Ka Lahui Hawaii, Volume I, Number 44, 28 October 1875 — Page 3

Ke ano ili o ka Mahina no ka Malama o Oct., 1875.
MANAWA NO HONOLULU.
[HOOMAKAUKAUIA E KAPENA D. SMITH.]

7 Hapaha mua ..... 5 34.2 AM
14 Mahina piha ..... 0 43.2 PM
21 Hapaha hope ..... 3 41.8 AM
28 Mahina hou ..... 6 41.6 PM

Ka puka me ka napoo ana o ka La.

1 Puka la...5 46.6 AM. ..... Napoo la...5 45.3 PM
8 Puka la...5 56.7 AM ..... Napoo la...5 38.7 PM
15 Puka la...5 58.4 AM ..... Napoo la...5 33.4 PM
22 Puka la...6 1.5 AM ..... Napoo la...5 27.5 PM
29 Puka la...6 4.4 AM ..... Napoo la...5 23.4 PM
31 Puka la...6 5.7 AM ..... Napoo la...5 21.7 PM

Ka Latitu me ka Lonitu o Honolulu.

Ma ka hale bele pauahi, Hale Kaawai Helu 2, a i ole ma ka Hale Kilo o Mr. Filtner, penei:
Latitu 21° 18' 23" Akau.  Lonitu 157° 48' 45" Kom.

          I keia Poakahi ae e haalele mai ai ke Kilauea no ke kaapuni ana ia Hawaii.

          O ka Poakolu ekolu o Nov., oia ka la e halawai ai ka Aha Lunakahiko o ka Mokupuni o Maui ma Wailuku.

          E paa ana ke alanui o Waikiki, mai ke kihi alanui Moi aku o Pawaa, i keia Poalima ae, no ka hana hou ana.

          Ke holo nei ka hana no na hoomakaukau ana no ka malama ana i ka la hanau o ka Moi, oia ka la 16 o keia mahina ae. He mau lealea a nui wale ma kai o Ainahou ko ia la.

          E hoea mai ana he moku me ka Ahahui Keaka Lio Nui o Wilson i keia mau la iho. Hookahi paha mahina e noho ai ia nei, a holo aku, me ka lawe pu aku i na wahi kenikeni au e Hawaii.

          O ke kanaka i hana i ka hewa, a ike, a kaumaha, a mihi no ia hewa, ua hoike oia i kona kulana oi pakela ae maluna o ke kanaka i hana i ka hewa, a hoomau aku no i ka hewa, me ka menemene ole.

          Ua loaa aku kekahi haole hoao holomalu ma ka pee ana malalo o ka oneki o ka moku W. C. Parke i kekahi la o ka pule i hala iho nei, aka, ua miki e aku la no nae na makai no ka hemahema, a noho hou ana i uka nei.

          I kekahi la o ka pule i hala iho nei, ua haule iho la kekahi luahine ma ke alanui Palama a make loa. He mai kuhewa paha. Aloha ino ia, malaila i hooia ia i na olelo, "He kau ko na pua e mohala'i, na lau he manawa e helelei ai, aka, nou na manawa a pau, e ka make."

          Na kekahi makamaka i hai mai no ke nahu ia'na o kekahi wahi kaikamahine opio ma Waikahalulu i ke Sabati iho nei, e kekahi ilio, a mai poino, e ole e ike kokeia. He mea pono ka malama loa ia o na ilio o keia ano, oiai he mea poino ke nahu a ka ilio huhu.

          Ua maule iho o D. Kahulumanu ma ke alanui ma ka wanaao Poaono iho nei, oiai oia e hele mai ana e ku i kana wati, e like me ka mea mau ma ia oihana he makai, a he mau minute pokole mahope iho, make loa iho la. O ke ano o ka mai aole i maopopo, ua manaoia nae he mai kuhewa.

