Ka Lahui Hawaii, Volume I, Number 32, 5 August 1875 — Page 3
Ke ano ili o ka Mahina no ka Malama o Augate, 1875.
MANAWA NO HONOLULU.
[HOOMAKAUKAUIA E KAPENA D. SMITH.]
1 Mahina hou ..... 2 56.3 AM
6 Hapaha mua ..... 4 58.8 PM
16 Mahina piha ..... 3 2.7 PM
23 Hapaha hope ..... 3 2.7 PM
30 Mahina hou ..... 1 9.9 PM
Ka puka me ka napoo ana o ka La.
1 Puka la...5 37. AM. ..... Napoo la...6 35. PM
5 Puka la...5 40.5 AM ..... Napoo la...6 30.5 PM
15 Puka la...5 42.3 AM ..... Napoo la...6 26.3 PM
22 Puka la...5 43.7 AM ..... Napoo la...6 21.7 PM
29 Puka la...5 45.8 AM ..... Napoo la...6 15.8 PM
31 Puka la...5 46. AM ..... Napoo la...6 14. PM
Ka Latitu me ka Lonitu o Honolulu.
Ma ka hale bele pauahi, Hale Kaawai Helu 2, a i ole ma ka Hale Kilo o Mr. Filtner, penei:
La titu 21° 18' 23" Akau. Lonitu 157° 48' 45" Kom.
I keia Poakahi ae e haalele mai ai ke Kilauea, no Kona, Hawaii.
Ma ke awakea Sabati nei, i ku mai ai ka Jane A. Falkinberg mai Potalana mai.
Ma ke Kilauea i ka Poakahi iho nei i kau aku ai ke Kuhina Kalaiaina no ka Mokupuni o Maui.
Ma ke kakahiaka Poakahi iho nei, i ku mai ai ke kiapa Clara Bell mai Kapalakiko mai, iloko o na la holo he 16.
Ma ka Poaono i hala, oia ke puhi hope loa ana a ko kakou poe Puhi Ohe ma ka Emma Kuea no ko lakou hoomaha no ka malama hookahi.
Ua lohe mai makou e naue hou ana ko kakou Moi i ka Mokupuni o Hawaii i keia Poakahi ae, he hele hoolana ana paha keia i kona ola kino.
Ma ka po Poaono i hala, ua malama ia ka halawai Hoole Waiona ma Kaumakapili e like me ka mea i hoolaha ia, aole nae mahuahua ka poe i hele ae.
Ma ke ku ana mai a ka Nene Aukai Ne ti Mere, i kakahiaka o nehinei, ua lawe mai oia maluna o kona oneki he poe mai lepera he nui wale i aneane aku ma kahi o ka umi a oi.
I ka Poakahi iho nei i hoomaka ai ko kakou mau kula aupuni, mahope o ko lakou wa hoomaha hookahi malama, a ke lana nei ko makou manao e hoopiha ia ae ana na hale kula me na haumana hou.
HOOLAA LUAKINI—Ma ka Poaha la 29 o Iulai, i hoolaa ia ai ka luakini hou ma Kahuku, Oahu, o Rev. J. Kekahuna ke Kahu o ia Ekalesia. Ua lulu ia iloko o ia la no na aie i koe o ua hale nei a ua loaa he $148.00.
Ma ka Poakahi iho nei i hookulukulu iho ai na wahi paka ua a hiki loa mai i ke kakahiaka Poalua nei, e ole nae ia mau wahi huna ua ma-u iho ai na kula panoa o kakou a me na alanui maka lepo o ke kaona nei.
I keia Poaono e haalele mai ai ka moku kaua Beritania Challenger no Hilo, Tahiti a me Valparaiso, a hoi loa aku i ka home. Ua haalele aku oia ia Enelani, i ka malama o Dekemaba, 1872, a ua manao ia e ku ana oia i ka home iloko o Mei, 1876.
