Ka Lahui Hawaii, Volume I, Number 41, 7 October 1875 — Page 1

Page PDF (942.89 KB)

KA LAHUI HAWAII.
”Ua mau ke Ea o ka Aina i ka Pono.”
BUKE I.}  HONOLULU, POAHA,  OKATOBA 7, 1875.  {HELU 41.

KA NUPEPA KA LAHUI HAWAII.

          He pepa i hoopuka ia i kela me keia hebedoma no na Ohana a me na Ekalesia o Hawaii; he mea kokua i ka noho pono ana o na ohana, ka maluhia o kanaka, a me na pomaikai kino a uhane o ka Lahui Hawaii. “Aole paonioni; aole haanui; aole hikiwawe ka huhu; aole noonoo ino.”
         
HOOKAHI DALA ka uku no ka pepa no ka makahiki hookahi. Hapa makahiki, Hapalua.
         
E hoouna mai i na leta no KA LAHUI HAWAII ia H. H. Paleka, Honolulu, Oahu.

Ie su wale no.

1 Ie su nani, noho launa,
Alakai, hoopololei;
Hoohauoli, hoopaa mau la,
I ole au e hina e.
2 Aia a uhi mai ka pouli,
Kokua mai a hooauhee,
Pale i ka luliluli,
Hoona mai la ke uwe.
3 Noho malihini au la.
Aole wahi e paa ai;
Noho hune kanikau la,
Ie su no kuu hoa maikai.
4 Nau no e hooluolu
Kuu naau kaumaha nei,
Oe no ke kumu oli
Nau kuu luuluu e kai ae
5 Kau kuu poo i ehaeha
Ma kou polli, e Ie su,
A malaila kuu hoopili,
Maha au a malu pu.
6 Aia pau kuu heihei ana,
Me kuu luhi, kuu luuluu,
Pii no au me na anela,
Me lakou e mele pu.
7 Ma ka muliwai o luna,
Ma na kula uli e,
Noho au me kuu Ie su la,
Maha, ola, pomaikai.
HAWAII.

HE MOOLELO KAAO
NO KE
KEIKI ALII NIEDA!
KA PUUWAI LIONA O KE AUPUNI O KONA
MAKUAKANE
KE ALII KA MOI LABODA!
A ME KE PIO ANA O KE
KUPUA GOGONA LAUOHO NAHESA!
He Nanea no na Au i Hala.—Helu 14.

