Ka Lahui Hawaii, Volume I, Number 40, 30 September 1875 — Page 1

Page PDF (962.18 KB)

KA LAHUI HAWAII.
"Ua mau ke Ea o ka Aina i ka Pono."
BUKE I.}  HONOLULU, POAHA, SEPATEMABA 30, 1875.  {HELU 40.

KA NUPEPA LAHUI HAWAII.

          He pepa i hoopukaia i kela me keia he bedoma no na Ohana a me na Ekalesia o Hawaii; he mea kokua i ka noho pono ana o na ohana, ka maluhia o kanaka, a me na pomaikai kino a uhane o ka Lahui Hawaii. "Aole paonioni; aole haanui; aole hikiwawe ka huhu; aole noonoo ino."
          HOOKAHI DALA ka uku no ka pepa no ka makahiki hookahi. Hapa makahiki, Hapalua .
          E hoouna mai i na leta no KA LAHUI HAWAII ia H. H. Paleka, Honolulu, Oahu.

HE MELE NO KA MAKE.

1 Ka hale nei,
Ua helelei;
Aia mahea ka home e
O kona ona i hele ae?
Ke lele anei io ia nei?
Ua pii anei i ka hale hou,
I ka home ma o?
Hamau ka hale nei!
2 Ua hele ae nei ;
Mahea i hele ai?
Ua hele malu, ike ole kakou,
Ua hala ka ona mai nei ae no,
Ka hale no nae, eia ia maanei ;
Ka ona i hele, mahea la, e?
Home ole anei?
Ka hale nae, eia no.
3 Mawaho ae no,
Me e ka haohao ;
Hiki ole ka lima ke pa aku e,
Ike ole ka maka ke ku a nana'e.
Me kakou no oia i nehinei,
Ma keia la nae ua hele e.
Ka hale maanei,
Ka ona ma o.
4 Hale neo no nei ;
He leo pa mai,
Mamuli, me ia e hele ae ai,
Hele makau, a i hea la e?
Ua kulipolipo mawaho ae nei,
Anoano a o neanea ae no.
E hele nae au,
Owau wale no.
5 Hiki ole anei
I ka hale ma o?
Mawaena na awaawa a hohonu no,
Ka polikua a polio pu,
A lele iluna, ilalo, io ;
Poholo no au, ina owau wale no,
A lilo i ka po,
Lilo mau loa no.
6 E kai ia makou
I kou hale, Ie su,
O auwana wale io a ia nei,
Ma kahi pouli, a la ole e,
A ku no mawaho a kahea no,
E wehe, e wehe i komo makou.
Kahea wale nae,
Aohe leo pane mai.
HAWAII.

HE MOOLELO KAAO
NO KE
KEIKI ALII NIEDA!
KA PUUWAI LIONA O KE AUPUNI O KONA MAKUAKANE
KE ALII KA MOI LABODA!
A ME KE PIO ANA O KE
KUPUA GOGONA LAUOHO NAHESA!
He Nanea no na Au i Hala—Helu 13.

