Ka Lahui Hawaii, Volume I, Number 29, 15 July 1875 — Page 3

Ke ano ili o ka Mahina no ka Malama o Iulai, 1875.
MANAWA NO HONOLULU.
[HOOMAKAUKAUIA E KAPENA D. SMITH.]

2 Mahina hou ..... 6 55.7 PM
9 Hapaha mua ..... 2 5.9 PM
18 Mahina piha ..... 2 54.6 AM
25 Hapaha hope ..... 10 7.8 AM

Ka puka me ka napoo ana o ka La.

1 Puka la...5 25.5 AM. ..... Napoo la...6 47.6 PM
8 Puka la...5 27.7 AM ..... Napoo la...6 41.7 PM
15 Puka la...5 30.6 AM ..... Napoo la...6 40.6 PM
22 Puka la...5 34. AM ..... Napoo la...6 38. PM
29 Puka la...5 36. AM ..... Napoo la...6 36. PM
31 Puka la...5 37. AM ..... Napoo la...6 35. PM
Ka Latitu me ka Lonitu o Honolulu.
Ma ka hale bele pauahi, Hale Kaawai Helu 2, a i ole ma ka Hale Kilo o Mr. Filtner, penei:
La titu 21° 18' 23" Akau.  Lonitu 157° 48' 45" Kom.

          Ma keia po e puhi ana ko kakou poe puhi ohe ma kahi o Waila ma Waikiki-kai.

          Ua hoopai ia ka pake nana i komo kolohe ka halekuai o Dilinahama ma, i kela pule aku nei, ekolu makahiki ma ka hana oolea, me $50.00 hoopai.

          O ke alanui Kaahumanu kekahi o na alanui nani o ke kulanauhale nei i keia la. Hele a like me ia na alanui inoino e waiho mai nei o ka nani maoli no ia.

          Ua loaa mai ka lono e haalele aku ana ka mokumahu Granada, o ka laina hou ia o Kapalakiko no na Panalaau o Sidane me ka pili ana mai ma Honolulu nei i ka la 12 o keia mahina.

          Ma ka huakai hope loa iho nei a ke Kilauea, ua kau kau mai na Mokupuni o Oahu, Maui a me Hawaii, maluna o kona oneki he 500 a oi aku ohua, a ua piha pono hoi kona opu me ka ukana.

          Ua lohe mai makou mai kekahi hoa mai, ke han ia nei no ka ipu-haole a awaawa i bia inu. He keu no hoi a ka noii o ka poe e hoaleale nei i keia mau hana. He kau leo ka makou, mai noho a hana.

          Ua lohe mai makou, ke noho nei ka Apana o Wailuku me ka Lunakanawai ole, he mau pule ae nei ka, mai ka pau ana o ka manawa o ka Lunakanawai mua. Heaha mai nei hoi keia? ina no ka loaa ole o na lawehala, ke hauoli piha nei makou.

          I ka poaono iho nei ke ku ana mai o ke kuna Uilama, Kapena English, iloko o na la he 35 mai ka Mokupuni mai o Howland. Maluna ona ka huli hoi ana mai o kekahi mau makamaka i noho mai nei i ka wela o ia mau Mokupuni waena moana.

          Ua lohe mai makou ua hookohu ia o William B. Wright i luna no ka Hale Pupule, ma ka hakahaka o B. R. Davison i make aku nei. Ke manao nei makou, o kekahi keia o na Hawaii kupono loa no keia wahi, a e apono like mai ana no paha ka lehulehu.

          Ma keia Kilauea iho nei i haalele mai ai kekahi mau lala o ka Papa Ola a me kekahi poe e ae a holo aku no ka makaikai pu ana me ke Kuhina Kalaiaina i ke kahua kulanakauhale o na makamaka e noho mai la iloko o ka pilikia lepera, ma Kalawao, Molokai.

          Ma ka la 6 i hala iho nei, ua oluolu i ke 'Lii ka Moi ka huikala ana ia Kaapuni, ke koolua o Kaaukai, i hoopai ia e li no ka lawe ana i ke ola o na elemakule ma Hamakua, H. Ua huikala ia ka hoopai make, a ua kau ia he hoopai hou e noho paahao a pau ke ola.