          Pau i ka paa a hoopaiia kekahi poe pepa pili waiwai ma kekahi po o ka pule i hala. Mahalo nui ko makou i ka makaala o na makai. Eia aku no, eia ae no. E pulumi aku i neia hana ino hoilihune a lapuwale. O makou me oukou e na kiai maluhia, a hiki i ka neo ana o keia poe i nohoia e ka uhane o ka hana lapuwale.

          He hauoli hui kai malama ia e na Hui Hoole Waiona o keia kaona ma ke ahiahi Poaono iho nei, a ua malama ia me ka lawa o na iini ana no ka maluhia a me ka lealea. He aloha na ka Hui Ultima Thule, Helu 1, i ka Hui Queen Emma. Helu 2. Ua hauoli, ua ai i na mea ono, ua inu i ka wai huihui, ua hulahula me ke akahele, a ua hiamoe ka po a ala ae me ke poo mama, a me ka moakaka maikai o ka noonoo. Ua oi aku ia mamua o ka mea i ona, a haukae i ka po a ao ae. he anaina hui olioli nui ke malama ia'na ma ka po 16 o Novemaba e hiki mai ana. Imua e ka hana maikai, a lanakila.

          Ua puiwa ae ka lio o kekahi kaikamahine haole ma ka Emma Kuea, i ka wa a ka Bana e puhi ohe ana, i ke ahiahi Poaono iho nei, a i ka wa a ka lio e anapuu ana, me ka owaowala, ua lele mai la ke kaikamahine me ka mama a kaawale mai kona lio mai. Ina i ane makau a lohi iki, ina paha ua loohia ia e kekahi poino, aka, ua mama loa me ka makau ole, a ua maalahi, aohe wahi i poino.

          E ka makamaka! Ua palaka auanei oe? E holoi i kou lima paumaele, e hoomaemae i kou kina awahia, a e hoi hou ae malalo o na eheu malumalu a lanakila o ka maluhia. Ua ai a ua inu i ke kino o kou Kalahala, a mai palaka, e ka makamaka ia oe iho ; i kou kulana i hala ; kou kulana ano ; a i kou kulana e hiki mai ana. E hoomanao, o ka haulehia auna mai ia kulana kilakila mai, aohe honua. E hoomanao nou iho, a na hai e hoomanao ia hai.

          I keia pule e wehe ia'i na ipuka o ka Halekuai lole hou o Mr. C. J. Murphy, ma ke Alanui Papu, makai iho o ka hale kahi umiumi. He malihini oia mawaena o kakou, aka, he kamaaina nae ma kana mau hana, a o ka hele imua kona kahua ma kana hana. He mau hana ano hou kekahi o na mea hoonani hale malaila, i hana maiau ia me ke akamai e kana wahine Mrs. C. J. Murphy. E kipa ae a e ike no no oukou iho e na makamaka, o ka hai wale aku no keia.

          Iloko o ka pule hookahi i hala ae nei ua loohia ia iho la o Mr. E. G. Adderly, (haole humu noho kahiko e noho nei ma Monikahaae,) me kekahi eha ma kona umauma, me ke ano mama no nae. I nehinei, ua ike ia'ku e hele ae ana i kana hana, a i keia kakahiaka nui, ua loaa aku oia iwaena o kona pa, e moe ana iluna ke alo, ua nalo ke aho, ua huihui a oolea kona kino. He 60 a oi ona makahiki. Hala hou he kamaaina kahiko i hele malihini mai i na la opio o Hawaii!

          Ua lohe makou no ka hana a kekahi kumu kula o keia kulanakauhale. Ua ike pono ia oia e haalele ana i kana oihana i na la kula, a hele aku la ma kahi e e pepa uhau ai, a hala he mau hora, alaila hoi mai la a hoopau i ke kula. Heaha keia? O ka hana anei keia a ke kumukula? A o ka hana anei a ka mahuna awa? Ke manao nei makou, ua kupono ole i ke kumukula ke hana pela, a o ka imi ana aku la no paha ia a ka awa i kona mau aumakua ia Haukae ma.

