Ka Lahui Hawaii, Volume I, Number 48, 25 November 1875 — Page 2
KA NUPEPA KA LAHUI HAWAII
HONOLULU, NOVEMABA 25, 1875.
I KEKAHI o na la o ka pule i kunewa hope aku la, ua hookolokolo ia kekahi hihia imua o ka Lunakanawai Hoomalu, no kekahi o na alii o ka moku okohola Conelius Howlan d , i hoeha i kekahi kanaka Hawaii ma ka la 16 iho nei, a na ia hihia i kahea mai i ko makou mau hoomanao no na hana ino a kekahi poe alii moku okohola i na luina Hawaii. O na hihia kuee mawaena o na alii moku a me na luina; aole no ia he mea hou, a o ke ala ana o na haunaele a hoomaka ka lawelawe lima ana, he mea ia i kamaaina, aole iloko o keia mau la wale no, aka he moolelo weliweli mai kahiko mai.
Aka, o keia kamaaina ma keia mau ano kuee, aole ia maanei, aka ma na aina e, a he kakaikahi loa mawaena o kakou nei. Nolaila, aole no ia kakaikahi ana, a ano malihini mawaena o ko kakou nei mau oiwi aukai, e ae aku ai kakou e hoomau ia me ka hoao ole ana e kinai, ina he mea hiki ; aole pela ko makou manao, aka, e hoomaopopo koke ia ke lohe ia ia mau ano kuee, a e hoao ia e kau aku ka hoopai kupono maluna o ka mea hana hewa.
Ua lohe makou no kekahi makamaka Hawaii, oiai maluna o kekahi moku okohola, ma kahi mamao loa he mau tausani mile ke kaawale mai kona one hanau aku ; ua ala ae la kekahi wahi haunaele mawaena ona a me na alii o ka moku, a mamuli o ia kuee, ua lawe ae la na alii o ka moku i ka mana, a kau ia ae la maluna o na i-a me ka paa o ke kaula ma na lima, a lewalewa ke kino. Ua kau ia ia a hiki i ka uliuli ana o ka ili, a aneane e pau ka ike ; a i kona kuu hou ia ana iho i ka oneki, ua aneane e haalele mai ka hanu, a ua nawaliwali hoi kona mau ami. He nui na ano hoopai a na 'lii moku maluna o na luina, aole o keia wale no, aka, i ko makou lohe ana i keia, ua komo ka weli i ko makou houpo, a piha hoi i ke aloha kaumaha ano kumakena.
Ke manao nei makou, he mea pono no i na alii moku ke kau ana i na kanawai a me na hoopai kupono maluna o na luina, oiai, he mau malama ana ia i ka maluhia o ka moku, oiai maluna o ka waena moana, aka, o ka hoopai ana e like me keia, o ka hooi ana aku ia i ka manao apono o ke kanaka, a kue hoi i na kanawai o ke Akua. Aole keia he hoopai ma ko makou manao, aka, he hoomainoino maoli no i ke kino a me ke ola o ka io kanaka hookahi.
Ua hoea mai nei keia moku i ko kakou awa nei, a ke noho nei keia kanaka. Eia ka ninau:—"Ua pono anei keia hana?" Ma ko makou noonoo akahele ana, aole loa i loaa ia makou ke kumu e ae aku ai ; aka he hiki ia makou ke hoopiha i na kolamu o ka kakou pepa nei me na kumu kupono e hoole aku ai. A me ka hopo ole no hoi, ke hoike nei makou i ko makou manao paa, aole no ka pono wale no o na luina Hawaii, aka no na luina a pau e holo aku ana, a e kipa mai ana paha, ma ko kakou awa kumoku nei, "he mea pono i ko kakou mau luna aupuni e imi a e hooikaika hoi i kumu paa e pau ai na hana hoomainoino o keia ano maluna o na moku." E kamailio hou aku ana no makou ma keia kumu.
Ua hai mai ko makou makamaka, oia o S. Kaulahea o Kapalama ma kana leta i kekahi mea hou, a penei no ia: Eia ma Honolulu nei kekahi moa i hanau ano kupanaha mai, he ekolu wawae, elua hope, hookahi nae wawae loihi ma ka akau, a o ka wawae hema he muumuu, a o ke kolu hoi o ka wawae, pili wale mai no mahope. A o ka mea nana keia moa he Paniolo, ma ewa o ka pa o Keoni Miki.
LUNALILO.