          Ke aneane pau aku nei na manako o keia kau, a eia ka ninau a ko makou wahi Holoholopinaau, "E wi ana auanei ka poe e noho mai nei he puhi wai rama manako ka hana?" Eia ka makou, "Ina aku no ua pono, o ka hoea hou ae no koe, ke hoomau ia ka hoohemahema ana."

          Ua lohe mai makou, ua hooholo iho nei na Aha Kinipopo o kakou e paani like no ka hookuku ana i maopopo ai ka oi o lakou. I keia manawa o ka Hui Ataleta (Athlete) ka oi, aka, ke hoao aku ma ia  ano, aia i ka mea e nui ana na eo ma kona aoao, oia ke 'lii o ke kahua Kinipopo o ke Kapitala o Hawaii nei.

          Ma ka po Poalua nei, i hoonanea ae ai ka poe Puhi Ohe o ka manuwa Amerika Pensacola i ke anaina ma ka Hotele Hawaii.

          Ma ke awakea Sabati aku nei i hala, ua loaa ae ke kolohe nana e kolohe mau nei ka papahele o ka luakini Bihopa Enelani, oia hoi ka wili ana i na puka he nui; he mahina ae nei paha ka haohao ia ana akahi no a loaa ke kolohe, oia hoi he haole o Nukamu (Newcomb) kona inoa. Ua lawe ia ae oia imua o ka Aha Hoomalu i ka Poakahi, a ua hoopai ia ekolu mahina ma ka hana oolea.

          Ua kau ia ka hoopai weliweli o ka amana maluna o Kahalelepo, no ka hewa o ka pepehi menemene ole ana a kaili i ke ola o kona pilikoko ponoi ma Kona, Hawaii, iloko o ka mahina o Dek. i hala. O ka Poalima, la 22 o Okatoba e hiki mai ana. O kana noi hope loa imua o ka Aha, oia no kona makemake e hoopokole ia ka manawa me ka hookaulua ole i ka hooko ana i ka hoopai. Aloha wale oe e Kahalelepo. Ke lana nei ko makou manao e lilo ana kou hopena i kumu ao, a e wiwo ia e ka lehulehu e noho iho ana mahope nei ou.

          Ua hai mai kekahi makamaka o Makawao ia makou, no ka hanohano ka o na hana a kekahi luna aupuni oia Apana, no ka malama ana i ka la 4 o Iulai i hala iho nei. Ua hoomaka ia e luu i ka wai hoomalule kino i ka Poaono la 3, a i ka ike hope loa ia ana, oia ka Poakahi la 5, ua hele a punia me na hiohiona hiena, a wahi ana, me he la, "ke kahe la no ka wai o ka Lunakanawai Apana o Makawao." Nani keia la! O kekahi keia o na luna aupuni e maluhia ai ka aina, a pomaikai hoi ka lahui. Ola, ola o Hawaii! Ulu, ulu ka lahui.

          Ma ke awakea Poalua iho nei, ua lohe mai makou mai kekahi makamaka, ua hoao e kaawe o Mauiloa k. iaia iho ma kona hale noho ma Kaumakapili. Aka, ua pakele nae kona ola mamuli o ka ike e ia ana e kekahi kaikamahine opiopio, oiai, ua ki oia i na puka a paa, a ua ike aku hoi kahi kaikamahine ma ka hakahaka o ka hale, a kahea ae la! a wahi ia ka puka, a i ke komo ana aku iloko e kau mai ana kela iluna, ooki ia ke kaula, a i kona kuu ia ana ilalo, ua aneane io no oia e make ina paha he mau minute pokole hou aku koe. Nani ka pomaikai o ka ike e ia ana, a pakele hoi kona ola.

He mau Haina.

