Ka Lahui Hawaii, Volume I, Number 50, 9 December 1875 — HE MOOLELO KAAO NO KE KEIKI ALII NIEDA! KA PUUWAI LIONA O KE AUPUNI O KONA MAKUAKANE KE ALII KA MOI LABODA! A ME KE PIO ANA O KE KUPUA GOGONA LAUOHO NAHESA! [ARTICLE]

HE MOOLELO KAAO NO KE KEIKI ALII NIEDA! KA PUUWAI LIONA O KE AUPUNI O KONA MAKUAKANE KE ALII KA MOI LABODA! A ME KE PIO ANA O KE KUPUA GOGONA LAUOHO NAHESA!

W a.—llelu !23. . , ka piha no s n yrha tV: •.. •. ;• - - a o ka hopunu hopo lou, ua pane aku la j iii : " u oiai hoi au e auwana hele ana ina ka papalina o ka ilihonua, e iiui ana a e hooikaikaana me -ka:hoonianawanui mamuli o kau mau kauoha e ka Moi, aia hoi, ua hui niai la ka uiiane o ko'u makuahiue -iloha nie a'u ; a i ko'u hoomaopopo ana, lie niea e ko'u aloha a me ke knumaha ; kai no paha ke hole nei an, a ke noho nei la hoi ia e like nie ka'u haalele aua iho iaia. eia ka. ua hoopaa ia ? ku

la ia nie ke kuaiu ole iloko ka halepaa-j haii. " Ika lohe ana o na koa i keia 1 mea e pili ana i ka paa o kona makua ! iloko o ka halepaahao me ke kumu ole, na hikiiele ae la lakou a ano pioo. Ua \ nui ko lakou aloha 110 Nieda i kana ka- j mailio ana no kana huakai, a ua liiki ole ke unii ika waimaka ; aka i ko lakou lohe ana i keia meu, ua puiwa lakou. no ka mea, aole i hai ia ia mea imua o lakou, oiai ua lioopaa malu ia o Badusa ' me ko lakou ike ole. j " Nolaiia, " wahi a Nieda, " e lawe mai ana wau iinua ou i ka la apopo i ke i poo o ke kupua Gojrona, a e hooiuakau- | kau hoi oe uo ka hoakaka ana mai ia'u i na kumu i hoomainoino ia 'i kuu ma- ' kuahine, no ka mea, ke wela nei oloko o n 110 kc «loha iaia. a o kona lniiHkila 1 ana ka'u manao nui. «ole Iwn o ka hoo!;aunaele w«le ana ika mahihi* o kou =

nupuiu. " " lvoku;v ! Kokuu f ■' '' K ola mnkou i ma iiion o ko k:vtn» 'Lii hiwnhiwa !'* " ii 10 oi' pu m »k«ui. :i he mau kauwa na ? kv>» Huikomnke ! " Poln ihv> 1a n:i koa po-1 ts :ū o k.i M >i i pano uuu hv niainul: o ko l ik- li .>i.•!.:<. " iK ihn koi.A ! ho:tli:i k»'iii ! " wahi a k.i Moi iiK- k.i iiiMUi.i. lio oi«io ituoi o juim ouk.ni e koa pouoi oko «u- : puni in.ih-'i'o o kei* k<<ii«k:<. ko 01010 UlUl lli'l 01rt O i.iwo IHIU t»U;V ī ko pOO O ke *■». ii:* i k;i U . hoaim U ko kuuūl s hwe ole nuu «i v k» : » U " K hui Ht \ llllii AO U.< NiO.la « lll'il' «ku 1«. (4 in ti.,»t»e ikii otiA u« k >:« o k* pa nhi. 1 k i : r.k i :«n » 'k:: ;».-»« .t!i.', ua li.'io tvi*( . . . i iv■;e :..i' :v.u >.v. i iu .o * ui«:» , ■ : . . . ..I .. : .:. . . k.. M» K . L » . V. <• a.i »'.N ■ l. ' I »-t.\» «4 li «

WrtU, ke noi akuuei iu oukou a puu e noho nialio. " Hele »ku la o Xieda, a noho Iho laka leliuleliu ka auiopnpo ole ia lakou ke kumu 0 ko Niedu liele ana ; a 0 na koa lioi, hoi aku k 110 iloko o b pa alii, a hai aku l,t i ka Moi, i ke ano pihoihoi'a .weliweli o ka helehelena o na kanuka mawalio. No keia mea, 11 a komo mai la ka li.i nnieele iioko o ua Moi nei, aka, he «lii lioo.kano a hookiekie keia, a no ia mea ua lioao iho 1« e hana i kona mau inauau hopohopo.

