Ka Lahui Hawaii, Volume I, Number 48, 25 November 1875 — Page 1

Page PDF (981.02 KB)

KA LAHUI HAWAII.
"Ua mau ke Ea o ka Aina i ka Pono."
BUKE I.}  HONOLULU, POAHA, NOVEMABA 25, 1875.  {HELU 48.

KA NUPEPA KA LAHUI HAWAII.

          He pepa i hoopukaia i kela me keia he besdoma no na Ohana a me na Ekalesia Hawaii; he mea kokua i ka noho pono ana o na ohana, ka maluhia o kanaka, a me na pomaikai kino a uhane o ka Lahui Hawaii. "Aole paonioni; aole haanui; aole hikiwawe ka huhu; aole noonoo ino."
          HOOKA HI DALA ka uku no ka pepa no ka makahiki hookahi. Hapa makahiki, Hapalua.
          E hoouna mai i na leta no KA LAHUI HAWAII ia H. H. Paleka, Honolulu, Oahu.

LEO.
Ha rk! The Heavenly Music Ringing.
River of Life, p. 26.

1 Hamau, ea! he kani lani
Ma ke kahakai mao ;
Mele lakou a hoonani,
Mele a hoomaikai mau.
Kani, kani, mau ke kani
O na leo maluna'e;
Hui koonei a pailani
I ka Haku e ola'i.
2 Kani, kani, e hookani
I ke aloha o Ie su,
Kona iho mai ka lani
I ke ao a noho pu ;
Kona make a nalo ana,
Kona moe a ala hou,
Kona pii ana'e iluna
Me ka lanakila no.
3 Kani, kani, mililani
I ka Haku ma ke ao,
Aia ma ka noho nani,
Noho oia a uwao.
Mana kona uwao ana ;
Kalaia no kakou,
Lilo i mau hooilina
No ke ola oia mau.
HAWAII.

HE MOOLELO KAAO
NO KE
KEIKI ALII NIEDA!
KA PUUWAI LIONA O KE AUPUNI O KONA
MAKUAKANE
A ME KE PIO ANA O KE
KUPUA GOGONA LAUOHO NAHESA!
He Nanea no na Au i Hala.—Helu 21.