O ka Poalua i kunewa hope aku la, oia ka la i hoihoi ia mai ai ka Moi make nona keia inoa maluna ae a waiho ma ka ilina ma Kawaiahao. O keia la, he la i ike ole ia ma Hawaii nei mamua ae, a e poina ole ia'i hoi no ka wa loihi. I ke kakahiaka, ua oili mai la na kukuna o ka la me kona nani lua ole a hohola ae la i kona malamalama me ka molale malie maikai a puni na kihi o ke Kapitala nei. Mamua o ka hoea ana aku o ka manamana kuhi hora o ka uwati o Kawaiahao i ka hora 10, ua hoomaka ka ike ia ana'ku o ka haiamu ana mai o na kanaka ma na kikee alanui, a i ka hiki ana i ka hora o ka hoomakaukau ana no na mea i manaoia no ka la, ua ulumahiehie ke kaona me ka lehulehu o na kanaka.
I ka hora 1 o ke awakea, aia hoi, me ka emoole, ua oili mai la na ao panopano hakumakuma mahope mai o na puu, me he la i hoea mai mailoko mai o ko lakou mau lua huna, a i ka wa pokole loa, ua hohola ae la ka pouli ma na paia o ka lewaluna, a ano kuihe ka manao o ka lehulehu, no ka mea, ua hoike mai la na ouli i na hiohiona o ka ino. Aole no i liuliu iki ke kali ana, he manawa wale no, a hoomaka mai la ka anapa ikaika o ke ahi uila, a hoholo ae la ka leo nakulu nakolo paapaaina o na pukuniahi hekili leo nui o ka lewaluna, a haule mai la na paka ua waimaka o na ao polohiwa a Kane, a auau iho la ke kulanakauhale alii i na omaka wai ua o ka hooilo, me ka ikaika a me ka amaamau o ka uila, ka hekili a me na paka ua i haule mai ai, aka, i ka hoea ana i ka hora 3 o ka auina la, ua mao ae la. A poha hou mai la na kukuna o ka la me kona nani a pau.
I ka hora 3½, e iho mai ana he huakai nui mai ka uka iu mai o ka Ilina Roiala, ua haawi aku la i ke aloha i kona mau hoa moe o ia hale i piha me na hoomanao eehia ana a Hawaii, a manele aluaia mai la ka olowaa home hope loa o ka Moi Lunalilo ; no ka waiho ana ma ka ilina i hoomakaukau ia e like me kana kauoha, "E moe pu au me na makaainana."
He kaoo makaainana nui ka i ukali aku, i hoomaka mua loa ia e na koa hiehie a nani no hoi o ka Puali "Haku Alii Opio Ponoi," malalo o ke alakai maiau ana a ka Mekia C. T. Gulick. Mahope koke mai o lakou he mau Kahili Nui a me na kahili liilii, a mahope mai oia mau hailona o na alii o Hawaii, e nee malie aku ana ke kaa uhi eleele me kana ukana. Mahope aku, maluna o ke kaa o ka hoahanau Moi e noho u nei nona, i ukali hope loa aku ai kona luaui makua, i hui pu ia'ku hoi ma ia ukali aloha hope loa ana e ka hoahanau Alii Hooilina Moi o Hawaii, ka Puuku o ka Moi, Hon. F. W. Beckley mahope mai, a i panaiia mai mahopo loa e ka lehulehu.
I ka hiki ana i ka ilina, a mamua koke iho o ka ike hope loa ia ana o kona olowaa e ka lehulehu i uhai hele mai; me he ahi kaolele la ka anapa hulili o ka uila o ka owaka ana mai ; a i ka luai ana mai o ka ipu hekili i kona leo paapaaina o ka inaina maluna o na papalina o ka ili honua, ua ano nakulukulu na mea a pau, a holo ae la ke anu, a hoike mai la i ka eehia o ka manawa maluna o na hiohiona o ka lehulehu holookoa. Hapai malie ia ae la ka olowaa i hoonani ia, a komo aku la iloko o kona hale, a waiho iho la no no ka moe loa ana o na kau me ka pule. Alawa hou aku la ka lehulehu no ka hope loa, a huli hoi mai la, a noho aku la o LUNALILO I., i ka home a kona puuwai i iini ai, me na kahili hailona ma kona mau aoao. Aloha ia! "E maluhia kona lehu."
Ano, ua hai ae la makou i ka moolelo o ka manele ia ana mai o ke kino lepo o ka Moi Lunalilo mai kahi i hoolewa mua ia aku ai, a ke manao nei makou, e kamailio a e hoakaka hoi i ko makou manao ma keia mea he hoolewa papalua ma keia hope aku; no ka mea, ua lohe pinepine makou, a ua ninau ia mai no hoi no ia mea.
Ka nele o ko kakou mau Ekale sia.
