Ka Lahui Hawaii, Volume I, Number 47, 18 November 1875 — Page 1

Page PDF (938.62 KB)

KA LAHUI HAWAII.
"Ua mau ke Ea o ka Aina i ka Pono."
BUKE I.}  HONOLULU, POAHA, NOVEMABA 18, 1875.  {HELU 47.

KA NUPEPA KA LAHUI HAWAII.

          He pepa i hoopukaia i kela me keia he besdoma no na Ohana a me na Ekalesia Hawaii; he mea kokua i ka noho pono ana o na ohana, ka maluhia o kanaka, a me na pomaikai kino a uhane o ka Lahui Hawaii. "Aole paonioni; aole haanui; aole hikiwawe ka huhu; aole noonoo ino."
          HOOKA HI DALA ka uku no ka pepa no ka makahiki hookahi. Hapa makahiki, Hapalua.
          E hoouna mai i na leta no KA LAHUI HAWAII ia H. H. Paleka, Honolulu, Oahu.

Leo.— River of Thy Pleasure.
River of Life, p. 54.

1 Ma ka muliwai oluna
Kau a mau kuu lia nei,
A iini no e inu
I kena'e kuu makewai,
Ma ke kae omao a olu
Ke nana'ku nei no au
Ma ia muliwai oluna,
Ina inu ola mau.
Cho. —Aia hui ma Edena
Ae ia mai e inu ae
Ma ka muliwai oluna,
Inu no a mau loa'e.
2 Ma ka muliwai oluna,
Hiki i na hoahanau
Ke ku ae a inu, inu,
Inu no a ola mau.
Ma na kahawai olalo,
O na lea o ke ao,
Ina ku a inu wale,
Inu no a make mau.
Cho —Aia hui ma Edena, &c.
3 Ma ka muliwai oluna
Holo e na kamalii;
Lohe i ka leo hea,
Waiho i na lea nei;
Inu i ka wai oluna,
Waiho i na wai oonei,
Wai mulea, awahia,
Inu i ka wai maikai.
HAWAII.

HE MOOLELO KAAO
NO KE
KEIKI ALII NIEDA!
KA PUUWAI LIONA O KE AUPUNI O KONA
MAKUAKANE
KE ALII KA MOI LABODA!
A ME KE PIO ANA O KE
KUPUA GOGONA LAUOHO NAHESA!
He Nanea no na Au i Hala.—Helu 20.

          I KE ALA ana o Badasa mai ka moe ana, ua haalulu kona kino holookoa no ka pihoihoi, a ua pulu kona mau papalina i ka hou. Kau ae la kona mau lima i ka lae, a me ka leo i piha i ke aloha i pane ae ai.
          "Auwe ka minamina! He mau tausani ka minamina. Heaha la ko'u mea i ae ia mai ai e hiamoe a hoike ia mai hoi keia mea weliweli. He mea nui, a ua ake mau hoi au e ike i na helehelena aloha o ka'u keiki a me kona makuakane; aole nae me na mea hooweliweli o keia ano. Ke hauoli nei au no ka lanakila ana o ka'u keiki maluna o kona enemi a me ka huli hoi maalahi mai; a ke ike nei hoi au i ka hoihoi o ko'u puuwai no ka ike hou ana aku i na hiohiona o ka'u kane, a me ka hoomaopopo iho ua hoomau ia kona ola kino; aka, me ke kaumaha luuluu au e hoomanao ae nei i ka wai koko ulaula o kela palapala, a me na moolelo luku o ka hooweliweli. Ua hana ino ia mai au, aka, aole ia he mea e inaina ai, no ka mea, ma kahi o ke ino, e haawi aku i ka maikai, a ma kahi o ka enemi e haawi i ke aloha. Ke noi ae nei au me ko'u puuwai a pau imua o ka mana kiekie o na lani, e ae mai i ko'u lanakila hou ana, ke hewa ole au imua o ko ke ao, a e hui hou me ka'u mau aloha, a e hoohala ae nae i na luku ana a me ka hookahe koko. E hoopau i ka inaina o ko laua mau puuwai, a e hookomo aku i ke aloha."
         