O ka makou i olelo ai ma ka pule i hala, e pili ana i kahi manao "Koho," o ko makou makamaka kalai olelo, ua waiho ia aku ia i mau hoakaka ana imua o ka lehulehu, a ua kue makou i ke noi a ua hoa nei, me ka hoike pu aku i na kumu. Ma ka pule i hala iho nei, ua hoike mai kana mau olelo pane i kona ike ole i kana mea e kamailio ana, me ke ano aua maoli no i ka pono o ka lehulehu a hala ka manawa, alaila, hapai mai.
Ua loaa mai ia makou kekahi mau leta mai na Apana kuaaina mai e noi ana e hoouna ia aku kahi mau helu o ko kakou pepa io lakou la, aole nae i haawi ia mai ke ola o ka pepa a o na inoa hoi o ka poe i palapala mai, aole hiki ke hilinai ia, nolaila aole i hiki aku ka pepa. Ina e haawi mua ia mai ke ola o ka pepa, aole o makou e hakalia i ka hoouna ana aku; a ina no hoi he kanaka inoa maikai ka mea palapala mai, e loaa koke no kaua, ua like ka inoa maikai me ke dala.
E ike ia ma kekahi kolamu o ko kakou pepa, ka palapala a S. Paaluhi, e pili ana no ka hale pau-ahi, a me ka pau ana o kekahi kaikamahine uuku i ke ahi. A o ke kumu nui o keia ahi, aole i maopopo. A nolaila, e makaala kakou i ke alelo ana ole a ke ahi.
Ma ke ahiahi Poalua iho nei i hoolaukanaka hou ia ae ai ka honua o ka Hotele Hawaii e ka poe Puhi Ohe o ka manuwa Beritania Challenger, he pani ana ia i ka hakahaka o na leo ohe o ka Pensacola i hala aku la i kana huakai kaapuni; e ole nae keia poe loaa ai kahi mea hoonanea, o ka ole hoi ka pamaloo.
E hoomanao ka lehulehu, o ke Sabati e hiki mai ana, he po hui ia o na anaina a elua, ko Kawaiahao a me Kaumakapili, a o ke kumuhana o ia po, oia ke kokua pu ana i ka ka Moi hana o ke kinai ana i ka inu waiona iwaena o kakou nei. E haiolelo ana ka Moi, Mr. J. E. Bush, Rev. M. Kuaea, a me kekahi poe e ae paha.
Ma ka auina la Poaono aku nei i hala, i hookuku ae ai na keiki kinipopo o ka Hui Athlete me ka Hui Pacific, a ma na hana ana, he 21 puni o ka Athlete a he 7 o ka Pacific, a nolaila, ua eo no i na keiki o ka Athlete, a o ka eha hoi ia o ka noho alii ana o keia Hui. A i keia mau pule aku, e hookuku ai na Ahahui Kinipopo a pau, a me he mea la he elima Ahahui Kinipopo e hookuku ai, a o ka Hui e noho'lii ana., iaia e lilo ai he Makana Hoalii, no ka noho alii ana maluna o na Ahahui Kinipopo a pau o ko Hawaii Pae Aina.
Ina he mea puiwa no ke Kuokoa ko makou hoike akea ana i na olelo hoopunipuni a ka poe hewa e like me ko Kimo Kamai ano, alaila, ke minamma nei makou nona, oiai, ina he hikilele puiwa pihoihoi a ane pulepule ka mai i loaa iaia no ka hoike laulaha ia o ka hai mau hana maalea, heaha la kona hopena ina e iniki iki aku makou me ka mino aka i kana mau hana maalea? O ka mauliawa paha ka hopena. E kapa ia mai anei makou he kokua hewa? Aloha wale ka makamaka, ka hoa kalai-manao, ka ipo haihai-olelo, ke koolua o ke kahua paonioni, ka geonimana lala o ka papa-pai, i ka ae wale i kona noonoo ana e hoolauwili ia e ka makou maka-kila o ka oiaio. Ke lana nei ko makou manao, a manuahi pu aku ko Holoholo Pinaau manao hohonu lua ole, e kamau iki mai ana kona aho a hoea aku keia lono, "Mai puiwa, aole makou i makaukau e kokua hewa, aka e hoike hewa, i na wa a pau."
