Ka Lahui Hawaii, Volume I, Number 40, 30 September 1875 — Page 2
KA NUPEPA KA LAHUI HAWAII
HONOLULU, SEPT. 30, 1875.
UA pinepine a maumaua no hoi ko makou kamailio ana ma na mea e pili ana i na pulapula o ko kakou nei lahui ; a ma na kalakalai ana a pau ma ia mea, ua hoopoina ole makou i ka pahola ana'ku i ka leo poloai imua o na makua ; e paipai aku ana, a e hoala'la aku ana hoi i na manao a me na kumu e hoopomaikai ia'i ka lahui, a e waiwai ai hoi ke aupuni.
I keia la, ke aui nei na maka o Hawaii ma o a maanei, ke kaupaona nei kona noonoo me ke akahele, a ke hooikaika nei no ka hoomaopopo ana i na huaolelo "e ola o Hawaii ia Hawaii!" Ua hoole ia ka holopono ana o na loina o keia mau mamala olelo e kekahi poe, a mamuli o kekahi mau kumu i ike ia, ua ano kuihe a hopohopo kekahi poe, a ua kapae loa hoi kekahi poe i ka oiaio o keia mau huaolelo. Ua olelo kekahi poe, ua nele o Hawaii i na koo kupono no ke kaikai ana'e i kona inoa a kau i ke kulana iliwai like me ko na aupuni naauao o ke ao nei.
Ma ko makou hoomaopopo ana, me 'he la e nalo ana ia mau manao iloko o na poluluhi pouli o ko lakou hopohopo ana, a e olinolino ana na kuihe i ka malamalama o na kukuna holomua o Hawau. He oiaio, aole no kakou i komo aku iloko o ke apo kiekiena loa o ka naauao, aka, aohe mea nana e pani mai ka ipuka e komo haaheo aku ai iloko o ia anapuni. Ua hamama ka ipuka, a he kulana ko kakou maloko o ia anaina. He palahalaha ke ala i hoomakaukau ia, a hookahi wale no ninau a kakou e noonoo ai : "pehea la o Hawaii e hiki aku ai ilaila?"
E kela makua, ke hoouna mau nei no anei oe i kau keiki ma ke kula ? Ke ao nei no anei oe iaia i na rula o ka noho'na maemae malalo o na eheu maluhia o ka lamaku Karistiano ? Ke ao nei anei oe iaia me ke ano kuoo o ka makua aloha keiki e wiwo i ka hewa a e kupaa ma ka pono ? Ua komo anei iloko o kona puuwai na iini aloha no kona hoola mamuli o kau mau kuhikuhi ? Ua ike a ua hoomaopopo anei oia i na waiwai makamae e loaa mai ana iaia ma keia ola ana, ke hooikaika oia me ke kupaa ma ka aoao hoopono ? A maluna ae o na mea a pau, ke ninau hou aku nei makou, ke hoouna mau nei no anei oe iaia me ka mikiala a palaka ole ma ke Kula Sabati i kela a me keia Sabati?
Auhea oe e ka oiwi, o ke ala iho la no ia, a ke kau ka pua o kou puhaka iluna o na papahele o ka pahu hopu o ia mau loina, o kona komo ana no ia iloko o na poai o ke anaina ihiihi, a e hoea mai a ua nei ka hua makamae o ka lamaku, a "Ola o Hawaii ia Hawaii!" Ke hai aku nei makou, aia wale no ka haawina e ko ai keia mau mapuna olelo maluna o na hooikaika pauaho ole o na makua. Ina he welina aloha ko lakou no na pulapula o ko lakou puhaka, ina he wahi meheu iki koe o na iini no ke one oiwi o na kupuna i aloha nui ia, a ina ke mau nei no ka lili a me ka hiipoi no ka "mau o ke ea o ka aina i ka pono," alaila, ano ka manawa e na makamaka, e hapai ae i ka oukou mau pulapula iluna, o lakou na koo, mai hookuu wale ia lakau, o hiki mai auanei na la kanaka makua, a haule aku lakou iloko o ka lua mimilo o ka lapuwale, a lilo i mea hoopaumaele i ka inoa. E ala! E ku! A e au! Imua a "Ola o Hawaii ia Hawaii!"
Ma ka pule mua o keia (Okatoba) mahina e noho ai ka Aha Jure o keia Kau.
Mai Hoomahui ma ka Hana Ino.