          ME NA keehina auau o Nieda i hele aku ai mai kahi a laua nei e noho ana, a kahea aku la ke kaikamahine mahope nei me ka leo uwe, i ka pane ana aku, “E wiki! E wiki! Oiai oia iloko o na paulehia o ka hiamoe, a e hoopomaikai ia kau huakai!”
          Pii aku la o Nieda maluna o na alapii pohaku nani o ua hale nei, a i ko ia nei ku ana ma ka ipuka o ka rumi nui, me he la he leo hakulu hekili ke wawalo ana, i ka ka mea o ka nonolo o ka ihu o ua kupua nei. Hele mai la na ea ala mai na pua mai e hoonani ana ia loko o ka hale, a me ia ala i awili pu ia mai ai na lia, a pii ae la a puni ko ia nei kino. Komo malie aku la keia me ka nihi o ka hele ana, a hoomaopopo koke aku la no i ka rumi a ke kupua e moe ana ma ka nonolo o ka ihu. Hele aku la keia a ma ka aoao o ka ipuka e hamama ana, a kau ae la i ka palekaua hinuhinu mamua o ka puka, a maloko o ka hinuhinu ko ia nei ike ana aku i kekahi mea kupanaha.
          Maluna o kekahi moe nui i hoonani ia me ke gula, e moe ana kekahi kino wahine nui, he maikai a nunui maikai kona kino i ka nana aku, aka, maluna o kona poo, he weliweli na mea kupanaha. He mau sekona okoa ko ia nei ku ana malaila, e haka pono ana kona mau maka maluna o ke aka maloko o ka palekaua hinuhinu, e wili ana na nahesa he lehulehu i hiki aku ka loa i ke anana, e hamama mai ana ko lakou waha, a e hoike mai ana i na niho keke, a e ake nui ana e loaa mai keia ia lakou. O ke kupua ua hiamoe loa ia ia, a no ia mea ua komo loa aku la keia maloko o ka rumi.
          Ano ka manawa, a aohe manawa hou aku,” wahi a Nieda iloko iho ona, a nee kokoke loa aku la keia a ku ma ka aoao o ka moe, a oiai keia e hoomakaukau ana e lalau iho i ka ia nei wahi pahi poomuku, ia manawa i oni ae ai ke kupua. Lele mai la o Nieda ihope me ka hikiwawe, a ia wa i puoho ae ai ua kupua nei, a me ka leo nui kahea mai la,
          “Ke honi nei au he ea ano e, owai la ka hookano nui nana i hoohaumia ke onaona o ko’u hale nei. Ina he uhane, alaila, he mea pono iaia e hookaawale aku ano, aka ina he kanaka, alaila, o kona hopena keia, a e hauoli au i ka paina ana i kona io.”
          Mamua o ka pau pono ana o keia mau huaolelo a ke kupua, ua lele hou mai la o Nieda imua, a me ka leo koa nui kalakala, e wawalo ana ma na paia o ka hale alii o Madusa, i puana ae ai,
          “Ano e koa e ke keiki a Laboda ; a ano he pio oe na’u e ke kupua hoomainoino o keia kuahiwi, a e noho alii o Nieda maluna o keia kahua.” A hoomoe mai la ia i ka oi o kana pahi me ka ikaika maluna o ka a-i o ke kupua. Ma keia mea, ua hoomanao mau o Nieda i ka olelo ao a kona hoa hele kuahiwi, aole i nana iki aku kona mau maka maluna o na hiohiona o ke kupua, a aia wale no maloko o ke aka o ka palekaua hinuhinu kona hoomaopopo ana i kana mea e hana ai, koe nae kona hoopili ana i ka pahi ma kahi ana e oki ai, no ka mea i ka wa ona i hahau aku ai, ua kaawale aku la ke poo nahesa mai ke kino ae, aka, e like me ka hikiwawe o ke kaawale ana, pela no ka hikiwawe o ka hoi hou ana a pili, a ia manawa o Nieda i hoomanao ae ai i kona palaka ana ia mea.
          I ka pili hou ana o ke poo o ke kupua i kona kino, ia wa i lele mai ai me ka hae ano holoholona hihiu me ka manao e kau mai maluna oia nei, aka, mamua o kona kau ana mai maluna o ko ia nei kino, ua hoomoe hou aku la keia i kana pahi, me ka pane ana aku, “Ilalo e ka holoholona kauwa a ka mamo a Laboda, a e hoi aku kou uhane i ka luahi wela i hoomakaukau ia nou.”
          I keia wa ua hooko pololei o Nieda i na kauoha i haawi ia mai e kona hoa, a i ka lele h ou ana mai o kona poo, ua hiki ole ke pili. Pane mai la ke poo o ke kupua, “Ano imua ou e ke koa, ke hoomaikai aku nei au, me ke noi aku e ola au, a e lilo i kauwa hoolohe a e malama hoi i ka maluhia o kou noho ana.”
          “O ka maluhia ma ke ano o ka noho ana o ke kino kanaka nei ka’u makemake, a o ka maluhia mamuli o ke kino eepa o kou ano, he mea hoowahawaha na’u, nolaila, e make oe, a e ola ka lehulehu i hoopaahao ia a i noho hoi iloko o ka inea mamuli o kau mau hana ino.”
          Moe iho la na maka o ua poo kupua nei, moe iho la na nahesa, a pau ka oni ana o ke kino. A i ka hookuu ana ae o Nieda i kana pahi, ua hoomaopopo iho la ia ua pio ke kupua Madusa. Lalau iho la keia i ua poo nei a hemo mai la me ka manao e huli hoi koke no, aka, kuia mai la kona mau maka me kekahi o-le nani e lewalewa ana maluna ae o ka ipuka nui, lalau aku la ia, hoopa ae la i kona waha, a puhi aku la me ka ikaika, a hele aku la ka leo nahenahe o ua o-le nei a puni ka mokupuni.
          “Ano ua makaukau kau mau kauwa nei e ke ‘lii e hooko koke i kou makemake,” wahi a kekahi mau leo mailoko mai o kekahi mau kanaka ui opiopio elua, a kunou mai la ko laua poo imua oia nei.
          Puiwa ae la o Nieda i keia mea me ka hiki ole iaia ke hoomaopopo iho i ke ano o ka manawa, aka, e like me ke ano mau o na kanaka koa, ua hoi hou mai la no kona mau manao kuonoono, a pane aku la,
          “Mai kapa mai ia’u he haku, oiai, aole au i kuleana ia inoa. Aohe a’u mea makemake, hookahi wale no o ka huli hoi aku i kahi a’u i hele mai ai.”
          “Ano,” wahi a na kanaka, “Ke ike a ke hoomaopopo nei maua i ke alaula pomaikai mamuli o ke koa a me ka wiwo ole ou e ka malihini maikai. Ano, ua lanakila oe maluna o ke kupua nana i hookauwa i keia mau kino kanaka e ku aku nei mamua ou no na makahiki he lehulehu i hala ae nei, a me he la, ke ole maua e kuhihewa, he elele oe i hoouna ia mai e hoopakele ae i ka lehulehu i hoopaa ia e ke kupua. Ke ninau hou aku nei maua i kou makemake, ina no o ko maua mau poo kau makemake, e ae no maua e lawe aku oe, oiai he make olioli no maua ka make ana me ka hoomaopopo ua pio ke kupua hoomainoino o keia kuahiwi.”
          “Mai kamailio pela e na makamaka, ina ua ili mai ka hanohano a me ka mahalo maluna o’u no ka hoopakele ana ae ia olua a me ka lehulehu i hoopaahao ia, alaila ke hoomaikai ae nei au i na lani no ka hoopomaikai ana mai i ke ao nei ma ia mea, oiai, aole au i hele mai e paio me keia kupua me ka hilinai maluna o’u iho, aka ma ka hilinai ma o ka mana ihiihi a me ke aloha o na lani. Nolaila, o ko’u makemake wale no, oia ko olua, a me ko na mea a pau i loaa pu keia haawina, e haliu aku iluna, a me ka puuwai aloha e hoomaikai aku i ka mana hooko a e noho maluhia me ke aloha lokahi, a hiki i ko’u hiki hou ana mai, e hui me oukou,” wahi a Nieda.
(Aole i pau.)

