Ka Lahui Hawaii, Volume I, Number 27, 1 July 1875 — Page 2
KA NUPEPA KA LAHUI HAWAII
HONOLULU, IULAI 1, 1875.
MA ka huli hoi ana mai nei o ka Lunakanawai Kiekie Alani, ua lawe mai oia i ka lono no ke kau inoa ana o ka Peresidena Garani ma ka aoao o ke aupuni Amerika, i pakui ia e kona inoa, ma ka aoao o Hawaii, e apono ana i ka hooholo ana i ke Kuikahi Panailike. O ka holopono loa ana keia o ke Kuikahi, koe wale no ka hooholo ana o ka Ahaolelo Senate i na kanawai e hoopaa ana ma ke ano he kanawai no ka aina, a no ia mea, ua lana ka manao o na mea a pau no ka holopono ana ma keia kau ae o ia Aha.
Na Kahuna Hawaii.
Iloko o keia mau la iho nei, ua pa-e pinepine mai ka lono ia makou no ka maumaua o ka make maloko mai o na kaiaulu o ke kulanakauhale alii nei, a ua kaumaha makou no ia lono. No ko makou lilo ana he hoahanau ponoi no Hawaii, ua hiki ole ia makou ke hoomaha me ka hele ole aku e ike, e hui pu me na makamaka me ka nieniele ana i na kumu nui o keia pinapinai o ka luku a ka make.
Ma ka makou nieniele ana ua loaa mai na lono he lehulehu wale, a ua hui pu makou ia mau lono, ua kaupaona like, a ua loaa ke kumu nui, a oia na "Kahuna Hawaii." Ae! na Hawaii no e ulupa nei iaia iho. Make mai ana ma uka, a i ka ninau ana'ku i ke ano o ka mai, hai ia mai la, "aohe mai, he wahi hui wale no, a i nehinei no ka hoomaka ana o ke kahuna e hana me ka hoauau ana me na kauna pakeke wai i holoi aku hoi i na aumakua, a i keia wanaao o ka make no ka ia." Minamina wale ka puni ana o kela makamaka e hoauau ia me ka wai huihui, loaa koke iho la i ke anu, a lawe koke aku la ka make iaia. Lilo na makamaka i na moa lawa, na puaa hiwa a me na apu awa no ke kahuna e hoopapau ai, a o ka hoea mai la no ia o ka lono, ua make emoole aku la kekahi hoa'loha. Pela iho la na lono o keia mau la, a me he la, ua aneane piha ko makou mau pepeiao me na kumakena ehaeha mamuli o na lono o keia ano.
Ua kamaaina kakou a pau i na ano a me na hana a na kahuna Hawaii, ua maopopo no ia kakou ka lakou mau hana hoomanamana i piha me na epa, ua ike no i na ulia poino o ka lakou mau lapaau ana, aka, ua mamina ole no nae i ke ola, ua puni aku la no i na pelo maalea, a o ka pilikia no ka hopena. Ua lohe pinepine ia ka make mamuli o na hana lapuwale a kahuna, ke lohe ia nei no i keia mau la, aka, ke hoomau ia nei no nae ka hele ana'ku imua o lakou no ka lapaau ana mai i na mai.
Aia iloko o keia mau la koke iho nei no, oiai ko makou makamaka o na makahiki loihi i hala'e o Mrs. Emelie Namaielua Kalauli e noho ana me ke ola kino maikai, ua loohia ia iho la ia me kekahi wahi mai uuku, he umii ma ka opu, a no ia mea ua hele aku kona koolua imua o ke kauka haole, a mahope o ka ike ana o ke kauka i ke ano o ka mai, ua haawi mai la oia i ka mea e hana'ku ai, me ke kauoha mai e kii koke aku i ka laau ma kona keena oihana. Ua noho iho la ke kane me ka manao e hooko pono i na kauoha a ke kauka, aka, mamua o ka holopono ana o kana mau hana, aia hoi, ua pelu hou aku la kona manao mamuli o na hookokona a kekahi poe, e hooia mai ana i ke ola i na kahuna Hawaii, a o kona hoopalaleha loa no ia i na kauoha a ke kauka haole. Ua kii ia na kahuna, a o ka mea i maopopo ia makou, aole i hala na hora he 24 ma ia hope iho, ua kaili aku ka make i ka hanu e kela kaikuahine, a waiho iho la i ka ukana luuluu o ka hoomanao ana'e nona a me kana mau hana maikai. Iloko o ka manawa pokole loa, e waiho kupapau ana kela makuahine Hawaii a makou i kamailio pu ai me ke kino mohaha maikai ma na la mamua koke iho no. He wahi mai uuku wale no kona, aka, i ke kahuna no kahi i apa'i a hele loa'ku ia i ka pilikia. Aloha wale kakou. Kai no o ka "hooulu lahui" ka kakou, eia ka o ka "hoemi lahui." Maanei ke poloai aku nei makou i na makamaka e hoomaopopo iho i keia, a e hoomanao.