Ma ka pauku ehiku o ka mokuna iwakalua-kumamaono o Kinohi i ikeia'i ka haule ana o Isaaka iloko o ka hewa hookahi a kona makuakane i hana'i, oia ka hoopunipuni. Ua hoopunipuni o Aberehama no kana wahine, i ka i ana "o ko'u kaikuahine ia," no ka mea, ua makau oia i na kanaka o ka aina, o pepehi lakou iaia no kana wahine. Ma kekahi ano he kaikuahine no ia, aka, aole pela ko Aberahama manao maoli. Ua manao oia e hoopunipuni i na kanaka, e alakai i ko lakou manao ma ka mea oiaio ole. Ke ike nei kakou i ka haule ana o ke keiki iloko o ka hewa hookahi a ka makua i hana ai. Ua hewa no laua a elua ma ia hana ana.
Ua olelo ia he mea hoomahui ka lahui kanaka Hawaii ; ke olelo nei au he poe hoomahui na kanaka a pau. Aole i pili keia ano i keia lahui wale no ; aka, mai kahiko loa mai keia ano iloko o ke kanaka, e laa o Isaaka e hoomahui ana i ka hewa o kona makuakane. Ua komo o Isaaka iloko o ka pilikia. Pehea la e puka ai ? Ua ike oia, ua komo kona makua iloko o keia pilikia hookahi, a ua hoopunipuni oia ; ulu koke ka manao iloko o ke keiki e hana e like me kona makua. Nawai ka ole ? O ko ke kanaka ano no ia. Ke ao mai nei keia i na makua o keia wa e akahele a e malama loa i ka lakou mau hana imua o na keiki i pono, i maemae. Ina e hoopunipuni na makua, hoomanamana paha, a hana i na hana e haumia ai imua o ke alo o na keiki, mamuli hahai ua poe keiki la ma ia mau meheu, alaila, aohe mana o ke ao ana o ka makua. I ao aku ka hana o ka makua, o ke pakike mai no ia o ke keiki ; lilo ke ao ana i mea ole. Ke manao nei au o kekahi pilikia nui o na keiki Hawaii i keia wa, oia no na hana naaupo o na makua. Ua pani ia ke alanui e pii ai na keiki iluna iloko o ka naauao a me ka hanohano, na na hana naaupo a na makua i pani ia alanui, aole i loaa ka pahu hopu o ke kulana kanaka makua iloko o ka pono, no ka mea, ua kapae e na keiki mawaho o ke alanui hookahi e hiki ai i kela kulana, a ua hahai mamuli o na hana kohu ole o ka pouli—na na makua i alakai ; he poe hoomahui kamalii.
He pono i na alakai o ka lahui kanaka e malama loa ia lakou iho ma keia mea. Mai alakai hewa. Ua pili keia, aole i na makua wale no, aka, i na mea a pau i loaa ia lakou ka mana alakai, na'lii, na luna aupuni a pau, na kahu ekalesia, na luna a me na hoahanau. O kela a me keia ma kona kulana iho, he alakai no ka poe e pili ana iaia. He mea nui keia, o ka lilo ana o kekahi i alakai no kekahi uhane e hiki ai i ka pomaikai, a i ole ia, e hiki ai i ka poino. Auwe ka mea alakai hewa.
Eia hou keia manao : he kanaka pono o Isaaka a me Aberahama kona makua. Ua hewa ma ka hoopunipuni ana, aka, aole ia ko laua ano mau. Ua haule. He haule no ka poe pono i kahi wa. Aole nae ia he mea e kapa ia'i lakou he poe hewa. Aole pela. Ua hina no, aka, ua paa nae i ka lima o ke Akua. Ina mamuli o ka hoowalewale ia, e haule kekahi o ko kakou poe hoahanau i ka ona, a hewa e ae paha, aole ia he mea e kapa ia'i oia he kanaka ona, a he kanaka ino—aole loa pela. He okoa o Iuda, a he okoa o Petero. Hele o Iuda, hele loa; hele o Petero, a hoi hou mai me ka mihi walania. E na punahele, e hoomahui i ka pono. E ka poe i hina, e ku hou iluna, e hoi i ka makua. E na hoahanau, ina e nui ka hoowalewale, e hoonui i ka pule. Mai paupauaho. PALEKA.
Kawaiahao, Sept. 22, 1875.
He moolelo no Paulo.
HELU 7.