          KULOU iho la na maka o ua kaikamahine nei ilalo, a hookuu mai la na punawai o kona mau maka i na kulu wai ; a me ka leo i piha i ke aloha, pane mai la.
          "Auhea oe e ke kanaka ui opio, he mea hiki wale no ia'u ke hai aku i kau mea e noi mai nei, aka, o ko'u hai ana aku ia mea ia oe, o ke aoao ana aku no ia i ke ala o ka make. No ko'u ike he poino ke loaa mai ana ia oe ke hai aku au i kau mea e noi mai nei, nolaila ko'u kumu e aua nei."
          "Ua hiki wale no ia'u ke hoomaopopo aku i kou ano, a ke hooiaio aku nei au i kau mau mea e kamailio mai nei, he oiaio no paha kau e hai mai nei, he pilikia ko mua, a e haule ana paha wau iloko o ia pilikia, aka, o ka'u huakai ia i hele mai nei, a aia a hoea wau imua oia pilikia, alaila o ko'u hooko ana ia ia mea, a i hiki ole au imua o ia mea, o ko'u hooko ole ana no ia i ka'u mea i ae ai. Nolaila, ke noi hou aku nei au i kou lokomaikai e hai mai i na haina o ka'u ninau," wahi a Nieda.
          "Pehea la e hiki ai ia'u ke ae e hele aku oe imua o keia kupua. Pehea la e hiki ai ia'u ke hana ino aku i ka mea i hana ia he kino kanaka e like me ko'u nei, a pehea la wau e lilo ai i pepehi kanaka. Oiai, ma ka hai ana aku ia oe ia mau mea, o ko'u lokoino ana no ia a o ka pepehi kanaka no hoi. Nolaila, eia na ninau imua ou, o ko hoi hou ana a noho lanakila, a o kou lilo ana paha i pio a kau mai ka make poino a keia kupua maluna ou?" wahi a ke kaikamahine.
          "Auhea oe e ka mea a'u e kamailio pu nei. He mea makehewa ia oe ka huna ana a aua iho i ka'u noi, oiai, ina e nele au i ka mea a'u e huli nei, alaila, e like me ka'u i hai mua aku nei, e pau ana ko'u ike ana i ko'u makuahine aloha, a o ko'u make ana no ia, oiai aole loa wau e ae ana e noho maluna o ka ilihonua nei ke ole au me ia. A oiai, ua lanakila mai nei au maluna o na luahine, ka mea hoi i hai ia mai ia'u ka ipuka o ka mana o neia kupua, ke manao nei au he mea hiki wale no ka hele ana aku imua ona. A nolaila eia ka haina o kau ninau. He makemake no anei oe e ke kaikamahine opio e hoi nele aku au a make mamuli oia nele? A aole anei oe e ae mai ana ia'u e hoao a make no hoi mamuli oia hoao ana? Aole anei e hiki ia oe ke hoomaopopo iho o ko'u hoi nele ana he make ka hopena, a o ko'u make ana imua o ke kupua he make hoao ana ia e loaa ka'u mea e huli nei. Aole anei e hiki ia oe ke hoomaopopo iho i ka make waiwai o laua? Aole anei e komo iho ka noonoo iloko ou no ia mea? Ke hai paa aku nei au ia oe, aohe make olioli a waiwai e ae ia'u malalo iho o ka la e like me ka make ana mamuli o ka makua. Ke hooikaika nei au e ike i ko'u makua, a ina wau e make mamuli oia hooikaika, alaila o ka make oi aku ia o ka hanohano. Nolaila, ano e hai mai oe, a i ole, alaila e hele aku no wau imua ona me ka nele i kau mau kokua, a na ke Akua e hoopomaikai mai ia oe, a i poino au, e noonoo iho oe i na la e hiki mai ana i ka poino ana o Nieda, e pau hoi ka ike ana i na helehelena o kona makuahine aloha mamuli o kou aua ana i kana mea i noi haahaa aku ai ia oe. Ano, e pane mai e ka pua mohala maikai o ke kuahiwi nani nei, a e lilo no kou aloha i koolua no ka lei o ko'u makuahine e anapuni nei i ko'u puuwai," wahi a Nieda me ka leo ano hoalohaloha.
          Noho iho la ua kaikamahine nei ilalo a hoomaka mai la kona uwe ana me ke ano aloha a kaumaha, me ka pane ana ae,
          "Heaha la ko'u mea i hanau ia ai iloko o keia ao nei a lilo hoi i luahi no na hookaumaha ana. Heaha la hoi ka'u hewa nui i hana ai e kau nui ia mai ai na hoolauwili ana i ka manao a hoopilihua mau hoi i ka puuwai. O ka make ka'u e noi nei ano, mamua o ka eleele ana o kekahi wahi o ko'u kino ma o ka ae ana e hoolilo iho ia'u i pepehi kanaka. Auwe au! Ahea la e pau ai na hoopai, a hea la hoi e hiki mai ai ko'u hopena, i maalahi ai au mai na haawina hookaumaha o keia ano, a lanakila hoi mai na mainoino a ke kupua weliweli o neia kuahiwi. Oia iho la no paha, ina ua paa kou manao e hiki aku imua o keia kupua, alaila, he mea makehewa paha ia'u ka huna wale iho no, a make aku hoi me ko'u kokua ole. Nolaila, e hoolohe mai e ka makamaka."
          Lalau mai la na lima o ua kaikamahine nei ma ko ia nei poohiwi, huki iho la ilalo, a noho pn iho la laua. Haka pono mai la kona mau maka uliuli palupalu i hoopihaia me na waimaka iloko o ko ia nei mau maka mohaha, a pane mai la.
          "Ano, ua hiamoe ke kupua. Ke lohe aku la no oe i ka nonolo o kona ihu, a ke ala ae, o kana hana mua, o ke kahea ana mai ia'u e hele aku e hoauau i kona mau wawae me ka wai huihui o kela kahawai e kahe ae la. I ka pau ana o ia hemo mai la oia iwaho nei e hanu ai i ike ai oia i ka maluhia a me ka ole o kona wahi aupuni nei mai na komo hewa, alaila, ina ua maluhia e like me ka mea mau, o kona hoi aku la no ia iloko e paina ai, hookahi kanake e pau i ka ai ia. A ma kana hai mai ia'u, ina oia e hemo mai iwaho nei a ike ia ua komo hewa ia kona home nei ma kana hanu ana, o ka make koke no ie oia komo hewa. O ke ano iho la ia o kona noho ana ma ka hai pokole aku," wahi a ke kaikamahine me ke ano hopohopo i ka hai mai i ke ala kupono no ia nei e komo aku ai iloko o ka hale. Aka, aole no i hookuu aku o Nieda i kona manao hopohopo e hooloihi wale i ka manawa, no ka mea, ua pane koke aku la no keia, me ka lalau ana ae o kona lima i kona papale a wehe hoomaikai aku la i ke kaikamahine opio.
          "Ano, e ka ui, ke koni nei na aa koko o ko'u kino a ke ike nei no au i ka pana o ka manaolana i ko'u puuwai. Aole oe i hoopuka mai nei i kekahi huaolelo e pili ana i kahi e hiki ai ia'u ke hele aku a hui pu me ke kupua, aka, ma na ano o ko'u kino i keia manawa, ke hai mai nei i na ouli hoohoihoi, me he la e hai mai ana i ka lono, he oiaio e hui ana au me ia, a e aneane ana au i ka pahu hopu o ka'u huakai. E alawa ae kou mau onohi uliuli i ka lewa luna a e nana aku i ke ano o na ao uli o ka lewa ; e hoomaopopo aku oe i ka nani lua ole o ke kukui lamalama o ka po e hele haaheo ae la mawaena o kana ipo hoku ; he oiaio, he ano ko kela mau nani, a me he la no kou kaikamahine nei ia mau nani. Ke hai mai nei ia'u i ka lono, a ke hauoli nei au no ka lono. Ke mino aka mai nei ka nani o ka mahina, a ke imo lihi mai nei na hoku ; Ae! Ma o ka mana o na lani a ma o ke aloha a'u e hiipoi nei no ko'u makuahine aloha hookahi, ke hoomaikai ae nei au no keia manawa, no na pomaikai i loaa koke mai ma ka halawai ana me oe, a ke lawe nei au i ka hoohiki, e hele ana ke keiki a Laboda imua, e hui ana me Madusa, a e noho alii ana maluna ona, a e hooia mai ana ke ao halookoa no ia mea."
          Huki ae la o Nieda i kana pahi, a ku ae la iluna me ke kino maloeloe, lalau ae la i ka palekaua hinuhinu e kaei ana ma kona kua, a pane hou mai la, "Ano e ke kaikuahine, e hai mai i ka'u noi, a ina aole, alaila, aole loa, a e kala mai ia'u, a o ke aloha ka'u makana e haawi aku ia oe, a oia makana he aloha oiaio."
(Aole i pau.)