Ika hala ana o ka hora hookahi mahope iho o ka haalele ana mai o Nieda i ke kulanakauhale, ua loaa aku la kana aikane aloha e kali ana me ka uiaiama maluhia 110 i ke poo o ke kupua, ma kahi a laua i kaawale mua ai. Mahōpe ilio o ko laua hni aloha aua, ua hahai 'ku la o Nieda i. ka moolelo piha o kouahui ana me ka Moi, a me na hana a na maKaainana. a wahi ana, " XTa hooikaika au o pale ae i ka hoike ana i ko'u manao īnaina a hiki i ka hopena, a iia inanao kela Moi, e lanakila niau ana ia, aka, he la inahope, a e kau mai no na lani i ka hoopai maluna ona, ma o ki.na kauwa nei. E helelei una ke kahua o kona noho ulii, a e nakulukulu ana hoi na paia o koua hale alii, ke hiki mai ia manawa, a aole no i kawa loa." " Mai poina oe i kou wahi kahu nei e kuu alii, no ka mea, ua komo ke aloha iini iloko o'u nou, a he mea makehewa ia u ke ola ana aole avi me oe,wahi a i>.ibela.

Kiiiu iho la na omaka wai nunui ma ko Nieda iiiau papalina, kau aku la kona iiuia maluna o ka poohiwi o kana aikaue aloha, a pane aku la me ka leo i piha i .ke.aloha oiaio : " E Babel>», o ka mea i hoolilo iaia iho i makuu no'u ma ka u auwana hele ana uia na aina uiamao 1 ]>o' •> •>•> {liiii-;.. ..'n ; a ■ •;a pohe.i '.» S;iki ,i ■ ■ - ■ ' : ■ »t ■ i-' .. ." <iii it : - 11 ' i'' ■ 'ana no ' •: \ j tle hoa pili oe no'u i keia la ano kawa pau ole. " Mamuli o keia mau olelo a Nieda, na kulu pu iho la na waiinaka o kana aikane, no ka hoomanao ana 'e i ke . aloha niawaena o laua. I ka liula ana o ka hova a oi aku la he mau minute i ka pa nlii, na pnka niai la ka'Moi mawaho, aku niai la manuia o ka lehulehu. a pane m»i la ; " E na makaaiiiana, ano ua hala ka manawa no ko I kakoo kali ana, a ke lioike mai nei na \ hana a keia kanaka ikona hoOpuinpuni. ; He mea maopopo. i mea e pakele ai. ua holo loa 'ku la kela. nolaila. mai puni hou aku onkon nia keia hope, a no keia niau kumu, ke. iauolia aku nei au niamuli o ka niana alii, ina kekahi o oukou e ike iaia ma keia hope aku, e hopu koke, a lawe mai im»a o ! u, ma ko'u hale alii nei, a e hoopaa iuia i ka hao. i hoopai no kana mau hanaiapuwa!e a kipi hoi iko kakou aupuni. Nolaila, e hoi aku kela a me keia pakahi o oukou lua ko ouko-u iiuui lioine, a e noho nnūahia me ka hoolohk i keia kauuha. " Ua uiaalea ke kamailio a ka Moi. no ka mea, i ka'pau ana o kana k.ou.nlio ana. ua ku ae la na kanaka uie ka ina n io luiliu ia NieUa, nnuuuli o na olelo a ka'Moi. Hoi aku la ka Moi tue ka puuwai uiaiua, ua uianao iho la īa e paa aua o Nieiia. Hoi aku la kela a me keia o na kanaka iko lakou niau home. aka.

iii.iiuu.i n io o ko l.ikou hiki ana i kn lu le. aia hoi, ua pahoU hou «ku la ka louo hauoli uu u.t |.>ea o ka aiua. " u«t lu>ea Uuakil.i m ti U ke keiki alu Nioil* imua o ka Moi. ino kona Ikm alo pihkia, ke na uiunahelo o na kuahi«lhw^4!£!■)«< * tfie Uua i lawo pio pu weliwo'i kupai unaha o natu'Sa. " N\> L« uio*. i Rpfl hfl|fesina aku o na kana- < ka «> nolMfflin* k«hi h«.M o kokoko «%J>« pun uian-aho aku o na k.tt:tuiu o ko\uUn*k>tu!ialo. M* l»**a nku n t i.tk.»».» n» hoh» aku I ka inaliao o tuvko 1 loi opu uio, aka. i ko UU'ii aua *na aku ī ka <»ino « uio k* |>«a v> Iw N;ed* tn*u olelo. «ua k« luv»ui:»epO| o i'ti* aku i ko |S'o t« ko Ua ii;.u.o fi«» ta i «kt>u « k.t 1.. a pa n. m a ... .10 k » !« .» «uu.i i.i u.* . ko ; , t v . k.t . :» .» i...t 1..« n ako.i ; oo «a;.;!o* . « t o;.u: in.» »* oe t» ko k.»>t i.tn«►,:..■« » ko tu«»i MMt )U . '. ko nvakt'U mau kmo. ko luakou

