Ka Lahui Hawaii, Volume I, Number 43, 21 October 1875 — Page 1

Page PDF (969.27 KB)

KA LAHUI HAWAII.
"Ua mau ke Ea o ka Aina i ka Pono."
BUKE I.}  HONOLULU, POAHA, OKATOBA 21, 1875.  {HELU 43.

KA NUPEPA KA LAHUI HAWAII.

          He pepa i hoopuka ia i kela me keia hebedoma no na Ohana a me na Ekalesia o Hawaii; he mea kokua i ka noho pono ana o na ohana, ka maluhia o kanaka, a me na pomaikai kino a uhane o ka Lahui Hawaii. "Aole paonioni; aole haanui; aole hikiwawe ka huhu; aole noonoo ino."
          HOOKAHI DALA ka uku no ka pepa no ka makahiki hookahi. Hapa makahiki, Hapalua.
          E hoouna mai i na leta no KA LAHUI HAWAII ia H. H. Paleka, Honolulu, Oahu.

WA PULE.

1 Aia ane ahiahi,
A pouli ae ke ao,
A hoea na hoku imo,
A hamau na mea a pau,
Wa no nei e kulou ai,
Noonoo, pule, hoomaikai.
2 Aia nalo na hoku la,
A poha ka lama ao,
A pii ae ka la iluna,
Ala, ea , a hoomanao,
Wa no nei e kulou ai,
Pule, mihi, hoomaikai.
3 Aia kau ka la iluna,
Ma ke awakea no,
Ma ka hana a moluhi,
Kahe ae na kulu hou,
Wa no nei e hoomaha'i,
Kulou, pule, hoomaikai.
4 Aia eha a pilikia,
A makena na luuluu,
Hio iho, hina wale,
Maule ae, a pilipu,
Wa no nei e pule ai,
Lohe Ie su, hoona mai.
5 Aia holo lanakila,
A hu ae na oli e,
Oli no ke nauwe aku,
Oli hoi ke hoi mai,
Wa no nei e kulou ai,
Pule, oli, hoomaikai.
6 Aia komo i ke awawa,
A hoopuni mai na wai,
Kau na ao a polohiwa,
Alo mai na enemi,
Wa no nei e pule ai
I kokua ia mai.
7 Aia pau ka paio hope,
A ku me ka poe maikai
Ma ka puu lai o Ziona,
Me na li ra kani e,
Pau, e pau ka pule e ,
Mau no nae ka hoomaikai.
HAWAII.

HE MOOLELO KAAO
NO KE
KEIKI ALII NIEDA!
KA PUUWAI LIONA O KE AUPUNI O KONA
MAKUAKANE
A ME KE PIO ANA O KE
KUPUA GOGONA LAUOHO NAHESA!
He Nanea no na Au i Hala.—Helu 16.

