Ka Lahui Hawaii, Volume I, Number 44, 28 October 1875 — Page 1

Page PDF (913.81 KB)

KA LAHUI HAWAII.
"Ua mau ke Ea o ka Aina i ka Pono."
BUKE I. }   HONOLULU, POAHA, OKATOBA 28, 1875.  {HELU 44.

KA NUPEPA LAHUI HAWAII.

          He pepa i hoopukaia i kela me keia he bedoma no na Ohana a me na Ekalesia o Hawaii; he mea kokua i ka noho pono ana o na ohana, ka maluhia o kanaka, a me na pomaikai kino a uhane o ka Lahui Hawaii. "Aole paonioni; aole haanui; aole hikiwawe ka huhu; aole noonoo ino."
          HOOKAHI DALA ka uku no ka pepa no ka makahiki hookahi. Hapa makahiki, Hapalua .
          E hoouna mai i na leta no KA LAHUI HAWAII ia H. H. Paleka, Honolulu, Oahu.

LEO.
When we Cross the Crystal River.
River of Life, p. 44.

1 Aia hala Ioredane,
A pae ma ia kahakai,
Ku kakou a mililani
Me ko laila poe maemae,
Mililani no ke oki
O na pilikia onei;—
Pau ka luhi, pau ka noke
Me na hoa wahahee.
Cho. Aia hala Ioredane,
Muliwai makau no nei,
Ku kakou a mililani
Ma ia aina maikai e ;—
Mele i na mele nani,
Me na hoa makamae ;
Aia hala Io redane,
A pae ma ia kahakai.
2 Aia hala Io redane,
Muliwai mawaena nei,
A pae ae la ma ka lani,
Ma na kula uli e,
Pau na eha, me na ino,
Na kaumaha, na uwe,
A kau mai na lei olino,
A loaa ka maha e.
Cho.—Aia hala Io redane, &c.
3 Aia hala Ioredane,
A pae ma Kanaana hou,
Ku ae kakou a hookani
Ma na lira lani no,
No ka ike i na hoa
I kaawale iki ae,
No ka hui a mau loa
Me na kini maluna'e.
Cho.—Aia hala Io redane, &c.
HAWAII.

HE MOOLELO KAAO
NO KE
KEIKI ALII NIEDA!
KA PUUWAI LIONA O KE AUPUNI O KONA
MAKUAKANE
A ME KE PIO ANA O KE
KUPUA GOGONA LAUOHO NAHESA!
He Nanea no na Au i Hala.—Helu 17.

