Ka Lahui Hawaii, Volume I, Number 30, 22 July 1875 — Page 2

KA NUPEPA KA LAHUI HAWAII
HONOLULU, IULAI 22, 1875.

          OIAI ka Pere sidena a me kekahi mau hoa o ko kakou Papa Ola i Molokai, a ua kipa hoi a ua hoomaopopo i na ano o ka noho'na o na hoakanaka e noho ana iloko o na inea a ka mai Lepera ma Kalawao, ke manao nei makou, o ka manawa kupono loa keia e waiho akea'ku i kekahi mea a makou i manao nui ai, a e noi pu aku no hoi, ma o ka inoa o na makaainana, e hooponopono ia, ae hoomakaukau ia i mau loina, i wahi e pau ai na pilikia a makou i manao ai. O ka mea a makou i manao nui ai, oia no ka hookaawale ia ana o ka poe i mare ia, ka lawe ia ana'ku o ke kane a wahine paha, a waiho iho la i ke koolua mahope, pau ka ike ana a hiki i ka wa a kela mai ino e lawe aku ai iaia; aka o ka berita mare, aole e pau. Lawe ia'ku la ke kane, ka mea hoi nana e imi na pono o keia ola ana, a noho iho la hoi ka wahine mahope nei me ka maopopo ole o kahi e loaa mai ai o kona ola. A i manao oia e mare hou, e lawe hoi i makua nana e malama i kona ola, e hoole ia mai ana, a e nele ana hoi ma o na kanawai 'la. He mea maopopo ka hopona o kela wahine, kela makuahine hoi; ua nele iho la ia malalo o na kulana maluhia, a o ka hopena o ia mea, oia no kona lilo ana i ka lalau, e hoolei wale ana i kona kino a mauna hoi i ke ola. Maanei, ke ninau nei makou, aole anei he mea pono a he ku hoi no ka pomaikai o ke aupuni a me ke ola o ka lahui ka hooponopono ia ana o keia mea, i hiki ai hoi i kela wahine ke mare hou i makua nona? Ina he pono, alaila, ke noi nei makou e hana koke ia; a ina he pono ole, alaila, aole anei e kuleana oia ke noi i ke aupuni e malama i kona ola? E kamailio hou aku ana no makou ma keia ninau.

          MA ka pepa o ka hebedoma i hala, ua hoike aku makou i kekahi lono i loaa mai ia makou e pili ana no ka pau ana o ka manawa no ka noho Lunakanawai Apana ana o Henry W. Daniels, no Wailuku, Maui. Oia lono, ua hooia ia mai, a e loaa no kekahi palapala mai kekahi makamaka mai o ia apana ma ka kakou pepa o keia la, e pili ana ia mea. Ua pau ka manawa o kona Palapala Hookohu i ka la 5 o Iune i hala iho nei, a mai ia manawa mai ka waiho hakahaka ana o ia noho a hiki i keia mau la, me ke kahu ole.
          Mai ko makou hoomaka ana mai e lawelawe i ka oihana hoopuka nupepa a hiki mai i keia mau la, ua loaa mau mai na palapala a na makaainana o ia apana, e pili ana i na hana a ka Lunakanawai o Wailuku, oia hoi o H. W. Daniels. He makehewa paha ia makou ke kukala ae ia mau mea, aka, ua lawa no ke hai ae, ua ku i ka pono ole no ke kanaka e noho ana ma ke ano he kahu no ka maluhia malalo o na kanawai o ka aina. Ua kue mau makou ia mau hana, a ke kue nei no i keia la, i na hana oia ano a kekahi mau Luna aupuni a me na mea a pau.
          Ua lawa i na Mana Hookohu ka ike ana no keia mau mea; a nolaila, ke noi nei makou maanei, no ka pono kaulike o ka lehulehu, ka maluhia o ka aina a me ka hooko pono ia o ka makemake o na kanawai o ke aupuni; e imi akahele ia me ka noonoo nui, e wae ia me ka pakiko, a e hookohu ia maluna o na kahua hoopono a kuokoa hoi, kekahi kanaka i hoike maoli ma kona ano a me kana mau hana, ua kupono oia ma ia noho, a e pomaikai ai hoi ke aupuni a me ka lahui ma o na la. E hoolei ia a e kapae loa ia na kumu nune mawaena o na kanaka mamuli o na hana kupono ole a ka Lunakanawai mua, a e hooliloia ia mau nune i mau iini maluhia malalo o na hana maikai a pololei a ka Lunakanawai hou e hookohu ia'ku ana.
          A oiai hoi makou e kamailio ana no na hana a keia kahu maluhia, ke noi hou aku nei no makou, e lawe pu aku na Mana Hookohu i ka noenoe ana i na hana kupono ole a ka Lunakanawai Apana o Makawao. Ua ike lea ia a ua maopopo no paha i ka hapanui o ka lehulehu ke kulana o keia kahu maluhia, a ma na hoike oiaio i loaa mai ia makou e pili ana nona, ke hopo ole nei makou i ka puana ae, ua kupono ole oia ma ia noho, a he hoohilahila hoi i ka mana o ke aupuni ma o na kanawai la. Nolaila, ke manao nei makou, o ka pulumi ikaika ana keia, a nalo aku na anoano awahia, a kanu iho i na momi, a e ulu mai auanei na hua maemae, a ulu pu a laupai o Hawaii.
          Mahope iho o ka paa ana o keia manao maluna ae i ka hoonoho ia me na hua kepau, ua loaa mai ia makou ka lono, ua hookohu ia ka Hon. H. Kuihelani ma ka noho o ka Lunakanawai Apana o Wailuku. Ke lana nei ko makou mau manao no ka pomaikai o ka lehulehu ma ka hoonoho ana a na Mana Hookohu iaia ma keia noho, aka, e kali ana no nae makou, aia na ke au o ka manawa e hooia mai.
          Maanei, ke hoomaha nei ka makou makakila no ke kamailio ana no ka Lunakanawai Apana o Wailuku, a hiki i ke kahea hou ia'na mai; aka, no ka Lunakanawai Apana o Makawao, ke hookala nei makou no ka paio ana'ku me kana mau hana lapuwale, a hiki i kona hooki ana ia mau hana, a i ole, a hiki i kona kapae ia'na ae, a hoonoho ia he kanaka kupono, nana e malama me ka maluhia ka hanohano o ke aupuni, a me ka pomaikai hoi o ka lehulehu holookoa.

