mea laua i hanaia e like me na mea e ae, a o ka mea nana laua i hana, oia ka mea i oi mamua o laua, no ka mea, ua oi aku kona kamaaioa iiee kiuo mamua o ko ke kauka, a pela kona ike kauka a lapaau no hoi, kiekie waie aku ia, a hiki ole ke apo ae, a o kona ike maopopo lea i ke ano o na lahui, he mea ia e maopopo ai oia kona kauka kupono e ola ai, no ka met, nona ko kakou ola. Ua makaukau oia e hoola i ka lakui, no ka mea, ke kahea maopo}>ō loa nei oia i na wa a pau, e hele aku i ona *la ka poe iuhi, kaumaha a me ka luuluu, a nana no e hoomaha mai, oia hoi e hoomaemae mai a maikai hou na paaa o ka lahui f wako a Moko o ka puawai. Ko ka mea, be kokaa keka i makaukau ioa oo ia liana, oia ka i*featie Hemoiele, ka

mea iiaaa e iioomaemae I ka pftsa on4 paaw&i, oia na maoao oka naatt,aloli ad i.%roai ke ano e mau ana ma k» hewa ka hueloawa o ka make, a i ka naau kou, I hoomaeuiae ia eka Uhane. A oia ka aaea i oi aku, he mau mea kokua wale bo Bti mea mawaho e pili ana ike ola kiao, a o ka mea io e maikai ai oa ohana, a e maluhia ai, oia ka maluhia ma ka naau mai luna mai, e like me ka mea i oleloia, " O ka maluhia o ke Akua, oia ka mea i oi aku i ko ke kanaka maoao a pau." A ioa «lako na ohana Hawaii i keia ano raaljubia> alaiia, laupai hou kaāiua, oiai, aohe kupo, aohe eu e lele ai ka hauli, no ka mea, ua malu ka honua ia Kalaui. £ mahalō piha ia kona lokomaikai.