Ka Lahui Hawaii, Volume I, Number 45, 4 November 1875 — Page 2

Page PDF (1.06 MB)

KA NUPEPA KA LAHUI HAWAII
HONOLULU, NOVEAMBA 4, 1875.

          UA kapaia keia au o kakou e hele nei, he au "hooulu lahui." Heaha la ke ano o ia mau huaolelo? He mea paani wale no anei? Ma ka waha o kekahi poe a makou i ike ai, a he nui no lakou, ua lawe ia keia mau olelo i mea hoike no ko lakou mau manao pono ole. Pehea e ike ia'i? Eia, ina he aha ona, he "hooulu lahui" iho la ia. Ina he keehi ana no ke kanawai mare, a me na hana pono ole e pili ana, eia ka olelo, "he hooulu lahui keia," a "ke hele nei makou i ka hooulu lahui." He mea keia e hilahila ai kakou. He mea pono ole.
          Ua oi aku ka pono ina e lawe ia mai kela mau olelo i kumu noonoo no kahi e loaa mai ai ka io maoli o ka mea i olelo ia, a e ninau iho kakou, ina he au hooulu lahui keia, pehea e ulu ai? He nui loa na haina i lohe ia e kakou no keia ninau. Wahi a kekahi poe, e hoi hou ka lahui i hope a i ke au o Kamehameha I., eia ka hemahema o ia manao, aole e hiki. Ua hala ia au, ua pau pu me kona kulana, aohe kahua e ku ai. Ina e hoao ko kakou lahui e hoi i hope i na hana o kela wa kahiko, o ka pau ana no ia o kona inoa lahui. Ke i nei kekahi poe, e kuu aku i na kahuna lapaau Hawaii e hana e like me ko lakou makemake, oia ka mea e ola ai ka lahui. Aole maopopo ka oiaio o ia manao, no ka mea, he poe naaupo ka hapa nui o keia poe kahuna.
          O ke kanawai e ulu ai ka lahui, ua pili i na kanawai o ke ola kino. Ma ko ke kanaka kino wale no, he holoholona ia, a o na kanawai i pili i ka hoolaha ana i na holoholona, ua pili no i ka hoolaha ana i na kanaka, malalo iho no nae o na kanawai kiekie ae o ke Akua a me ke Aupuni kanaka. Ma ka ulu ana o na holoholona, ua ike oukou, o ka mea ikaika a me ka mea ikaika, he ikaika ka hua ; o ka mea maikai a me ka mea maikai, he maikai ka hua. Eia ke kanawai, aole e loaa mai ka maikai no loko mai o ke ino. "Aole hiki i ka laau maikai ke hoohua mai i ka hua ino, aole hoi e hiki i ka laau ino ke hoohua mai i ka hua maikai." Ua maopopo loa ka oiaio o keia i ka poe kanu hua a me ka poe hanai holoholona ; nolaila, ua wae akahele lakou i na mea e hoolaha aku ana. Aia a lawe mai ko kakou lahui i keia kanawai, e loaa auanei ke ki e ulu ai ka lahui. Ina hoowahawaha kakou i keia, aohe mea e ulu ai. O ka nui o ko kakou poe opio, he poe holo wale mai ka wa kamalii a hiki aku i ke kulana makua, ua lu helelei ia na pomaikai kino i haawi ia mai e ka mea nana lakou i hana, ua kiola wale ia ma o a maanei, ua pio e ke ahi o ke ola, a i ka hiki ana aku i ke kulana makua, aole hiki na hana o ka makua. O na ohana Kristiano, oia kahi e malama pono ia'i keia mau pono, a no ka nele o ko kakou lahui i na ohana o ia ano, ua nele pu i na pomaikai. Malalo iho o na ohana, o na Kula Hanai kekahi mea e pono ai.

          HOOKAHI DALA WALE IHO NO!—No ke aha? No ka poe Pegana. O ka poe i ike ole aku i ke ala e ola ai ka uhane. He wahi ninau keia, eia keia ninau:—Aole anei hiki i kela a me keia hoahanau e kokua mai i DALA HOOKAHI no ka lawe ana aku i ka Euanelio i ko na aina e? E noonoo oukou pakahi i keia, a e pane koke mai. E hoouna mai i na dala i ka Puuku o ka Papa Hawaii, a i ole ia i ke Kakauleta o ka Papa Hawaii. E makaala. E hana. "O na mea a pau e loaa mai i kou lima e hana ai, e hana oe me kou ikaika." "Mai hoopanee,—Mai kali—Mai aua—Mai noho wale. Ua haawi wale ia mai ia oukou, e haawi wale aku oukou."

POINO MALUNA O KA MOANA!
PAKELE MAI KA OPU HOHONU.

