Ka Lahui Hawaii, Volume I, Number 28, 8 July 1875 — Page 2
KA NUPEPA KA LAHUI HAWAII
HONOLULU, IULAI 8, 1875.
KE noho nei, iloko a keia mau la, na hoa Kiure o keia kau, no ka hoolohe ana i na hihia he lehulehu, a mawaena o lakou he mau hihia pepehi kanaka kekahi. O neia mau hihia pepehi kanaka a pau aole hookahi o lakou i ala mamuli o kekahi kumu e ae o ka waiona wale no. Ua hooia ia keia mea, ma na la i hala'e, a ua maopopo ia kakou a pau. Hookahi nae a makou mea e haohao nei, a ke manao nei makou, aole no he hewa o ko makou haohao ana, me ka ninau pu ae "auhea la ka poe nana i hoala ka hewa? Ka poe hoi nana i hana ka waiona a mamuli o ka lakou lokoino i kau ai ka pilikia maluna o ko lakou mau hoakanaka? Aole anei i like ko lakou hewa me ko ke kanaka pepehi kanaka? Aole anei i ku ka lakou hana i ka ahewa ana a ke kanawai o ka aina? Ua hewa lakou! a e hookolokolo ia lakou no ia hewa i pono ai!! Eia keia poe ke hookolokolo ia nei no ka pepehi kanaka, a o ka poe hoi nana i hoalala ka manao ino pupule a hana ia ka hewa lawe ola, ke noho mai nei lakou me ka lanakila. O ka makou ia poe makamaka, ina e lanakila lakou ma na kanawai o keia ola ana, aole loa e pakele mai na hoopai weliweli o na kanawai o kela ao; a ano, e mihi lakou, a e haalele loa ia alanui i pomaikai ai ko lakou mau uhane."
ME ka hauoli makou e waiho aku nei i kekahi lono e pili ana i ko kakou Kuhina Kalaiaina, a me ka mahalo piha no kana mau hana i kekahi ohana ilihune ma Hawaii, a penei ia lono:
"Ua halawai mai ke Kuhina Kalaiaina W. L. Moehonua me kekahi ohana ilihune ma kekahi wahi e kokoke ana ia Kaupakuea, a ua haawi aku oia i na kokua kupono no lakou. He mau keiki he umi me ko lakou makuahine. O ko lakou makuakane ua lawe ia oia ma Kalawao, Molokai, no kona loohia ia ana i ka mai Lepera. He pilikia loa ka noho'na o keia ohana nui, a he pomaikai nui ka ike ana o ke Kuhina ia lakou, oiai ua kokua mai oia i mau pono no keia ola ana, a ke noho nei lakou me ka hauoli nui me ka hoomaikai aku iaia no kana mau hana lokomaikai."
He lahui waiwai ka lahui Hawaii, a he kakaikahi hoi na lahui e ae e like me kona kulana. He kakaikahi loa ka lohe ia ana o ka poe i loohia maoli i ka ilihune e like me keia ohana, a ua makaukau mau ka lehulehu e haawi aku i ka lima kokua ia lakou. Aka, oiai makou e kamailio ana no keia mea, e ae pu ia mai paha makou e hoike aku i ko makou manao, oiai, no Hawaii makou a mau loa. Ke manao nei makou aohe kanaka e ae i kupono loa ka ike ana, a me ka hoomaopopo ana i ke kulana ilihune o kekahi mau ohana o kakou e like me ke Kuhina Kalaiaina, no ka mea, ma kona ike ana, e haawi ana oia i ka noonoo ana no ko lakou pono, a o ka hapai ana no hoi ia o ke aupuni ia hana hookahi ma kona Kuhina Kalaiaina.
Ma keia wahi, ua kupono loa paha ka makou lawe ana mai i kekahi ninau i kamailio mua ia e makou, a ma ka hookuku ana e ike ana ko makou mau makamaka i ke kupono loa o ka makou. E kukulu ia i mau hale oihana o kekahi mau ano malalo o ka malama ana o ke aupuni, a e hoopiha ia me na opio Hawaii, no ke ao ana ia mau oihana. E hele kaapuni aku kekahi mea kupono i hookohu ia e ke aupuni ma na mokupuni o kakou nei, a o na ohana a pau o keia ano i hai ia'e la, e lawe ia lakou e ke aupuni, a e malama ia, a o na keiki kane e hoonoho ia maloko o keia mau hale oihana, a o na kaikamahine hoi e hoonoho ia ma na hale kula humuhumu a me ke ao ana i na hana o ka noho'na hale. O ko makou manao, aohe kokua e ae e oi aku ai i ka pomaikai o kekahi ohana, ka lehulehu a me ke aupuni, e like me ke ao ia ana ma na oihana kupono no ka ikaika o ke kino a me ka holomua ana o ka ike.