He moolelo no Paulo.
HELU 1.
O Paulo he Parisaio no, he keiki na kekahi kanaka Parisaio. (Oihana 23:6). A ua hoonaauaoia hoi oia e Gamaliela, he kanaka Parisaio, (Oihana 22:3). Pela i lilo ai oia no ka aoao hoomana ikaika loa o na Iudaio (Oihana 26:5) Nolaila, ua maopopo kona ike ana i ka Palapala Hemolele mai ka wa kamalii mai, e like la me Timoteo, (II Tim. 3:15); no ka mea, pela ke kauoha ana mai a ka Mea kaukanawai nui o na poe Hebera maluna o na makua, "O keia mau olelo a'u e kauoha aku nei ia oe i keia la, e waiho no ia maloko o kou naau' a e ao pono aku oe ia mau mea i au mau keiki, a e kamailio aku ia mau mea i kou noho ana ma kou hale, a i kou hele ana ma ke ala, i kou moe ana ilalo a me kou ala ana iluna." (Kau. 6:6, 7.) Pela i ike mua ai na poe Iseraela i ka wa opiopio, i na mea nui a me ka nani, a ke Akua i hana mai ai no kona lahuikanaka. Ua maopopo no ia Paulo ke kumu i hookauliilii ia'i na poe Iseraela mawaena o na lahui a pau; no ka mea, ua kulike ia me ka ke Akua olelo hooweliweli, ina lakou e lawehala i kona kanawai, (Kan. 4:27 & 28:64). Aole ma ka aina hoohiki i hanau ai o Paulo, aka, i Iseraela, i ke kulanakauhale nui o Kilikia, he aneane 300 mile mai Ierusalema a ku ma ka aoao akau. E like me na haole o na lahui like ole e noho nei ma Honolulu, e kamailio like ana lakou a pau ma ka olelo Enelani, oiai, na kanaka maoli e kamailio ana oia ka kakou olelo ponoi iho, pela no ma Taresisa i ka manawa o Paulo. He nui na Helene, Roma, na Iudaio, a me kekahi poe o na lahui e ae e noho ana ma Taresisa, a e kamailio like ana lakou a pau ma ka olelo Helene, oiai na kamaaina e kamailio ana ma ka olelo Kilikia. O kona mau kula a me na hoonaauao ana, ua like no me ko Atenai, a o Alekanederia paha. Ua manaoia, ua ao o Paulo i ka olelo Helene i kona wa kamalii, a o ka olelo Hebera hoi, o ka olelo paha ia o ka ohana o kona makuakane.
Aole i maopopo ko Paulo makahiki i hanau ai, me he mea la, aole no i loihi loa mahope mai o ka hanau ana o Iesu. He kanaka ui oia i ka wa i hailukuia ai o Setepano i ka pohaku, aneane 34 makahiki. He kanaka kupa Roma oia ma ka hanau ana, (Oihana 22:28), o kona makuakane paha ka i hookupaia, a i ole ia o kekahi paha o kona mau kupuna. No ko Paulo hookupaia ana i loaa pinepine ai na pomaikai nui iaia.
He kulike ole na mea i manaoia no kona mau inoa elua, Saulo a me Paulo. I ka manao o kekahi poe, ua kapaia no ia mau inoa a i elua i kona wa uuku, o ka mua, o kona inoa Iudaio ia, a o ka lua, o kona inoa Roma. Ua kapa mau ia oia o Saulo a hiki i kona halawai pu ana me Seregio Paulo i Kupero, (Oihana 13); a ma ia hope mai, i kapa mauia ai o Paulo wale no.