          Iloko o keia mau la i hala iho nei, ua ku mai he elua mau moku kalepa Amerika ma ko kakou awa nei, a maluna o laua i lawe ia mai ai he mau olulo au-moana, me na moolelo ano pilihua a kaumaha, no na poino maluna o ka moana kai hohonu, a kakou e moeuhane ole nei. O keia mau moku, oia no ke kalepa Amerika Gatherer , kapena Thompson, he 122 la mai Pilidelepia mai, ma Amerika Hikina ; a me ke kalepa Syren , kapena Newell, he 130 la mai Bosetona mai, ma Amerika Hikina; ua holo mai ka laua mau huakai ma ke ala o Lae Hao a hoea mai ia nei. Malalo iho e loaa no na moolelo o na mea i hui mai me laua ma ka laua mau huakai au-moana.

MOKU HAALELE IA I KA MOANA.

          Ua haalele aku ka moku kiapa Beritania Jessie Scott ia Livapula, i ka la 6 o Aperila no Amerika Waena. I ka hoea ana mawaho ae o ka mokupuni o Patagonia, ua loaa iho la i kekahi makani kikiao ikaika, a haki pu na kia waena me ke kia luna o ke kia hope i ka la 6 o Sepatemaba. I ka la 7 ae o ia mahina, ua hui pu aku la ia me ke kalepa Amerika Empi re , a ua holo aku he eha luina me ka malamamoku o ka Jessie Scott iluna ona ; a ua hai ia mai he 130 la o lakou ma ka moana, a e holo ana mai Nu Ioka no Kapalakiko. Ua noi aku ka malamamoku o ka moku poino i ke kapena o ua moku Amerika nei e kokua mai ia lakou, ma ka lawe ana aku ia lakou a pau maluna o kona moku, oiai, ua aneane e poholo ko lakou moku, no ka mea, ua weluwelu a poino, a e komo nui ana ka liu ; ua hoole mai nae kela i ke noi, no ke kumu, ua loihi loa ia ma ka moana, a ua kokoke nele i ka mea ai. Ua hai aku ka malamamoku o ka moku poino, he nui loa no ka mea ai maluna o ko lakou moku, a e hiki iaia ke kii aku a lawe mai, aole nae he nui o ka wai; aka, ua kuli kona mau pepeiao, a paakiki hoi kona manao. Mamuli o na hoole ia'na, ua hoi hou aku la lakou i ko lakou moku, a hai aku la i ka lono ehaeha i ko lakou mau hoa iloko o ka poino. He ewalu la mahope iho o ko lakou lana ana ma ka ilikai, a halawai iho la lakou me ke kiapa Italia Francisco Parda , a nana i lawe aku ia lakou a pau maluna ona, a i kekahi la ae, halawai hou iho la me ke kalepa Amerika Gatherer , a kau mai la elima luina me ka hulipahu, a holo mai la i Honolulu nei. Ua pahola aku ke kapena o keia moku Amerika i ke noi ia lakou a pau e kau mai maluna o kona moku, a nana lakou e malama maikai a hiki i ke awa nei, aka, ua makemake no kekahi poe e holo loa maluna o ka moku Italia. Ua manao ia, ua poholo aku ka moku poino i ka la mahope iho o ka haalele ia'na, no ka mea, ia la ua 4 a oi kapuai wai o ka hohonu o ka liu, a e komo mai ana no me ka ikaika. Ua hoomakaukau ia keia moku me na pono holo moana no ehiku makahiki holo kalepa Amerika Waena; a mawaena o na waiwai nui i poholo pu aku la me ia, he mau waiwai no kekahi halepule Katolika, me na mea hoonani kuahu. Ua nui ka mahalo o keia poe i ke kapena o ka moku Amerika nana lakou i lawe mai ia nei, no kona oluolu a me ke aloha ia lakou, a pela no hoi na'lii me na luina o ka moku.

KA POINO ANA O KA MOKU KALEPA BERITANIA
AL BERT GALLATIN.

