Ka Lahui Hawaii, Volume I, Number 41, 7 October 1875 — Page 3
Ke ano ili o ka Mahina no ka Malama o Oct., 1875.
MANAWA NO HONOLULU.
[HOOMAKAUKAUIA E KAPENA D. SMITH.]
7 Hapaha mua ..... 5 34.2 AM
1 4 Mahina piha ..... 0 43.2 PM
21 Hapaha hope ..... 3 41.8 AM
2 8 Mahina hou ..... 6 41.6 PM
Ka puka me ka napoo ana o ka La.
1 Puka la...5 4 6.6 AM. ..... Napoo la...5 45.3 PM
8 Puka la...5 56.7 AM ..... Napoo la...5 38.7 PM
15 Puka la...5 5 8.4 AM ..... Napoo la...5 33.4 PM
22 Puka la... 6 1.5 AM ..... Napoo la...5 27.5 PM
29 Puka la... 6 4.4 AM ..... Napoo la...5 23.4 PM
31 Puka la...6 5.7 AM ..... Napoo la...5 21.7 PM
Ka Latitu me ka Lonitu o Honolulu.
Ma ka hale bele pauahi, Hale Kaawai Helu 2, a i ole ma ka Hale Kilo o Mr. Filtner, penei:
Latitu 21° 18' 23" Akau. Lonitu 157° 48' 45" Kom.
Ua hookaulua iki ia ka Moolelo o Paulo a keia pule ae, alaila hoopuka aku.
Ua hoomaemae hou ia ae nei ka Emma Kuea, a ke hoike mai nei i ka nani.
Ua maikai loa ke Alanui Liliha i ka hoomaemae ia, kupono i na kaa ke holo mai kekahi welau ona a i kekahi.
Ma na pali hauliuli o kela aoao ke 'lii ka Moi i neia mau la, e hooluolu ana malalo o na lau laau o ia huli waonahele.
E hookuku ana na Hui Kinipopo ka Royal Nine a me ka Pacific i ka la 16 o keia malama e hiki mai ana, oia ka Poono.
Ua pa mai na makani ma ke kukukulu komohana, a hoea mai na anu, ka paa o ka ihu, a me ka fiva. E malama i ke anu.
Ia Kapena Dan'l Smith makou e haawi aku nei i ka mahalo, no kona ahonui mau ana mai e hoomakaukau mai i ka papa manawa no Honolulu e puka mau aku nei i kela a me keia pule.
Ma ka auina la o ka Poalua iho nei i ku mai ai ke kiapa Clara Bell , he 20 la mai Kapalakiko mai. He mau wahi nupepa kakaikahi ka i loaa mai, hookahi la ka makamaka, aohe nae he wahi mea hou ano nui.
O ka lawe leta mua, oia o Kahanu no ka Mokupuni o Oahu, ua pau kona lawelawe ana ma kana hana a he kanaka hou ma kona wahi, oia o Puakehau. Nana e hoohikilele nei ka hauli e na Ulele me ka leo palale o kana o-le.
Ke hana ia nei he ene gini hou ma Ulakoheo, no ka Hui o Kimo ma, (Campbell & Turton) o Lahaina, he enegini i oi ka nui mamua o na enegini i hana ia maanei. Malaila pu no kahi e hana ia nei he ipuhao puhi ko no ka wiliko o Maui Hikina.
Ua komo iloko o na kuee a me na kaua, ka hoomalamalama ana o ka aoao nawaliwali me na kukui hoopunipuni, a hauwalaau hoi me ka hanakuli, i kumu e manao aku ai ka hoa paio he lehulehu a he ikaika ko lakou aoao i oi aku mamua o ko lakou kulana oiaio.
E na makamaka, na hoa'loha a me o'u mau kini mai ka la hiki a i ka la komo, ekolu wale no malama i koe a pae aku kakou i kapa, nolaila, e liuliu oukou me ka makaukau i hooipo hou me ko'u mau kolamu a kui lima hoi ka Moolelo hou e hoopuka ia aku ai.