Ke Kula Hanai o Waialua.
Ma ka la 18 o Iune iho nei i hoike ai keia kula kaulana o "ke 'hu kai o lalo." He nui loa ka poe makaikai i hele ae e ike maka i na hana a na kaikamahine. Ua hele ka luakini o Waialua a uluwehiwehi i na lau o ka nahele. I ka hora eiwa ponoi hoomaka ka hoike, a ua hoomau ia'ku mai ia manawa a hiki i ka hora eha o ka auina la, me ka hoomaha nae hookahi hora i ke awakea. Ua ike ia ka holomua o na haumana ma na mea i ao ia ia lakou, a ua makaukau no hoi na kumu ma ke ao ana. He kanalima a keu ka huina o na haumana; a ina e hoomaka hou ke kula, e oi aku ana paha.
He mea hiki i na makua mea keiki ke hilinai maluna o keia kula me ka hopo ole a kanalua ole; no ka mea, ua like ka malama ana o na kumu i na haumana me he mau makua ponoi 'la no na keiki. Ua malama pono loa ia ke ola kino o na haumana, a ua alakai pono ia ma ka malamalama. Elua mau haumana i hookuu ia iloko o keia makahiki me na inoa maemae.
Hoike o ke Kula Kaikamahine o Maunaolu, Makawao, Maui.
Ua hoike ia keia kula i ka Poaha, la 24 o Iune, i ka hora 9 A. M., a hiki i ka hora 2½ P. M. Ua akoakoa nui ae na haole a me na kanaka e ike i na hana o ia kula. A eia malalo nei na hana i hana ia.
Mai ka mua a ka hope o na mea i hana ia, ua piha ka naau o ke anaina i ka mahalo, aohe mea e kanalua ai, no ka mea, ua ike ia aku na haumana ma ko lakou makaala ana, ma na haawina a pau loa i hoike ia; o ka hapa nui o na haawina a pau, ua hai paanaau wale ia mai no e na haumana ma ko lakou mau poo.
Ua oia mau no ka pii ana o ka naauao o keia kula, a he pono ke kokua nui ia e ke aupuni a me ka poe e makemake ana e hooulu i ka lahui. He 34 no haumana o keia kula, a ua hoi aku kekahi poe me ka lawa no i ka naauao. He makehewa paha ke kanalua ana o kekahi o na makua mea keiki i ka hookomo mai ma keia kula, oiai, he maluhia a me ke kuu pau ana o ke kumu i kona ike a pau loa i na haumana.
Ua lawa no ke anaina i na pono o ke ola kino, mahope o ka pau ana o ka hoike ana i na mea ike. He mau mea ai kekahi i hoomakaukau ia e na haumana no ke kumukuai, he palaoa, he mau mea-ono a me na mea like. Ua hai ia mai he emi malalo o na dala he umi ka lilo no ia mau mea, ke hui pu ia me na mea i kokua ia mai. A o ka loaa mai he $50.00, a e kuai ia ana i kapuahi hao no ia kula.
Ua nui ka makemake ia o na mea-ono, no ka ono a me ka maemae o ka hana ia ana, nolaila, ua pau e a koe ke dala a ka poe mea dala.
Ua hoi aku ke anaina me ka piha o na puuwai i ka hauoli i ke kumu a me na haumana pu, no na mea i ike ia.
P. A. KEKUAIWAHIA.
Iune 26, 1875.
Ka Mahuka i Hoi mai.
E KA LAHUI HAWAII; Aloha oe:—
I kela mau la i hala aku nei, ua hoi mai o Mrs. Maria Kaili o Waiohinu nei, mai kona mahuka ana me kana ipo manuahi, oia o Kekuna ka haukae nui o neia mau la. A ua hoopaa ia iloko o ka hale paahao; a i ke Kiaaina S. Kipi i hiki mai ai i Kau nei, ua kii ia e hookuu. Aneane e hala ka elua malama o ke pee ana i na poopoo aa, me he iole la, a me he popoki hihiu la, ua malama ia no laua e na makamaka pela na lohe.
Eia he wahi olelo i lohe ia mai iaia mai oiai laua ma ka nahelehele i kekahi la ka, ua hakaka ua mau wahi eueu nei, a i ka po iho, oiai e hiamoe loa ana ke kane o ko ia nei holo malu no ia a hiki i kauhale. O ka oiaio nae aole pela, i hoi mai no ua pau ka hulu i ka helelei me ka puolo, he hilahila.
