Ka Lahui Hawaii, Volume I, Number 51, 16 December 1875 — Page 2
KA NUPEPA KA LAHUI HAWAII
HONOLULU, DEKEMABA 16, 1875.
PIHA makou i ka hoihoi a me ka hauoIli, no ka loaa ana mai o na huaolelo hoolanamanao mai na makamaka mai, no na mea e pili ana i ka kakou pepa o keia makahiki ae. Aohe mea nana e hoopiha i ko makou puuwai me ka manao paa e hooikaika a e hoomanawanui hoi e like me na hoike a me na hooia a na makamaka ; a ke koni nei ko makou iwihilo me ka iini, me he la e i ae ana, "Ua makepono ka luhi no ka pomaikai o ka lehulehu, a e pomaikai ana ma keia hope aku, no ka mea, ua ike ia." Ke hooia aku nei ko makou manaolana, "E lilo ana ka nupepa KA LAHUI HAWAII i hoku malamalama no ka Lahui Hawaii."
UA lohe pinepine makou, a ua heluhelu no hoi i na manao o na makamaka ma na nupepa, no na mea e pili ana i na oihana aupuni. Ua hoomaopopo no hoi makou i ke ano nukunuku, a ano ku ole i ka apono o kekahi poe ke ano o ka hookele ia'na o ko kakou aupuni. E kuhikuhi ana kekahi, "penei a pela e hana ai," o kekahi hoi e nuku ana "no ka haawi ole ia mai o kekahi oihana iaia." O ka nukunuku ana o ke kanaka ma na kumu kupono no keia mau mea, aohe mea nana e hoahewa, oiai he kuleana no kona ma ia mea. Aka, me he la, ma ko makou noonoo akahele ana ; ke hele nei na hana o ke aupuni imua, a ina e lokahi ana ka manao o kela a me keia, alaila, he manawa koe, e kau hou ana o Hawaii i kona kulana mua, oia hoi ka neo ana o na ukana luuluu i haawe ia mai maluna o kona hokua iloko o na la i hala ae.
No ke kanaka pono ke aupuni, a e hoonoho ia ke kanaka Hawaii ma na oihana ke ike ia ua lawa kona noonoo kupono ma na hana o ia oihana ; aka, mamua o ko kakou hele ino ana, e noonoo mua kakou. O ka oihana nui e waiho palahalaha mai nei mamua o kakou i keia wa, oia no ka hooikaika ana me ka naau kupaa e hoola a e hooulu hoi i ka lahui. Ua ike ia ka iini nui o ko kakou Moi e kukulu hou i ka makia paa o ke aupuni, a he mea maopopo, aole ia e hoonoho ana i kekahi kanaka ma kekahi oihana o ke aupuni i kuleana ole, a kupono ole hoi no ka hooholo mua ana i ke aupuni a me ka lahui. Aka, ina kakou e ike ana, ua hemahema a hooko pono ole ia kanaka i na hana o kana oihana, alaila, he mana ko kakou e hoohalahala ai. O ka hoohalahala ana no ka loaa ole mai o na oihana, hookahi no haina kupono, "Ma ka hua o ka laau e ike ia i kona ano." Ina oe e hoike ma kau mau hana a me kou ano i ke kulana kiekie o ke akahai ma ka noho'na, ka mikioi, noonoo kupono a akamai ma na hana pololei, e loaa ana no kou haawina. Aka, ina e hookamani, a hoolapuwale ke kanaka iaia iho; e nele ana oia, a e poino ana ke aupuni a me ka lahui ma ona 'la. O ka loaa ana o na kulana maikai a maluhia o ke kanaka ka makou mea e iini mau nei ; no ka mea, he pomaikai nui ia nona iho, no kona uhane, kona ohana a me ka lahui. Mai manao a kuko nui kakou no kela a me keia, e noonoo mua kakou ia kakou iho. Aole no e nele ana ka ike ia mai o ko kakou kupono a kupono ole ma na oihana o ke aupuni. Hookahi wale no mea i maopopo no ke kupono o kela a me keia e noho ma ia oihana, oia hoi ka malama ana iaia iho a me kona hooikaika ana e "hooulu i ka lahui," ma na hana maikai. A ko keia mau mea, alaila, na ke au o ka manawa e hoike mai i ka oiaio o na huaolelo, "Ola o Hawaii ia Hawaii!"
HELUHELU.