Ua lohe pinepine kakou iloko o keia makahiki no ka hana kupaianaha o ka Uhane Hemolele ma na aina e—ma Enelani a me Amerika Hui. Aole i pau ia hana, ke hele aku nei no imua. Ia kakou nae e huli ae ai a nana pono i ko kakou nei wahi poe aina, ua maopopo ko kakou nele. Aole i hana nui ka Uhane ma keia paeaina iloko o keia mau makahiki elua i hala iho nei. Maanei no ke Akua, a eia no kana poe kauwa, a me na oihana a kona ekalesia ; a ke hana ia nei no kana hana. Aka, aole anei kakou i nele i na hana nui kupaianaha, kamahao o ka Uhane? Pela ko'u manao.
Ua kamailio nui ia ke kulana o ko kakou mau ekalesia. Ua ninau ia, pehea e pono ai? Pehea e nee aku ai ka hana imua? Pehea e ikaika ai na ekalesia nawaliwali? Pehea e ulu hou ai ka hana Kula Sabati? Pehea e pau ai ka pilikia o na kahu a me na pilikia e ae o na ekalesia? Ua imi paha kekahi poe a ua ane pauaho. Ua pono ka imi, ka hooikaika, aka, aole pono kakou ke paupauaho. Eia no ka Uhane o ke Akua ma ka puka e kali nei. E hoolohe i kona leo, a oia keia, "Ke ku nei au ma ka puka e kikeke ana ; ina lohe kekahi i ko'u leo, a wehe i ka puka, e komo aku au i ona la, a e ai pu au me ia, a oia pu me a'u." O ka olelo keia a ka Mea nana ka hana, a nana no hoi i olelo, "Aole mea iki e hiki ia oukou ke hana, ke ole wau."
Ke hai aku nei au ia oukou, hookahi wale no haina o ka ninau, pehea e ola ai na ekalesia o kakou? a oia no keia : Ma ka launa ana mai o ka Uhane o ke Akua me lakou. Ina e haawiia mai ka Uhane maluna o keia lahui kanaka, ina e ae aku ka lahui i ka Uhane e hana mai i kana hana, alaila, e ike auanei kakou i ka hoola ia o na mea he nui loa. O ka pomaikai i haawi nui ia mai i ko na aina e, ua makaukau no ia no ko Hawaii lahui, ke makemake lakou.
Pehea e loaa ai ia kakou na pomaikai o ka Uhane Hemolele? E hoolohe i ka ke Akua, a e noi. Oia ka haina o keia ninau. Aole ke Akua e hoolauna aloha mai me ka poe hoopaakiki i ko lakou naau mamuli o na hana hewa. E hookaawale aku i na hana ino, a me na manao hewa mai loko aku o ka naau, a e noi pu i ke Akua e panai mai i kona Uhane ma kahi o ia mau mea, a e ike no oukou aole e nele. "Pomaikai," wahi a Iesu, "ka poe maemae ma ka naau ; no ka mea, e ike lakou i ke Akua." Ua makaukau keia pomaikai no ka poe makemake. Ina i makemake keia lahui e ike i ka hoola ana o ke Akua, e hoolohe i kana olelo a e noi, a e ike no lakou. Ina makemake ko kakou mau ekalesia e ola, e hana ia mea hookahi, e hoolohe, a e noi, a e ola no. Ina makemake ka mea hookahi e ola, e hele mai oia ia Iesu ano, e lawe i kana olelo, e malama i kona makemake, e noi a e ike no ia i ka mana hoola o ke Akua iloko ona.
"Kuhikuhi mai la oia ia'u i ka muliwai o ka wai ola, a akaka e like me ke aniani, puka mai la mai ka nohoalii mai o ke Akua a o ke Keikihipa." "Ke olelo mai nei ka Uhane, e hele mai. A e olelo hoi ka mea lohe, e hele mai, a o ka mea makewai la, e hele mai. A o ka mea makemake, e lawe wale ia i ka wai o ke ola." O ka olelo hoolana aloha keia a ko oukou Makua i ka lani. PALEKA.
Kawaiahao, Nov. 22, 1875.
He moolelo no Paulo.