Ua loaa mai ia makou he lono kaumaha mai Kau mai, e hai mai ana, no ke oki ana o kekahi wahine Hawaii i kona puu ma ka la 2 o ka mahina i hala. o Kuanoa kona inoa, a ua olelo ia, he ano pulepule kona ano, a me he la na ia mai i hoopouli i kona noonoo, a lawe ae la ia i kona ola.
Iloko o ka mikioi a me ke ano pohihihi ka hoonoho ana i na tausani hua kepau liilii a hoolilo i manao. He hana iloko o ka mikiala keia oihana he hoonoho hua kepau, a ina e haule a hewa iki paha kahi hua kepau hookahi, ke manao nei makou, he mea hiki wale no i ka manao hookeekee o kekahi poe ke kaohi iho. O na kanaka akamai a naauao loa, aole lakou i maalahi loa mai na hewa liilii o keia ano ma ka lakou oihana, "koe o Coeur de Lion," wahi a Ulele.
Ua hoike ia mai makou e ka makamaka o ka nupepa haole P. C. Advertiser , me kekahi nupepa Nu Zilani, a ma ka hoomaopopo ana, ua ane like loa ke ano o ka olelo ana me ko Hawaii nei. E ike ia no ma ko makou keena nei. Eia na hua kumu o ua pepa nei : "HE MEA TA ENEI KORERO HEI ROANGA MO TE WANANGA."
I ka Poakahi iho nei ka noho ana o ke Kau Kiure Hawaii. Ua ahai pu ia aku e ka palapala kikoo kiure ko makou Kakiana Mekia, a ke kalokalo nei na hua kepau o kana pahu, e himeni ana.
"O Kamio iho nei ka ia o ia la,
Hilinai Puna kalele ia Kau,
Aohe hana a ke Kiure,
O ke kaupaona like wale no."
He okoa hoi ke anu maeele o ke ahe makani o ke kulu aumoe, he mea e hoi neia hui waianuhea o neia mau wehekaiao; ke hele la a komo i ka poli ka iniki hooipo a ke ahe kehau, e nawe malie ana ke ala onaona o na pua i ka houpo, e hoope ana hoi i ke ea mama o ke kapitala nei me kona hanu, a ke hoea mai ka malamalama, e ike ia aku ana ka aahu kehau maluna o na lau nahele. Nani! kamahao!
O ka lalau ana i ka pepa uhauha, a hoolilo i ka manawa a me ka noonoo ma na lapuwale o ia hana, he alanui hoohaahaa ia i ke kulana o ke kanaka. Po ka la a ao ka po i ka nanea o kahi poe ; ua oi aku ka minamina ke haule kekahi hui pepa mamua o ka nele ana i ka paina ahiahi. Ke pepa nei no paha oukou? Ma kahi ale iki ae no e hoomahui nei me ko lakou la ike ole mai. Ke ole hoi—he aniani he mea noho o ke aka.
O na poino o ka moku hao Ravenstondale e ku nei ma kai o Ainahou i hookui ai me ka mokuahi Cyphrenes , ua paa hou, mamuli o ka mikioi o na paahana ma ka oihana hao a me na kamana moku, a i keia la e holo aku ai no Kapalakiko. O ka hoopii poho a kona Kapena i ka mokuahi no na $10,000, ua apono ia e ka Lunakanawai Kiekie, aka ua hoopii hou ka aoao pale imua o na Lunakanawai Ekolu o ka Aha Kiekie.
Ua olelo ia o ka la 7 o keia mahina ka la a ka mokumahu Vasco de Gama o ka laina hou e haalele aku ai ia Kapalakiko no keia awa, a holo loa aku i na Panalaau o Auseteralia, a mawaena o na la 14 a me 16 e ku mai ai. O ka huakai mua keia a keia mokumahu ma keia ala ; e holo ana i Sidane e hoomakaukau no ka holo mau ana ma keia mahina ae, malalo o ka ae-like me ia aupuni. He mau mahina ike mokuahi pinepine ae keia, a hiki i Dekemaba, he elua a oi o ka mahina.