          KU AE la keia, a alawa aku la kona mau maka ma o a maanei a ike aku la malalo o na lau laau i ka waiho mai o ke kai, a hele aku la, a mamua o ka hiki loa ana aku i ka ae-kai, ike koke aku la no i kahi waapa ma kahi no ana i waiho aku ai. Lele ae la keia iluna me ka hoopuka leo nui ana ae. "He oiaio, eia no me a'u ka lokomaikai nui o na lani."
          Awiwi aku la keia a hoea aku la ma kahi o kahi waapa e lana ana, aohe mea i ano e ae, oia mau no e like me kana waiho ana iho. Lele aku la keia a kau iluna me ke poo kupua, a he manawa pokole e au ana ka ihu o ua wahi waapa nei maluna o ka ilikai, a e like no me ka ia nei holo ana mai, pela no keia hoi ana aku. Hookahi wale no a ia nei hana, o ke kilohi ana i ka waiho molale malie ae a ka ilikai, e nanea ana i ka paani a ke ahe lau makani i kona mau papalina. Oiai keia e nanea ana, aia hoi, ua hoea mai la ka maluhiluhi maluna o kona mau maka, a haule aku la keia hiamoe me ka nanea. Aole no i liuliu loa ka pili ana iho o kona maka, ua halawai hou aku la no kona ike ma ka hihio moeuhane i na hiohiona o kona makua aloha, a e like me ka moe mua ana, pela no na hoike a keia moe. Ike aku la keia i kona makua me ke kii ano piha i ka hookaumaha, ua ane e lawe aku ka make i kona aho, a e noke ana no i ka uwe haalou me ka pule mau ana no ke ola o kana lei he keiki. E paa ana kona mau lima i hele a puali i ka hao o ke keena paahao, a maluna o kona mau maka ka uhi ano e o ke kanikau.
          Ma ka uhane i pane mai ai iaia nei me ka leo nawaliwali, i ka i ana mai, "E Nieda, e ka pua hiwahiwa a'u i makahehi mau ai o kuu puhaka, ka mea i au opio i ke kai hohonu o ka moana lipolipo mamuli o na hana aloha ole a lokoino a ka poe opu ino, auhea oe, nou e kuu lei na pule a kou makuahine. Eia au iloko o na pilikia he nui wale e noho nei, ke hoomanawanui nei i na inea i kau ia mai maluna o kaua, a ke ake nei hoi e hiki mai ka manawa e hoomaha ia ai na inaina o keia alii. Aole no owau iho ka'u e u nei, ua aoo ko'u kino, ke o mai nei na lauoho hina, ua aneane e huli ke au ia'u ; o oe ka mea i ko'u maka, he opio oe, he hou, aole i liuliu na la o ka noho ana, a o ka haawina iho la ka keia e loaa ia oe iloko o kou mau la opio wale no. Auwe oe! Auwe kaua! Auwe hoi ko makuakane. Ua noho iho nei au me ka laua o ka manao he manawa no kahi e hiki mai ana no ko kaua hehi hou ana i ke one hanau a ike hou aku hoi i na helehelena o ko kaua makua, eia ka e aneane ana e nele. Aole no ka i lawa ka inaina ma ka hoouna ana ia oe ma na huakai o ka make ; ka i no e maona ka huhu ma ke kii lima nui ana mai a lawe kohana aku ia oe mai ka poli pumehana aku o ka makua, eia ka aole, e kii mai ana no ka i keia kino nawaliwali nei, a e kau mai ana i na mea weliweli me ke kumu ole. Ke imi nei ko'u mau hoomanao ana i na hewa a kaua i hana ai i kumu ai la hoi ke kau ana mai o keia mau hoomainoino, aole he wahi mea a hoomaopopo iki iho. Ina ua hewa ko kaua pae ana mai ma na ae-kai o keia aina, alaila, aole no kaua ia hewa, oiai, na ke ahe makani a me ke au o ka moana i lawe mai ia kaua a pae i ka aina maloo ; a ina hoi ua hewa au ma ko'u uwe mau ana ia oe no kou nalo ana aku, alaila, e pakele au ma ia hewa, oiai, he mea hiki ole ke paa aku i ka waimaka, ina ua paila ka wela ikiiki o ke aloha iloko o ka puuwai. Heaha la ka hewa i hana ia, i kau ia mai ai keia pilikia. Hookahi a'u noi i ka lokomaikai o na lani, "Ma o ka mana o ka honua a me ka lewa luna, e ike mua au i ke kau ia o ka hoopai no neia mau hana maluna o ka mea opu ino, mamua o ko'u lawe loa ia ana aku ma kela aoao o keia ola ana, i make oluolu ai au, a e hoomaikai ia na lani."
          Lele iho ae la o Nieda, a me na maka hulili i alawa ae ai ma o a maanei. E kahe ana ka hou me he kahawai la ma kona mau papalina i hele a ula mohaha, a ke nana aku, he keu aku o ke kanaka ui aole lua e loaa aku, aka, maloko oia ui e ike ia aku ai na haawina o ka huhu. Aaki iho la kona mau kui, kuku ae la na lauoho, a me ka haalulu o kona leo kalakala oia i pane ae ai iaia iho.
          "Ma ke ahonui o na lani, heaha lakou mea i ae ai i ko'u mau maka e pili, a e hiamoe hoi ko'u mau noonoo ana. He oiaio anei e na lani? O ka lua keia o na moeuhane ana a'u, a o ka lua no hoi no ka mea hookahi, na ano hookahi, a me ka ukana hookahi. Auwe! aole anei i lawa na hoomainoino ana i ke kanaka me na haawina i kau ia mai maluna o ko'u hokua? Pehea la i ae ia ai keia mea. E kuu makua! He mea hiki ole i ke kanaka ke hai a kamailio paha no na mea e hiki mai ana, oiai, ua hala mawaho o ke kulana hiki; aka, me he 'la, ke koni ae nei no na aa koko a puni ko'u kino, me he 'la ke i mai nei, e kea, e wiwo ole, a e kupaa, a no'u ka lanakila. A nolaila, ina he lanakila kahi ma keia ao, ke lana nei ko'u manao, e loaa ana no ia lanakila ia'u. Eia no ke aloha nou ke lei nei no au, a na ia aloha e hoomau i ka imi ana i kahi o ka lanakila a hiki i ka hoomaha ana o keia kino mai na inea o keia ola ana. O kou aka ka'u i ike e kuu makua aloha, a me he 'la, o ka hoike alua ia ana mai ia'u, he hooiaio ana mai ia. Eia mai au, ke alo hou aku nei i ke ala a'u i hele mai nei, a ke huli hoi aku nei me ke poo o ke kupua Gogona, ka mea hoi nona keia huakai hoolauwili. Ua hoomanawanui au e lanakila maluna ona, i ike hou aku ai au i kou helehelena, a ua haule pio oia a me kona mau mana a pau malalo o na kapuai o kau keiki nei. Ke awiwi aku nei, e nui ke aho e kuu makua a hui hou kaua."
          Palulu ae la o Nieda i kona mau maka me kona mau lima, a hoomaka iho e uwe, aka, aole no i liuliu, hookuu hou iho la i kona mau lima a pane ae la,
          "Pehea la wau e ae nei e hoonawaliwali ia ko'u manao e ke kaumaha, a heaha la hoi ko'u mea i hookaumaha ai i ko'u naau iho, oiai, ma na moolelo i hai ia mai ia'u, aole koa i hele lanakila ma neia mau kualono mamua ae, a o ka lanakila mua ana keia ia'u. He oiaio, aole o ka lanakila ana, he mea ia e kaumaha ai, aka, he mea hoolana manao, oiai, ina e lanakila ka mamo a Laboda maluna o keia mau kupua ino i kaulana i ko lakou mana, ka maalea a me ka ikaika, heaha la ke kumu e lanakila ole ai maluna o kela Moi, ka mea hoi i like kona me ko'u nei. Aole au e kaumaha, aole hoi e kanikau no ka mea i moeuhane ia, he hihio wale no ia, a o ka mea a'u i ike pono, oia ko'u lanakila ana, a nolaila e hauoli au a e hoihoi aku ia ukana hauoli a hiki imua o kuu makua."
         