          O Kaua-i ka inoa o kekahi makai o ke kulanakauhale nei i na la i hala ae nei. He kanaka oia i hilinai nui ia no kona kupono ma kona kulana, he mikiala, he kiai pololei, a he hana pono, aka, i ke awakea Poaha o ka pule i hala iho nei, ua lawe ia aku ia a hoopaa ia ma kahi ana i lawe mau nei i ka poe hana hewa. Ua lalau ia i ke kiaha waiona, a ua pupule a ku i ka hoohilahila kana mau hana. E noke ana i ka peku, ke kui, ka namu a me na olelo ino ; a lawe ia'ku la ia e kona mau hoa hana a hoopaa ia maloko o ka rumi hookipa o ka poe hewa, a wiliia ae la ke ki nui a paa aku la he pio. Minamina makou nona, aka, ua hewa oia, a o ke kanawai ka hoopololei ana i na hewa i kue i kona mau loina. He kanaka maikai keia i hoolilo ia he lapuwale e ke kiaha rama, a aole anei ia e hai ana i kahi i loaa ai iaia ka enemi nana i hoolapuwale iaia iho?

          Lawe aku la kekahi wahine ma Kikihale ae nei, he elua mau kane manuahi a hiki i ka hale, a hoea ana imua o ke kane mare., a i ka ike ana mai o ke kane i keia hana a kana wahine, ua pono ole kona manao, a pane aku, "Auhea oe e kuu wahine, aole o'u makemake i keia haua au, he pono oe e kipaku aku i kela mau aea haukae e hele." "Kulikuli oe," wahi a ke koa wahine, "aole ou kuleana, aole ou mana. Heaha oe? Mi ka bikinaki. He mau aea haukae iho nei ka ka'u mau kane i keia wahi kanaka lapuwale." Ku ae la ke kane mare a hele aku la me ka hilahila i awiliia me ke kaumaha, a o ka wahine hoi noho iho la me ka lealea lapuwale. O Haukae ma, e hilinai ana laua me ka hehene o na aka. "Ina paha owau kahi malaila, ina la ua hiamoe lakou iloko o ka hale alii mabala o Alika ia po, a paina aku kakahiaka i na ala paakai a ka Aeko, miko pono," wahi a Ukali. Hilahila ole—auwe—ka hilahila ole o kela wahine, a mahaoi hoi o Haukae ma.

          Ua loaa mai ia makou he leta mai a A. J. S. Kaawa mai o Kalaupapa, Molokai, a penei kana mau olelo: "Eia ka mea hou maanei iloko o na la i hala, ma ka Poalima, la 8 o Okatoba, ku mai la ka moku manuwa Beritania io makou nei. A lele mai la ke kauka e ike i ko makou ano mai, a lawelawe maoli me kona mau lima elua ; a hai i ka poe lohe o makou i ka olelo haole. O keia mai, aole keia he mai lebera, o keia ano mai ; he pala me ke kaokao . O keia mai he mai lele ole, he mai ola no ke lapaau kuponoia e ke kauka. Auhea ko oukou kauka? Aole o makou kauka. Olelo mai kela ia makou, ua hoolei ia mai oukou ia nei e make wale no. Olelo hou ke kauka ia makou, o ka mai lebera a'u i ike ai, aia ma Inia, oia maoli ke ano o ka mai lebera, wahi a ua kauka nei."

          Ma ke ahiahi Poaono i hala iho nei, ua hopu ia kekahi kaa holo lealea no ka hoomainoino holoholona. Ua piha ke kaa i na ohua, a i ka hoomaopopo aku, ua ane like me ke Kilauea o na la ku mai. Ua hele ka lio a luhi, me kela mau tausani paona o na ohua, na paona hoi o ke kaa me na ili, a o ka uwepa hoomaha ole a ke kahu-lio, aole o kana mai ka make. Ua kamailio pinepine makou i keia mea, a ke mahalo nei no ka hoomaka ana o na makai e hooko pono i ke kuhikuhi a ke kanawai no ka mea hoomainoino holoholona. Eia aku no, a lehulehu wale o ia ano. Maluna o kekahi kaa kikane i ke ahiahi Poakahi iho nei, he 20 pahu puna nona na paona i aneane 200 pakahi, ekolu kanaka, a me ka uwepa, e huki hoomanawanui ae ana kekahi lio. Ke hui pu me ke kaumaha o ke kaa, ua aneane hiki aku i 6000 paona. O ka hoomainoino holoholona hea hou ia? E noho ana no ka ona kaa me ka uwepa, a e noke ana i ka hili. O ka pepehi holoholona hea aku ia?