Hookahi, a elua paha makahiki ma ia hope mai, ua hele hou aku o Paulo i Lusetera, a loaa iho la iaia kekahi Karistiano, o Timoteo kona inoa, ka mea i lilo he hoa mau nona, a he hoa lawehana pu hoi no ka Euanelio. He mea kanalua ole, ua lohe oia i ka olelo a ke Akua mai a Paulo mai, i kona hele mua ana i Lusetera, a ua ike maka hoi i kona hoomaa'u ia; ia wa i kanu ia ai ka anoano maikai i ulu ae, a hua mai la i ka hua. No ko Paulo kapa ana iaia o kana "Keiki ponoi iloko o ka manaoio," i maopopo ai la kakou no ka Paulo ao ana i hoohuli ia ai oia. Ma Derebe i hai aku ai laua i ka Euanelio me ka ho l opono ; no ka mea, ua heluhelu kakou he nui ka poe a laua i hoohaumana aku ai.
O Derebe ka palena o ka Paulo huakai misionari mua. Alaila, huli hoi oia me ke kipa hou ana i Lusetera, Ikonio, a me Anetioka, e hookupaa ana i na uhane o na poe haumana, me ka paipai ana ia lakou e hoomau i ka manaoio, a e hoike aku ana hoi, o ke ala e komo ai iloko o ka lani, maloko no ia o na pilikia he nui. Pela i hele aku ai laua mawaena o Pisidia i Pamepulia, i Perega, a me Atalia, e hai ana i ka olelo i na wahi a pau, a e wae ana hoi i mau luna no kela a me keia Ekalesia. Ma Atalia i kau ai laua ma ka moku no Anetioka, pela i puni ai ka huakai misionari mua. I ka Ekalesia o Anetioka i akoakoa mai, i hoike aku ai laua i na mea a pau a ke Akua i hana mai ai ma o laua la, ma ke ano he mau mea paahana nona. He nui na poino a me na pilikia a laua i alo ai, ua hoihoi hou ia mai nae laua me ke ola no, a he nui hoi ka pomaikai o ka laua hana. Malaila i noho liuliu ai laua, no ka mea, he pono ia laua e hoomaha; aole nae kakou e manao ua noho wale iho no laua.
Oiai o Paulo a me Barenaba ma Anetioka, hiki mai la kekahi poe kanaka, "he mau hoahanau hoopunipuni," mai Iudea mai, ao mai la lakou i na hoahanau, a i ole lakou e okipoepoeia, aole e hiki ia lakou ke hoola ia, Oihana 15 : 1. Me he mea la, he mea ane hiki ole i na Iudaio ke manaoio no ka hiki e hoola ia na kanaka, aia wale no ma ka malama ana i na kanawai o Mose e ola'i. Ua koi maoli ia mai no o Petero e kekahi akaku lani,—a i kona ike ana hoi, ua kau mai ka Uhane Hemolele maluna o ka poe i okipoepoe ole ia o ko na aina e, i ikea ai, ua mahae ka paku mawaena o na Iudaio a me ko na aina e (Epeso 2 :14,) a no ia mea, ma na aina a pau, ua oluoluia iaia ka mea makau i ke Akua, a me ka hana pono. Oihana 10 : 35. Ua hoike mai no hoi o Petero i ke ano o kona hele ana iwaena o na kanaka i oki poepoe ole ia, a ai pu me lakou, a hooia aku ia lakou, o ko ke Akua makemake ia; aka hoi, o ka hapanui o na Karistiano Iudaio, aole lakou i hoopau i ko lakou mau manao kanalua. Aole i maopopo ia lakou ke ano i ae ia ai ua mau pono la no lakou iho, i ka poe i okipoepoe ole ia. No ka hiki ole i ua poe Iudaizo nei ke apo mai i na olelo pale a Paulo a me Barenaba, ua hooholo iho la ka Ekalesia o Anetioka e hoouna aku i kekahi poe i na lunaolelo a me na lunakahiko ma Ierusalema, no ua ninau nei. O Paulo, Barenaba, a me kekahi mau mea e ae ka poe i hoouna ia. (Aole i pau.)
Mai Molokai mai.
E KA LAHUI HAWAII; Aloha oe:—
Eia ma Ualapue, Molokai, kekahi wahine i kapaia e ko laila poe, ua noho ia e na uhane ike. Ua wanana ae ua uhane la e lei na mea a pau i ka pala o ke kuahiwi i ole e hiki mai ka mai luku, e pa make mai nei ma Oahu, a me Maui.
Ia'u ma Waialua i kekahi mau la, ike aku la au i ka hapa nui o na kanaka, kane, wahine a me na kamalii, e lei mai ana i ka pala , ninau pono aku la au i ke kumu o keia ohu mau i na la a pau, hai ia mai ana na ka uhane haukae o Kamai w., i kauoha mai e lei.