Ma ka Kilauea huakai hope loa mai nei, ua lawe mai oia ma kona oneki i kekahi pupule, a i ka aneane ana mai e pili loa i ka uwapo, ua lele aku la ua pupule la iloko o ke kai, ike ia i ka walaau ana mai; e ole nae ia auau kai o ke awa o Kou.
—Ma ia po hookahi no, ua haule pu iho no kekahi kamaaina o kakou nei iloko o ke kai, o Loke o ka pa papa o Waila, i hooke ia e kanaka ma ka uwapo i ka wa i ku mai ai ke Kilauea.
Ulumahiehie na hale kuai i neia mau la iho nei. Ke hele la a "Pilikia ka ula i ka hooke a na manu," i ka ua mea o ka piha. Me he hale meli la ka hale kuai kihi alanui Papu o Ake ma, a o ka haawi wale mai no koe o na apa lole i ka ua mea o ke emi o ke kumukuai. Na ia hui lalawai i hoala ke kuai makepono ana i na aahu nani, papau pu me kekahi mau hui e ae. "No hea mai nei kou palaka huluhulu nani." "Kahaha! No kahi o Ake ma i Monikahaae," "Heaha aku nei ke kumukuai?" "He dala hapaha, manuahi ka hainaka." E holo, e hina, a nui ana ka hana i ka hale kuai, a hoi puolo ana kuaaina. He oiaio, o ka haawina makana wale no koe o na aahu.
"Pohu malino ke kai o ka moana," wahi a kekahi makamaka maluna mai o ke kuna Moi . Haalele aku ia Kahului i ka auina la o ka Poaono, pili i ka uwapo o Kou nei i ka hora 7 o ke kakahiaka Poalua. Elua la me ka hapa, ke ana ana i ka hohonu o ka moana, a ekolu hoi po ka helu ana i ka huina o na hoku. "Ua aneane au e noi i ke kapena e pu-a i na pea, kuu i ka heleuma, a e kali no ka hoea mai o ka M. H. 1876," wahi a kekahi hoa maluna mai o ka Nene Aukai . O ka naue haaheo ka ke Kilauea iloko o neia mau la pohu. Owai la ka mea nana e hoole ka maalahi o ka mokumahu? He mea maopopo, e o ana na lima a ielua o kela mau makamaka maluna ae, ina o ka hoomau ana aku i ka mokumahu ka ninau.
NA MEA HOU O WAIANAE.—Ua lohe wale ia mai ka apana o Waianae, ke hana nei ia apana i ka ona, na kane a me na wahine a me na keiki, ma na kula a ma na hale, a e walaau nui ana mahope iho o ka napoo ana o ka la. O ka poe naauao kekahi ma ia hana uso ole; auhea la na makai? auhea la ka lunamakai o ia apana? ka mea hoi nana e hoomalu ia hana pono ole. Malia paha, no ke kaawale o keia apana, a kaawale o Ewa, kahi o na makai i hiki ole ai ke hoomalu. Ina pela, ua oi loa aku ka pono e hooholo keia kau ahaolelo ae i kanawai e hookaawale i kela apana i apana okoa, e like me mamua, a e koho ia i lunakanawai okoa, a i ole i hope lunakanawai, a e mahele ia ka uku makahiki o ia apana, o Ewa, a me Waimea, no Waianae kekahi hapa. A oia paha ka mea e hoomalu pono ia ai na hana ano hoohaunaele a hoole kanawai o ke aupuni. Ina aole pela, alaila, e hoeueu mai ka lunakawai, a me ka lunamakai o kela mau apana. MEHEU.
