Ka Lahui Hawaii, Volume I, Number 29, 15 July 1875 — Page 2

KA NUPEPA KA LAHUI HAWAII
HONOLULU, IULAI 15, 1875.

No ka noho'na Manuahi.

          O ka manuahi, ka noho pu ana o kekahi kane me kekahi wahine me ka mare ole ia; aole ia he mea hou ia kakou. Mai mua loa mai ke kamailio ia'na ma na kolamu o na nupepa, a aole no hoi na ka maka kila wale no i kalai, aka, ua panai ia mai no e ka ikaika o na haiao ma na awai Kristiano. Ua hooikaika keia mau mana nui elua e hookahuli i keia ano o ka noho'na mawaena o kakou nei, aka, a hiki mai i keia la, iloko no hoi o ka pii ikaika ana o ka naauao, ua kaumaha makou i ka puana ae, ke hele nei no keia hewa imua, a ua aneane paha e kukulu paa i kona mau kapuai maluna o Hawaii. O kekahi kumu i ulu nui ai keia ino, oia no ka nele o kakou kanaka Hawaii i ka manao hoowahawaha loa i keia hewa. He mea liilii wale no ka hewa manuahi i ka hapanui o keia lahui. Ua noho pu ka poe maikai me keia hewa, me ka hoomaopopo ole i ka nui o kona haumia. I kumu hooiaio no keia, e lawe mai makou i kekahi mea hookahi a makou i ike maopopo ai, oia keia: Ma kekahi ekalesia a makou i ike ai, ua noho, a ke noho nei no paha, ko laila kahu Kula Sabati me kana wahine manuahi no na makahiki he umi i hala ae nei, a o kana wahine manuahi, oia no kekaki o na kumu Kula Sabati iloko o kela Kula Sabati; a o ua Kahu Kula Sabati moekolohe nei, oia kekahi o na mea i punahele loa i ke Kahunapule a kiai o kela ekalesia! He mea weliweli loa keia. No ke aha la keia? Eia, no ka mea, ma ka noonoo o ka lehulehu, he hewa liilii loa ka manuahi.
          Ua manao paha ka hookamani ua lanakila oia, a ua manao paha kela kahunapule he mea liilii ka hele haaheo ana o kela Kahu Kula Sabati haumia iwaena o ka poe ohana keiki hipa o kona kihapai. Aka, aole pela! Aole loa no! E ao ana oia ia lakou e hoohalike pu me ia. E kumakaia ana oia i na uhane o kanaka iloko o na lima haumia o ke Diabolo. He oiaio, ke nee nei keia mea he manuahi imua. A pehea la e pau ai? Oia ka ninau e komo ana iloko o ka noonoo o kela a me keia puuwai aloha lahui. Ua ike no ka lehulehu, a ke komo pu nei no kekahi hapa o lakou ma ia ano hookahi. Ua lawa a ua mahuahua na hooia no keia mea imua o ke kanawai, aole nae i ike ia kona ala ana mai; a ke hoomakaia mai nei hoi e hoolilo i alakai no na pulapula o ka lahui. He kuleana ko makou e kamailio me keia ano malalo o keia mau kumu, no ka mea, o ko makou kulana ia, a aole no e hoopau ana i ke kalai ana, a ike ia'ku ka hoao ia'na e hoopio ia keia ino, mamua o ka ae ia ana e hele lanakila loa, a lilo pu ka noonoo ana o kekahi poe, me ke alakai ana i na opio malalo o na kuhikuhi a keia ino. Ua hamama ko makou mau kolamu no na kalai ana a na makamaka no ka pono o ka lahui mai na inea o keia ano, e hoao ia mai nei e hoolanakila ae maluna o ka aina, me ka noonoo ole i ke kulana imua o ka MAKUA MANA, ka mea hoi nona ke kahua!

          Ua loaa ia makou ka buke himeni hou "Ka Robina Gula," e kamailio ana makou no ia mea i keia pule ae.

          He wehewehe ana no na mea pohihi ma ka pauku mua o ka mokuna mua o Ioane ka i loaa mai ia makou, a e waiho ia aku ana imua o ko makou poe heluhelu i keia pule ae.

Ka pepehi kanaka, Kahalelepo.