E na makamaka, i ke kanaka anei ka ike i na wa a me na kau? A hea pau ka hoopunipuni o kanaka? Pinepine na hoolaha ma na nupepa. Hoomanamana! Hoomanamana!! A hea la hilahila iho, ka poe ae ma ka paia o ka hale. Ua lawa paha keia, malia o hilahila, haalele aku.
MA KAMALO—Ua lohe nui au mai waena mai o na kanaka i keia mea, haumia oe , a i ole e pikai . Penei ke ano: Ina make mai kekahi mea, kane a wahine paha, o na mea wale no i pili pono loa i ke kupapau, oia wale no ke hele aku e uwe, a kanikau pu, aka, o ia poe a pau, ua haumia lakou; eia ko lakou pono e pikai , e hele e luu kai auau a pau, alaila, ua maemae ae la. O na makamaka hoi, i na ua hele mai lakou e ike i ke kupapau, ua komo pu lakou iloko oia ehu hookahi, a aole oia e hoi hou i kona hale, aia a pau i ka pikai ia.
Ia'u i nana ai iwaena o na kanaka a me na kamalii, ua paanaau keia mea, nolaila, ua uuku ka poe hele e uwe a e kumakena i ka mea make. He mau hana lapuwale wale no ia. Auhea oukou e na makamaka, aole anei kakou i ao ia mai, "O ke ola ana o ke kanaka, he mahu wale no ia." Mai makau aku i ke kino, he lepo wale no ia, aka, e makau na mea a pau i ka Mea Iaia ka make a me ke ola. Owau no me ka Mahalo i ka Luna Hooponopono o ka LAHUI HAWAII. MOLOKAI NUI A HINA.
E KA LAHUI HAWAII E; Aloha oe:—
Aia ma kou Helu 37 o ka la 9 o Sept., i ike iho ai au i ka haina, a me na ninau pu mai no a H. Home. Ua ike au ua hoohalike ia ua mau wahi ninau ole wale la me na huna-wai o Moaula.
E ke hoa mahalo nui no au i kou naauao i ko ike ana i ka haina a J. E. Hart, alaila, hoouna mai nei oe; a me ka hoouna mai i ke ano ninau i pau i hoolaha ia, a i hai ia, nele ninau no paha ; eia ka mea hai aku ia oe, e kuhikuhi au ia oe i na buke e loaa ai keia mau wahi ninau, HASWELL'S, ORTON, BRYANT.
Olelo mai nei oe, e kuululu au i ke anu, oia mau wahi ninau a kamalii oia ka mea e anu ai, ole loa no hoi oe, aia ma ia mau buke e loaa ia oe ka nui o na paona o na bipi 5, a me 41 hipo, e like me kau i hai ai ma ka ninau 1. Mai lawe oe i ko hai noonoo, e haku i ninau no kou poo iho, aole o ko hai, e hoouna aku au i mau ninau nau e huli, o ka hana ka wehewehe a me ka haina pu mai no.
Me ka Luna Hooponopono o ka LAHUI HAWAII ke aloha a me na Keiki Ulele-hua Kepau. Owau no me ka Oiaio,
JAMES HAUMANA.
Wailuku, Maui, Sept. 16, 1875.
He mana ka Oiaio, a e lanakila mau ana ia.
E KA LAHUI HAWAII: Aloha oe:—
Ma ka Poaha i hala, la 16 o keia malama, ua pupukahi ae na wahi hoahanau uuku o ka Apana o Iwilei, e amo i kekahi hana nui kiekie loa, oia ka hoala ana i wahi hale halawai no ke Akua. Eia ka mea haohao i loaa mai ia'u, iwaena o na kaau kanaka o kela Apana, aole i alu like ma ka hapai ana i na hana pono; Aka, na ka poe uuku loa, no lakou ka huina kiekie elua wale no wahi kauna. A penei na hana o ka la:—
Hoomaka ia ka hana me ka pule a S. Kanepuu, me ka pauku paipai, a pau, kokua ia; e M. Kuaea. Ua hoomaka ka lulu dala ana, huina pau he $100.00. A pau ka lulu ana, ua wehe ia he wahi paina, a ua lu mai na kamaaina i ko lakou loko maikai a hu a koe aku no. Welina no,
S. M. KAIWA.
Waikahalulu, H. O., Sept. 16, 1875.
Heaha ka mea i makemake loa ia ai ke alanui Maunakea e mea ma? no ka nui o na poopoo e nalo ai. A heaha ka mea e nalo ole nei? Honi ia no ma ka hauna o na hana a ka hookamani.