E M R. KOLOA E; Aloha oe:—
          Eia iho na haina o ko Nane 1 a me 3 koe ka 2 nau no e hai mai. Haina 1—O kanawai "Civil" oe, penei e loaa ai: O na huahelu Arabia 1005150, e pono e hoolilo i mau hua ma ke kakau-helu a ko Roma poe, a e loaa auanei he CVIL, penei e maopopo ai: 100=C, 5=V, 1=I, 50=L; CVIL, a e hoolilo ia CVIL i huaolelo ano io, e loaa auanei o CIVIL. Haina 5—O "Ilio" no oe.
          E D. K. PUHI.—O ka Haina 6/11 ka'u e kokua, a ma kuu manaoio paa maoli no, oia maoli no ka pololei. Oiai, ua waiho akea mai o J. M. K., o Kainaliu, Kona W. H., i keia Ninau Baibala: "Ma ke ano hea la ka Iesu hoola ana i ka poe mai?" Me kona waiho pu mai i keia mau haina ekolu. 1 Ma ke ano kanaka. 2 Ma ke ano kauka kahuna lapaau. 4 Ma ke ano mana. A wahi no ana o ka haina 3, o kana ia; a o ka haina 2, ka T. Cavanagh i hooholo ai. O ka'u hoi, "Ma ke ano mana" no e like me ka J. M. K. Ua makaukau au.

E RRATUM.

Ua hewa ka $576,460,752,303, 423,480 dala a'u i hai aku ai, oia ke kumukuai o ka puka hope. Eia ka pololei, he $1,152,921,504,606,846,974.
G. W. MOKUOHAI.

He Welina Luuluu.

I KA LUNA HOOPONOPONO; Aloha:—
          E ae mai ia makou, ma kou lokomaikai, i kekahi kowa kaawale o ka kakou LAHUI HAWAII, no ka hoike ana i ko makou welina luuluu, ma ka laweia ana'ku e na eheu o ka elele a ka lua kupapau, ko makou makamaka maikai a oiaio, o MR. WILLIAM C. BROWN, ke Kakauolelo Alua o ke Keena Oihana Leta, a he hoa hoi i luhi pu me makou no kekahi mau makahiki i hala'e, malalo o ka malu hale hookahi.
          O William C. Brown, ua hanau ia oia ma ka Mokupuni o Keawe, ma na aekai o ka "Ua Kani Lehua," i Hilo. Ua noho oia a hiki i na la kanakamakua, a haalele aku la i ke one hanau, holo mai i Oahu nei, mamuli o ke kono ana a na manao imi-hana. E like me kona ake nui i ka hana, pela no i loaa'i, a no kekahi mau makahiki, ua hoomanawanui oia ma ka hooikaika ana ma ka hana "kui-hao" ma Ulakohea. Mamuli o kana mau hana maikai me ka hoopono, ua makahehi nui ia oia, a ua waiho ia'ku malalo o kana malama akahele ana ka oihana Kakauolelo Alua o ke Keena Oihana Leta, maloko o ko kakou kulanakauhale alii nei. He mau makahiki okoa kai kaahope aku la mai kona lawe ana i keia oihana, a hiki i kona la i kahea ia mai la, aole loa i loaa kona wahi kina hewa ma kana hana, aole i paupau-aho, aole hoi i pakike. Ua komo ka iini makemake nui i kona haku no kana mau hana hookanakamakua, a mamuli o kona leo a me kana mau hana aloha, ua lilo kekahi wahi o ko makou mau puuwai iaia, a oia hoi, he makamaka oluolu, he hoa'loha oiaio, a he hoa-luhi hoomanawanui no makou pakahi, ma ka hooikaika pu ana malalo o na kaupoku o keia hale, i na la hahana ikiiki o ua Kapitala nei.
          Iloko o na la mua o ka pule i kaahope aku la, ua loohia ia iho la oia me ke anu ma ke poo, a mamuli o ke kono ikaika a kona haku hana, ua hoi aku ia e hooluolu, a i ka hiki ana mai i keia kakahiaka, ua hoohikilele ia makou, a he mea e ka huihui maeele o na welina aloha, i ka pa-e ana mai o ka lono, e pulou ana i keia keena me ka uhi eleele o ke kanikau "Ua make o Brown!" Ua hala, a haalele mai la i ke koolua ana i malama ihiihi ai he wahine, ua waiho iho la i kona pokii hookahi mahope nei, ua pau ka ike'na i na makamaka a me na hoa'loha, kuu ka luhi ua hala ka uhane ke ola o ke kino, a moe aku la i ka moe o na  kau, i ka hora 2 o ka wanaao o keia la, Poakolu, Iulai 14, i ka 25 o na makahiki o kona ola ana.  A maanei ke komo pu aku nei makou maloko o ke apo luuluu me ka wahine kane make, ka pokii i hoonele ia me ka hanau mau, a me na makamaka, no ka nalo ana o kekahi o na koo oiaio o ka lahui Hawaii, me ka hoomanao mau, "na ka Haku i haawi mai a nana no i lawe aku, e hoomaikai ia kona inoa."
"Nalo o Brown, nalo he hoa'loha,
Pau kona kuleana i na leta,
Kuu kona luhi, hoomaha oia,
Hoomaha pu me kana makakila."
Na makou, kona mau hoa-hana,
NA HOA O KA OIHANA HOONOHO KEPAU.
Ma o KAHIKINI KELEKONA.
Hale-pai "Lahui," Iulai 14, 1875.
          [Ua kamaaina makou me ia, he makamaka oia no makou, nona ko makou minamina, me ka hui pu ana ma ka hoomanao i kana mau hana maikai.  L. H.]