O ka ilihune oia kekahi o na kumu make o na ohana, a o ka manawa kupono loa keia no Hawaii e makaala ai no kona mau ohana ilihune, oiai ke naue nei kakou i ke au "Hooulu."
Lei Aloha.
He kumumanao keia i heluhelu ia e Miss Mary Ann Kawahaluhi, ma Maunaolu, Makawao, Maui.
Ia oukou e o'u mau hoa a me na makaikai i naue mai nei i keia la; e awihi ae kakou a nana i kela mau mamala olelo e kau ae la, oia hoi "Lei Aloha." I mai paha auanei oukou heaha la ia mau huaolelo? Eia ka haina, "O ko kakou Lahui." Oiai he mea nui loa keia e manao ia nei e ka lehulehu a pau, mai ka hikina o ka la a hiki i ka welona i lehua.
1. O ka hooulu ana i ka lahui. He mea nui keia e nune ia nei e ka lahui holookoa. Pehea la e ulu hou ai ko kakou lahui ina aole kumu kupono nana e hooulu. He ike wale aku i ka poe kanu pua. Pehea la? E ulu wale mai no anei na pua a hai mai i ko lakou mau nani me ka hana ole ia'ku? Ke hoole aku nei au aole e ulu. A eia ke kumu e ulu ai. Aia a lawelawe pu ia me na lima a me na pono hana pu hoi, alaila, e hai mai no auanei lakou i ko lakou mau kinohinohi ano like ole, a nolaila, pela no ko kakou lahui.
Aole e hiki ana ke hooulu ina aole e pau ana keia lua mimilo o ka ona, ka mea hoi nana e ume nei ka hapanui o ka lahui, a nui ka poe i poino ke ola kino ma neia hana lapuwale. Auhea oukou e na puuwai opiopio, mai punihei ma neia hana o poino auanei. E malama ia oukou i mau pulapula e ulu hou ai ko kakou lahui, e like me ka olelo kaulana a ko kakou Moi, "O ka hooulu lahui oia ka makia o ko'u aupuni."
2. Iloko o keia mau makahiki e nee malie nei me ka ulumahiehie, he mau leo e wawalo ana a me ka u ana no ka emi o ka lahui, a me ka olelo ana iho o kekahi poe e pio ana o Hawaii, a e lilo ana i ka poe e. Aka, ma ka ike noeau a kekahi poe naauao ua hoala ae lakou i mau "Kula Kaikamahine," a o lakou iho la na makuahine e ulu ai ka lahui. Pela io no, ina he mea hiki ia oukou na makua ke hoomanawanui aku ma ka hoonoho ana i na kaikamahine a loihi ma ke kula, aole o ka lawe koke mai iloko o hookahi, a elua paha makahiki, aole pela e pono ai, e hoomau aku. Nolaila keia, "imua na maka a lanakila kuu ka luhi," a i kekahi manawa, ua lohe ia kekahi mau leo e pa e ana:
"Aohe waiwai o na kaikamahine ka hele ana i ke kula, he hoopau dala, hoi mai no o ka lilo aku la no ia i ka lealea." Mai manao kuhihewa oukou pela.
3. Hookahi o kakou lei i koe, oia ko kakou Haku, ka mea hoi i make no ko kakou mau hewa he nui. O keia kumu nui kekahi e ulu hou ai, ina kakou a pau e huli a hoomana aku iaia, a e lawe hoi iaia i hoa'loha no kakou, alaila, he mea hiki loa iaia ke kokua i na wa a pau o kakou e hui mai ai me na hoowalewale he nui o keia ao. A ina kakou a pau e apo like mai ana i keia "Lei aloha," ka mea hoi a ko kakou mau kupuna i hoomanawanui ai i ke au i hala kahiko, a loaa mai ai ia kakou keia noho maemae ana. A eia no kana i hai mai ai, "E hele mai oukou a pau loa i o'u nei e ka poe luhi a me ka poe kaumaha, na'u oukou e hoomaha'ku. No ka mea, he oluolu ka'u auamo, a he mama hoi ka'u ukana." Ma keia wahi, e na hoa'loha a pau, a me kuu mau hoa hoi o ka noho inea ana o keia uka a kakou i alo pu iho ai i ke anu a ka Ukiu a me ka hui koni a ke kehau. Ua hiki mai nei kakou i ka palena o ka kakou kamailio piha ana i keia la. Ke nonoi aku nei au ia oukou a pau, ina au ua hemahema ma keia wehewehe ana, e kala mai ia'u, a e lanakila no oukou.
