Ka Lahui Hawaii, Volume I, Number 49, 2 December 1875 — HE MOOLELO KAAO NO KE KEIKI ALII NIEDA! KA PUUWAI LIONA O KE AUPUNI O KONA MAKUAKANE KE ALII KA MOI LABODA! A ME KE PIO ANA O KE KUPUA GOGONA LAUOHO NAHESA! [ARTICLE]

HE MOOLELO KAAO NO KE KEIKI ALII NIEDA! KA PUUWAI LIONA O KE AUPUNI O KONA MAKUAKANE KE ALII KA MOI LABODA! A ME KE PIO ANA O KE KUPUA GOGONA LAUOHO NAHESA!

Vte R»nra no m Ah t KaU,—H«iii OIA NO keia e ke alii, a ke kali aku nei no kou makemake. A ina ua nelē oe i ka manao, alaila, o Nieda nei ka mea manao e hai aku, ke oluolu oe no ia mea.'' 41 Ha ! Ila I Mai hele mai me kau mau olelo ano hookoa." wahi a ua Moi noū 41 Aolo makou he poo hupo, aolo hoi i nele ia mea he koa. Ae, he manao ko'u, a ke kauoha aku nei au ia oe e kukuli mai, a e hoolohe i ka olelo kauoha o ke alo alii, a mai hookuli ke lohe oe.'* Ua liuliu loa o Nieda iioko o ka pa alii. a no ia mea, ua anopihoihoi ka man \o o na kanaka e noho mai ana me na puuwai hae mawaho o na ipuka pa, a loh<> ta aku ia na leo huliu, e kauoha mai ana i ua kiai e hai aku i ke kumu o

ko Niedd lohi loa. No ka ikaika loa o ke koi a ka lelmlehu, ua ae ia kekahi kanaka o lakou e koroo maln mai me ka lohe ole o ka Moi, a hoi hou aku me ka hai aku i kana mau mea i ike ai no na mea e pili ana ia Nieda a me ke kumu o kona lohi loa, a no ko hikou hooia ia ana aku e kekahi o lakou ponoi, ua ano maluhia hou iho la.

I ka puka ana mai o keia mau huaolelo ano hoouaukiuki aka Moi imua o Nieda, ua ike ia aku la ka pii ana ae o ka uja wena o ka inafina maluna o kona maa papalina mohaha, a hoike mai la ka ikaika o ka p uia o kona puuwai, ua paila ka hahana o kona keena inaina, a nie na maka oolea oia i haka pono aku ai i ka Moi, kau ae la kona lima akaa iiuna o ka lewa, a pane mui la : " Imua o ko na lani wale no ka'u lawe ana i ka hoohiki paa e kukuli iho ai, a aole hoi imua ou a imua paha o kekahi mea e ae maluna ae o ka ilihonua nei, koe ko'u makua, ka mea a ? u i aloha nui ai." " E hopu koke iaia a e lawe aku a haawi aku i ka haawina like me kona makuahine, me ka hoopaa hou ana i ke« kahi kaulahao nui raa kona a-i," wahi a ka Moi me ka ieo haalulu i pane ae ai i ka leo kauoha imua o kona mau kauwa. "Ma o ka mana o na lani, mai hoopa mai hookahi o oukou ia'u. ona lani ka palekaua o ke kanaka liewa- ole, a nana no e hoopai mai ike kanaka hewa. Ku aku, a mai kai hou mai hookahi kapuai, o moku auanei ke kaulahao o ka maluhia o ke aupuni o ko oukou mau oiwi kupuna, a kau io mai ka hoopai a na lani maluna o ka aina hanau o oukou e na makamaka. , ' I ka pane ana mai o Niedai keia mau huaolelo, ku iho la na kauwa o ka Moi imua ona me ka oni ole mai imua, me he la, ua ike ibo la no lakou i ke ano eehia o na olelo a me ke kulana o ke keiki alii kupaa a oiaio no hoi. Huli hou ae la o Nieda imua o ka Moi a paue