          I KO IA NEI haalele ana mai i ua wahi waapa nei, nana aku la ia imua, a hoomaopopo iho la i ke ala ana i hele mai ai i na la mahope a kau mua ai iluna o kona oneki.
          "O ke ala keia a'u i hele mua mai ai," wahi ana, "A e hoomau aku no au malaila." Hele pololei aku la keia imua, a aole no i liuliu, ike powehiwehi aku la i ka waiho hamama mai o ka ipuka nui o ke ana kupua o na luahine, a hoomama loa aku la ko ia nei mau wawae i ka hele ana, me ka hauoli o kona puuwai. I kona kokoke ana aku i kahi a kona manao e iini ana, lohe aku la keia i na leo nui hauoli, e himeni ana, me ke kani o na lira, ku iho la keia me ka hoolohe ana, a pae pono mai la na olelo o ke mele, e lawe hele ia ana ma na eheu o ka makani:
          "E ala e na miliona pio,
          E ala a hauoli hoomaikai,
          Eia Nieda mamo a Laboda,
          Ka Moi, ke Koa Lanakila."
          Oiai keia e ku ana me ka hoolohe, ike aku la keia i ka hemo ana mai o kekahi kanaka, holo mai la imua oia nei, a i ke kokoke ana mai haule iho la kona mau kuli ilalo o ka honua a pane mai la :
          "E ke alii o makou! e ka hoopakele o keia mau miliona kanaka, e oluolu oe na'u e paa kau ukana."
          "Aole au i kaumaha e kuu hoahanau, a he kanaka no hoi au e like me kou ano, aole hoi he alii," wahi a Nieda.
          "Ma ka inoa o na lani, ke noi aku nei au e oluolu oe e haawi mai ia'u kau puolo. A ma ka manao paa o na lehulehu i hoopakele ia e kou manao koa a kupaa, he Alii oe, he Moi, a he hoopakele no makou, a nou ko makou mau hauoli nui ana, a hiki i ka hopena," wahi a ke kanaka.
          "E ku iluna a e hele pu aku kaua. O ko hauoli au i hai mai nei, ke hai aku nei au, o kakou pu no ke hauoli. E hauoli ana au no ka pakele ana o ko oukou mau ola, a me ko'u lanakila ana maluna o keia mau kupua ino ; aka, he hauoli ko'u i kaupale ole ia ke ike hou au i ka mea a'u i iini mau ai, oia hoi na hiohiona.o ko'u makua aloha. Ano, e ku oe, a e hele pu aku kaua."
          Ku ae la ke kanaka me ka waimaka e kulu ana ma kona mau papalina, a hahai mai la mahope o ia nei. I ko laua nei hiki ana aku i ka ipuka o ke ana, ike aku la keia i ke kanaka koa ili ulaula i hoao ai e hoopoino iaia nei i kona komo mua ana mai. E mau ana no kona mau aahu e like me kana ike mua ana, a ma kona lima e paa ana he ihe nui i hoonani ia me ka wai gula, a ma ka maka o ua ihe nei, he kila oi ke paa ana. O kona aahu oia mau no ka nani, a mawaho iho o ua aahu nei he koloka hulu holoholona. E a ana ke ahi o kona mau maka me he la ua piha i ka inaina, a e pii ino ana ka hanu o kona umauma. E kau ana ka papale palekila ma kona poo : a i ka nana aku i kona kii, ua hiki ke hoomaopopo iho he kanaka koa oia. I ko Nieda kokoke ana aku malalo o na kaupoku o ka ipuka, ku iho la ia me ka nalu ana iho iloko ona i ka nani a me ke koa o ke kulana o keia kanaka :
          "Ua lanakila au maluna ou i ko kaua hui mua ana, a pehea la i keia hui alua ana. Me he la ma kou kulana a'u e ike nei, aole no he wahi hana mama ka paio ana aku ia oe, aka, aole no i pau loa ka lana o ko'u manao, a ke mau nei no hoi ka oi o kahi makakila a kuu hoa'loha Babela i makana mai ai," wahi a Nieda iloko ona.
          Aole i pau pono na nalu ana a Nieda iloko iho ona, pane koke mai la ke kanaka ili ulaula me kona leo moakaka, i ka i ana mai, "Nau keia kauwa, me ko'u aloha e ke alii o'u a me o'u ohana i noho iloko o ka inea no na makahiki lehulehu wale. Ua hui mua kaua iloko o na ouli o ke ino, ua hoao aku au e paio ma ke ano aihue a hoowalewale i kou ola e kuu alii opio, aka, oia hana ana a'u, ma ke ano ia, he kauwa na ke kupua nona ke poo weliweli au e paa lanakila mai nei. Ano, o ka lua keia o ko kaua hui ana, a ke hui nei kaua ma ke ano he alii a he kauwa. Ua haalele aku oe i ka poli aloha o kou makua, a ua hele auwana mai, ua wela kou puuwai no kou kauoha ia ana e haalele aku iaia, a ua manao oe e huakai lapuwale ana keia au, aka, ke hai aku nei au ia oe, o ka huakai waiwai makamae keia au i hele ai ma kou ola ana. Ma keia huakai, ua lanakila oe maluna o ke kupua ino nana i hoopaahao ia makou he mau miliona iloko o na inea a me ka weliweli a ehaeha no hoi o keia ana lua kupapau, a ma kou lanakila ana maluna ona, i hiki ai ia'u, a ia makou no hoi a pau, ke noi aku i kou lokomaikai e hoopakele ae i ko makou mau ola. Ke noi nei au no makou a pau, a ke lana nei ka manao e hooko mai ana oe i ka makou noi," a kukuli iho la ia me na kanaka ui he umi e ku mai ana ma kona aoao.