HANAU MAHOE.—Ma ka la 24 o Mei, M. H. 1875, ua hanau ia mai e Kamala (w) elua kaikamahine i ka manawa hookahi. No ka mea, ua loihi ko laua noho pu ana ma ka berita mare a hiki i keia wa. Ua mare ia laua ma ka M. H. 1858, ma ka la 28 o Aperila, nolaila, ua loihi na la o ko laua noho pu ana, aole nae he loaa iki, a no ka nui o ke aloha o ke Akua, ua loaa ka laua mau kamalei, a he mau mea hou ia imua o ke akea. P. KAWELAKAWAI.
Nu Hou o na Aina e.
PEPEHI KANAKA MA KA MOANA.
Ladana, Mei 3—I ka moku kialua, Jefferson Borden, o Nu Oleana e holo mau ana no keia awa, ua ku aku la oia ma Porth Leven, ua hoike ae ke Kapena, ua ala ae he haunaele mawaena o na luina, o ka malamamoku me ka hulipahu ua pepehiia a make loa, elua luina i eha a hoopaaia i ka hao, hookahi i eha a nakinakiia i ka pauma, a o ka nui aku ua pau i ka make. Ua kaa ka hookele ana o ka moku malalo o ekolu kanaka.
Ladana, Mei 4 A. M—O ke kialua Jefferson Borden, Kapena Patterson, ua holo aku oia i ka la 5 o Maraki no Ladana, iaia he 18 la i ka moana, ala ae la ka haunaele mawaena o na luina a me na alii moku, ua ala ae a kue aku o Kapena Patterson a me kona mau hope i na luina me na pu a me na pahi. Mahope iho o keia haunaele nui ana, oiai, ua make aku la ka malamamoku me ka hulipahu, ua huli aku ke kapena iloko o ka maluhiluhi e malama mai i na kanaka a pau i kue mai iaia, a ua kahea aku oia i kekahi moku e maalo ae ana e haawi mai i kona kokua i mau kanaka nana e malama i ka moku ma ka lawelawe ana, a na lakou e lawe aku iaia ma kana huakai no Ladana.
Ladana, Mei 4—O ka poe hoohaunaele maluna o ke kialua Jefferson Borden, Kapena Patterson o Nu Oleana, La., Maraki 5, no Ladana; ua lawe ae lakou i ka mana e lawe ma ko lakou ano e hoopaa i ka moku, oiai lakou e ku kiai ana me ka malamamoku, a he wahi keiki, ua hoopaa ia ka waha o ke keiki me kekahi apana lole i hiki ole iaia ke uwa leo nui ae, ia wa i hahau aku ai kekahi luina i ka malamamoku ma ke kua i ka laau a noha ae la kona puniu; kokua mai hoi ka hulipahu e hoopakele i kona hoa, pau pu, a kiola ia aku la oia iloko o ke kai mai luna aku o ka moku, ua pakele kahi keiki, a nana hoi i hoohikilele ia Kapena Patterson; ia wa, pii mai la oia mai ke keena mai a iluna, me elua pu wahalua, a ki aku la i ka poe hoohaunaele me ka loaa ahailono ole. O kekahi o lakou ua komo aku ehiku poka a make, a o ka lua, ua ku ma ka puuwai, a o ke kolu ua ola oia a hiki i ke ku ana o ka moku i Ladana.
He lua Pa-u nui.
E KA LAHUI HAWAII; Aloha oe:—
He wahi mamala olelo e kau ae la maluna, nau ia e hookomo iho ma kahi kaawale o kou keena, oia hoi keia, "He lua Pa-u nui." Eia ma Kawaihae uka, he lua nui, oia hoi ka okolehao; eia ka lua, ma Kawaihae kai, nana aku i na wahine ukele na waha, a pela na kane. Eia ka mea minamina, o ka poe opio e pau pu nei ia lua hookahi. Ahea la ala mai na Makai, e waiho lolo mai nei? waiho anei a ka puu dala wikiwiki kela i ka ohi, aohe nae he hana i ka makemake o ke aupuni, o ka hoopio i ka hewa; o ka okolehao ko uka a o ka uala hoi ko kai nei.
A ke a nei keia mau ahi nui, aohe mea nana e kinai ai keia ahi e pio ai; hui aku na makai me ka poe inu uala pau pula. Ke olelo nei ko kakou Moi, he Houlu Lahui, pehea auanei e ulu ai? i keia ahi nui e a nei.
Eia ko'u malaila ko ka haku manao; E hoopau i keia makainui lolo, molowa, hana ole, palaualelo. Aka na ka lehulehu e nana mai keia makai hoopau dala, makemake wale no e lawe wale i ke dala me ka hana ole. O ka mea anei ia e hoihoi ai ka haku hana, o ka noho wale no, o ke dala kau e lawe ai? Na apana e ae ua malu, a o keia mau apana, aohe malu iki ke luu nei i ka lua pa-u mihi ole, mai ka pule mua o Iune, oia ka la 5, a hiki i keia la a'u e kakau nei. A nolaila, ke hooki nei au maanei, me ke aloha i na keiki ulele hua kepau a me ko lakou Kapena.