I ka puka ana o na olelo hope loa mai ko Badusa waha aku, hemo mai la ka ipuka, a komo hou mai la ke kiai no ka hoopiha hou ana i ka pika wai, a waiho iho la he mau papaa barena maluna o kahi pakaukau uuku e ku koke mai ana ma ko Badusa aoao. E like no me ka mea mau, ku ae la ia a maloeloe, kau aku la kona mau maka mohaha maluna o ke kiai, a pane aku la, "E ola ka Moi."
          He manawa loihi a kawa ka i hala hope aku mai ko Nieda haalele ana iho i kona makuahine aloha, a hele auwana aku la ; a pela no hoi me kona makuahine. E like me ka loihi o ka manawa o kana keiki i nalo aku ai mai kona mau maka aku, pela no ka loihi o kona noho ana iloko o ka inea, he paahao na ka Moi puuwai eleele. Ua nalo aku la kona mau helehelena, nalo ka mohaha onaona o kona mau papalina palupalu, nalo ka nui maikai o ke kino, nalo kona leo hoalohaloha, a nalo pu me ka Moiwahine Badusa. Ma kahi o kona kino nui a ui o na la mamua, he mau iwi wale no koe, a i paa wale ae no i ka ili. Ua ano e kona kino holookoa, a ua hoomaka ka paa ana o kona mau maka i ka punawelewele. Auwe! Aloha wale ia! E oiaio ana anei ka olelo a kela palapala ma kona hoole ana aole ka e ko ka makemake o keia Moi? Ma ka nanaina a ma ka hoomaopopo ana iho, ua aneane e hala ka manawa. Ua komo mai keia mau manao kanalua iloko o Badusa ; a oiai e uwe ana iloko iho ona no kona ike hou ole i kana keiki a me kana kane, aia hoi, i kekahi la, ua hoopuiwa ia ae la kona puuwai, a naka kona kino mai luna a lalo. Ua komo mai la maloko o ka manoanoa o na paia o kona rumi, he leo uwa nui, me he la ua puni ka lewa luna i na pohaku wawalo o ka hekili, a e naka ana ka honua holookoa mai o a o, a nakulukulu ma na paia o kona keena pouli. "He oiaio anei o ko'u hopena keia? Ina pela, e hoomaikai ia na lani," wahi a ka Moiwahine paahao.
          Ua pono keia lohe ana o Badusa i keia mau leo nui wawalo a ano e ; no ka mea, o na leo hauoli ia o ka lehulehu holookoa, e uwa ana, ae, e hauoli ana iloko o ka pihoihoi nui. No ka mea, ua komo mai la ke keiki alii Nieda maloko o na kaiaulu o ke kulanakauhale. Ae, eia o Nieda ke hele awiwi mai la, a mahope mai o kona mau kapuai wawae i ukali mai ai ka lehulehu, a holo aku la ka lono, e lawe emoole ia ana e na eheu ahailono o ka welelau kehau makani, a komo ana iloko o na hoomanao ana o kela a me keia puuwai pakahi ma na kihi a pau o ka aina. He manawa pokole, ua piha, a hookeke na kanaka o ke kulanakauhale ; ua ano e na hiohiona o na mea a pau, a ua piha hoi i ke aloha no Nieda a me kona makuahine.
          [Ke noi ia aku nei ka oluolu a me ka lokomaikai o na makamaka, e hookaulua iki iho maanei, a e hoi hou kakou ia Nieda, oiai, ua paa kona makuahine maloko o ka rumi paahao, a ua maopopo hoi ia kakou ke ano o kona noho ana malaila, a me na inea o ka hoomanawanui ana iloko o na la ehaeha loihi wale o kana keiki i nalo aku ai.]
         
I ka pau ana o na olelo aloha mawaena o Nieda a me kona hoa alo anu kehau hui o na kuahiwi e ku mamao mai ana a me na ululaau waoakua o ka aina malihini ; ua komo koke mai la no ka manao iloko o Nieda e huli hoi koke aku, a pane aku la ia Babela, "Ano, e hoi aku au, a me a'u ke makemake nei au ia oe e hoi pu."
          "Ua olelo au, aole loa e hoole i kou makemake, aole i kekahi mea hookahi au e noi mai ana imua o'u e kuu hoa'loha oiaio, aka, o kou noi ana mai ia'u e hele pu aku me oe, ke noi aku nei au i ka oluolu o kuu haku opio, e kala mai ia'u, a e ae mai e noho iho. O ka ululaau, ma na puu a me na kualono o ka aina nei, ko'u home a me kuu kaikuahine aloha no na makahiki he iwakalua a oi, a ua komo ke aloha iloko o maua no ko maua home kuahiwi nei."
          "Alia! Alia! Malalo iho o ka la, aole oe e noho, aole hoi me kau kaikuahine, aka, e hele pu aku kakou, a e hoi pu mai no. Ano, e kii aku oe i ko kaikuahine, a e hele pu kakou a e lawe mai i kuu makuahine."
          "O ka mea i holo ia oe, ua holo ia'u, aka, e pono paha e noho no ko kaua kaikuahine, no ka mea, e hele mai auanei ka poe auwana a nalowale iloko o ka noe o ke kuahiwi, a aole hoi ia e haawi ai i ke kokua, a he minamina no hoi au i ka hoike wale ana aku no i kona nani maloko o ke kulanakauhale."
          Ku ae la o Nieda a nana aku la i kahi o ke poo Gogona e waiho ana, a me na maka kaumaha i pane mai ai i kona hoa, "E Babela, ua hala, ua hala ke poo, a ua hala pu me ko'u mau luhi a me na hoomanawanui ana." A i ka ninau ana mai o Babela, ua hai aku la i ka moolelo piha.
          "Mai pio ka manaolana," wahi a Ba bela. "Ua imi aku la ko'u mau nowelo ana a ua loaa. Ke ike nei au, oiai oe e pauhia loa ia ana oe e ka hiamoe, aia hoi, ua hoea mai la kekahi o na kino kaikamahine o ua Gogona nei, a lawe aku la i ke poo. Ano, aole no i kaawale loa aku."
          Huli ae la ua o Babela, a kuhi pololei aku la kona lima maluna o ke kuahiwi hauliuli e ku mai ana, "aia la," wahi ana "ke pii ae ala, e noho oe e hoomaha i kou mau maluhiluhi, a e kii aku au," a me keia mau huaolelo i nalo emoole aku ai o Babela malalo o na laau, a noho iho no o Nieda mahope nie me ka manao kahaha.
         