          O ka la 28 ae nei ka la i manao ia e ku mai ai ka mokumahu Makarega mai Kapalakiko mai.

OLELO HOOLAHA!

          E IKE AUANEI NA ANO KANAKA A PAU, owau o ka mea nona ka inoa malalo iho nei, ke papa aku nei au i na mea holoholona a pau mai hookuu wale ma kuu aina e waiho la ma Pawaakai ma  ke kihi o alanui Moi me Waikiki; o ka puaa, lio, bipi, a me na ano holoholona e ae. O ka poe e kue ana i keia me ka hookuu wale i na holoholona, he mana ko ka Luna a'u i hookohu aku ai e hooku i Hookahi Dala no ka puaa, a i Elima Dala pakahi no ke poo o ke bipi me ka lio. E lilo keia i Kanawai mai kona la e puka ai ma ka LAHUI HAWAII.  MARAEA II BROWN.
Honolulu, Iulai 7, 1875.  28 4ts 31

HE PAPA KUHIKUHI MANAWA HOLO
O KA
Mokuahi Hawaii
KILAUEA!
KAPENA MARCHANT!

Iulai 19 Poakahi.....hora 5pm.....No Hilo me Kaunakakai malalo a maluna mai.
" 20 Poaha.....hora 5 pm.....No NaWiliwili.
Au g. 2 Poakahi.....hora 5 pm.....Kaapuni ia Hawaii.
" 9 Poakahi.....hora 5 pm.....No Kona.
" 16 Poakahi.....hora 5 pm.....No Hilo me Kaunakakai malalo a maluna mai.
" 25 Poakolu.....hora 5 pm.....Kaapuni ia Kauai.
" 30 Poakahi.....hora 5 pm.....Kaapuni ia Hawaii.
Sept. 6 Poakahi.....hora 5 pm.....No Kona.
" 13 Poakahi.....hora 5 pm.....No Hilo me Kaunakakai malalo a maluna mai.
" 23 Poaha.....hora 5 pm.....No Nawiliwili.
" 27 Poakahi.....hora 5 pm.....Kaapuni ia Hawaii.
I ka huakai hoolele pipi ole a Kilauea i ka Maalaea, alaila, e hoaoia ana e hiki i Honolulu i ke ahiahi Poaono.
Ma na huakai a pau a Kilauea e hoi mai ai mai Hawaii mai, aole e haalele ana ia Kaalualu a hiki i ka hora 9 a.m. a mahope iho paha; Makena a hiki i ka hora 6 a.m. a mahope iho paha; aole hoi ia Maalaea a hiki i ka hora 8 a.m. a mahope iho paha.
Uku Eemoku mai Honolulu aku
A hiki i Kaunakakai, a pela maluna mai.....$5.00
" Lahaina, " " .....6.00
" Maalaea, " " .....7.00
" Makena, " " .....8.00
" Mahukona, " " .....10.00
" Kawaihae, " " .....10.00
" Kailua, " " .....10.00
" Kaawaloa, " " .....10.00
" Hilo, " " .....12.50
" Kau, " " .....15.50
Uku kaapuni ia Hawaii,.....22.00
A hiki i na awa o Kauai,.....8.00
Uku kaapuni ia Kauai,.....12.00
Uku ohua Hawaii oneki,.....2.00
Aole aie no na uku ohua.
Ma ka Hale Oihana e loaa'i na palapala.
Aole keena o hope e lilo, aia wale no a kaa mua mai ka uku moku. Aole e ili ka hewa no na paiki, ukana a puolo paha, ke ole e kakauia ka loaa ana mai.
E hookaaia ka uku ukana i ka wa e noiia aku ai.
E hoaoia ana ka Mokuahi e hiki i Honolulu, make ahiahi no o ka la e haalele ai ia Maui.
SAMUEL G. WILDER. (Waila).
A gena.
Keena ma ka Hale Kuai Papa o Waila ma, kihi o Alanui Papu a me Moiwahine.  696 3m 709