O ka hooikaika ana o na kanaka opio ma ka heluhelu, aole ia he mea e hoahewa ia'ku ai ; aka, he mea e kupono ai i na makua ka haawi ana aku ia lakou na hoohoihoi piha. Ma ke ao ia ana o ke keiki opio ma ke kula, ma ka hooikaika ana hoi o ka makua e haawi aku iaia i ka ike kupono, e loaa'i iaia ka hoomaopopo ana i na mea he lehulehu o keia ao e pomaikai ai keia noho ana. O ka nele ana o ke kanaka i ka ike heluhelu, o ka like ana no ia o kona noonoo me ka pouli, e auwana hele ana ma o a maanei me ka maopopo ole iaia ke kahua kupono a me ka ole. E nele ana ia i ka ike ma kekahi mau mea nui e pomaikai ai. Aka, o ke kanaka i loaa ka ike i keia mea he heluhelu, ua like kona manao me ka malamalama o ka la, e maopopo ana iaia na mea he lehulehu.
Aole ma ka pomaikai wale no o ke kino ka mea e loaa ana i ke kanaka ake ike, a makahehi hoi i ka heluhelu ; aka, ma ka pomaikai kekahi o ka uhane. No ka mea, he kumuao, a he kuhikuhi pololei. Ma ka heluhelu ana a me ka hoomaopopo ana o ke kanaka i na mea pili naauao e loaa ai iaia ka ike, e noeau ai kona noonoo ma na mea maikai; e hanohano ai ka inoa lei alii o ka makua ma na hana ku i ka mahaloia, a e kaulana ai hoi no ka makaukau ma na ninau hohonu o ka manawa. Ma ka heluhelu ana o ke kanaka ma na mea pili i ka pono o ka noho'na Karistiano ; e hoomaopopo koke iho ai oia i ka nani kamahao o ka maluhia. E ike ana oia—aole o ka uhauha wale ke kulana i haawi ia mai no keia mau kino ; aole hoi o ka noho ana he kauwa na ka hewa a me ka poino ; aka, he alii a he pua hoonani hoi no ke kihapai a ka mea nana i hana mai.
He oiaio, ma ka heluhelu mau ana, e haawiia mai ana i ke kanaka ka hoomaopopo ana iho no ke kulana kupono nona iho. Nui wale a lehulehu na opio a kakou e hele nei ma na pipa alanui i keia la ; ina i loaa mua, a loaa mau ia lakou na kumuao maikai ma na ano ninau o ko keia noho'na mahope iho o ko lakou haalele ana'ku i ke kula ; he mea maopopo, e loaa ana ia lakou ka noonoo o ke kanaka ike, akahi a hoopono. Ina e haawi ia'ku ia lakou na momi o ka naauao ma na kumu pili i na mea i hana ia, na mea hoi e hana ia ; o na ano a pau o keia a me na keneturia i hala aku la, aole loa hookahi o lakou e hele auwana wale ana ma ke alanui me na lima palaualelo. O ka heluhelu ka mea i makemake ia e ko kakou lahui, o ka heluhelu nae ma na mea e pomaikai ai ke kino a me ka uhane, aole hoi ma na mea e waiwai ole ai. E hele ke kanaka a puni ka honua, aole loa e loaa ana kekahi mea hoonaauao e like me ka heluhelu. Na ka heluhelu i hookumu a i hoala ka noonoo o ke kanaka e hapai a e hooko i na hana naauao a kupaianaha o ko ka honua nei ; na ka heluhelu i hooia i ka noonoo o ke kanaka no na mea e pili ana i ka pono o kona kino a me ka uhane. O keia mau mea a me na kumu e ae he lehulehu wale, ua ike ia ka pomaikai o ka heluhelu, a aohe mea nana e hoole.
O keia ko makou kahua. Ua makemake makou, a ua imi hoi e lawe mai i na nani o ka ike a me ka naauao i hoike ia ma na olelo o na lahui e ae a haawi aku imua o Hawaii. Ua ake nui e hoomaopopo i ke ano o keia ao, a me na mea a pau e pomaikai ai, aole o ke kanaka hookahi, aka, o ka lahui holookoa. Ua makaukau makou no keia mea me ka hopohopo ole a kanalua ole hoi no ka luhi, no ka mea, o ka hooikaika ana no ko makou lahui ponoi, o kekahi ia o na kahua kilakila o ke kanaka e kau aku ai. O ka haawi ana'ku i na manao e pomaikai ai ka waihona noonoo a me ka uhane ka makou e waiho aku, aole hoi ona manao hehena a ano ole. E hoao, a e lawa no ko oukou mau iini, oiai o ko makou makemake nui ka hoolawa ana'ku.