aku la : u lna he manao kou e ke 'lii ka Moi, ke ae haahaa nei au rae ka hoolohe pono i kau i«hu olelo ; a inahe makemake kou, ano ka manawa e hai mai iiaua o kau kauwa haahaa nei, a e hooko pono ia no ina lie mea hiki; aka, o kou hoao ana e hoopaa ia ? u a e lawe pio hoi me ko'u hoomaopopo ole iho i ko'u ke hai aku nei au, he mea kupono ole ia nau e ka Moi e hana mai ai,oi»i, he mea i ao 010 ia e na kanawai o ke kaoaka, a 1 hoole loa ia hoi e ka makemake o ka mana o na laui. Nolaila, ke noi hou aku nei au i ka oluolu o ka haku Moi, e hai mai i kona makeuiake." M E lawe aku iaia e na koa," wahi a ke aliiime ka ioainA, " ioa e iiek ko oukou mau kapuai i ka holo aua aku imua m lawe pio i keia kanaka hookiekie» alaila, ano o hui ana ko oukou io me ka oi o ka'u pāhikaua» w I ka lohe ana o na kauwa i na olelo hi>ōweHweli a piha inaina no hoi a ko lakou Moi, ua hiki o!e ia lakou ko boo-

lohilohi iho, a oni like ae lei iukou me kn mauao e hopu l&"u iaj£ieda; aka, manpaa o ka holopono ana o ko lakou manao, aia hoi, ua like o Nied* me he liona hne \n ka lele ana aku a unuhi H9 la me ka hikiwawe i k„»na wahi pahi poomuku, a me ka leo i hoike maoH mai i ka mauno paio, i pane ae ai :

"'E aiia i kou innina mnluna o na k,auwa au e ka Moi, a mai ae i ka huliu naanpo e kauwo hele i kou manao maikai. Owau kou hoa kamailio, a i»'u oe e hoao mai ai e hana ino, oiai, owau ke kuiuu o ke ala ana o kou mau manao huliu, a aole hoi o kau mau kauwa. Ke noi hou aku nei au i ka Moi, e haawi mai ia J u i ke kauoha, a e hooko no au ina he mea hiki."

Lole mai la ka Moi mai hina tnai o kona noho alii me ka manao e hahau mai i kekahi o kana mau kauwa, aka, iaia i kokoke mai ai me kona inaina, ua lele hou aku la o Nieda.a ku iho !a mamua pono ona : " Mai lalau i kekahi o lakon, oiai aole na ko lakon manao iho ka hooko ole i kau kauoha, aka, ua haawi mai la na lani i ke kokua mahope oka mea hewa ole, a ua hookomo mai la i ka weli iloko o lakou, a na ia welie hpolauwili nei i ko lakou mau ole ke hoopa mai ia'u. E-pouo 6e"e ka Moi e nioau mua aku ia lakou i ke kumu o keia hana Tfiipanaha a hooko ole hoi i kau mau kauoha," wahi a Nieda.

" Uii piha makou i ka weli, 110 ka mea, ke hai mai; nei ko makou luoaikehala, he make weliweli ka uku ke hoopoino a hoopilikia paha i ke kanaka hewa ole. Nolaila, ina i mauao ka Moi e hoopai ia makau m ilalo o keia mau knmu, alnila, ke ae aku nei makoo, a ke noi ae nei i ke aloha o ka palekaua o Nieda, e haawi mai i kana man hoomaikai ana." Pela na kauwa i paae mai ai me ke knli ole i ka ninan aku a ka Moi.

I ka ike ana ! o ka Moi ua lilo kana mau olelo i mea ole, ua haawi aku la ia i kn olelo kauoha i ka puali koa o ke alo alii, e hoakoakoa koke mai. Ika manawa pukole, ua hooko koke ia mai la kana kauoha, me ko Inkou makaokau i na pono a p«u no ka hele aua i ke kaua, a ku ana imua 6 ka Moi.