"E OLA! E OLA O HAWAII!!"
KA MOI A ME KONA ALOHA-LAHUI!!

          Mai ka hoomaka ana mai o ke au o ko Hawaii nei kau ana maluna o ke kahua aupuni malalo o ka noho ana Moi a Kumukanawai hoi, ua ike ia ka holomua me ka hookaulua ole o kona mau loina ma na mea a pau. A oiai iloko o ia mau hiohiona nani, aole no i nele, e like hoi me na aupuni e ae a pau, ka ulu ana o kekahi mau kumu, ma o ka noho ana o ka lahui, e hoonaueue a e hookuemi hope ana hoi ma kekahi mau ano, i ka holomua ana o ia mau loina. Ua ike ia a he mea no hoi i paanaau ia kakou a pau, o Hawaii kekahi o na makamua, ma ke ano o kona kulana, mawaena o na aupuni i kupu ae mai ka hoomaka ana mai o keia keneturia e naue nei, ma ka pii ana o ka ike, ka naauao, a me ka maluhia malalo o na eheu lamaku o ka pono Karistiano.
          Ua lawe maalahi mai nei ke au o ka manawa ia kakou iloko o ka lanakila no na makahiki he kanalima, he oiaio no ia, a ua ike ia na kumu e nui ai na pomaikai o Hawaii iloko o ia mau la, a o ia mau kumu pomaikai, ua apo hikiwawe ko kakou mau Moi, ke aupuni a me ka lahui, a hoolulu iho la maluna o ka aina. Iloko no nae o ia manawa maikai, e ulu ae ana, a ua ike ia no hoi, kekahi kumu ino. Ua hoao na Moi Hawaii o na au i hala e hoopio i kona ulu ana, ua kau i na kanawai ikaika, aka, ua mau no ka ulu ana, a hiki mai i keia la, ua oo, ke ike ia nei ka hua, a ke mau nei no ka hele ana imua me ka ikaika nui.
          Ua hai ae la makou ua hoao na Moi o na au i au e aku la e hoopio i keia mau kumu ino—ae—he oiaio no ia, ua komo ka iini aloha iloko o ko lakou mau puuwai no ko lakou lahui—-aka, iloko no o ke nali ana o keia moonihoawa i ke ola o ka lahui—iloko no o ko lakou iini nui no ke ea o Hawaii—aole loa hookahi o lakou i ku maoli mai, a ma kona ano he alakai, a he makua no ka lahui, hoala ae i kekahi kumu a ka lahui e hahai aku ai mahope o kana mau alakai ana. He au hou keia—a he au hoi no Hawaii e ola ai ia Hawaii-—ina ke mau nei no ke ewe o ke koko manaopaa o na kupuna o kakou i hala. O Hawaii i keia la, ke ku nei maluna o na papahele o ke kukilakila, aka, me ka minamina makou e puana ae nei—he kahua ano kulanalana; a ke mau ka pii ana o keia ino e like me ka kakou e ike nei iloko o keia mau la, alaila, he manawa e hiki mai ana a e helelei auanei o Hawaii a e neoneo hoi ka aina.
          Ua hala ae nei he mau makahiki o ka anai ana a ka WAIONA ma na paia o ka aina, e kipa ana ka ula wena o ke ahi a ka make ma kela a me keia wahi; ua piha u na pepeiao i ka leo ehaeha o ke kanikau kumakena mamuli o ka luku menemene ole a keia enemi; a maluna ae o na mea a pau, ua lawa ka naau me ka menemene mamuli o na hana aloha ole a ka pepehi kanaka. Iloko o keia mau kumu, mamuli hoi o ka hookaulua ole mai o ka manao o ka poe noonoo ole, ua noho mai nei ko kakou alakai, ua noonoo mai nei oia no ke ola o kona lahui a me ka holomua hoi o kona aupuni; a me ka puuwai i piha i na welina aloha, ua lawe maoli ae la ia i ka hana maluna o kona hokua, ka hoao ana e hapai i na kumu, a pohola mai imua o Hawaii halookoa, no ka hoao ana e kinai i ka ino, e pale i ke kumu "hoemi lahui," a e hapai i na huaolelo hoolana manao o kona au "HOOULU LAHUI."
          No ka makamua, mai ko Hawaii ku ana malalo o ka noho ana Moi, ua malama ia he "Anaina Haipule Hoole Waiona" e kona Moi maloko o na pa o ka Hale Alii Iolani. Ua kahea ia na koa Ponoi me Puwalu, a me na ohua ponoi o ka Pa Alii, malalo o ke kauoha a ka Moi, e akoakoa mamua iho o ka Hale Alii i ka hora 4 o ka auina la o ka Sabati i hala iho nei, Iulai 18, 1875. I ka hiki ana i ka manawa, ua akoakoa mai na mea a pau e like me ke Kauoha Alii. Ua kukulu mahele ia ka lehulehu, a ua haawi mai la ka Puali Puhi Ohe he mau leo mele himeni i kupono no ka manawa. I ka pau ana oia, ua hele mai la o Mr. J. Koii Unauna a ku iho la iwaenakonu, Pule aku la ia i ka Pule hoomaikai imua o ka Moi o na moi. I ka pau ana o ka Pule, haawi hou mai la na ohe he leo himeni hou, a i ka pau ana oia, hele mai la Ke'lii Ka Moi KALAKAUA a kokoke, a me ka leo kuoo, i piha me na hoike ana o ka manaolana me na welina piha no kona lahui, ua waiho mai la oia i keia mau huaolelo i piha me ke aloha, malalo iho nei:
          "Ina Koa Ponoi, na Koa Puwalu, a me na Ohua Ponoi o ka Pa Alii nei. Ua kahea aku au ia oukou e akoakoa mai i keia la maikai, e hana i na hana ku i ka hoopono. He nui ka poe iwaena o kakou, e hoolilo ana i keia la, i la e inu ai i na wai hoomalule kino no na lealea ano e; a ua manao au he mea kupono, oiai oukou, ma ko oukou ano, he mau koo no ka noho Alii a me ke Aupuni, a he poe hoi no ko'u Hale ponoi, he mea pono, iloko o kakou kuloko iho, e hoomaka aku ai ka hooponopono mua ana ia kakou iho, mamua, i hele aku ai ka kakou mau hana iwaho a i kumu na lakou e hoohalike mai ai.
          Ke noi aku nei au e hoolilo kakou ia kakou iho i Puali Hoopono, a o ka kakou hana nui, o ka hooikaika e pale aku i na wai ikaika.
          O kekahi kumu nui keia i loohia ai ko kakou lahui i ka pilikia. Ua ai a ua inu me ka palena kupono ole. Nolaila no hoi kekahi kumu e loaa nui nei kekahi poe i na mai ino o kela ano keia ano, e hoinoino ana i ke koko a me loko, e loaa ai na kina a me ka palaho o ke kanaka.
          Ke kukui mai nei na lono ma-o a maanei, no ka inu nui ana o na kaknaa i na wai ikaika. I keia la he wahine ka luahi o na hana ino i ulu mai no na wai ikaika, a i kekahi la ae he kanaka, a anoai paha ma keia hana a kakou, e pau ae ai ka hana ana o na kanaka ia hana.
          Ua nui ka hooikaika ana o na Aupuni mai ka wa kahiko mai, a pela no hoi i keia wa e kinai i keia mea. Ua lohe paha oukou iloko o na wa pokole aku nei, i ka hele ana o na wahine ma kekahi Apana o Amerika e kaua aku me ka poe kuai inu wai ikaika. Ua hooikaika na Oihana Hoole Waiona, Free Mason, Odd Fellows, a me na Ekalesia, a me na Oihana ku i ke aloha a pau, e pale aku, aka, aole nae he pau. Ke hooikaika nei no hoi ko kakou Aupuni ma ia hana, aole nae he pau iki. A heaha hoi ka hewa ina ma keia akoakoa a ma keia ano hoi kakou e huli ae ai i wahi e hiki ai ke pale aku i na ino, a me na hewa a o ka hoopa nui ana i na wai ikaika.
          Ma keia akoakoa ana mai a oukou, he makemake au e hoike aku, he hana koikoi kai ili mai maluna o'u ma ka iini ana i wahi e pau iki ae ai keia mau kina o ko kakou lahui, a me oukou pu kekahi. Ina kakou e heneheneia mai, ua hiki no. He mea maikai no ko kakou hoike ana, ua ake nui kakou e hookaawale aku i kekahi poino nui i ili maluna o kakou ma ke ano kanaka. E hooponopono hou ae ana i ko kakou mau manao a me ko kakou noho ana.
          Nolaila, ke noi aku nei au, i ka poe a pau e makemake ana e komo iloko o keia Hui e hooikaika ana e pale aku i ka inu ana i na wai ikaika. Aia a lokahi kakou ma keia hana, alaila e holo pono auanei. E like me ka pule a St. Kerisetoma i hoike ia ma Mataio, e olelo ana, 'Ina elua a ekolu i akoakoa i kahi hookahi e noi ana a e hana no kekahi hana e ko io ana no kona mau hua maikai.'
          Ua maopopo no hoi ia oukou o ka hiki ana mai o na ono a me na hoohialaai, he hiki mai no ia me ka malie loa, e 'hele mai ana me he aihue la i ka po,' e hoouluhia ana a e hookoni ana i ke kanaka e komo aku iloko o ka lu-a ana i na wai ikaika. Pela hoi, me ke ano malie no kakou e pale aku ai, e hoomaka ana me he hua makeke uuku la, a hiki i kona mahuahua ana, a owai la o kakou ke hauoli ole ana ke ike iho, ua ko a ua holopono na hana i hoomaka ia ai i keia la."