No ka Ekalesia o Kaumakapili.
Ma ka olelo hoolaha a na Oo-manu leo lea o Maemae, Mrs. Ema Dilinahama, Miss Nele Judd, e ike ai ka poe puni mele (haole a Hawaii) a me ka poe puni kokua a manawalea no ka pilikia o ke aupuni o ka haku ma kau wahi. E wehe ia'na he Aha Mele Nui ma Kaumakapili i ka po o ka la 23 o keia malama, no ka pilikia o ka Ekalesia o Kaumakapili. Eha lakou i kohoia e ka Aha Luna o Kaumakapili i komite no ka hoomakaukau ana i na mele e hakoi ai na puuwai, a e moni ai na puu. O Mr. Kiha ke alakai o ka Papa Himeni o Kaumakapili kekahi, a o ke keiki kekahi o Kauakanilehua, ka manu leo lea o Haili (Iosepa Kahooluhi), he mau himeni kuokoa wale no kana, he poe wae loa ia ka poe nana e mele, no na Oo-manu leo lea o Kaupea. E kipona ia'na kana mau mele iwaena o ka lakou la, "I pauku ai ka hala me ka lehua, maikai Hilo, o Hilo-hanakahi."
He inoa no ka Rose o Satinia.
—OIA HOI—
Ka Nupepa Ka Lahui Hawaii.
Ia oe e ka la e hele ae la ma Makanoni, a i ka mahina, e mau ko olua hoomalamalama ana ; i ole, e paoa kana huakai imi makamaka, ina kona mau hoa kaana la, i ke one o Waialua. Euwe ae ana au ia oe; e Kupakoili A. D. 1875 no kou ae oluolu ana mai ia'u, e hana au i ko'u makemake iloko o kou mau hebekoma, kanalimakumamalima; alaila, wehe ia ko kaua Berika, nolaila, ke kau leo mua aku nei au ia oukou a pau; mamua o kuu kaunu ana me oe, a hooipoi ana me iala, ma ka hebekoma mua o Ianuari, 1876 e puka aku ana au mai ko'u keena moe aku, kahi nana au e kaomi nei me na hao umii, a me ka eleele pouli o ka inika. Ua hoike mua aku nei au i ke ano o ko'u kino, imua o ka lehulehu, i ole ai au e palepale ia mai e oukou, a nana kee ia e kahi a'u e kipa mua aku ai. E like me oukou i ike mai nei i ke kii o ko'u kino; a o ko'u ano maoli ia; ua hoopuipui au ia'u iho, a ua makaukau au, e malama ina kauoha, a me na ukana hooili mai ma ko'u inoa, a na'u ia e alo aku, a e imi aku i kahi e hiki mai ai ka la, a me ka welelau makani naulu malalo mai o Niihau.
E like ka manao, e lokahi ka hana, eia au he pio-o, he maa ole i ka makonaia mai, i ka nukunuku, i ke pi, i ka ma-ua, i ka opu-kee-moa. E ala mai oukou, e nana mua mai i ko'u hora e kipa aku ai ma ko oukou mau home, i lohe i ka leo o ka malihini, e nana mai i kana hana nui me ke kaniuhu ole i ka alo aku i na ale o Pailolo, a me ke ka-mi hapai ale o Alenuihaha; a na ke au-ka o Kaieiewaho e lawe aku ia'u, e honi i ka lauae aala o Makana ; a e o au i ke ahi kokolo i Makuaiki. E ala! e o'u makamaka, eia mai ka hoa hoinainau o ka po hoa ole, a hoa kuka o kahi kanaka ole. A e ike mau ana oukou i na nuhou ano nui i kela pule a me keia pule. Mai manao mai oukou he wahi uku keia e like me ka mea i hoikeia ma ke akea, oia hoi ka $1.75. Aole au i manao i ko'u ola, aka, i wahi uku moku no ko'u ee ana aku, a me kahi hoi e hoolimalima aku ai i wahi lio; no ka mea, e pii aku ana au i na puu, a e iho ana hoi i na awawa, a e au ana i na muliwai, a e komo ana i na ululaau; a e piliia aku ana e a'u ka ua me ka la, ke anu me ke koekoe. Eia mai, e hookipa, e wehe i kahi hipuu a ke aloha, haawi pau ia, a o ka mea loaa ole aku ia'u ma keia kaapuni ana, o oukou hoi kekahi e naue ae a loaa au ma ke awa ku moku, a ma kau wahi e ae.