He mea hiki ke manaoia he ohana kuonoono ko Paulo a me ka mahalo nui ia. He mea hana halelole o Paulo ma kana oihana; no ka mea, he mea maa i na poe Iudaio ke aoia o na keikikane i kekahi oihana. I mai kekahi o ko lakou poe kakau, "O ka mea e ao ole aku i kekahi oihana na kana keiki, ua like ia me ka mea e ao aku ana iaia e aihue." O ka mea e hana ai i na halelole, oia no ka lole hulu kao, a he mea nui loa ia ma Kilikia. Malia, o ka oihana ia a ko Paulo makuakane, o ka hana ana a me ke kuai aku i na ano lole nei i kapaia he kilikio (cilicium), mamuli o ka inoa o ka aina.
Aole maopopo ia kakou kona wahi i ao ia'i, ma ka hale no paha, a i ole, ua hoounaia paha oia i kekahi kula Iudaio ma Taresisa. Manao kekahi poe ua hele aku no oia i Ierusalema mamua ae o ka umikumamakolu o kona mau makahiki; i ka kekahi hoi, aole oia i hele ilaila a hiki i ke kanakolu o kona mau makahiki. O ka mea maopopo nae ma o kana hoike ana mai, ua hoonaauaoia no oia ma na wawae o Gamaliela mai kona wa kamalii mai, (Oihana 22:3). Mamua ae o kona haalele ana i ka hale o kona makuakane, he mea akaka ua aoia oia i ka heluhelu a me ke kakau. Malia, ua loaa no paha iaia kekahi ike i ka olelo Helene ia wa. No ka mea, mahope iho o ka hele ana i Ierusalema, me he la, o na kanawai wale no a Mose kana i ao ai malaila.
O Gamaliela kekahi o na kumu oi loa o ke kaulana o ka poe Iudaio. He keiki oia na Simeona i manaoia e kahi poe, oia ke Simeona i hii ai ia Iesu ma kona mau lima, a olelo ai, "Ano, e ka Haku, ke kuu nei oe i kau kauwa nei me ka pomaikai," (Luka 2:28, 29). Kiekie kona naauao, a o kona ano hoi, ua mahalo nui ia a me ka makauia, a oia wale no ka mea hookahi o loko o na kumu ehiku, o ka poe Iudaio i loea ai ka hanohano e kapaia ma ka inoa Rabana, oia hoi ka Raboni i kapaia aku ai i ka Hoola e Maria o Magedalene, (Ioane 20:16). He Parisaio hoi, nolaila, ua kau loa ae oia maluna o na manao hoahewa wale ia mai eia aoao. Ua mahalo nui ia oia e na kanaka no ka moakaka o kona manao, a me ke kina ole o kona ola ana, (Oihana 5:34). O kana olelo pale i ka wa i laweia ai na lunaolelo imua o ka aha lunakanawai, he hoike ana mai ia i kona mana nui, oiai ua kue aku oia i na hana ikaika loa; aka hoi, aole i pololei kona manao i olelo ai, e ike ia ka aoao hoomana oiaio ma o kona holomua ana; no ka mea, ina pela io, aole he mau aoao hoomana hoopunipuni ma ke ao nei. Ua make o Gamaliela i ka umikumamawalu o na makahiki mamua iho o ka lukuia ana o Ierusalema, aneane i ka manawa i ili ai ka moku o Paulo ma Malata.
Ua heluhelu kakou ma ke Kauoha Kahiko no na kula o ka poe kaula, o Samuela, Elia a me kahi poe e ae na kumu a ia poe; he mea akaka, o keia kula a Gamaliela, ua like no me kekahi o ia mau kula ma kahi mau ano. Malia hoi, iloko o kekahi o keia mau kula i loaa ai o Iesu ia Iosepa a me Maria, "E noho ana mawaena o ka poe kumu, e hoolohe ana ia lakou, a e ninau ana hoi ia lakou, (Luka 2:46). Maluna no o kekahi papahele kiekie e noho ai ke kumu, a noho na haumana a puni, oia maluna o na noho haahaa iho, a i ole, maluna hoi o ka papahele. O ka noho ana ma na wawae o ke kumu, he mea no i olelo mau ia; E nana ma Luka 10:39 a me 8:35, a ua puka mai no paha noloko mai o kekahi rula maa i hana mau ia.