I ka pau ana o ka ia nei kamailio ana, pae ana kahi waapa iluna o ka aina maloo. Lele aku la keia, a huli mai la me ka haawi ana mai i na huaolelo aloha i kahi waapa.
          "O ka alua keia, e ka waa nani, o kou lawe lanakila ana ia'u ma ka ilikai a pae maalahi ma ka ili-honua, a ke lana nei ko'u manao, e maalahi oe ma keia hope aku, a hiki i ka hehi hou ana o ko'u mau kapuai wawae maluna o kou mau papahele. Nou ko'u aie nui, a ina he mea hiki, na ke au o ka manawa e hooia mai i na koni ana a ko'u puuwai. Aloha oe,—a hui hou kaua." Huli ae la o Nieda a haalele aku la i ka aekai mahope ona.
(Aole i pau.)

Hoaaloha ua Hala.

E KA LAHUI HAWAII; Aloha oe:—
          Ua ili mai maluna o makou ke kaumaha luuluu, no ka haalele ana mai o kekahi hoa imi naauao ia makou, na Hoa a me na Kumu o ke Kulahanai o Waialua nei.
          Ma ka hora 8 o ka po, la 13 o Sept, ua kii ia mai o Mary E. Torbert (Hulipahu,) e ka anela o ka make, a hoi aku la i ka opu ana ole o ka honua.
          He hoa keia i aloha nui ia e makou, oiai, ua noho pu makou me ia ma keia aina malihini, a makua ole hoi, hookahi makua o na kumu. Na ka naauao i hea ae ia makou e hele mai i keia wahi, e ike ai makou i kekahi a i kekahi ; a ua like ka noho ana me he kaikuaana la a kaikaina hoi. He kaikamahine oluolu a hoolohe i ka leo o na kumu. He hoa hooikaika ma ka pono. He hoa ia i pili ia i ka ua me ka makani, a he hoa hele hoi ma kela a me keia wahi o ua aina malihini nei. Ua kaulana oia no kona oiaio aole he hoopunipuni, aole he hookamani.
          Ekolu makahiki o ko makou noho pu ana ma keia wahi. A iloko o ka makahiki 1874 iho nei, ua hoouna ia oia e kona makuahine hanai Mary E. Green, i kekahi kula nui o na aina haole.
          Ma kona noho ana ma Oberlin College, ua hooikaika loa ia i ka imi naauao. a no ia mea, ua puka pono no oia ma kana mau haawina a pau, a ua loaa iaia ka mahalo nui ia e na kumu oia kula nui. Aole oia i nele i ka makamaka, he nui wale mai kona wa i haalele ai ia Hawai nei a hiki i kona hoi ana mai.
          Malaila oia i noho ai me ka hoomanao i ka aina hanau a mahope loaa iaia ka pilikia. Ia wa e hoomaka ana ka pilikia, ua hooikaika no ia i ka hoopaa ana me kona ake nui e huli i kekahi buke ana i makemake nui ai. Ua hoomanawanui ia a mahope ua lanakila oia maluna oia buke. No ka nui loa o ka eha, ua waiho i na mea a pau me ka minamina i ka naauao.
          Ua hoi hou mai ia a honi hou i na makani maikai o ka aina. Ua hoi loa mai no i ke Ehukai nei me ke kino nawaliwali. Olioli makou i ka ike hou ana iaia. Elua pule o ko makou noho pu ana a hala wale aku la. eia kana mau huaolelo hope loa, "Christ is so dear," He aloha o Iesu. Ua makaukau oia no ka lei ana i ka lei nani o kela ao, "Pomaikai ka mea i hiamoe iloko o ka haku."
NA KONA MAU HOA HULI NAAUAO.
Haleiwa, Oct., 1875.