          Ma ka Poalima o ka pule i hala ae nei i lawe ia mai ai o Kahalelepo imua o ka Ahahookolokolo Kiekie, no ka hookau ana aku i ka olelo hoopai maluna iho ona. Ma ka hora 10 A. M., ua lawe ia mai ua pepehi kanaka nei iloko o ke keena o ka Ahahookolokolo Kiekie, a hook ia imua ponoi o ka noho hookolokolo, o ke Kokua mua o ka Lunakanawai Kiekie ma ka noho. Olelo aku la ka Lunakanawai: o oe e Kahalelepo, ua hoahewa ia oe e ke jure o kou lahui no ka hewa pepehi kanaka, mahope o ka hooikaika ana o ka poe akamai ma ke kanawai e imi i pono nou. O ka hoopai no keia karaima i hewa ai oe, oia no ka make, ina nae he olelo kau e pale ana nou iho, e olelo mai no oe. Alaila, pane aku la o Kahalelepo, penei ke ano o kana olelo: ina ua hooholo oukou e make au, eia ko'u manao, e make koke no au maanei ano mamua o ko'u lawe ia'na ma na alanui o keia kulanakauhale a me ko'u hoopaa ia'na ma ka halepaahao no kekahi manawa, he mea hilahila ia no'u. He mau olelo e ae kekahi, aole nae makou i hoomaopopo aku, no ka nui o ko makou kahaha i ka naaupo o kana olelo mua. Na keia mau olelo a Kahalelepo i hoike mai i kona kulana naaupo loa; aole paha oia i manao he mea ano nui ka hele ana aku o kona uhane imua o ka ahahookolokolo o ke Akua, a olelo ai oia e make koke no me ka hoomakaukau ole mamua, aole no paha oia i ike he uhane kona.
          Mahope iho o ia mau olelo, ua ku mai ka Lunakanawai, a ku pu ae la na hoa a pau o ka aha, me ka poe makaikai. Haawi mai la ka Lunakanawai i ka olelo hoopai, penei ke ano: Auhea oe, e Kahalelepo, ka mea i hoahewa ia no ka pepehi kanaka, ua ili mai maluna o'u ka hana eehia o ka haawi ana aku i ka olelo hoopai maluna ou, eia ia olelo, e lawe ia oe e Kahalelepo, mai keia wahi aku a i ka halepaahao o Oahu, malaila oe e hoopaaia'i a hiki aku i ka Poalima aha o Okatoba o keia makahiki, a ma ia la, iloko no o ka pa o ia halepaahao, mawaena o ka hora 8 o ke kakahiaka a me ka hora 12 o ke awakea e li ia oe ma ka a'i a make; a na ke Akua i piha i ka mana a me ka lokomaikai, a me ka hoopono, Nana kou uhane e aloha mai." Oia ke ano nui o na olelo a ka Lunakanawai. Ua eehia loa a ua kau mai ke anoano maluna o ke anaina holookoa e ku ana. Ano, ma ke alo o keia hewa nui, a ma ke alo o keia lahuikanaka, ke haawi aku nei makou i ka leo uwalo imua o ka poe opio; e ike oukou i ka hopena weliweli o na hana ino, a e ku iho pela a e noonoo ia oukou iho. O keia pepehi kanaka i hoahewa ia iho nei e make, he kanaka opio loa ia; aka, na na kuko ino o ke kino i hui pu ia me ka hookuli i na olelo ao, i alakai iaia e halawai me keia hopena lapuwale, he make hilahila, mamua o ka piha ana o ka hapalua o kona mau la! Hookahi wale no alanui e loaa'i ka pomaikai o keia noho kino ana, oia ke ala o ka hana pono.

          Ma Koolau ka Moi i keia pule iho nei, a i ke Sabati ka huli hoi ana mai.

          Ma ka Poaono o ka hebedoma i hala, ua make iho la ko ka Moi kahu lio o Mr. R. Selfe, a ma ke awakea Sabati i manele ia'ku ai kona kino lepo mauka o Maemae.
          —Ma ka Poaha o ia pule hookahi, make iho la o Capt. Thos. Long, (Kapena Lona), ko kakou luna wai mua iho nei, a ma ka auina la Poalima i waiho ia'ku "ka lepo i ka lepo."

I Maemae ma kahi o ka Haumia.