He haumana mikiala mau, imi ikaika a me ka hoomanawanui o Paulo maloko o ua kula nei o na poe kauila, aole kakou e kanalua no ia mea, no ka mea, he manao wela loa kona a me ka ikaika, a oia kana i hoike mai ai ia kakou nona iho, "ua oi aku oia ma ko na Iudaio aoao mamua o ka nui o na poe hoahanau ona o kona lahui ponoi." (Gal. 1:14). (Aole i pau.)
Akahi a Manaolana.
E KA LAHUI HAWAII; Aloha oe:—
Ka pua oliva i mohala i na kii onohi o ko'u lahui aloha, e hoolawa iho oe ma na kolamu o kou kino holookoa, nona na hua e kau aheahe ae la maluna, "Akahi au a Manaolana."
Ua ike au ma ka Helu 30, Iulai 22, o ka LAHUI HAWAII, i pili i ka Papa Ola a me na Kanawai o ka mare ana, i lilo ai ke kane i poo no ka wahine, pela hoi ka wahine i poo no ke kane. O ke kanawai i pili i ka mare ana, he poloke wale no. E ninau paha auanei ka Papa Ola a me ka lahui! Oia no; o ka mare o ke kaula gula no ia, i hoolilo ia ai i hookahi io, hookahi noho ana, hookahi ka olelo, a na ka aoao mau o ka honua e hookaawale i ka noho ana, aole au, owau ka hoi; Aia ma I Korineto 7:10. "Ke kauoha aku nei au i ka poe i mare ia, aole na'u, na ka Haku no, Maui haalele ka wahine i kana kane:" pela hoi ka wahine. Akahi au a manaolana. E nana hou kakou ka poe i loaa na kaula gula. Roma 7:2. "No ka mea, o ka wahine mea kane, ua paa ia i kana kane ma ke kanawai, i kona wa a pau e ola ana kana kane; a make ke kane, ua kuu ia oia mai ke kanawai mare aku o kana kane."
Eia hou, owau o Manaolana: Eia au ke noho nei me ka lana o ko'u manao i na olelo a G. Puuloa, "Eia ke lawe nei oe e Manaolana ia Opua Rose opiopio i lei gula nou; a mau loa aku, a na ka aoao mau o ka honua e hookaawale i ko olua noho pu ana, a pela oe e Manaolana, ae mai," ae; "Pela hoi oe e Opuu Rose, e malama oe ia Adamu i ka wa pono, a me ka wa mai, i ke kau wi a make-wai, i ka wa niho a niho ole, pela oe, e ae mai," ae.
Owau o Manaolana, ua mare au me ko'u Eva Opuu Rose opiopio; Eia la ua poloke ko maua mare ana me ko'u Eva aloha, oiai, ua mare ia maua ma Lihue, Kauai, i ka la 20 o Feberuari, 1875. I keia malama no ua heo aku la, aia i Kalaupapa a me Kalawao. Eia hou, ua makaukau au a manaolana, e holo pu i Kalaupapa me ko'u Eva, eia nae, e wala mai ana ka hiu o ka Papa Ola, e! e noho oe, aole e holo i Kalaupapa. Ea! no Kauai ka mare ana, no Honolulu nei ke kaohi waa, ua paa wau la. Ea, moku ke kaula gula o ko'u puuwai aloha nui, ke lia nei au no lahui Hawaii. Eia hou, o kekahi o na komite o ka Papa Ola oia no o Samuela G. Waila, eia kona manao ia'u, "e Manaolana, e pono no e mare hou i wahine nau e pono ai, he kanaka kupono oe ke mare hou."
Eia no ka ke mau nei ka mana mare i kela mea keia mea, ua kuhi au o ka poe pono i Revi ia, o lakou la ka poe i hooia ia e hoopaa i ka mare ana, eia no ka oia nei, o ia 'la. E oki au maanei, ina e pane mai, e namu aku no. E aloha auanei.
E. B. AKAHIAUAMANAOLANA.
Kaumakapili, H. O., Iulai 23, 1875.