Ka Lahui Hawaii, Volume I, Number 30, 22 July 1875 — Page 3
Ke ano ili o ka Mahina no ka Malama o Iulai, 1875.
MANAWA NO HONOLULU.
[HOOMAKAUKAUIA E KAPENA D. SMITH.]
2 Mahina hou ..... 6 55.7 PM
9 Hapaha mua ..... 2 5.9 PM
18 Mahina piha ..... 2 54.6 AM
25 Hapaha hope ..... 10 7.8 AM
Ka puka me ka napoo ana o ka La.
1 Puka la...5 25.5 AM. ..... Napoo la...6 47.6 PM
8 Puka la...5 27.7 AM ..... Napoo la...6 41.7 PM
15 Puka la...5 30.6 AM ..... Napoo la...6 40.6 PM
22 Puka la...5 34. AM ..... Napoo la...6 38. PM
29 Puka la...5 36. AM ..... Napoo la...6 36. PM
31 Puka la...5 37. AM ..... Napoo la...6 35. PM
Ka Latitu me ka Lonitu o Honolulu.
Ma ka hale bele pauahi, Hale Kaawai Helu 2, a i ole ma ka Hale Kilo o Mr. Filtner, penei:
La titu 21° 18' 23" Akau. Lonitu 157° 48' 45" Kom.
A keia Poaha ae, e holo ana ke Kilauea no Nawiliwili, Kauai.
Ma keia po e puhi ai ka poe Puhi Ohe, ma kahi o J. G. Dickson, Esq.
E holo kaapuni ana ka moku manuwa Amerika Pen sacola i ka moku o Keawe i keia mau la aku.
He mau la ku wale mai no keia no ke kiapa Clara Bell, a me ke kialua J. B. Ford, mai Kapalakiko mai.
O ka la 24 ka la i manao ia e ku mai ai ka mokumahu Mikado mai Sidane mai, a holo loa aku i Kapalakiko.
Ua holo aku o H. R. H. Keelikolani me na ukali, no ka moku au i ke kai o Hina, i Molokai, ma keia Kilauea iho nei.
Ma ko makou lohe mai, ua aneane e hiki aku i ka iwakalua na make maloko nei o ke kulanakauhale iloko o na pule elua i hala ae nei. "E ka make, nou na manawa a pau."
I ka auina la o ka Poaono i hala ka huli hoi ana aku o ka manuwa Amerika Tuscarora no ka home. I kona haalele ana mai i ke awa, ua haawi mai la ka hae uwepa he 350 kapuai ka loihi, i ke aloha a au aku la i ke kai loa.
O kau haina e Willie C. Punahoa o Kohala, no ka nane a Kehehuna au i waiho mai nei ma ko makou lima, aole i pololei e like me ka haina e waiho nei me makou; nolaila, ke kapae nei makou ma ka papa, a e ahonui hou oe e huli hou iho.
Ua eleu ae na keiki kinaiahi i keia ahiahi Poaono iho nei ma ka hooko ana i ka leo poloai a ka leo bele, a i ka holo ana aku, eia ka he ahi puu opala ma kai o Ainahou. Mamua o ko lakou haalele ana aku ua kinai mua ia ke ahi a pio.
Ma ke Kilauea hope loa iho nei i huli hoi mai ai ke Kuhina Kalaiaina W. L. Moehonua, mai kana huakai aku nei i ka Moku o Keawe. Ua kipa ae oia me kekahi mau lala o ka Papa Ola a me kekahi poe e ae ma Kalawao, a hoea loa mai la i Kou nei.
"He oiaio no kau'' wahi a Holoholopinaau. Ua pau na manako, ua loaa ko lakou mau eheu a ua lele aku nei, a ke kukuku mai nei hoi ka mahu o ka ipu-haole me na ohia o kuahiwi, ua hele a pipii ka mahu, a ke honi aku kahi i ka ea, o ke kikiwi aku la no ia, hoomaka ke kipalale hinolue ana. He Ehago aku la hoi ia, a i Eiago hoi keia, manuahi mai ke Kaigo.