          I KA PAU ana o ka Babela kamailio ana no na mea e pili ana i ka aihue ia ana o ke poo kupua. Ku ae la o Nieda a pane mai la, "E wiki, e awiwi kaua, oiai, iloko o ko'u moe hou ana iho nei, ua loaa hou iho nei no na hiohiona o ko'u makuahine ma ka hihio moeuhane, a me he la ma ka'u hoomaopopo iho, ua oi aku ka weliweli a me ka ehaeha o kona ano a me kona kulana i ko ka'u ike mua ana iaia ma ka moeuhane. Nolaila, e wiki kaua."
          Huli ae la ko laua mau alo ma ke ala e huli hoi aku ai, a hoomaka aku la na wawae i ke auau. Hala mai la na kula, pii aku la a iho ma na awaawa, a he mau la wale no ko laua nei hele ana, hoea ana iloko o ka ululaau, kahi hoi a laua nei i hui mua loa ai. Hele pololei aku la a noho iho la malalo o ka olu o na lau nahele, ma ka aoao o ke kuahiwi a laua nei i noho pu ai. "Aloha oe, aloha ko kaua hui hou ana e ke kahawai wai huihui o ka malu waokele nei. Ua haalele iho wau ia oe e nawe malie ana, a ke hui hou nei kaua me ka mau no o kou nawe ana. Ua haawi aku au ia oe he ukana e lawe aku i kuu aloha i kuu makuahine, no ka'u huakai hele, a ke noi hou aku nei au ia oe e lawe hou aku i ke aloha imua ona no na mea e pili ana i ka'u huakai huli hoi. E hai aku oe, eia mai au ke awiwi aku nei e like me ka hiki, a ina paha he mau eheu manu ko'u, ina ua hui mua me ia." Aole i pau pono ka ia nei mau huaolelo, pae pono ana i kona mau pepeiao mai ka wekiu welelau loa o na laau ka mele lea o na manu. Paa ae la o Nieda i kona mau lima ma ka umauma, a kulu liilii iho la na waimaka ma kona mau papalina pua rose. "Ae! Ae!" wahi ana, "Ke lohe nei au i ko oukou mau leo kahea, a e hooko koke no au ano."
          Ku ae la, a ku pu ae la hoi me Babela, a mamuli o ko Babela lohe ana i kana mau huaolelo, ua hui pu aku la na koni ana o kona puuwai me kana aikane, a kulu pu iho la na waimaka. Pii aku la laua maluna o ka puu kiekie, a i ka hoea ana iluna, ike aku la i ka waiho mai o ke kulanakauhale. Me ke ano puiwa o Nieda i ku iho ai, a pane mai la, "Auwe! E kuu hoa'loha, ano ke hoomaopopo nei au i ka nani o na mea a pau, a ke ike nei hoi au i na hiohiona o ke kulanakauhale a'u i haalele iho ai mahope nei, me kuu makuahine aloha i na la i au wale aku la, a ke mau nei ka nani o na mea a pau, koe nae ka nani o ko maua home. Ma kahi o ka nani a me ke kukilakila a'u i haalele iho ai, ke ike nei au, he ano uhi kanikau kona nanaina, a oiai au e hoomaopopo nei ia mea, ke hoomaopopo pu nei au i ke koni o ko'u puuwai, a ano powehiwehi ka ike o ko'u mau maka. Ke hele mai nei a wela oloko, a ua ano pouli na mea a pau. Auwe! He oiaio, ua loohia ia ko'u makuahine aloha me kekahi pilikia, a ma ka mana o na lani, e paio ana au ia pilikia a hiki i kona lanakila ana, a he make ka hopena." Me ka leo haalulu ano pihoihoi inaina o Babela i pane aku ai, "E kuu alii, kuu haku opio, ma ke aloha o na lani owau pu me oe a hiki i ka lawe ia ana aku o ke ola."
          Iho aku laua nei me ka awiwi ma ka aoao o ua puu nei i kokoke i ke kulanakauhale, a i ka hiki ana i ka honua, ua hoonoho ia iho la o Babela me ke poo o ke Gogona maloko o kekahi ana, a hoi mua hookahi aku la o Nieda, a hiki i kona wa e kii ia mai ai, me ka hoohiki mua no nae o Nieda, aole e hoohala i ka hoouna mai i kana aikane.
          Hele aku la o Nieda a komo ana iloko o ke kulanakauhale, a o ke kanaka mahiai i ike mai iaia nei, ua hoomaopopo mua iho la no ia, a holo mai la me ka mama a ku ana imua oia nei, a me ka leo pihoihoi i pane mai ai, i kona wehe ana ae i kona papale a kunou hoomaikai mai la, "E oluolu mai i kau kauwa nei, e ninau aku, oiai, aohe kanaka e ae i like ke kulana a me na ano a pau o ke alii a me ke koa e like me Nieda ke alii opio o ka aina mamao, aole anei oe o Nieda ke keiki a ka Moi Laboda?"
          "Aole au e hoopunipuni e ka makamaka,—ae, owau no o Nieda e ku aku nei imua ou, a heaha la kou makemake?"
          "E kipa maloko e kuu alii, e paina, e like me ka mea hiki i kau kauwa nei e haawi no au ; a oiai ke ike nei au ua hoi nele mai nei, a aole hoi ke kauoha a ko makou Moi, alaila, o kou make ka hopena, nolaila, na'u oe e huna, na'u e malama, a ke hoohiki nei au, o ke kanaka e hoeha ana ia oe a hoopilikia—ae—o ka mea e kau ana i kona lima maluna ou e kuu alii—E make koke oia, a na na holoholona o ka honua me na manu o ka lewa e haehae i kona kino. Ano e komo oe, a e hooluolu, a e hai aku au i ka moolelo o kou makuahine aloha, mai kou haalele ana iho iaia mahope nei me ka puuwai kaumaha."
          "He mau tausani lehulehu ke aloha nou e ka makamaka, aka e kala mai ia'u, oiai i na o oe ma ko'u wahi, a pela ka pilikia o kou makuahine, aole paha oe e kali ana no ka hooluolu, oiai oia e noho ana iloko o ka inea. Aloha oe he nui loa, e hui hou ana kaua mahope." Me ke kali ole mai o Nieda, ua hele loa aku la ia.
          Mamua o ko Nieda komo ana aku iloko o ka waena o ke kulanakauhale, ua hiki e aku la ka lono mai ke kanaka mahiai aku, a puni ke kulanakauhale, a hoea aku la ma na pea o ka aina. Piha u ke kaona i na makaainana, a ua pouli ka lewa i ka wawalo o na leo. (Ke hoomanao ae na poe heluhelu ; o keia ka leo wawalo halulu a Badusa i lohe ai iloko o kona keena paahao, a kuhihewa ai o kona hopena.)
          "E ku! E ke alii opio, e kipa mai!" "E ola o Nieda!" "Imua, a o makou me oe, e ke koa wiwo ole!" O keia iho la na leo a he lehulehu wale aku a Nieda i lohe ai ma kela a me keia aoao o na alahele i kona komo ana aku iloko o ke kulanakauhale, aka, aole oia i pane leo aku. Me kona papale e paa ana i kona lima, e kunou aloha ana kona poo ma o a maanei, ua hele pololei aku la ia a ku mawaho o ka ipuka pa o ka hale alii. Ua komo aku la ke anu maeele o ke aloha iloko o na puuwai o na kanaka, me ka manao ua hoi nele mai o Nieda, o ka make kona hopena, a ua makaukau lakou e kokua iaia, no ka mea, ma ko Nieda mau ano a me ka hana aloha a kona makuahine, ua aihue ia aku la na iini o ko lakou mau puuwai a pau mahope o laua.
         