G. W. K. HOOHULIKANAKA.
Waikui, Iune 18, 1875.
NA KULA SABATI.
NA HAAWINA.
Iulai 25—Iesu ao ana ia Nikodemo—Ioane III:7—17.
7 Mai kahaha kou naau i ka'u i olelo aku ai ia oe. E pau oukou i ka hanau hou e pono ai.
8 Ke pa nei ka makani i kana wahi i makemake ai, a lohe no oe i kona halulu, aole nae oe i ike i kana wahi e hele mai ai, aole hoi i kana wahi e hele aku ai: pela hoi na mea a pau i hanauia e ka Uhane.
9 Olelo aku la o Nikodemo , i aku la, Pedia^ ia^ e hikiai keia mau mea.hea la e hiki ai keia mau mea.
10 Olelo mai la o Iesu, i mai la iaia, He kumu oe na ka Iseraela, aole anei oe i ike ia mau mea?
11 Oiaio, he oiaio ka'u olelo aku nei ia oe, O ka makou i ike ai, o ka makou ia e olelo nei, a o ka makou mea i nana'i, oia ka makou e hoike nei; aole hoi oukou i hoomaopopo i ka mea a makou e hoike nei.
12 Ina ua olelo wau i na mea o keia ao, a manaoio ole oukou, pehea la oukou e manaoio ai, ke olelo wau ia oukou i na mea iloko o ka lani?
13 Aohe kanaka i pii iluna i ka lani, o ka mea wale no i iho mai, mai ka lani mai, o ke Keiki a ke kanaka, o ka mea iloko o ka lani.
14 A e like me ka Mose kau ana i ka nahesa iluna ma ka waonahele, pela e pono ai ke Keiki a ke kanaka e kaulia'i.
15 I ole e make ka mea manaoio ia ia, aka, e loaa ia ia ke ola mau loa.
16 No ka mea, ua aloha nui mai ke Akua i ko ke ao nei, nolaila, ua haawi mai oia i kana Keiki hiwahiwa, i ole e make ka mea manaoio iaia, aka, e loaa iaia ke ola mau loa.
17 Aole no hoi i hoouna mai ke Akua i kana Keiki i ke ao nei, i hoohewa'i oia i ko ke ao nei; aka, i ola'i ko ke ao nei ma o na la.
——:o:——
Elua mahele nui o keia mokuna. I. Ko Kristo kamailio me Nikodemo, p. 1—21. II. Ko Ioane Bapetite olelo me kana poe haumana no Iesu, p. 22—38. Ma ka haawina no keia la e ike ia'i ko Iesu olelo no ka hanau hou ana. E hanau hou ia ke kanaka e pono ai. Aole pono ke hanau hou ole ia ke kanaka. Ua paa loa keia ua ike o Kristo, nana no i olelo, p. 11. Heaha keia hanau hou? Ua hoohalike ia me na mea elua, me he hana la na ka wai, p. 5; a me he hana la na ka makani, p. 8. Oia no ka hana a ka uhane o ke Akua maluna o ka uhane o ke kanaka, he mea maemae ai ke kanaka i kona mau hewa a pau. Ua kapaia ke kanaka i hanau hou ia, "he mea hou iloko o Kristo," no ka mea, ua ano hou ia. Na ke Akua keia hana, aole hiki i ka mea e ae. Eia ka ke kanaka hana iloko o keia mea, o ka ae aku i ka hana a ka Uhane o ke Akua. Aole no e hana mai ka Uahne ke ae ole ke kanaka, oia ka ke kanaka hana nui, o ka haawi lilo iaia iho na ka Uhane e alakai, e hoomaemae a e hooponopono. Alaila e hana no ke Akua i kana hana, he hana aloha, he hana hoola.
Ina uwe waimaka wau,
Ina hooikaika mau,
Aole oia he mohai
No ka hewa e pau ai;
Oe ke hoola nei,
Aole mohai hala e.
Ma ke ahiahi Poalua nei i holo aku ai ke Kiapa D. C. Murray no Kapalakiko.
MEA HINUHINU O KA ALU PALULE.—E kui a aeae ka gum arabic, alaila, hoo iloko o kahi omole nui me ka wai, a ku iloko o ka omole a hiki i ka wa e pia ai i ka lole, alaila, kahee aku i keia wai iloko o ka pia moa a koai no hoi e like me ka mea mau, alaila, ho0u i ka lole, a kaulai a maloo, alaila, hana no e like me ka hana mau; I ka pa ana aku i ka aiana, aohe lile a koe aku.