Ua koi aku makou ia Holoholopinaau e hele aku a e noi i ka Moi e ae mai iaia e kau i kona inoa ma ka papa inoa o ka poe e kue ana i ka inu ana i na wai ikaika lawe ola, a ua pane mai kela me ke ano hooio. "E noho malie, aole anei oukou e ike owau no ka helu ekahi ma na mea a pau? E hoala ana au he hui o ia ano na'u iho, a ke hai paa aku nei au, ina aole e wikiwiki kuu Moi ma ka hoala ana i kana, e eo ana oia ia'u, a moa e ka'u mau mea ai." E wiki ka oukou e na elau o ka Hale Alii, a i eo hoi oi nei ia kakou ea, alaila, e pena iaia me ke ka, a uhi aku me ka aahu hulumoa. Imua kakou, e awiwi, he wahi kaaka hooikaika io no o Pinaau, a no ka wikiwiki o kana mau hana ua panai ia aku o Holoholo maua o kona inoa. Nolaila, e au ano ka manawa, a e kupaa. E hapai like i ka aumaka o ko kakou Moi i hoala ae nei.
Mai hanaino oukou e na makamaka i na Luna Helu o kakou e like me ka lono mahui i loaa mai, mahope hoohalike ia me na olelo "paani na iole ke hele ka popoki."
He hahana a ikiki wela keia mau la o kakou, a ano e mai ka makani. A he mau la nui hoi o ka mai, ke anu, fiva, lia, a pela aku; a nolaila e namakamaka, e malama i na keiki.
Mikomiko ka waha o na kamalii me ka aapo mikiala me na olelo pelapela e hele nei ma na alanui, i ko makou ninau ana'ku i kekahi wahi kama iki uku wale, "momona nae paha ea?" "O kekahi ai no ia a ko'u mau makua e hanai nei ia'u!" wahi ana.
"Heaha ka mea i aloha loa ai kela kanaka i kona lio," wahi a Holoholopinaau i kekahi la i hala iho nei, i ka ike ana aku i kekahi kaa lawe ukana me eono ohua, ua nalowale na kino i ka paila ukana, a e noke ana ke kahu kaa i ka hili i ka uwepa i kahi lio uuku ano nawaliwali. "Heaha la, e hai mai oe!" wahi a makou i pane aku ai. "Eia ke kumu," wahi a ua wahi kolohe nei, "Ua ike ia i ke kakau o na iwi-aoao o kona holoholona, a ua makemake e pau koke ka hana a hoi aku e hanai iaia; aka ua ike no nae au i ka ai kupono loa no kela holoholona e momona koke ai, he minamina nae au o huhu mai o Paka Ilamuku." "Heaha, e hai koke mai o hapala ia oe i ka inika pai LAHUI HAWAII," wahi a makou; "O-o-ke-ke-Kanawai—Ho-ho-hoomainoino—Ho-ho—holoholona no hoi." Hu ae la ka aka a haalele wale.
Nui ka hauoli o kekahi poe ma Kakaako, i ka po Poaono i hala iho nei, a oiai lakou e nanea ana me ka lakou mau hana lapuwale, i piha me na leo hiena ano like me elima tausani popoki, aia hoi, ua ala ae la he wahi ano paio hoalohaloha mawaena o lakou, a o ka hopena oia mea, oia no ka pehu o ka nuku o kekahi, a uliuli hoi na maka o kekahi, a i ka hoomaopopo ana o ka nui o na hauoli a me ka nani maikai o ka lakou ahahui malama maluhia ole wale, aia hoi, "miki mai la kahi owau (Kanawai) no ka hemahema," a nana i hapala i ka laau ma na wahi i poino, me na hua-ale he $5.00 makana, a $2.00 kaulele; Ua mahalo makou, hookahi nae hewa, o ka uuku o na wahi hua-ale makana, oiai he poe keia i maa ma keia hana hoonanea o na aumoe, a ke noi nei makou, e manuahi ia na kini poi me na io kamano o Kawa, ke hoolealea hou lakou ma keia hope aku.