HAMAU! HOOLOHE.—"Puhi ka pu oukou, I lohe ko ke ao." Heaha keia? Ua loaa i ke Kuokoa o ka Poaono iho nei kehahi olelo ikaika loa e pane ana ia Kuaaina iloko o ka LAHUI HAWAII. Akahi no makou a ike he "puhi pu" ke Kuokoa no ka mea nana ia olelo pane, a oiai ua kani kana pu, ke kau leo aku nei makou i na mea a pau e hoomakaukau mua no kela "olelo ikaika loa" e hiki mai ana. Ke makau nei makou no Kuaaina o make ke halawai me ia "olelo ikaika loa." A he wahi hopohopo iki no hoi ko makou no makou iho, oiai, aole i hai e ia mai ka palena o ka ikaika o keia olelo pane; ua hai wale ia mai no he " ikaika loa. " Nolaila, hamau kakou, a e hoolohe.
—Ma ia pepa hookahi no i ike iho ai makou i ka manao hoohenehene a "Aloha-hoomana-oiaio," me kana mau kuhikuhi iloko o ka Olelo a ke Akua. Ua ike makou i kela kanaka, a me ke kumu o kona kakau ana i kela manao. A he mahalo ko makou no ke Kuokoa , no kona wehe loa ae nei oia i kona koloka hookamani me ka hoike i kona ano maoli—pau kuhihewa. Mahope o ko makou heluhelu ana i kela mau olelo hoohenehene i ka Pono, huli ae la makou a nana i ka haawina Kula Sabati ma ka aoao eha o ua Kuokoa la, a hoomanao iho la makou i na ninau a Paulo, "Pehea la hoi e kohu like ai ka malamalama me ka pouli?" "Heaha hoi ka manao hookahi ana o Kristo me Beliala?"
HOOIA AKU.—Ua waiho mai nei o S. T. Kaleipahoa ia'u i hooia no kana mea i hoolaha aku nei e pili ana i ka pepehi hoomainoino ana a ka Lunamakai o Honuaula nei ma Ulupalakua i kekahi keiki, o Kailianu kona inoa. Nolaila, mamua o ko'u hooia ana aku i kana, e hai aku no au i ko'u lohe oiaio no kela hana kue a uhaki i ke kanawai.
Aia ma kekahi o na la i aui ae nei o keia mahina, i haiia mai ia'u ka lohe oiaio loa, i hooia ia mai hoi e kekahi poe i ike maka, a'u hoi i paulele nui ai no ka oiaio o ka lakou olelo; ua haiia mai ia'u, ua hili ua lunamakai la he 30 huipa hahau lio maluna o ka nui kino o Kailianu, a ua holina ae ua keiki la, aohe nae he mea nana i hoolohe mai kona leo e uwe ana i ka eha, i kahea ae ai i kokua. Oia iho la ka'u hooia no ka hoolaha a S. T. Kaleipahoa. Ke lana nei ko'u manao, aole loa e hiki i ua lunamakai la ke hoole i keia, ina nae he keonimana oiaio oia. Aka, ina e hoole ana oia, alaila, e wehe makou i ko makou papale biva, a kunou hoohenehene aku i ke kanaka hiki ole ke hai i ka oiaio. Me ka mahalo. R. W. WILCOX.
Honuaula, Maui, Sept. 24, 1875.
ALOHA!
E KA LAHUI HAWAII; Aloha oe:—
Ke oluolu oe, e ae mai ia'u e kamailio pokole ma kekahi kowa kaawale o kou mau kolamu.
"E ke kulana maalahi o ke kanaka.
He kiekiena kou maluna ae o na waiwai o ke ao nei;
Nau ka hoonui ana i na haawina o keia kino lepo,
A hoakea ae i na ipuka i moni aku ai kou mau loina,
I ike a hoomaopopo ai i ka noho'na hookanaka,
O ka mea i pomaikai ia oe, aohe ana makahehi hou,
A o ka mea i lapuwale ma ka nele ana ia oe.