          Ua hai mai no hoi ka Moi i ka lohe i kela a me keia i komo ka iini aloha no Hawaii, a e makemake ana e hapai pu i keia hana e hele aku iluna o ka Puuku ka Hon. Edward H. Boyd, a e loaa no na buke i hoomakaukau ia no ke kau inoa ana. Ua hoomanao pu mai no hoi oia, aole keia he kauoha, aka, he poloai imua o ka poe i akoakoa ae.
          Ano, ua waiho aku la makou i ka moolelo o kekahi kumu oiaio o ka hooulu ana i ka lahui i hoala ia no ka manawa mua loa e kekahi Moi ponoi o ka aina. A oiai makou e kamailio ana ma ia mea, ke waiho pu aku nei makou—e like hoi me ko makou ano mau—i ka poloai, i ka leo uwalo, ke aloha, e ala e Hawaii, e lalau i ka aumaka a ke Alii aloha lahui, a i hookahi na manao, hookahi na iini ana, a lokahi hoi na puuwai a hiki i ke kau kilakila ana o ke aupuni "Hooulu Lahui" o ka Moi Kalakaua.
          "O ke Akua me kakou ma keia hana pomaikai, a auhee ka enemi," ka makou pule i na wa a pau.

          "Hai—lo—keaka! ekolu mamua ekolu keia aono, a o na puu ahi-koe hoi me na kenikeni umi, make." Iwaenakonu keia o ke alanui e ike a e lohe ia ai. Aole no paha i lawa i ka hale e hana ai na lapuwale, e uwai mai no a iwaena o ke ala-hele o ka lehulehu, ilaila iho la ka e hoopapau ai. I aha ai la, he manao paha he hanohano ko ka mea e akamai loa ana i ka pepa—a i ole he punia loa no paha ia Oopa Peka ma! Oi ole kamailio ia no hoi.

          Ma ke ku ana mai o ke kuna Pueokahi mai Hana mai i ka po nei, ua lohe mai makou ua aneane hookui oia me kekahi moku mai a nei aku, mawaho ae nei o Leahi. Ua kau ia no na kukui o Pueokahi, aole nae kukui o kekahi moku, a no ia kumu mai poino ke ola me ka waiwai.

          Ua lohe mai makou ua mahuka mai kekahi mau haumana o ka halekula hana-lima o Keoneula, ma ka po nei.