          Ma ka la Sa bati iho nei i ku mai ai ka moku Syren o ka hui o Burua ma. Maluna mai o ia moku i hoihoiia mai ai he poe olulo a pae i ko kakou nei awa, o Kapena W. Groves, kana wahine me na keiki elua a laua, a me kekahi mau kahu moku elima. Ua halawai makou me Kapena W. Groves, a mai iaia mai i loaa mai ai na mea a makou e hoike aku nei i ko makou poe heluhelu, a oia keia: O ka Albert Gallatin ka inoa o kona moku, he moku Beritania. i ka la 29 o Aperila i hala aku la, haalele lakou ia Antwerp e holo ana i Callao, aole nae i komo ka moku i ka ukana; he kanakolu poe maluna o ka moku. Ua holo mai lakou iloko o ka maikai wale no a mawaho ae o ka Lae Hao, ilaila kahi i halawai ai lakou me ka ino. A ma ka la 2 o Augate, lilo ka hoe o ka moku i ke kai; mai ia la a i ka la 15 o ia mahina, ua hoao lakou e hana i hoe hou, aole nae hiki no ka nui o ka ino. Ma ia la 15 o Augate, ike ke kapena e make ana ka moku. Kauoha oia e hoomakaukau ia na waapa elua; a ee aku la lakou iluna o na waapa ia la, eiwa ma kekahi waa, o ko ke kapena waa ia, a he iwakaluakumamakahi poe maluna o kekahi waa malalo o ka hooponopono ana o ka Malamamoku.
          Iwaenakonu o ka po ko lakou haalele ana i ka moku, a he poeleele loa. I ke ao ana ae, ua nalowale ka lua o ka waapa me kona poe, koe ko ke kapena. Ia kakahiaka ua ike aku no lakou i ka moku, ua lawe ia nae a kaawale loa. No ka uuku o kahi ai i hiki ia lakou ke lawe mai, ua lawa pono ole lakou i na aina o ka la, a ua kau ia ke kanawai no ka ai, hookahi pelena liilii poepoe me ka hapa, oia ka mahele ai o kela a me keia no ka la, a me elua paona bipi i mahele ia mawaena o lakou eiwa. I ka Poakahi la 16 o Augate, ua pae lakou ma Hermit Island, he wahi mokuaina uuku loa ia mawaho ae o Lae Hao. Hookahi pule okoa ko lakou noho ana ilaila iloko o ke anu launa ole, a mai make lakou ilaila. I ka la 25 o Augate, haalele lakou ia wahi, a hala elua la pae hou aku la he wahi mokupuni e ae. Eha la o ka noho hoomanawanui ana ilaila, a haalele lakou ia wahi; ma ia hope halawai lakou me ka ino nui aole o kanamai. I ka umikumamahiku o na la mahope iho o ko lakou haalele ana i ua wahi mokupuni nei, ike aku la lakou i kekahi moku, aka, ua mamao loa aku; aole no hoi lakou i ike mai; aole no hoi i hiki ia lakou nei ke holo aku no ka nui o ka ino. A i kekahi la mai, ike hou aku la lakou he moku, oia hoi ka Syren . Ua mao iki ae ka makani ia la, holo aku la lakou a hiki i ka wa i ike ia mai ai e ka poe oluna o ua moku nei, o ka hoohuli ia ae la no ia o ka moku a hele mai la a pili me lakou, ia wa nae ua nawaliwali loa ka poe olulo, a ua hukiia me ke kaula a kau iluna o ka moku. Ina paha aole lakou i halawai me ka moku ma ia la, ina ua pau pu lakou i ka make. Eia lakou ke noho nei, a ke malama ia nei e ke Kanikela Beritania a me ke kokua ia e na haole lokomaikai.

He moolelo no Paulo
HELU 9.