          ILOKO o keia mau la e naue nei, me he la ma ka hoomaopopo ana i ka hapa nui o na manao o na makamaka e hoopuka ia nei ma na nupepa, ua kukulu ia maluna o ke kahua "Hooulu Lahui." E hoike ana kekahi i na kumu i emi ai ko kakou lahui, a o kekahi hoi e waiho mai ana i na kumu e pau ai ke emi ana, a e ulu hou ai. Aole wale no hoi ma na nupepa e ike ia ai, aka, e lohe ia ana ma na wahi a pau, a he hiki no i ke kanaka ke hooia iho "o ka ninau nui maoli io no keia imua o Hawaii."
          Aka, iloko o keia mau leo, iloko o na wawalo a me na pae mau ana o na manao hooulu lahui; a hiki mai i keia la, ke mau nei no ke kolo hele ana o ka make imua. Ke haule nei no ma o a maanei—Kekahi poe iloko o na mai ino mainoino, i kau ia mai ma o ka hoohaumia wale ana i ke kino, i ka waiona, ka opiuma, a me na hewa he lehulehu wale. Ke ike ia nei keia e ka lehulehu, a ua hoomaopopo maoli no kekahi poe. No ia poe i hoomaopopo i ko kakou kulana a haalele aku i na ala o ia ano, he mau welina makamae ko makou no lakou, aka, me ka minamina no nae makou e puana ae nei, "o ka hapanui aku no koe."
          Ke hooikaika nei paha ke aupuni, (oiai o kona kulana ke alakai ma ia mea) e hoopio i na kumu nana e lumai nei i ke ola o Hawaii, ke kikoo nei kona mau lima ma o a maanei no ka hapai hou ana, ka hoopakele ana a kukulu hou i ka lahui maluna o ke kahua holomua ma ka pomaikai, aka, me he la, i ko makou hoomaopopo ana iho, a he makehewa hoi no makou ka huna ana, "ke lawe mai nei no na lono no ke ala mahuahua ana i kela a me keia pule o na hana hoopoino ola a uhane a puni na Paemoku nei." Ma kuaaina, ke komo pu nei na Lunakanawai a me na Makai ma na hana hewa, a koe kakaikahi na kahu kanawai hana pono, a maloko hoi o ke kaona nei, ua komo pu me kekahi poe lawelawe o ke aupuni.
          Nolaila, ke manao nei makou me ka hookamani ole, he mea makehewa wale no ia kakou e na makamaka ke kamailio ana no ka hooulu lahui, ke hoomau ia ka noho ana e like me keia. Hookahi wale no hooulu lahui kupono a oiaio i keia la, oia ka hooikaika ana o kakou pakahi, e waiho akea ae i na kina hewa o keia mau ano luna aupuni imua o ka poe ia lakou ka hookele ana o ko kakou wahi waa nei, me ke noi maoli aku i ko lakou aloha aina a aloha lahui, e kapae ae ia poe, a e hoonoho aku i ka poe i komo maoli ka iini no ke ola o Hawaii ma ko lakou mau kulana. Aohe mea nana e papa ia kakou e na makaainana no keia mea, a o ka makou, "a hiki mai ia la, e pomaikai auanei kakou ke kamailio no ka hooulu lahui, no ka mea, ua pulumi ia ke kumu ino nui."

Na Ahahui Euanelio o Hawaii.

          Ua hoopaneeia na Ahahui Euanelio o ka Mokupuni o Hawaii e halawai hou, e like me ka hoike ia malalo iho nei:
          1—E halawai hou ia ka Ahahui Euanelio o Hawaii Akau ma Waimea, Hawaii, o ka Poakolu mua, i ka la mea o Sepatamaba, M. H. 1875.
          2—O ka halawai hou o ka Ahahui Euanelio o Hawaii Komohana, aia ia ma Kailua, Kona Akau, ma ka la 8 o Sepatemaba, oia ka Poakolu elua o ua malama la, M. H. 1875.
          3—O ka halawai hapa makahiki hoi o ka Ahahui Euanelio o Hawaii Hikina, aia ia ma ka Luakini Maunakea, ma Kalapana, Puna, Hawaii, ma ka la 15 o Sepatemaba, oia ka Poakolu ekolu o Sept. M. H. 1875.

Na Pulapula.