Eia hoi—Ninau ia aku ka, auhea o Kekuna, ko kane i mahuka ai? "Aole au i ike iaia, a i kahi hoi." Aia i Kona, a pela aku; o ke kane (Kekuna) aole i ike ia, aia ia i hea? Manao au, e makanahelehele ana keia haukae, pela kahi wahine. I ko'u ike mua ana iaia, ua ano ieiu, i na he mau eheu, ina ua lele i "Puneaao" e kau ai. Ike hou au iaia e hele pu ana me kana kane mare; e hele ana la i hea, he kohu ole maoli, he kohu ole maoli, hilahila loa au. E noho ana no paha la, aia a loaa hou ua hulu, alaila lele hou no, auwe! aloha ino! Hoi hou o Kau i koha kiowai kaulana o Palahemo, a pela aku.
O ka hua keia o ka lolo o ka mana kanawai, a me ka hookipa i na aikane lalau, na kiaha bia, uala, a pela aku.
E Aloha auanei,
KAUAHAAO.
Na Palapala a na Makamaka.
Eia kau e J. E. Hart, ua heluhelu makou, a no ka ike ana ua hiki kino mai oe i Kou nei, nolaila ua manao makou e waiho, a nau no e hoike kino i kou manao.
—Eia kau e J. S. Kanehailua, o Haliimaile, Makawao, Maui, e hai mai ana no ka maikai o na hana ma ka la ahaaina la hanau o ke kamalei a D. Crowningburg, ua mahalo no makou no ka maluhia o na hana, me ka hoomaikai aku i kou hoomanao mai, aka, ua loihi loa ka manao, a nolaila, ua lawa iho la no kau maanei.
—Ua loaa mai kau e J. W. Keahiaka, o Kaimuki, Oahu, nona ke poo "Pane me ka Hupo." Hookahi wale no a makou, e hana oe i kau hana me ka hooko ana i ka makemake o ka haku hana, alaila, aohe mea nana e hoahewa aku, a i opu ino aku kekahi poe ea, e haawi mai no oe i ka momi he aloha.
—Eia kau e J. Kalawaiaonapali, o Haleino, Kahakuloa, a mahope iho o ka heluhelu ana, ua hooholo iho makou e hookaulua iki, a e noi aku i kou lokomaikai e ka makamaka e alawa ae ma kekahi kolamu i ike ai oe i ka mea i makemake ia.
—Ua hoea mai kau e Alpha Kekulaihaole, o Kaimu, no ka hoopuka pinepine ia o ka haina o keia ninau a me kekahi mau kumu e ae, ua hookaulua ia kau, oiai, ua piha loa kahi waa o keia hebedoma.
—Ua ike iho nei makou i kau e Koloa, me ka haina o ka Punahou, ninau e hai mai ana oe he $288,230,375,157,871,744, ke kumukuai o ka puka hope loa o ka Hotele Hawaii, a me ka haina o ka ninau komo, a no ka pinepine loa o ka puka o ia haina ua manao makou ua lawa.
—Ua loaa mai no kau e Y. W. Mokuohai, o Kohala Akau, Hawaii, me na haina o na ninau he lehulehu, a ke waiho iki nei makou, me ka hai ae no nae i kau haina o ka ninau a Punahou. He $576,460,752,303,423,480, ke kumukuai o ka puka hope loa, a he $1,152,921,504,606,846,974, ke kumukuai o ka hotele holokoa.
—Eia kau e Sam'l Haleakala jr., o ka Rain Ukiu, ua heluhelu no makou a ua iini no, aka no ka loihi loa, ua hopohopo makou no ke komo e o kahi waa.
—He mahalo piha ko makou i na makamaka no ka hoomanao mau mai i ka kakou wahi milimili nei, a ke pahola aku nei i ke aloha pumehana.
Huakai hele ma ka aina o Kama.
I ka hora 5, kani ke oeoe o ka mokumahu i kapaia ma ha inoa o ke akua ahi o Hawaii nei, puka aku la makou ma ka nuku o ke awa, me ka lana malie maluna o na ale o ka moana, me he manu la e holo ana maluan o kekahi lokowai lana malie; a moe iho la au maluna o ka papahele o ka moku, aka, ua pauhia iho la ko'u moe ana, a na ka walaau ana o kekahi wahine Hawaii ua ona ko'u mea i puoho ai, a e hoopuka ana oia i na olelo ino loa ma ka olelo haole, e kuamuamu ana i na mea a pau, a papa aku la au iaia, aka, ua makehewa nae, no ka mea, ua ano e kona poo no ka ona loa i ka rama; ia wa, pii aku la au maluna loa ma kahi o ke kapena, a hoonanea iho la me ke kamailio ana me ua elemakule akamai la i ke kalewa moku.