I ka hoea ana o Nie da i ka ipuka o ka pa alii, ua piha aku la a hooheke na kanaka mahope ona, me ke ake nui e komo pu aku iloko, aka, ua huli mai la o Nieda a pane mai la me ka leo oluolu, "E na makamaka o'u a me ko'u makuahine aloha, ke oni nei na io, a ke koni nei hoi na aa-koko o ko'u kino holookoa mamuli o ko oukou hoike laulaha ana mai i ko oukou aloha, a ke lawe mai nei au ia aloha i kapa hoopumehana no ka huihui o ko'u puuwai i ka hoomanao ae i na inea o ko'u makua, aka, me keia mau mea a pau, he mea hiki ole ia'u ke uhai i ka mea a ko'u mau makua i ae mai ia'u, nolaila, ke noi aku nei au ia oukou, e oluolu mai, a maanei no ku iho. Owau ka mea manao e hai aku imua o ko kakou Moi, a pau ka'u, alaila, e hui hou no kakou. He mea makehewa ia oukou ka hoao ana mai e kapae i ka'u noi, no ka mea, e like me ka oiaia o ko'u hoopuka ana aku nei ia mau huaolelo, pela no ka oiaio o ko'u manao, a aohe mea hookahi a lehulehu aku nana e hookuemi hope a wawahi paha i ka paa o ko'u manao."
          Iaia e kamailio ana, ua meha ke anaina holookoa, a aohe poo papale ma ko lakou hoike ana mai i ke aloha. I ka pau ana o ke kamailio ana a ko kakou alii opio puuwai kupaa a hoomanawanui no hoi, ua noho like iho na mea a pau, a me he la ua hoea i na hora liula wale o ke aumoe ka ua mea o ke mehe. Huki mai la o Nieda i ke kaula o ka bele kahea koa kiai, a lohe ia aku la ka leo kalakala o ke koa kiai maloko i ka ninau ana mai, "He enemi a he hoa'loha, owai oe, e hai mai ano." "He hoa'loha i hoolilo ia he enemi, o Nieda!" wahi a ke alii opio me kona leo ano mau o ka wiwo ole. I ka lohe ana o ke kiai i keia leo a me na haina o kana ninau, ua haawi emoole ia aku la ka lono imua o ka Moi. "E hookuu mai iaia," ke kauoha i loaa mai mai ka Moi. Wehe ia ae la ka ipuka, a komo hookahi aku la o Nieda me ka oni ole a pane leo ole mai o kekahi mea mawaho. Me ke kino pololei o Nieda i komo aku ai, a pani ia mai la ka puka mahope ona, wehe ae la ia i kona papale, a hele pololei aku la imua o ka Moi e noho mai ana me ka makaukau e kamailio pu me ia nei. I kona hoea ana aku imua ona, kunou aku la ia me kona ano mau he hoehaahaa, me ka mau no nae o ke kau no maluna o kona kino holookoa na ano a me na hiohiona alii kiekie, a me ke kulana o ke kanaka koa a wiwo ole no kekahi mea malalo iho o ka la. I ka ike ana mai o ka Moi a me kona mau hoa alo alii i ko ia nei hele nele ana 'ku aole hoi ke poo o ke Gogona, ka mea i kauoha ia, ua piha ae la ko lakou mau puuwai i ka hauoli, a puka mai la na mino aka hoohenehene ma ko lakou mau papalina. Aka o Nieda, hau aku la kona mau maka uwila i hele a wena me ka inaina maluna o lakou a pau, me ke ku pololei a maloeloe o kona kino nani lua ole.
          "He oiaio anei," wahi a ka Moi me na ano henehene o ka manao ino a pau maluna o kona helehelena," O kahi kanaka no keia a'u i hoouna aku ai ma ka huakai imi i ke poo lauoho nahesa o ke kupua Gogona i na makahiki i hala ae nei?" Mamua o ka loaa pono ana i na kanaka o ke alo alii ka manawa no ka pana ana ae, ua puka aku la ka leo kalakala ano koa o ke keiki alii Nieda i ka pane ana aku.
(Aole i pau.)