          O ko laua hele ana mai Ane tioka aku a hiki i Kilikia ma ka aoao hikina hema no ia. Aole he hana mama ka laua i hana ai ma keia huakai hele, e hookupaa aku ana laua i ka na Ekalesia, a e kue aku ana hoi i ke ao ana a ka poe Iudaize. Ma Lusetera i launa mua ai laua me Timoteo, ka mea i lilo mai he kokua kupono loa no Paulo. He Helene ko Timoteo makuakane; aka, he Karistiano Iudaio kona makuahine, o Eunike ka inoa. I mea e hookaokoa aku ai i na kue ia mai e ka poe iudaio, ka poe i ike he Helene ka makuakane o Timoteo, ua okipoepoe iho la o Paulo iaia, a lawe pu ae la iaia me ia, ma kana huakai kaahele. No ko Timoteo ike i ka Palapala Hemolele mai kona wa kamalii mai, (II Tim. 3: 14) a me ka hoapono ia mai e na hoahanau ma Lusetera a me Ikonio, i ka nana aku, ua kupono io no oia e lawelawe i ka oihana. Mai keia manawa mai i kapa aku ai o Paulo iaia o kana keiki ponoi iloko o ka manaoio, a me kana keiki aloha nui; a ua hilinai aku no hoi o Timoteo ia Paulo me ke aloha makua oiaio.
          Ua manao wale ia ma Ikonio i okipoepoe ia ai o Timoteo; a me he mea la malaila no i hoolaa ia ai oia no ka oihana; a i hooia pono aku ai hoi imua o na ikemaka he nui. I ka haalele ana ia Ikonio, a hele aku mawaena o na kulanakauhale, ua hoike aku laua i na Ekalesia i na olelo i hooholo ia e na poe lunaolelo a me na lunakahiko ma Ierusalema. Pela i hele aku ai laua mawaena o Perugia a me Galatia. Ma keia wa no hoi i hookumu ia ai na Ekalesia ma Galatia, ka mea a Paulo i hoike mai ai ma ka Episetole, "i ko Galatia poe;" a i mai ai hoi, i kona wa i ao mau aku ai ia lakou, ua nawaliwali oia ia wa, "ua ike no oukou me ka palupalu o ke kino i hai aku ai au i ka olelo maikai ia oukou i kinohou," (Gal. 4 : 13.) O ke ano maopopo paha o keia, no kona mai i noho loihi ai oia ma Galatia a oi aku mamua o kana i manao mua ai; a e hai aku ana no nae ia i ka olelo. Aole e hiki iaia ke noho hamau.
          Ma ka lakou huakai kaahele, na ka Uhane Hemolele no i alakai ia laua. I ka hiki ana i Musia, ua hoao lakou e hele aku i ka hikina iloko o Biutinia, "aka aole i ae mai ka Uhane o Iesu ia lakou," (Oih. 16:7.) Pela i kapae ae ai lakou, a i ole i hele aku ai mawaena o Musia, a hiki i ko lakou hiki ana i Teroasa, he awa kumoku e kokoke ana i kahi i ku ai o Teroi kahiko. Aka, aole oia i noho liuliu iho ma Teroasa; no ka mea maloko o ka hihio i ka po, ua ikea ia aku la eia kekahi Elele, me he kanaka la no Makedonia, a kono mai la iaia no ke noi a ka poe e noho ana iloko o ka pouli, "E hele mai i Makedonia, e kokua mai ia makou." Oihana 16:9. O keia ke kauoha i na poe Misionari, a ua hoike mai lakou aole e hoonele i ka hooko ana aku. Maanei i hui pu mai ai o "Luka ke kauka lapaau aloha" me lakou, a me ka mea nana i kakau o Oihana, he hoa maikai no Paulo, a me Sila, a me Timoteo, a ua makaukau no hoi o Luka e hoomanawanui i ka pilikia, a e mauna i ko lakou mau ola no ko Kristo pono. I ka holo ana ma ka moku mai Teroasa aku, ua hiki aku la lakou i Samoterake me ka makani maikai, he wahi mokupuni ia iwaena moana, mawaena o Teroasa a me Neapoli; a me he la, maanei i ku ai lakou i ka po. I kekahi la ae, pae aku la lakou i Neapoli, ke awa ku o Pilipi, a he umi mile ke kaawale mai Pilipi mai. Hele aku no lakou a hiki i Pilipi, malaila i noho ai lakou no kekahi mau la, a hiki paha i ke Sabati. He Panalaau o Pilipi, oia hoi, he kulanakauhale nana e hoomalu iaia iho e like me Roma. No ka hale halawai ole o ia kulanakauhale, me me la he uuku loa no na poe Iudaio malaila. Aka hoi, mawaho aku o ke kulanakauhale, ma ke kapa o ka muliwai o Genegi, malaila kahi o ka poe Pegana; a maanei no hoi i akoakoa mai ai kekahi poe wahine kakaikahi ma ka la Sabati e hoomana aku i ke Akua. I keia poe uuku i akoakoa mai i hai mua aku ai o Paulo a me kona mau hoa i ka Euanelio maloko o Europa; a o Ludia ka mea i huli mua mai i Karistiano. No Tuateira mai o Lydia, kekahi o na kulanakauhale o Asia, a ua kaulana oia no ka oihana hooluu, o ka poni nae; a o ka Lydia hana ke kuai aku i ka poni, ma ka mea hooluu paha, a i ole, ma na lole poni; o ko Ludia poe ohua me he la o ka poe i kokua mai iaia ma kana oihana; no ka mea, aole i hoike ia mai kona mare ana, a he mau keiki hoi kana.
(Aole i pau.)

          Ua hoopuka aku makou i ka pule i hala iho nei, i kekahi mea e pili ana i ke kumu i kau hewa ia ai ke kukui o Kaimuki i kekahi po o kela mau pule i hala aku nei. He kumu keia e maopopo ai aole noloko o ka lalau a malama paee paha o ke kahu malama ke kumu i kau hewa ai ke kukui, aka, no ke kuhihewa maoli no; a owai hoi ka mea e kuhihewa ole ana i ka lele mai o kela kukui iluna. Ua noho mai o Keahiaka (k.) ke kiai o kela kula mehameha a panoa no hoi, ma ia oihana i ka la 4 o Ianuari, M. H. 1858, a i ka Ianuari la 4 i hala iho nei, o ka piha ana ia o na makahiki he 17. Ua ulu a lehulehu kona ohana ma ia wahi; a hiki mai i keia la, ke noho nei oia me kona makemake ia e kona haku hana. He kakaikahi paha na kanaka e like me keia. Kupono ke kapaia ia o "Ka Adimarala o ka Papu Kaimuki."