Ua anunu i na mea a pau, a makahehi ia oe."
He leo! ae, he leo no ka opu ino, ua pua ae nei, a ua nalo aku. He leo no ka hehena, e paielewa ia ana ma na eheu o ke kikiao makani inaina; a he makamaka hoi i makau i kona aka ponoi. Ua kiei, a ua ha-lo kona mau maka i ulawena i ke ahi hulili o ka enemi; e hapapa ana na lima haumia ma o a maanei; e hae ana ka puuwai me ke ake nui e loaa kahi e hoona ai; a no ka hoomaopopo ana ua nele i ke kahua oiaio no ka hooko ana i na koni a kona iwihilo, ua aahu iho la i ke koloka hoopalaimaka, a hoopuka makapo i na huaolelo hakuepa awahia, me ka manao e pehi mai i ka oiwi nona ke kulana maluna ae o kona.
He leo koa a wiwo ole ma ke puhi ana i ka o-le hakuepa ma na mea e pili ana i ko KAHIKINA KELEKONA mau kee, aka, he hohe wale ma ka hooiaio ana i kana mau huaolelo ma ka onou ana ma ke kuono i kona inoa ponoi. Ua hooikaika oia e kau mai maluna o ko'u hokua i na ino he lehulehu, aka, ua haulehia nae ma kona wiwo ana. Ua nele kana mau huaolelo i kona inoa; nele kona kulana i ke kahua ole; a nele loa hoi kona kahua i ka oiaio. Ma keia wahi i pili ai na mamala olelo, "E hoi no ka ino i ka mea nona ka manao ino."
Ua hoao ia e hoolauwili i ka inoa o ka makamaka hohe ole, aka, aolo loa e holomua kana hana lapuwale ke hoike maoli ia i kona inaina ; a ma kona hooia ana mai i ka naau lili , e lilo ai i mea ole. Ua iini nui oia e hoopahee i kana mau huaolelo me ka manao e puni aku ka lehulehu mahope ona, aka, he mea makehewa i ke kanaka hupo ka hoao ana e keehi mawaho o ke apo palena o kona wahi ike papau ; no ka mea, aole loa e malamalama ka puniu pouli o ka hupo, ke hoao oia e ho- a i ke kukui ihoiho i nele i ka uwiki.
No ke ana ole o ka opu anunu o ka inaina ma ka himeni kanikani hakuepa ana i ke ano o ko'u kulana, ua hoao e awili pu i ka maluhia o ko'u noho'na mawaena o ko'u ohana, ka waiwai makamae hoi a'u i malama maluhia'i malalo o ka berita hemolele o ka mare, a me na pulapula opuu pua rose, a'u i hooikaika ai a hiki mai i keia la, e hooko pono i na loina o keia noho'na, "ma ka hou o ka lae," a lilo ai he lei momi makamae no ke kulana a'u e hauoli nei, i loaa ole ai hoi iaia.
Ke ike nei au iaia ano, me kona mau lima i eleele me na paumaele awahia e pee ana ma kona kua; a e kulou ana kona poo ilalo o ka ili honua. Ua uhiia na hiohiona o kona helehelena o na ouli ano daimonio, a maluna o kana peni e pahola ia nei na kalai manao ano ole i piha me na ea maea imua o ka lehulehu; e hoike mai ana, he ukali no ka hookamani; a he hanauna like no ka poe i nele i ka noonoo maikai; he hupo!
He leo hakukole i hakuepa ia e ka inaina, me ka inoa kapakapa o ka lapuwale ko ua makamaka nei; a ke pahola ia aku nei he leo welina hopo ole me ka inoa oiaio imua o ka lehulehu, a kuu makua aloha i makana mai ai. He aloha no.
Kou hoa haahaa nei e KA LAHUI HAWAII.
KAHIKINA KELEKONA.
Kou, Oct. 3, 1875.