waiwai, amo na iuea a pau, i pio nau . e haawi mai i ka hoQpai kupono malu , o makou." L ka aiia_o i keia fmt u- hr— olelo. ua kahaha nui iho la ia, a pa koke aku la : līe ano eka onkou 111 kaiuailio imiM o'n e na makamaka, a ki ole lioi ia'u ke hoomaopopo. Ua 1 . | le mai nei nukou imua o'u a hai polo . mai nei 110 ko oukou manao ino ana ii • ake ninau nei oloko o'u i ka'u hew; : hana 'i i loaa la hoi ke knlana o ko e u kou uiau manao ino. Aka, oia jnan

ino, be mea ole i>i, no lia mea, nole i hc koia, a ma ko oukou hai maoli ana ir lioi ia'u, ee hoike oiaio ia e hai mai a i ko'u lunaikehala, aole he mnuno ino oukou, aka he manao uiaikai a he alof no ia mea, ke uwo nei au, aole no kaumaha, aka no ka haunli. E ae n nae ia'u e hai aku, o Nieha au, a o k» hoa keia e ku aku nei, oia o 6ab.ela, mea i kaulana ma na moolelo 110 ke 1maeu me na waonahele o na kuahiw keia aina, a iie palekaiiii oiaio a hoou nawanui hoi no na mea a puu 1 Fiui ] me ia maloko 0 na ululaau ; o mnua r; la, he hookahi no ia,'a oia liookahi, i hoa'loha a'he kokua koi no keia lali kanaka. .Nol-aila, mai hele mai e mil a mai makan, e hana m.ii i k » maikai, pela no e hoihoi in'ku ai ia nmikai. •"* ninau aku nae mana ia oukou. heaha > ke kumu i ala mai ai keia manao ii iloko o oukou.

No keia mau huaololo aloha a ke k< ki Alii Nk j da, ua hiki ole i na kanal ke hoonianawanui. a hooinaka ae la 1 kou e īioi iiio na leo auo uwe i lea niai o na lani, e lumwi īuai ia Niedame koi. lioa ina kokua piha. Hahai mai la 1, kou i ka lono ia Nioda no na hana a 1 . na 01010 hoowalowalo a ka Moi, nio 1,1 hooia mai. ua ko lakou alolia, a 1. : iloko, a ua j)ilia ao la na holoholona o ka ' ; Moi me ko kahaha. a hoike mai ka woli- 1 l >v-eli a me ka inakan nui ma kona mau ! | hiolnona. a kulou iho la kona {100. j I Ho manawn pokolo. ua piha loa mai | |la ko kulanukauhaK- i na kanaka a oi | aku i ko ka manawa mua : a mo ka pi hoihoi a piha hanoli no Nioda i awiliia o I ka mama 110 kn Moi na 100 nni o lakou i | wawa ao ai ma na }va oka lowa. Ua i nov> aku la na wahi a piu o ka aiua. mai | na wahi mamao a kokoke iki mai ko la- i kou ala like ana mai. a piha u a haianiu ! nui mai la kokulanakauhalo, mo na hua- { oh-10. 4 E oia o Nkda, ma ko lakou t mau waha. I