Na anoai o ka la.

          Heaha ka mea i like ai ke keiki kolohe me na hua helu 8,000 ma ka helu Hawaii? No ka olelo ia'na, Mano-mano kahi keiki kolohe?
         
I hea kahi e hui aku ai na maka? I Kou, e like me ka olelo, Hui aku na maka i Kou.
          Owai ka aina i like me Kaneiahuea? O Kaupo, e like me ka olelo ana, Kaupo Kaneiahuea?
         
I ka popoki e uwe ana i kana mau keiki no ka pololi, maalo ae la ka iole, pane mai la ka popoki, "E ka iole, e malama oe i a'u mau keiki a hoi mai au, na'u e uku aku ia oe." Pane aku la ka iole, "Ua oluolu loa au e malama." I ka popoki no a hala aku, o na keiki o ka iole noho ana iloko o ke aa. He miki no ka! ka iole i ka hemahema, i hoi mai ka hana aole na keiki, huhu loa ka popoki me ka hoomakakiu mau i ka iole a hiki i keia wa.
          Heaha ka mea paa loa e moku ole ai i na waikahe he nui? He aloha, e like me ka olelo, "O ke aloha aole ia e moku ia e na waikahe he nui?"
          Heaha ka mea i like ai o Puna i Hawaii me Wailua i Kauai? No ka haalele i na hoa'loha, e like me ka na haku mele olelo ana.
          Haalele i Puna na hoa'loha,
          Haalele i Wailua na hoa'loha—e.
          Heaha ka mea i like ai o Kaunuohua me ka mea aloha? No ka honi mau o ka ihu i ka pali o Kaunuohua ke pii mai.
          He aha ka mea i like pu ai ka ilikeokeo me ka iliulaula? He koko, ua like no nae ke kahe mai.  OAHU.