          E ike mau ia'na ma kela a me keia la, aole ma na kuaaina wale, aka, maloko nei kekahi o ko lakou kulanakauhale, na keiki liilii e hele ana ma ke alanui, e auwana ana ma o a maanei, e lalama ana ma na wahi a pau, me ke kahu malama ole, a he pakele wale iho no mai na ulia poino o na alanui. Ua menemene makou no keia mea, a ua kono ia mai e ia menemene e kamailio pokole aku imua o na makua mea keiki o keia ano. Aole makou e nuku aku ana, aole hoi e koi aku ana me na huaolelo hookokona, aka, me ka leo aloha, e noi malie aku ana, e haawi iho i kekahi hapa o ko lakou noonoo maikai, a e ike ana no auanei lakou e like me ko makou ike. E hoomaopopo iho ana lakou i ko lakou aloha ole, ma ka hookuu wale ana i na keiki e like me keia.
          Ua ike no makou i kekahi mau makua, ua hookuu wale i na keiki e hele lalau e like me ka makemake, aohe papale a ua waiho wale ka ili i ka weluwelu o kahi aahu, aka, me keia mau hoike'na hookaumaha no, ua nele ka puuwai o keia mau makua i ke aloha no na pulapula o ko laua puhaka, a ua lilo ko laua mau hooikaika hoopapau ana mamuli o ka piliwaiwai a me ka inu waiona. Ae! o na keiki aloha loa iho la ia a keia mau makua, a ke minamina nei makou ina pela na makua o ka hapanui o na keiki a makou e ike mau nei. Ma kahi e loaa'i kekahi aha pepa piliwaiwai, malaila laua e loaa'i, a ma ka hale hoi, ma kahi o ka makua e ao ai i ke keiki, ua mehameha.
          E na makua! Mai hookuu wale i na pulapula. Mai hoohalike me keia mau makua aloha ole. O ke aho ia o Hawaii, o ke ola, a o ka lanakila ana. E hoomalu me ke ao aku ma na hana pomaikai, e hoouna ia lakou ma ke kula, e alakai ia lakou ma na Kula Sabati, a e hoopiha i ko oukou manawa ma ke ao ana'ku ia lakou i ke ala e loaa'i ke kulana kiekie, a e loaa'i hoi ka manao maikai me ka hilinai ana o ka lehulehu ma ka noho'na o keia ao.

Na mea i ike ia ma Oloalu.

E KA LAHUI HAWAII; Aloha oe:—
          No ka loaa ana ia'u o kekahi mea hou ma ka'u huakai hele, nolaila, ke hai aku nei au ia oe, a nau ia e hai ae, malia aole i ike kekahi poe no ia mea.
          Eia ma Oloalu nei kekahi kanaka o G. Kawelo, oia hoi ko'u haku hale i moe ai, ua ike au ma ke kakahiaka nui ana ae, no kekahi bipi liilii e hanai ia ana i ke kalo penei na hana a'u i ike ai:
          Ua mama ia ke kalo i ka waha a wali pu-a aku me he keiki ilio la, a o kona maona ia wa he elima kalo. Ua make ka makuahine o keia bipi keiki a ua nele oia i ka waiu ole, a mamuli o kona hana akamai, ua ola keia holoholona, a akahi no hoi au a ike he mea hanai ia ka bipi i ke kalo. O ke kao ka'u i ike i ka hanai ia i ka uala, a ua laka loa, me he puaa hanai a-huhu la.
          Ua maa no ka o G. Kawelo i ke hanai bipi e like me keia mea mamua, a ua hai mai no hoi oia ia'u, o ke hewa nui o ia hanai bipi ana, o ka wa e nui ai, he kii i ka imu kalo e o-e me kona hao, i ka wa e kalua ana.
          O kekahi mea kupono no i keia G. Kawelo, o kona ikaika i ka mahiai kalo, me na loi nunui loa, a ua paa kona hale laau noloko mai o kona ikaika.
E aloha auanei,
Iulai 2, 1875.  T. HOOMAHA.

          Eia me makou kekahi lono no ka loaa pono ana o kekahi pake e puhi waiona ana i kekahi la o na pule i hala iho nei, ma Paholei, Makawao, a i ke kii ia ana aku i palapala hopu imua o ka Lunakanawai Apana, ua hookaulua ia, no ka mea, e hele ana ia i ke Kiure i Lahaina, oiai, he loio oia no kekahi hihia. I ka loaa ole ana o ka palapala hopu, ua palemo aku la ka lawehala, a i ka haalele ana aku o ka loaa, aole i loaa, ua nalowale loa. Ke ninau nei makou, o ka pono anei keia? o ka makemake anei keia o ke aupuni? Ina oia, e kala ia mai makou, a ina aole, alaila, o ka manawa keia e hoopololei ai.