Ahu ka Epa.

E KA LAHUI HAWAII; Aloha oe:—
          I ka wehe ana mai o ke alaula o ka Poaha iho nei, a hohola ae la na kukuna malamalama o ka la maluna o na kualono, me ka molale maikai o na lani, aohe no he mea e kanalua ai no ia mea. Aka, i ka hiki pono ana ae i ka hora 11 o ke awakea, ua hoea mai ma ko makou kahua nei, ka Hope o ka Luna Auhau a me ke kanaka kokua iaia. Aole no i loaa ka mea e kanalua ai iloko oia manawa ; aka, he lana ko makou manao no ko laua mikiala, a malama pono i ka hana i hooili ia maluna o laua. I ka wa hoi o ko makou paina awakea, ua nauwe aku laua ma ke kahawai o Auwaiawao. A i ka hiki ana mahope iho o ka hora 4 o ka auina la, hoea mai la laua me na helehelena i hoo-ano e ia, me he 'la ua uluhia ia e na daimonio, a pela io no. No ka mea, ua uluhia ia oia e ka daimonio o ka wai hoomalule kino.
          E kamailio ana na waha i ka olelo a ka haole, hele kela a "Hiolo na wai Naoa a ke kehau." Ina pela mau aku keia mau Hope Luna Auhau e hana ai. Eia ka mea e maopopo ana, e poino ana ka Luna Auhau, no ka hewa o ka hana a kona mau Hope. Nolaila, e ao aku i kou mau Hope i ole laua e hana hou e like me keia, a ili mai maluna ou ka poino, a i ole e koho hou aku i ka mea kupono ma ia wahi, i mea makau i ka inu i na wai hoano e i ka noonoo. Eia hoi ka epa nui o ua mau makamaka nei, o ka imi e kipaku aku i ka oihana mai ia olua aku, ma ko olua inu ana i na waiona. Ka i no hoi o ka malama pono i na mea uuku, oia ke malama i ka mea nui ; aka, ke malama ole nei olua i ka mea uuku, ole loa aku hoi ka mea nui. O kakou Hawaii no ia e namunamu nei i na haole no ka loaa o ko lakou oihana, a nele kakou. Aia ka hoi a loaa ka oihana, alaila, e imi i na mea e poino ai a e ahiu ai ka oihana.
          Me ke Aloha i ka Luna Hooponopono a me na Keiki Ulele hua Kepau.
SAM. K. OPIO.
Lahainaluna, Maui, Oct. 8, 1875.

E KA LAHUI HAWAII ; Aloha oe:—
          Ma ka la 9 iho nei, ua noho na komite i kohoia i ka Ahahui mokupuni ma Lahainaluna i hala, W. P. Kahale, D. Puhi, Nawahine, e hoolohe i ka aoao o ka ekalesia a me ke kahu E. Helekunihi.
          Hoike ka aoao ekalesia e like me na kumu i hoikeia ma ka Helu 14 a me kekahi mau kumu e ae he lehulehu wale, a me ka lilo ana o ke kahu ekalesia he kokua maoli na kahuna Katolika nona, a hooponopono pu ma na palapala hoopii, a nui wale na mea i hoikeia. Nolaila, i ka la 10 ae, halawai hou na komite me ka ekalesia he lehulehu i hiki mai i ka pule, a he mau ninau ka ke komite W. P. Kahale.
          Penei :—E hookaa anei oukou e ka ekalesia i ko oukou aie i ke kahunapule? Ua aeia ma ka o lima ana. Ninau elua, i ke kahunapule ia ninau penei:
          E. Helekunihi, E haalele anei oe i kou lilo ana i kokua no na kahuna Katolika. Aole au ae, a palua ka ninau, aole ae iki ke kahunapule E. Helekunihi e pau ka noho kokua ana me na kahuna Katolika. Nolaila, e ike oukou i ke kahu ekalesia o Hana ponoi, i kona kupaa a ka pekepeke hoi e ka poe heluhelu. E hoomaikai ia ke Akua nona na mea a pau. E aloha auanei.
L. MAUI.
Hana, Maui, Oka. 12, 1875.