" K kn Moi." walii 3 ko kakon koa. i ka b(V;i ana aku inma o ke alii; •• Ke hoiko mai iu i kon kino hoKvkoa i kou hooiaio ami 1 ka'u inan huaoldo. Ano. ke īki noi tx< ia F>r»K la. kr alii o na wao- > akna. a ko ike pu Ut i h >i 00 i ke jn.,> lau- ; oht> nahesa o ko knpua : ka im a hoi au i kauoha ai ia u iloko o na niak.i hiki iv>ihi i kaa hojv aku la, »■ kii aku a o lawo mai iinuA ou, lK»ko o ka ine;i. ka )'iliki.i a uio ka, \\nliwrt'li u u i hoomanH- ' wanui ai 0 k>oko i kou ieo, l'a haalele īho au i k?» niea a'u i s!t>ha ui he makua inahojv nei, no ka m:\nao nui i kou lv ; ua aio m e a'u ke anu o ka noe, ka ua. a juo ka hau luiihui o na knahiwi ; na )uv>nmnawanui ia 0 a'u ka wela ikiiki o ka la . na jni ia e a'u na kiuihmi ku kiea iho i na kuaUMio w.nv»kua uu haineha me ka livK>ikiiika; ua j<tu> .-iku au ine ua : « neuii i hooikaikā iuaj 0 ake uu ko iakv>u iiuiu» e kau lūai ai 1 ka luake nuūun.* o u . a ua ike, a ua loUe t ua uuvi woli weii « h.K>nuki» ukii u . ukA. na j«u ko u : tu«ti«o e hole iinua . a m* kvt u luua kA 1 {«hikiUM'wiwo ol«* o W kuj*w, mo ko u j>uu\vni nmhmao ke kahīM j**!eb*n» U nakila o ke aloha o ua lani u.t jv\kJo ,tu. ua h*u!e |>k> uui ,u.t ino * mo >. a oin mi nmniua o u , *muv. ke li.vtūuo *ku nei au. iioko o kt U tu.tn i»ojnUk»* * jvtu. ki- kn h«Mt ftku iii t o Nuvia inuu »>u um' ki j*v o ke i U*i> j>»o ia c ko:.* um.-i, m* v« k* kok<M oim l*m Aiit\ >4* iui: «ikU ia Hiiiia Ij.vma *k.i !»,>; 1 m ,»vo o U vi hu*.kāi »»0 n:k :n»k*t: h*;* *o iv 1 Aai' tv»e 0 t«:ki »0 >t k ■ t:<v> iki Iwi Atu *ku n»tt i- - V »,.»• avu n»*i : t btu k*:nNh*. tn* : A . m*J n* I*'vi i k* he.i jmi *tt* m* U a.v»o

. Ki-.ii' kahuwai, iloko o kekahi ululatiu ■- a , h <, me ko'u hoa'loha nei, oia o Ba--1 1 • a na kok'ua aloha, kana mau " ■P.i oiaio, a"ma kona īke i na meal • mi pu mai ana me a'u ; ua. hoo- ' H ■ . iia ia ke ala imna o'u. Ua hoo- • ;> ia wau e kona ike a niana kuhii; h •ka hele wale aku no ka'u me ,i ;i - >he i kana mau kuhikuhi, a lawe :-»• ■ Gogona. Nolaila, ua j>io ia'u, : . :•■V; u hoa'loha Babela 'la." » ' 'ī-. >iaio anei keia e Bal>ela ?" i pa- ( : i' ika Moi me ka mauao t- hoomai'u ,:; . mai iaia; aka, o Bal>ela, ua . . na iini no ko Nieda ano, a ua ' ! koa o kona manao mamuli oia ">•■■■ . aneaku la me ka leo ano kala- ' malihini au imua ou, aka, ke ■•■-■ ■ i i opo koke aku nei no nae au i >i; o E.ho}io aōa anei. oe i na olelo ki alii Nit-d;i ? E manao ana a haule kona kulana alii oiaio e • nuni ai ? Ke hai aku nei au aole e hopo ke kanaka no kekake o]e ia i maa ma ia hana ! ! ■■ ■ .ia i lanakila ai īnaliina o keia ' a aole ia i hoomanawanni a hoo-I 'i. Ua nui a lehulehu na ]>oe I •' ■ ■•wi ai ike kuhikuhi e like me i ■* - • .vi ana ia Nitxla, alea, na hele 1 ī a aole i hoi hou mai, no k.i lele ika manao koa: ua nele i . in like me ko Nieda. a ua lilo • e pia: aka o Nieda, ua komo • :; loko o ka pilikia me ka manfio i i no hoi. a ua huli hoi hou niai < kaei o ka lanpkila ma kona j>u- | . niamuli o kona «nu a ine kana ! i, ua aihue ia mai la ko'u puu- < t , ve ae la au ika hoohiki poa, e j ho}H> o kona mau kaj>uai a hiki ! i ;e ana mnmuli ona : a oia keia. n liil-i ;>nf» »nni in>i.u ! ka. manawa a'u i makemake ai i ke jkx> o I keia kupua: ahe ]H>no ia olua e lawe ■ ! iiku i ka olua tnakana. a e hoi aku i ko .jolua wahi o ke knahiwi. a hiki i ko'u wa je k;iuoha āku ai. no ka n.ira. ua make- ; inaiee au i ka hua a ka manu kupua o ke , kuahiwi t>ii>i, a iua e loaa i;i olua ia tnea. | :ilaila. no olua; ko'u noho alii a me ke j aupuni, a ina hoi e loaa ole, alaila, e lilo ' o!u k i m iu pio n i'u. a e nohokauwa na'u ■ h.ki i ko olua make ana," wahi a ka M». ! i .-lolt «