KUAI A KA LUNA HOOPONOPONO WAIWAI.

          I KULIKE ai me ka olelo kauoha a ka Hon. C. C. Harris ke kokua Lunakanawai mua o ka Aha Kiekie, i hoopukaia ma ka la 27 o Mei, A. D. 1875, e haawi mai ana i ka mana ia'u J. K. Unauna, ka Lunahooponopono o ka waiwai o W. H. Kaauwai i make ma Honolulu, e kuai ma ke kudala i kekahi mau aina o ka mea make, nolaila, owau o ka mea nona ka inoa malalo iho, e kuai kudala aku no au ma ke akea, ma
Ka la 7 o Aug., 1875, ma ka hora 12
Ma ka Hale Kuai
o Mossman ma ke kulanakauhale o Wailuku i Maui, i na pono, ke kuleana a me na pomaikai o ka ma i make iloko o ka Ili aina nona ka inoa Papohaku, e waiho ia ma Wailuku, Maui, nona na apana eha malalo iho:
1 APANA. 2 kaulahaoa a me 4 anana kuea
2 " 1 eka a me 1 kaulahao kuea
3 " 1½ eka.
4 " 14 eka, 8 kaulahao a me 100 anana kuea.
A pela no hoi iloko o na aina e waiho la ma Halaula, Wailuku, Maui, i haiia maluna, oia he 15 apana.
APANA 1 he 31 Roda kuea.
" 2 he 30 " ".
" 3 he 24 " ".
" 4 he 1 eka a me 15 Roda kuea.
" 5 he 1 Ruda a me 31 ".
" 6 he 5 ".
" 7 he 1 Ruda
" 8 he 3 eka 1 Ruda 38 Roda.
" 9 he 3 Ruda 36 roda.
" 11 he 2 ruda 6 roda
" 12 he 1 ruda 35 roda
" 13 he 29 roda
" 14 he 3 ruda 32 roda
" 15 he 3 eka 1 ruda 9 roda.
A ME kekahi aina e waiho la ma Paiki, Maui. O ka apana 1 he 5 26—100 ka eka nui, a o ka apana 2, he 15 1—25 eka.
A ME ka pono, ke kuleana a me na pomaikai o ka mea i make iloko o na apana aina i hoakakaia na palena ma ka Palapala Sila Nui helu 2629, oia na apana aina i hooliloia i ka mea i make, e George K. Kaauwai, kona kaikaina, e na hooilina o Naleipuleho ma kekahi palapala, a ua hookomo ia ma ka buke 41 o ke aupuni a ma na aoao 453 a me 454, o ka apana mua, he 1 18—100 eka, aia ma Halaula i Wailuku i olelo mua ia, o ka apana alua, he 3 36—100 eka, aia i Puako, Wailuku, a o ke kolu, he 23—100 eka, ke waiho la ma ia wahi hookahi no, a o ka ha, 1/10 eka.
A ME na pono a pau, ke kuleana a me na pomaikai o ka mea i make i loaa mai a A. Pepe a me Kaumi mai, kana wahine, iloko o ka aina i kuhikuhiia ma ka Palapala a na Komisina Hoona Kuleana Aina, helu 515 nona ka 35—100 o ka eka, maloko o ke kulanakauhale o Wailuku.
O na aina a pau kekahi e waiho la ma Maalaea, Kula, Maui, i hoakaka ia ma ka palapala hooko kuleana a na Komisina hooko kuleana aina, helu 2383, he 6 3—100 eka ka nui, ia Z. Kaauwai, a me kekahi aina pu e waiho la ma Waiakoa, Kula, Maui, i hoakaka ia ma ka palapala hooko kuleana a na Komisina hooko kuleana aina, helu 2383, he 1½ eka ka nui.
A E kuai hou aku no au ma ke kudala, ma ka Hale Hookolokolo ma ke kulanakauhale o Lahaina ma ka
Poaono la 3 o Iulai hora 12 awakea,
i na pono a me na pomaikai o ka mea i make, i na apana alua e waiho la iloko o ke Ahupuaa o PAEOHI, a me PUUNOA ma Lahaina, Maui; o ka apana mua, 1 eka me37 roda kuea; o ka apana 2, ka Ili o Walie, nona ka ili he 2 eka 2 ruda 13 roda; ka apana akolu, he 1 ruda a me 20 roda; ka apana aha, he 2 ruda a me 34 roda.
A ME KEKAHI mau loi me ka aina kula maloko o ke Ahupuaa o Paeohi ma Lahaina, nona ka ili, he 2 eka 1 ruda a me 4 roda.
A ME ka pono, ke kuleana a me na pomaikai o ka mea make iloko o na Ili o Kamani a me Kaluaaha ma ke Ahupuaa o Olowalu e kokoke la i Lahaina; o ka mua he 2 eka 3 ruda a me 36 roda; a o ka lua, he 3 eka 1 ruda 22 roda.
No na Kii a me na mea i koe o ka aina, e ikeia no ma ke Keena o ke Kakauolelo o ka Aha Kiekie mai keia wa aku a hiki i ka la 12 o Iune, a mahope aku o ia wa, e ikeia no ma ka Hale Kuai o Mossman ma Wailuku; a ma ke Keena o ke Kiaaina ma Lahaina, Maui.
Aia wale no ka lilo o kela mau aina a apono mai ka Aha Kiekie ma ka Hale Hookolokolo ma Honolulu, ke hiki aku i ka la 8 o Iulai A. D. 1875 ma ka hora 10 kakahiaka, oia kahi hoi a ka poe a pau i kuleana e hoike mai ai ia lakou iho.
J. K. UNAUNA.
Luna Hooponopono Waiwai o W. H. Kaauwai i make.
Honolulu, Iune 4, 1875.  705  8ts  712