Pau Ole ka Epa.

E KA LAHUI HAWAII; Aloha oe:—
          Ma ka la 13 o Okatoba i hala ae nei, ua pii mai kekahi kahuna wahine hoopunipuni ma ke kahawai o Auwaiawao. Iaia i hiki ai malaila ua hai ia mai iaia kekahi wahi i manao ia e kukulu i ka hale, a mahope iho hele aku keia wahine e nana i ke kahua i manao ia e kukulu i ka hale, a ike iho la oia eono pohaku nui e ku lalani ana malaila ; ia wa olelo iho la oia, penei: Ina e mau ke ku lalani o keia mau pohaku, aole hoolei ia ma kahi e, a paa ka hale a noho ia hoi e kanaka, aole e ola ana ka poe nona ka hale, aka, ina e hoolei ia e ola ana, ea! He keu ka hoopunipuni nui o ke ao nei, aohe e loaa ko ia nei hoa e ae. O ke kumu iho la ka ia e make ai o ka mea uhane, o ka pohaku. O kahi noho o keia wahine hoopunipuni, aia ma Kapaulu, Lahaina. Aohe i loaa ka inoa ia'u o keia epa. Aka mahope iho, ua hooko ka poe nona ka hale i makemake e kukulu malaila, mamuli o keia hoopunipuni nui. A he keu no hoi ka puni wale o keia poe, ina no paha he hoopunipuni hou ae kekahi, ina ua hooko ia e like me ka keia wahine hoopunipuni.

HE MOO.

          Ma ka la 27 o Sepatemaba i hala ae nei, ua loaa iho la kekahi moo iloko o ka wai, ma kahi holoi mau o na keiki; o kona loihi ua aneane 2 kapuai a oi aku paha, o kona puipui ua like me ka uwea makau a ka poe lawaia, o kona waha, he ulaula a huluhulu hoi, a eia ke malama ia nei me kona ola ma kekahi omole e D. D. Baldwin, i mea e ike ai i ka oiaio, e ninau aku iaia.

KA MAHUKA NUI.

          Ma ka la 6 o Okatoba nei no, hele aku la au e kiai i na bipi, ma ke alo iho o Paupau Hill, ia'u e kiai ana, holo aku kekahi mau bipi eono ilalo o ke kahawai o Kauaula, a kii aku la au e hoihoi mai. Eia nae, ia'u i iho aku ai a hiki ma kekahi hale, a ku iho la ma ka puka, ia wa ike aku la wau i kekahi kanaka mai pake, ua hele a pehu kona kino. Ia wa ninau aku la wau i kanaka o loko o ka hale e noho ana, i ke kumu o ka lawe ole ia o keia kanaka mai, olelo mai la lakou, "O ke kumu i lawe ole ia ai, no ka mahuka o keia kanaka, aia a lohe keia kanaka i ke kii ia mai e ka Makai o ke Aupuni, o ko ia 'la holo iho la no ia e pee, a pela oia e pakele ai."
          Nolaila, e ka poe malama i ke ola o ka lahui, eia ma kahi i hoike ia keia kolohe nui kahi i hoopu ai. Nolaila, e ala e kii i keia haukae a hookaawale aku, i pakele ai ke koena o kona ohana.
          Me ke Aloha i ka LAHUI HAWAII, a me na Keiki Ulele-hua Kepau.
CHARLES KALEOIKI.
Lahainaluna, Maui, Oct. 8, 1875.