Ka Lahui Hawaii, Volume I, Number 31, 29 July 1875 — NA KA PAPA OLA! [ARTICLE]

NA KA PAPA OLA!

Malalo iho nei, e ike ia no he palapala j hoike na ka Papa, Ola, ma o k&ahi o kona mau hoa, imua o ka Mea Hanohano W. L. Moehonua, ka Peresidena o ia Papa. O keia palapala hoike, e piii ana no ia i kekahi mau hana a ka Papa Ola, i hapai ia mamuli o. na lono i loaa mai no kekahi ano mai puupuu ahulau Waianae; a mamuli o ka lokomaikai - o ka Fcresideua o ia Papa, ke wailiO aku nei makou imua o na makamaka: I ka Mea Hanohano W. L. Moehonua, ) Peresidena o ka Papa Ola. ) Aloha :—Mamuli o ka lono i hiki mai i ko ka Papa Ola Keena Hana i ke awakea 0 ka Poaono, Inlai 24, 1875, e hoike ana he mai (ahulau) ma Waianae, ua hoouna iho la ka Papa Ola i ka mea nona ka inoa malalo iho, he lala ponoi no ka Papa Ola a me Kauka D. G. Hutchison, e hele e nana, a e haawi pu aku i na lapaau ana. Ia maua e makaukau ana no ka hele aka, hiki mai la kekahi elele mai Ewamaa, e hai aha, aia ma Ewa kekahi poe i loohia i keia mai hookahi i lohe ia mai Waianae mai, a ua manao ka mea i hele mai e hoike i ka lono 1 ka Papa, he mai lele ia. I ka hora 2 P. M., haalele iho ia maua i ke kaona, a holo aku la no Ewa a me Waianae me kealakai pu ia.e D. Keoahu, ka elele mai Ewa mai. Hora hoohiki aku la īnakōu ma kona hale no i Waikele, Ewa, kahi a Kahookohu | (k), he elemakuie nona paha na makahiki ! he 50. Ua loohia oia i ka mai anu a wela | no na la 8, a ua pii ka pehu (aole no nui j loa) ma kona poo. Ua nana ke kauka, a ua olelo he mai /iua i loaa mai no ka honi mau ana i kekahi ea ino; aia pu no hoi maloko oia hale kekahi kaikamahine nona na makahiki he 12 paha o Tapita ka inoa, he ! 5 na la i kaa ai i kela mai. Ua waiho ia hookahi omole laau nui no laua me ka hai pu ia aku o na kuhikuhi o ka inu ana. Mai Waikeie aku, holo makou no Honouliuli, kahi o ekolu mea mai i loaa aku ai. 0 ka mea mua i halawai me makou, o Kekapala (k), ua loohia oia no kekalii mau la, a ua ola oia, wahi a kona manao iho, e~jioho ana maluna o ka mauu, a e hilinai ana 1 ka pohaku. Nana iho la ke kauka, a haawi iaia i ka laan i hookahi inu ana. Mai laila aku, holo aku makou no kekahi hale ! e pili koke mai an.% kahi i ioaa aku ai, lie I elemakule a he wahiue nona na iuoa o Kiui (k) a me Kaina (w). Ua loohia laua i keia mai, a ua e.v mai he puupuu poh i ma- 1 luna o laaa. Maluna o ka papaliua o Kini (k) kekahi pnu kiokio, a ua kaha iho ke; kauka a puka mai la ka palnhehe. Uaj waiho ia malaila kekahi omole laau no ia ] mau mai. E oluolu ana no keia poe mai a j pau ke malama pono lakou ia lakou iho, a ke hoolohe hoi i na kuhikuhi ana. I ka hora 5 1\ M., haaiele iho la makou ia Hououliuli, a hiUo akn la no Waianae me ke kamaaina mua a makou i helo pu aku ai mai Honolulu aku. Hora o ka po, hiki aku la makou ma ka hale noho o liev. P. W. Kaawa, kahu ekale*ia o Waianae, mahope o ka hala ana o na mile paha he kanaha a me ka noho ana maluna o k* kua o ka lio no na hora Ua apo aloha mai kp kamaaina, a moe iho la malaila me ka iawelawe ole i na haaa ia wa, oiai, ua ano kaea na kino, a laau na lala o ke kiuo no ka loihi o ka hale ana. SaUti, lulai 25, ho«k A. mahope o ka pau ana o ka paina kakahiaka, hoomaka iho la ko maua komo ana iloko o na hale e waiho ana na mai. O j