          "E o'u mau makamaka," wahi a Nieda, "E ku iluna a e hoolohe mai."
          "E kamailio mai e ka haku o makou, a e hoolohe pono no makou, me ke kukuli ana aku, oiai, he mau kauwa nau," i puana like mai ai ko lakou mau leo.
          No ko Nieda ike ana, ua paa ko lakou manao e kukuli mai, pane hou aku ia.
          "Ke kukuli mai nei oukou mamuli o ko oukou makemake iho, a he mea hoi na'u i makemake ole, oiai, i ko'u manao, aohe kuleana o ke kanaka e kukuli iho ai imua o kona hoa kanaka, aia wale no imua o na lani, nolaila, aole au e pane ke ole oukou e ku ae," wahi ana me ka leo kalakala.
          Ku like ae la ua poe kanaka nei a kunou hoomaikai mai la imua oia nei.
          "E lohe oukou e o'u mau makamaka, ke hai aku nei au me ka oiaio, a o na lani ko'u hoike no ia mea, aole a'u noi imua o oukou, hookahi wale no, e hele kela a me keia me ka lanakila, a e noho me ka maluhia lokahi. A ina he oiaio, aia ia'u ka hoolanakila ana aku ia oukou mai na inea o keia lua mimilo o ka make, alaila, me ka puuwai hauoli, ke haawi holookoa aku nei au, me ke kauoha paa aku, e haawi aku kela a me keia pakahi i na hoomaikai ana imua o na lani, ka mea nana i haawi mai na pomaikai a kakou e hauoli nei. Ano e na makemaka, e hai mai i ka oukou mea i makemake ai ia'u e hana, a e hana koke no au ano, me ka hauoli," wahi a Nieda.
          "E na lani, e ka lokomaikai piha o keia ao, e kiai mai i ko makou haku alii opio, e ola! E ola ka haku Moi o makou," wahi a na leo kupinai o ua poe kanaka nei.
          Pane koke mai la ke kanaka ili ulaula, i ka i ana mai.
          "Eia ia'u ke ki e hemo ai ka puka o ke ana malalo iho nei o keia honua a kakou e ku nei, ua kali iho nei au me ka lei ana iaia ma kuu puhaka a hiki i kou huli hoi ana mai, a oiai ua lanakila holookoa oe e ke alii, a ua haawi makana mai nei hoi oe i ka makou noi, e hele koke aku no au ano a hai aku i ka lono hauoli imua o na miliona e noho la ma ia lua hohonu, a haawi aku i ka lanakila hou ana ia lakou, ma o ka inoa o ke keiki alii hiwahiwa Nieda, ke koa wiwo hopo ole a ka Moi Laboda, ka lei momi makamae hoi a kona makuahine alii. Aka, e ke alii, mamua o ko'u hele ana aku, he mea pono paha ia'u ke hai aku ia oe, ma kou hoolanakila ana ae ia'u ua hoolanakila oe ia Bonito, a i mea e hooia aku ai ia oe, e hoike aku no au ano."
          Wehe ae la ua kanaka nei i kona papale, a wehe pu ae la i kona koloka hulumanu, aia hoi, ike aku la keia he hoku daimana i kinohinohi ia me na hua momi, e kau ana maluna o kekahi kaei silika weleveta ulaula, a e kaei ana ma kona umauma, a maluna o ua hoku nei na huaolelo, "Ka Liona o ke Aupuni ma ka Welau Hikina, ka Lanakila maluna o ka Enemi, a o ka Moi aloha hoi o Makou."
          "Ano, e ike oe, ke ku aku nei o Bonito imua ou, ka mea hoi i ike ole i keia mea he pio mai ka lima o na enemi kanaka, a i lawe malu ia hoi e na luahine ma ka hoowalewale. O Bonito nei ka mea nana i hookahuli ka ka noho'na o na Moi opu ino a hoomainoino kanaka iloko o na au i hala ae, a ke lawe nei au i ka hoohiki paa malalo iho o ka malamalama o ka la, e noho au i kauwa malalo ou, a o neia mau iwi, keia hanu, nou a mau loa, a o ka mea e hoeha ana i kekahi lauoho o kou poo, a i kekahi wahi lihi o kou kino, a o kou ohana paha, e puehu liilii oia imua o Bonito, a he make kona lanakila."
          Lalau aku la ia he kiaha, uwi ae la i ka a-i o ke poo nahesa, a i ka piha ana o ke kiaha i ke koko uliuli o ke kupua, pane hou mai la ia.
          "Ano, i hoike oe e na lani, a e make au ke hooko ole i keia hoohiki."
          Kau ae la ia i ke kiaha i kona waha, a inu aku la.  (Aole i pau.)

Auwe! Ua wela ka hale.

E KA LAHUI HAWAII; Aloha oe:—
          E oluolu oe e kukini mama aku i keia wahi ukana kaumaha e kau ae la maluna. Ua pau ka hale noho o ke 'lii Kekuokalani i ke ahi ma Kalaupapa nei i ka po o ka la 16 o Okatoba, hora 4, aole nae i ike pono ia ke ahi, na ka enemi paha; a he ahi paha no ka hale kuke. Ua koe maikai no nae ko lakou ola kino, ua pau aku kekahi mau mea pono kino. Me ke aloha no i na keiki hoonoho hua kepau o ka hale pai. Owau no me ka mahalo.
D. M. KAAUKAI.
Kalaupapa, Molokai, Oka. 18, 1875.