I ka hora 12 o ke aumoe, hiki makou ma ke awa kumoku o Kamehameha V, ma Kaunakakai, Molokai, a holo mai la ko uka waapa a lawe i na wahi ohua a me ke eke leta. Ia wa, kau aku la ka nuku o ua moku nei i na ale lipolipo o ka moana o Lanai a me Molokai, aia nae, aole makani, mau no ka malie o ka holo ana a hiki i Lahaina. Aka, kani like no ke oeoe o ka wiliko o ka "Ulumalu o Lele" me ke oeoe o ka manu holo moana, oia hoi o Kilauea, a holo mai la na waapa o na keiki "Boat Boys" o Lahaina, a lohe ia aku la ke kahea, "eia ka waapa, aole kela," a pane hoi kahi, "eia mai ka waa maikai holo, he waa ino kela, eia mai ka oiaio!" mea e no paha ka pahee o ka waha i ka huli loaa, oiai e kau mai ana ka hoku ao maluna o na kuahiwi o Iao.
Ia wa, ua aloha aku o Kilauea i na kamaaina o Lahaina, a holo aku la i na kai kupikipikio a ku ka moku i Maalaea, akahi no a ike ia ka malie loa o ka moana, a pae aku la makou me ka maikai iuka o ka aina, a kau ae la au maluna o ke kaa o Kamaki, a holo aku la i kuu one hanau o Wailuku, i ko makou hiki ana ma Waikapu, ike makou i na mala ko o Cornwell ma, a e pii ana no ka mahu o kona hale wiliko. I kuu hiki ana aku i Wailuku, hele au ma ka hale paina o Akanaliilii (pake), maikai keia hale, nani na mea ai oia hale, e na makamaka e hele ana i na Waieha, ilaila e maona pono oukou. Ua lawa paha no keia pule, mahope aku paha e hele ai kakou i na pali malumalu o ke kuahiwi kaulana o Haleakala. Na'u na UAUKIU.
Mai ka lokomaikai mai o James H. Waipuilani, ua ae ia mai makou e pai aku i kana leta, oia hoi keia malalo iho: Ke hoomaka nei kekahi poe o Lahaina nei e hana i na hua manago pala, i mea inu ona, ua kapaia na inoa elua penei: He "Silaume" a he "Ehago," a penei ka moolelo o ka hana ana i loaa'i keia mau inoa a i elua maluna ae, na hua manago pala, ua hanaia e like me ka hana ana i ke puhi okolehao, o na hua manago i hanaia pela ke ano, he oi aku o ka ona, he hapa ka ikaika o na rama haole, e laa ke kini a mea e ae mamua o ka manago, koe aku nae ka "Alecohola," ke pau ka omole manago i ke kanaka ke inu, aole oia e ike i kana mea e hana'i, poina ka ike, pela no i na hapa omole manago, ua kapaia kona ona e ka poe inu, he "Silaume," ko ka "Ehago" hoi, penei ka moolelo o kona hana ia ana, e wau i ka ili o na hua pala a pau, a ninini a nui ka wai, a e lomi iloko o ka wai a hui pu ka manago me ke ano wai, alaila, e waiho iloko o kekahi pahu, ina he barela, a i ole he pahu ko, a hala na la ekolu, hoomaka aku i ka inu, aole i kana mai ua mea he ona, ma ka la pule i hala ae nei i ka wa e hoomaka ana ka pule kakahiaka, ua hele kekahi poe i kahi e loaa mai ai ka "Ehago," a ua pau i ka ona, haule mai luna iho o na lio, pau na papalina i ka paholehole me ka weliweli nui. Ua kaawe kekahi kanaka i ka Poalua iho nei, o Nalu kona inoa, e ole e ike e ia, pakele ke ola mai make loa. He ano e ka wai ma Lahaina i keia mau la, me he ano palolo la ka wai e kahe nei, akahi pule ka loihi o ke kahe ana o ka wai me keia ke ano, ua haohao loa na haole wiliko a me na kanaka pu a pau o Lahaina i keia hana ano kupanaha, aole mai kahiko loa mai a hiki i keia wa, akahi—akahi wale no.
Ua mareia iho nei kekahi mau mea no Koolau e kekahi Kahu ekalesia Hawaii, o kekahi o laua he Katolika. I ka lohe ana o ke kahuna Katolika Roma i keia mareia ana o kekahi o kona poe hipa o ke kahu o ka aoao Euanelio, ua hoole oia i ka oiaio o ia mare ana, a mamuli o kana olelo, ua mare hou ia laua. Ke noi aku nei makou i ko makou poe heluhelu e noonoo pono i ke ano o keia.