ka hale mna a maua i komo ai, o ka hale o Kaiino, maloko olaila i loaa ai kekahi kanaka ni nona na malealiiLn' he 21, ua hnli ke alo ilalo o ka moena, a e kahe ana kt palahehe mailoko mai o kekaM puka i ae ma kona kna. O kahi pokole aona, na kaa oia i ka pali maama s3ta. a maika eha i loaa mna mai'i iaia i pnka mai ai kela eha e hoonawaliwali ana i kona kino ui; o kona inoa o Eana, he keiki na noho i ke Kula Kiekie o I/ahainaluna a puka pono, aka, i kona hele ana i ka pali e alnain kao, kaa akn la ia a pakele mahunehnne keola. He ku i ke aloha maoli kona ano ke nana aku; ua ao ke kanka iaia e hele i ka Halemai Moiwahine e lapaau ia'i, a malia 0 ioaa iaia ke ola. JN"o ka hiki ole ke eu ae, nolaila, ua ae aku ke kauka iaia e hoouna aku iona omole laan nonV mai Honolulu aku, ke huli hoi mai. Nana pd ia no hoi o Puupuu, he i mai o ke ano iTkeia ma Ewa, a hooiana ia i aku ka manao e waihoia 'ku ona omole laauy mailaila akn kipa makon i ka.hale o Keaona (k), he elemakule nona paha na makahiki he 60, a he 2 malamav{o kona waiho ana i ka mai waiki. Ua pookoi keia kanaka no ka anaana, aka, aole nae e hiki i kona akua unihipili ke kokua iaia. U$ haalele mai kona mau hoa'loha a me na makamaka iaia, a hookahi wale no mea nana e malama ana L kona ola, o ke kahu P. W. Kaawa. Ua koi ikaika ke kauka iaia e hoi i ka Halemai, aka, aole ona ae mai. Ua haawi aku nae ke kauka i ka laau me ke ao aku iaia. Ua nana pu ia no hoi kekahi wahi kaikamahine nona na makahiki 6, o Kawaipio ka inoa, ua ekoiu la o ke kaa ana i ka mai fiya, a ua ae ia aku e haawi i ka laau, he luahine kekahi o Pupuka ka inoa, ua mai a e haawi ia aku ana ka laau. Mai anei akii, holo makou no Kamaile kai, a kipa ma ka hale o ELelupaina, he wahine ui ua loaa i ua mai fira pehu nei o ke poo. E ku olohelohe ana kona poo, oiai ua helelei kona lauoho, a ua ako ia. Ua make iho kana kane o Kukahoe (k) kona inoa 1 ua mai nei, a malalo o na lapaaii ana o kekahi kahuna Hawaii nona ka inoa ka Luna Anela nui o ko ka lani poe Anela. Maloko o ia hale hookahi ua nana ia o Hina (w), he wahine ua ane aoo, a ua ike ia kona mai, ua waiho pono ole na mea paahana o knoa opu, aka, ua hoolana ia aku ko laua manao e loaalea laau. Mai Kamaile-kai aku, holo makou i Ka-maile-uka, a komo ma ka hale o F. W. Kaawaloa, malaila i akoakoa ai kekahi poe mai lehulehu, oia keia poe ; Lahapa (w) ua nawaliwali oia. He keiki kana ua hanau kokoke e 1 makahiki, a ua hapai hou no, aka, kau oia maluna o ka lio a hoi i kona hale. Ua ao ke kauka iaia a me ka poe e akoakoa ana, o ko oukou hewa nui keia ko na wahine Hawaii, o ke kau i ka iio i ka wa hapai, aohe kuleana iki o kekahi wahine hapai e holo lio. Olioli loa ia ina i kau | ia i kanawai e hoopai ai i na wahine hapai keiki e hoiolioi Ina e kau kekahi wahine hapai iluna o ka lio, a onioni, alaila, e ano e auanei na mea waiho keiki b k& opu, a o ka hope ka heowale a me ka nele i na keiki ole. Ua aoia oia, aole e hololio hou, a e hookuu kona kino i na hana luhi, e noho hoomaha me ka hana ole i ka hapa nai o ka manawa; ua nanaia o Kaainui, he wahiue nona na makahiki he 40 paha, he mai koua ma kekuekue. Ua haawiia iaia keao ana e ola ai, alaila, o Mapu iho he keiki 14 niakahiki. *ia kona mai he eha ma ka pe-1 peia<>. No ka laan ole a ke kauka ia w», \ ua kauohaia e hooun* iii aku ana ka Uau mai Honolulu aku, alaila; ia Kekiloiho, he a.i oolea ka mai—ua haiia aku he laau kanaka ka mea e luu» mi, me ke kuhikahi puiaaku. I ko*u lohe anm aia maIMU he w^iine loaa i ka mai kaofaws oa hoeuna kok« ako au e kiiia oia a « laweia mai e n&aa. Uahele maioia, aka» aolen»e e nana iae kekauka. Maka*k a kilahiU, a e hoolaha ana paha ia mal»la m kumu ke ole kakou e hoouna koke aku e kwm mai e lapaau a oUu Ua kk» po no hoi itt&ua ma kahi o John Oomink Holl i llano ka mea, ua hoeli» ka holoholona iai». a e waiho ana meka nawaliwali. Ua haikwi ke kauka i ua ao ana • malama iaia, ■M k* nuM i koMM iki i k% 1m» omu Hpoolula «ku. ūk hūU» kiki ko«

ma ka hale o ke KaKu Kaawa ma ka 12.4Q P. M. Haaleie hoo ia laila ika hon 1.30, a hiki ina Hoaolnlu i ka hora 6.80 P. M. o keia Sabata, _ Owau iho no kou hoa oiaio, Jos. U. Ma keia, e ike ai na makamaki* i ka mikiala o ka Papa Ola ma ka lakoa hana, a he hoike oiaio hoi na ka lehulehu e hilinai ai no ka maluhia o ke ola malalo o ka malama pono ana a ia Papa e p&le aku i na mai ahulau o kela a me keia ano. * 0 ka hana i hoike ia ma keia palapala, he hooia ana mai ia no ke ala 0 na- manao o na hoa o ia Papa, a me ka hoomaopopo i ke ano o na hana i kau ia maluna o ka lakou mau hooponopono | ana. He mahalo ka haawina i loaa ika 1 Papa Ola ma ka hoolawa ana'ku i sa I kokua kupono i na makamaka o ia wahi, a o ka malama pono me ka hoolohe ka haawina i kau aku maluna o ka poe i loohia ia me ka mai.