Ano e ka poi i keia mau la.
E KA LAHUI HAWAII; Aloha oe:—
Ua loaa mai ia'u ka manao e hoike a e olelo aku i ke akea mawaena o ka poe kalepa kuai pai-ai ma ke kulanakauhale nei, ma keia mau la, ua ano e loa ka poi. Ma keia mau pule iho nei i hala, ua kuai au i kekahi mau pai-ai, i ka wa i kui ia'i ka ai a wali, a komo iloko o ka umeke, a kekahi la ae, e like me ka mea mau i maa ia kakou, a i ke kii ana aku e hoowali, ua poha ka poi a e pipii ana ka hua, a i ka ai ana iho, aohe kohu poi, hohono a me ka wela oloko o ka opu, a me he ai la iloko o ka pule okoa ka awaawa ino, a o keia hoi, he la hookahi wale no i ka lua, hiki ole ke ai aku; hoopailua a me ka luai; a no ka hiki ole ke ai aku i ua poi nei, ua pau i ka niniia. A i kekahi la ae, kuai hou no i ke pai, a ua like pu no ke ano o ka poi ka hikiwawe o ke pohapoha a me ka hehee, a hu-ahu-a ae la ka poi me he malakeke la i huipu ia me ka wai ke ano, a nui ka haohao a me ke kahaha no keia ano e o ka poi i keia mau la.
A ma ia mea, ua ninau au i kekahi poe i ke kumu i ano e ai ka ai, a haiia mai la e ka poe i ike, "Ua kupa ia ke kalo iloko o ke tini ailamahu, no ka mea, o ke kalo i kupa ia, ua komo ka wai iloko o ka io o ka ai, i ka wa e kui ai a wali, a hookomo iloko o ka umeke, ua hikiwawe loa kona pohapoha a me ka hehee, a o ke kalo kalua maoli i ka imu, he maikai ka poi ke ai aku a hala kekahi mau la." A i ko'u lohe ana i keia mea, oia maoli no ke kumu i ino ai ka ai. E ka poe a pau e lawe mai nei i na pai mai kela a me keia pea, no ka mea, a ia oukou ke ola a pau o loko o keia kulanakauhale, a o oukou ka ike a maopopo no na mea i hanaia me ka maikai a lawe mai e kuai, a o ka poe hoi nana e kuai aku, aole lakou i ike i na mea i hana ia, a nolaila, aole pono ia oukou e ka poe e kupa ana i ka ai iloko o na tini, he oi aku ke ino a me ke ano e o ka poi ke ai aku. E hana oukou i ka ai e like me ka mea i maa mai kahiko mai, a pela oukou e hana ai me ke kapulu ole.
E nana a e hoomaopopo i ke kulana o kakou i keia wa, ke mikiala mau nei ka Papa Ola ma kela wahi keia wahi e pili ana iloko o keia kulanakauhale, no ka hoomaemae mau ana i na pa a me na alanui e kaohi mai ai i ke ola o ka lehulehu, no ka mea, ma na wahi i kapulu ia a i malama ole ia, aia malaila na ea ino e loaa ai i na mai; a pela no hoi ka poe nana e hana nei ka ai, a lawe mai a kuai i ka lakou mau mea kuai, no ka mea, o kekahi poe, ua hana me ka maikai, a o kahi poe hoi, ua kapulu a me ka hana ino, no ke aha la ke kumu, no ka molowa anei, a i ole no ka luhi paha i ke kalua maoli o ka ai i ka umu, pela ke ano; aole hoi e like me ka paila ana iloko o na tini, hikiwawe loa ka moa, mama ka hana ana, aole luhi. Eia ka mea kupanaha, e ka poe e hana ana i keia ano, aole maikai o ka poi, hehee ino a me ke kohu ai ole, ua lilo ae la ka ai i mea ino loa, hohono, walewale, wela a me ke ano ino maoli, a me he mea la ua ano e ke ola maikai o ke kanaka i ka hoomaopopo iho. Ea, e na makamaka, mai hana oukou i ka ai iloko o na tini, ua ku maoli ia mau hana a oukou i ka hoopoino a me ke poho o ka poe e kuai aku ana i ka oukou ai, a o ke dala nae he maikai.