OLELO HOOLAHA!!

          OWAU O KA MEA NONA KA INOA MA LALO iho, ke makemake nei au i mau kanaka ui a ikaika hoi i ka hana, a me ka malama ana paha i ka Aina Loi Kalo. Ua makemake ia kela me keia mea e naue mai, a e loaa no au ma kuu Rumi Hana ma kai iho o ka Hale Kauka o Minuteole (Dr. Stangenwald) ma ke Alanui Papu, Helu 31. Oia hoi ka Rumi Loio o ka EUEU O SIDANE. E hoomanao ae ka lehulehu, mai Hawaii a Kauai o ka Makana Mua keia no ke Kuikahi Panailike.
Owau iho no me ka Haahaa,
19-4 ts.  FRANK METCALF.

Olelo Hoolaha.

          EIA MA KA HALEKUAI O E. O. HALL, KEKAHI Pila Maikai. Ewalu Papawalu. He pila kupono loa keia no ka hale pule, a hale kula paha. He pono o hele ae ka poe makemake pila ilaila e nana ai. He oluolu hoi ke kumukuai.
20-1 ts.

OLELO HOOLAHA!

          OWAU O KA MEA NONA KA INOA MALAlo iho, ke papa loa aku nei au i na kanaka a pau, aole e ki i na manu maluna o kuu mau aina e waiho 'la ma Manoa.
21 4ts  FRANK METCALF, (Meka Opio.)