u Ano, e nn kunakn kupa o ka aina o ua kupunn, ka poe hoi i komo ke aloha 110 ka laina alii kahiko, ke haawi aku iiei aa i k* l®o kiiuoha imun o onkou pa&ihi, e hopu i keia NieeU, a mo kain m \u kanaka kipi; no ka meeu ua hoole lakou i ka manao ko oukou aupuni; uh hemo e wahi i ka maluhia, 10 k» hoohilahilā ana no ia i ka ioo* o ko onkon lahui a me ke aupuui a kakon i hiipoi mao ai ahiki mai i keia la ; nola* ila, ano, o hopn ia lakoo a paa, e hoopaa ia lakon me k* hao, a e hoo aku maloko o na rumi pouli o ko kakou papu paahao, a hiki i ka |wa kupono a ko kakou aupuni i rasnao ai o kau aku i ka hoo* pai maluin o lakoin" I ka p«i ana o ka ka Moi mau oUlo kauoha, i& maki pololei aku la o Nieda

imuH o na koa, a hanwi aku la i kooa e hoopaa ia mui i ka hao, me ka pane ana akuy <i loa heoiaio, ua hoao au e wawahi a kipi paha i ka maluhiao ko oukou auponi e na maknmaka, alaiia, ano, e lawe pio akn ia'u." A haawi aku la ia i kona mau lima. i( Aole o mnkou makemake e lawe pio ia oe e Nieda, aka, oiai makou malalo o na kauoha a ka Moi, he meahiki ole paha ke aua iho, aka, e ae no makou ia oe e pale ia oe iho, ke hiki mai i ka wa a ka Moi e oluola ai no ka hookolokolo anaiaoe." "He manao ko'a e makemake mi e h«i aku imua o ka Moi, oiai ua hoole mai ia i ka hoolohe ana i ka'a, nolaila, e lawe aku ia'u ano."

'* He oaakehewa," wahi aka Moi," No ka mea, ua hooholo ia ka olelo, ina oia e hale a hoi nele mai me ka loaa oJe Htja o ke poo o ke Gogona, alaila o kona lilo pio*aoa no ia, a he make ka hopena."

Ua pane aku ka Moi i kana man huaolelo imua o na koa me ka maalea nui, no ka mea, ua hopmaopopo iho la ia i ka liuliamahi o ua mnkaamana mahope o Niedrt, a ina he mea hiki iaia ke hooman i ka noho alii ana maluna o kona mau ponoi, a' lawe pio a hoopaahao ia o ka pao ana no ia ona kiinnka.

Iloko o keia manawa, ua ike po iho la o Nteda i ka pau o na kanaka'mahope ona, a ua makemake ole ia no ia mee, oiai, o ka lanakila o kona inakuahine kana mea i manao nni ai, aole hoi o ka hookah«lihia ana i ka ooho ana aupani, a oia kona mea i manao ai e haawi pio t a hiki i ka wa e maha pono iho ai ka manao 9 aa kanaka, |Jaila, he nina« wale no ka maqawa kona lanakila hoii ana ; aka, i ka hoopoka ana mai oka ka Moi i neia maa huaolelo, ua pii ae la ka inaina o Ni?da, a pane aku la :

" Ano e lawe pio aku ia'u, a ina e hoohakalia oukou, e nele ana oukou i ke pio ole. Ua hele aku au me ka hoomannwwnni mahope o na kauoha a ka Moi, ua alo i ke anu a me ke koekoe, ka we~ iawela a uie na nakani kikiao o ka aiom mamMo ; a ua huli hou mai la mahope iho o ka hui pu ana me na inea be lehulehu, aka, i ka hoea ana mai imua o km mea nana ka leo kaooha» o ka m«kana iho lakeia e haawi ia mai m*ka ninau ole ia ana mai. w 1 keia manawa, komo mai la na hoomanao ana iloko ona no kana mau moeuhaoe no kona makoahine, a paila loa ae la kooa inami* Haawi hou mai ia ka Moi i ka leo kaooha • hopu ia iakoa oei; aka, ua hoomaka ae la ko Ni«da inaioa % k«)o« iho U kona poo i ka hoooa, kulu iho la b% waimaka, a me ka inaiua nui oia i ea m ai a oane hoo nai ia: u &ku aku, oke kanaka o onkos e hoopa aaa i kekahi lihi o ko'u kino a ®e ko u mau hoa 0 ku aku oti, e loako oia e like me ka mako o k» holoholon» hihiu." Kn iho kna koa no ka t»k% haalulu, a hiki 010 ke hooa aaai i kekaki mea. Ke kh aku oei au ia oe ok* Moi e hoolohe mai i ka'u mao olelo* 1 p«o ia, alaila, na o ka maoawm e hai mai i oa meo 1 ike oie ieu* (.M 1 jmmu)