He lono mai ke Kai Anu o Alika.

          Ma ke ku ana mai o ke kuna Giovanni Apiani , kepena Dority, ma ke ahiahi o ka la 30 o Sept. mai ke kahua lawaia kohola mai o ka moana Alika, ua loaa mai na lono e pili ana i ka hana a na keiki aukai o ia kai anu. Ma ka la 19, oiai oia e ku pu ana me ke kiapa Arctic , kapena Whitney, ma ke kuono o Wamwright, ua pa mai la ka makani kikiao ikaika ma ke kukulu komohana, a na ia makani i hoonee mai i ka hau me ka ikaika, a ili iho la ka moku Arctic. Mahope iho o ka lilo ana aku o ko ke kuna mau heleuma nui elua, ua loaa ka pomaikai iaia ma ka hemo ana mawaho o ka hau, a he mau la mahope iho, i ka pau ana o ka hau i ka nahaha, ua hoi hou aku, a hui hou me ka Arctic e ka ana iloko o na kapuai he 11 ka hohonu o ke kai. Ua hooikaika ke kapena ma ka hoolele ana i na ukana a pau, a i ka mama ana o ka moku, ua hemo hou. He mau la mahope iho, ua hui hou aku me Arctic, e ku ana kona ihu no ka akau, ua pau kona pilikia me ka maalahi mai na poino. Haalele aku ia i ka moana Alika i ka la 1 o Sept. Malalo iho e loaa no na lono no na moku okohola i lohe ia mai e kapena Dority:
NA MOKU.  BARELA A. KH’LA.  B. AILA WALO.
Ilinoi   400  140
James Allen    700
A rctic    140
Java    550
triton    650
Onwa rd    632
Desmond    640
Helen mar    850
Conelius Howland    500
A cora Barnes    900
St. George  110  1,000
Eu ropa    650
No rthern Light  230 & 210 barela spama.
          Ua ku aku ka Faraway ma Guam, a he 250 barela aila kohola, me 40 barela aila Sepama.
          Ua hai mai na kamaaina, ua ku aku ka moku Camilla ma ke kuono o St. Lawrence me 8 (Wright-whale) kohola o Aukaki.
          O neia mau moku maluna ae, ua loaa ia lakou keia mau barela aila, iloko o na mahina mua o ke kikina, o ka la 25 o Iulai ka lono hope loa no lakou i loaa mai i keia kuna, nolaila, me he la, e mahuahua ana na barela, a e ulumahiehie hou ana na keiki o ke kai. He mau la koe a halulu ana i ke kai malino o Kou nei, a hehi hou i ke noe o Kakuhihewa.

Haina o ka Ninau Helu a J. E. Hart.

E KA LAHUI HAWAII; Aloha oe:—
          Ke noi aku nei au i kou oluolu e hookomo iho i keia wahi puolo a ke aloha ma kahi kaawale o koa kolamu, a nau hoi ia e hoike aku ma ke akea.
          Ia’u e noho ana i ke anu o ka ua Kipuupuu o Waimea, e nana ana hoi i ka halii o ka ohu i na pali, aia hoi, halawai mai la ko’u mau lena ike me ka ninau a ka makamaka, e koi aku ana i ke keiki o ka mokupuni o lalo e hai mai i ka haina. Eia mai ka haina pololei, he 690 paona ke kaumaha o ka bipi. Me ke aloha.
W. A. KAOHULEHUAINAPALI.
Waimea, Hawaii, Oct. 1, 1875.