J. K. HEULU.
Kaumakapili, Iulai 16, 1875.
He Pono anei keia?
E KA LAHUI HAWAII; Aloha oe:—
Mamuli o kou lokomaikai, e ae mai ia'u e kamailio pokole ma kekahi o kou mau kolamu; ma ka waiho ana aku he ninau, i loaa ai ia'u ka hoomaopopo ana.
He hoa wau no kekahi o na Hui Kaawai Kinaiahi o keia kulanakauhale no kekahi mau makahiki i hala, i aneane e hiki aku i ka umi, a iloko o na pauahi a pau a'u i hele ai iloko o ia manawa, ua ike mau au i ka hukihuki ia, ka hookokono ia ana o kekahi poe (ka poe hoi i komo ole ma ia oihana) e na alii e hele a e pauma pu me na hoa. Ua mahalo au i keia, aka, eia ka hewa, oiai kahi poe e hana ia ana pela, e ike mau ana wau he lehulehu wale o na ona waiwai nui e ku wale mai ana no me ka mino aka, aole e kii ia aku ana e like me kahi poe e ae, a he ole loa hoi ko lakou hele mai e kokua i na keiki kinaiahi, ka poe hoi i makaukau i na manawa a pau, e haalele aku i kahi moe i ka waenakonu o na po pouli, a holo aku me ka mama e kokua ia lakou ina e pau ana ko lakou mau waiwai i ke ahi. Ma ke ahi hope loa iho nei ma Ainahou, i ka Poaono i hala iho nei, ua holo aku ko makou kaawai malaila, a malalo o na kauoha a ke Alii Nui, ua hooikaika makou no aneane elua hora o ka pauma hoomaha ole ana e hoopio i ke ahi, a iloko o ia wa, ua ike ia aku he lehulehu wale o na kamaaina o keia kaona, e paani kinipopo ana, me ka hehene o na aka, a me ka ike mai no i ka nui o ko makou hooikaika, aole loa hookahi o lakou i haawi mai i ka lima kokua. O ka hapa nui o keia poe he mau ona waiwai noloko o keia kalanakauhale, a ke noho nei lakou me ke kaukai maluna o ka oihana kinaiahi no ka maluhia o ko lakou mau waiwai mai ka opu ana ole o ke ahi.
Eia ka ninau—Heaha la ke kumu o na Luna Nui i kii ole ai i keia poe a kauo mai ia lakou e kokua i na hoa kinaiahi ma ka hooikaika ana e kinai i ke ahi e like me ke kauo ia o kekahi poe e ae? No ko lakou lilo ana anei he mau ona waiwai? Ke manao nei au o lakou ka poe kupono loa e kauoha ia e haawi mai i na lima kokua i keia oihana. A ina ko'u ike, ke ole au e kuhihewa, ua haawi ia ka mana i ka Luna Nui o ka Oihana Kinaiahi e kauoha i na mea a pau e ke kanawai o ka aina, a o ka poe e hoole ana, he hoopai ko lakou. E pono e hooko holookoa ia keia, mamua o ka hooko hapa ana. E hoolawa ia na aoao a elua i pono ai. Owau no
HOA KAAWAI HELU 2.
Kou, Iulai 20, 1875.
Poho ka Manaolana.
Ua minamina makou i ka hoike ana aku i ka make ana o Hon. D. Kaukaha i ka la 10 o Iulai, ma kona home ma Hanalei, Kauai. He kanaka o Kaukaha i kamaaina iwaena o keia lahui iloko o na makahiki hope o kona ola ana. O ke ano o kona mai aole i akaka lea ia makou, aka, ua hoike ia mai ma na lono he ano kukule oia iloko o kekahi mau pule mamua o kona make ana.