I ka aneane ana o ka la e huli makai a oiai hoi o Nieda ua haule hou iho iloko o ka hihio hiamoe alua ana, o ko Babela huli hoi ana mai ia me ke poo o ke Gogona. Ua hahai hele aku la ia mahope o ka meheu, a ua loaa iluna o ka puu. Ua haawi mai la ka wahine ui opio i na huaolelo hoowalewale a ka maalea, aka, me ka maalea no o Babela i pale aku ai. "E hele oe i kou wahi i hoea mai ai e ke ino hoowalewale," wahi a Babela i pane aku ai i ua kaikamahine nei, "Aole keia o kou honua, no makou keia, a aia kou me ko na uhane o ka po ma kela aoao o keia ola ana. No ke aha la oe i hele mai ai e hoolauwili wale i ko makou noho ana."
          "Ua komo ke aloha iloko o'u no olua e ke kanaka ui, aole au i makemake e e haumia ko olua mau lima ma ka hookaumaha wale ia e keia poo o ke Gogona lapuwale, a nolala, ua manao iho nei au e lawe aku a hoolei iloko o ka lua mimilo ma kela aoao o ka muliwai. Nolaila, ke noi aku nei au i kou lokomaikai, e ae mai ia'u e lawe aku a hoolei loa i keia mea lapuwale."
          "Ke makemake ia kou mau kokua e ka wahine maalea," wahi a Babela, "Alaila, e kahea aku no, aka, ano, aole oe i makemake ia, nolaila, e hele aku oe mai o'u aku nei, a na ka mana o ka lani e hoapono ia'u, a e hoopai aku hoi ia oe."
          Lalau aku la o Babela i ke poo, a nalo aku la ua wahine nei. Huli mai la ia a loaa kona hoa, a nai aku la i kahi moolelo pokole o ka wahine kino uhane i lawe aihue aku ai i ke poo o ke Gogona. I ka loe ana o Nieda i keia hooia iho la ia i na huaolelo a ke kaikamahine ana i haalele aku ai maluna o kahi mokupuni, no ka mea, ua hai mai kela, he nui na kino o ke kupua, a e hoao mai ana no e lawe aihue aku i ke poo o ke Gogona.
(Aole i pau.)

Pane ia S. W. Kanakaokawai.

E KA LAHUI HAWAII; Aloha oe:—
          Ua ike au ma kou Helu 44 o ka Buke I, i na haina a ke keiki o ka Ua Kanilehua, e olelo mai ana ua hemahema ka, ka buleta akahi, wahi ana.
          Auhea oe e ka makamaka, aohe pili pono o aku mau kuhikuhi, a he lalau loa hoi ko olelo ana ae nei, "ua hemahema," oiai, ina ua hiki ole no ma kekahi mau rula i olelo ia ma ka Moleanahonua, alaila, e lawe oe i kahi mau rula e ae a me kekahi mau hoakaka i kokua ia iho hoi e kou poo ike mea helu.
          Aole no au i mahalo i ka haina o ka buleta elua, oiai, ua koho wale oe mai ka haina mai o ka buke i kakau ia penei:—"The height of its diameter." Nolaila, aole i loaa ia oe ka hana. Owau no me ka Mahalo,
J. E. HART.
Wailuku, Maui, Nov. 5, 1875.