I k a la mua o ko Paulo ma hele ana laua o Sila, ua hiki aku la laua i Amepipoli, aneane kanakolu mile ka loa o ia wahi ma ke komohana aku o Pilipi. Ua aneane no hoi e like pela ka loa o Apoloneia, ma ke komohana aku o Amepipoli a hookahi no hoi la hele a hiki i Tesalonike ma ke komohana aku o Apolonia. O Tesalonike ke kulanakauhale nui o Makedonia, a me ke kulanakauhale nui o na kanaka ma ia okana. Ua kapa ia ka inoa oia kulanakauhale mamuli o Tesalonike, kekahi kaikuahine o Alekanedero ka Nui. No kona ku ana mawaena o Aderia a me Helepona ma ke poo o ke kaikuono o Teremai, nolaila i holomua loa ai oia no na kuai a me ke kalepa ana, a i keia wa, oia no ka helu elua o na kulanakauhale ma Tureke i Europa. I keia wa nae, o Salonike kona inoa, a he aneane 70,000 ka nui o na kanaka malaila, he poe Iudaio kekahi hapa nui o lakou,—aneane 30,000 lakou, me na hale halawai he 22. I ka wa o Paulo i hele aku ai i ua kulanakauhale la, he hale halawai no kekahi o ka poe Iudaio malaila. Iloko o keia hale halawai i komo aku ai o Paulo, a ekolu Sabati ana i paipai aku ai ia lakou ma ka Palapala Hemolele. Ma ka Palapala Hemolele Iudaio ke kahua o kona kukulu manao ana ; a ma keia mau Palapala Hemolele no hoi i ao aku ai oia ia lakou ;—ka mua, o ua mea la i hai mua ia mai ai maloko o na wanana, oia no ka Mesia i kaulia ai ; (E nana Isaia 53) ka lua, mahope iho o kona make ana e ala hou mai no oia ; (Hal. 16 : 10 a me Oihana 2 :31) a o ke kolu, o Iesu no o Nazareta ka Mesia oiaio e hiki mai ana.
Ua nui loa ka poe i huli mai i keia ao ana a Paulo iloko o ka manawa pokole ; aka iloko nae o ka poe i huli mai, he poe kanaka e ka hapa nui loa mamua o na Iudaio. Oiai he uuku wale iho no na Iudaio i manaoio, aia hoi, he nui loa na kanaka e i huli mai, a me na wahine he nui o ke kulana kiekie. O ka hapa nui o na Iudaio, aole lakou i haalele i ko lakou mau manao kakali no ka Mesia e hiki mai ana, ka mea e lilo ana i Moi nui no ke ao nei a me ka lanakila ; a pela i hoowahawaha ai lakou i ka Mesia a Paulo laua o Sila i ao mai ai ia lakou ; no ka mea, aole no keia ao kona aupuni, (Io. 18:36,) aole no hoi o ka hoowahawaha wale ana o ua poe Iudaio manaoio ole nei i ka Haku ia Iesu ; aka kii aku no lakou a hoakoakoa mai la i na poe palaualelo,—ka poe kupono e hiki ai ke hoohaunaele—a hoohaunaele ae la i ke kulanakauhale a puni, a lele aku la i ka hale o Iasona, i mea e hopu ia ai o Paulo laua me Sila; aka aole laua maloko o ka hale ia manawa, a nolaila i pakele ai laua i ka hana ino ia e ka poe hoohaunaele.
No ko lakou hoomaau ia mai ma Tesalonike, ua haalele iho la lakou ia wahi no kekahi kulanakauhale e aku, e like me na kuhikuhi a ka Hoola (Mat. 10:23.) Hoouna aku la na hoahanau ia lakou ma Berea, he wahi he 50 a 60 paha mile ma ke komohana hema aku o Tesalonike. He poe Iudaio no kekahi maanei a he hale halawai hoi ko lakou. Komo koke ae la lakou nei iloko o ka hale halawai e like me ko lakou ano mau. O ua poe Iudaio o o nei, he oi ae ko lakou ano maikai mamua o ka poe Iudaio ma Tesalonike. Ua haalele ae lakou i ko lakou mau manao mua, a ninaninau pono mai i ka mea oiaio. Hoolohe mai no hoi lakou i ka ka lunaolelo ao ana, a huli i ka Palapala Hemolele i kela la keia la, e ike, ina ua kulike kana ao ana me ko ka Palapala Hemolele. Oia no ke alanui pololei ; a o ka poe e huli ana i ka oiaio ma keia ano, e loaa io no ia lakou ua mea la. Nui no ka poe i huli mai ma Berea, aole o na poe Iudaio wale no, aka, o na kanaka e no kekahi. Aole i maopopo ia kakou ka loihi o kona noho ana ma Berea; aka aole nae i loihi kona noho ana malaila e like me kana i makemake ai; no ka mea, i ka lohe ana o na Iudaio ma Tesalonike, e ao ana o Paulo i ka olelo a ke Akua ma Berea, ua hele koke mai lakou ilaila, a hoohaunaele i na kanaka, nolaila, manao iho la na hoahanau e pilikia ana ke ola o Paulo, hoouna aku lakou iaia i Atenai.
(Aole i pau.)