He mea minamina ka pio ana o ke ola o ke kanaka opio a naauao e like me ko keia kanaka, oiai iwaena o kakou Hawaii maoli he kakaikahi na kanaka e like me ko Mr. D. Kaukaha ano. Ua hoomaopopo makou, a o ka lehulehu pu no paha kekahi i kona ano ma kana mau hana, oiai oia e lawelawe ana i ka hana hanohano i ili mai mamuli o ka leo o na makaainana o kona apana. Ua koho ia oia he ekolu kau he Lunamakaainana ma ka Ahaolelo o ka Paeaina Hawaii nei, a iloko o ia manawa ua ike ia o D. Kaukaha, oia kekahi o na kanaka ike a ikaika ma na hana a pau ana i lawe ae ai e hana.
Ke hoomanao nei makou i na la hope o ka ike a launa kino ana me ia, ua puana mai oia i na manao hoolana, a ua hoike mai i ka nui o kona mau iini e hooikaika e hoomau ma ke ala hanohano i hamama mai iaia. Ua kupu mai na manaolana o D. Kaukaha iloko o keia mau makahiki i hala hope ae nei—aole iaia wale i ka lahui no a pau—ua huli ke au no ka Hawaii, mai ke kau o ka Moi Lunalilo a i keia wa, oiai, ua lohe mau ia na manao hoolana i ka puuwai o ke kanaka Hawaii e na olelo e puana mau ana ma na haiolelo alii i ike ia mai ko ka Moi Lunalilo noho ana ae a hiki wale i keia manawa.
Ua manao wale makou, ma ke ano o ka D. Kaukaha mau hana iloko o na koho Moi ana, ke mau kona ola ana, aole oia e nele i ka hoonohoia ma kekahi kulana kiekie ma kona mokupuni i noho ai, oiai oia kekahi koo ikaika o ko kakou Moi, i ka wa i koho ai ka ahaolelo nona. Ua ikaika kona leo a me kana mau hana no ka Moi ana a me kona apana i kauoha mai ai e koho, a aole no paha ona lua ma ka hoike wiwo ole ana i kona mau manao i na la enaena o ke koho Moi ana o ke kau Ahaolelo o 1874.
Me he 'la i ka nana aku, o kekahi kumu o ka hikiwawe o ka make ana o D. Kaukaha, oia no ka lolohi o ke ko ana o kona mau iini. Ma kana mau hana a me kana mau olelo, ua loaa iaia na kumu kupono ana i hookahua iho ai i kona mau manaolana a pau, a oiai oia e ike ana i ka panee malie ia'na o kekahi poe i komo ole i ka luhi, a i "inu ole i ka wai awaawa," ma na kulana kiekie a me na haawina hanohano o keia Aupuni, ua paulehia kona puuwai i na manao hewahewa i ka hoohewahewa ia'ku.
Aole makou i manao e pai aku ia D. Kaukaha, a olelo aku aole ona kina, aka, ua olelo makou no kana mau hana akea a me kana mau hana a ka lehulehu i hoonoho mai ai iaia e hana, i ike ia a i hahai ia e ka poe e ake ana e imi i ka hanohano o ka hookele aupuni a malama oihana ana. A aole no hoi makou i manao ma kona make ana e nele ai ka hooko ana o ko kakou Moi i kona manao no ka poe makaukau o kona lahui ma na oihana, aka, ua minamina makou i ka loaa ole ana i keia kanaka kekahi haawina hanohano, no ka mea ua makaukau, a ma kana mau hana ua kupono oia—ua oi ae kona makaukau, a ua kuonoono kona kuleana mamua ae o kekahi poe e noho nei ma na oihana i keia wa, a e hoonoho ia aku ai paha ma keia hope aku.