Hu ro! Huro!!
Eia kawaihauokapo,
Wai ua mai no,
Ka waikahe mai,
Puai mai,
Hu ro no "Ka Lahui Hawaii."
D. K. ———o.
Honolulu, Dek. 11, 1875.
He moolelo no Paulo.
HELU 15.
I keia wa, ua ikaika loa ae la o Paulo no kana hana nui ma Epeso, a olelo wiwo ole mai la maloko o ka hale halawai, e hoakaka aku ana, a e hoohuli mai ana hoi i ke anaina e manao io aku i ka Haku, ia Iesu. A i ka paakiki ana o kekahi poe, a hoomalau i ka olelo a ke Akua, hookaawale ae la oia i kana poe haumana mai ka hale halawai mai, a hoomau iho la i kana ao ana aku i ka lehulehu maloko o ka hale kula o Turano, he mea paha ia i huli mai i Karistiano; a ma keia hale kula kona wahi i ao aku ai no na makahiki elua. Aole wale no hoi maloko o ke kula o Turano i lohe ai ko Paulo leo. Ma kana olelo i na lunakahiko o Epeso i ike iho ai kakou, ua ao aku no oia ia lakou ma kela hale keia hale, e hoike aku ana i na Iudaio, a me na kanaka e pu, e mihi lakou i ke Akua, a e manaoio aku i ko kakou Haku ia Iesu Karisto. (Oih. 20: 20, 21.) Nolaila, o na kanaka a pau e noho ana ma ka aina o Asia, ua lohe lakou i ka olelo a ka Haku Iesu, ma o ka lunaolelo la, a me kona mau kokua.
Ma ia olelo no hoi i na lunakahiko, i ike pu iho ai kakou, ua hookauwa iho na lima o ua lunaolelo kaulana nei, no kona mau hemahema ponoi iho, a no na hemahema o kona mau hoa. (Oih. 20:34.) Pela oia i waiho aku ai i kumu hoohalike no ua mau lunakahiko la, a no na poe Karistiano hoi a pau, e miki i ka hana, me ka manawalea. E noho ana no o Akula a me Perisekila i keia manawa ma Epeso, a me he mea la, me laua no i noho ai o Paulo, a i hana ai hoi ma ka lakou oihana, he hana hale lole.
No ka hana ia ana o na hana mana ano e e Paulo i kona wa e noho ana ma Epeso; oia ka mea i huli nui mai ai na kanaka i kana ao ana, no ka mea, ua ike lakou, he mana akua kekahi maluna ona, a ua manaoio aku la lakou i kana olelo, mai ke Akua mai ia.
E like me Mo se iwaena o na Magoi o ko Aigupita ka poe i olelo ai, ua like ko kakou mana me kona, pela no o Paulo mawaena o na poe mahiki daimonio ma Epeso, ua olelo ae lakou, he mana ko lakou e mahiki aku i na uhane ino. Ua manao ia ua poe mahiki daimonio nei, he mea mana ka inoa o Iesu, a i na lakou e kauoha aku i na uhane ino ma ia inoa e hoolohe mai lakou. Aka, ua ili iho iluna o lakou ka lakou mea i hana ai, no ka mea, aole o lakou mana iki maluna o ka daimonio; O na keikikane ehiku a Sekeua, ua hoao iho la lakou e mahiki i kekahi uhane, ua lele mai la nae ke kanaka i noho ia e ka u hane maluna o lakou, a haehae ae la i ko lakou mau kapa komo, hoeha iho la ia lakou, a hookuke ia aku la mai ka hale aku me ka mainoino. Ua ike ka uhane i ka mana o Iesu a me Paulo, aka, ua hoowahawaha oia me ka hoohenehene mai i keia poe kauwa mahiki daimonio.
O keia hoomaewaewa ia ana o ua poe mahiki daimonio la, ua laulaha koke ae la ia ma o a maanei, a o ka hopena oia mea, oia no ka holomua ana o ka pahola ana aku o ka hoomana oiaio; no ka mea, ua weliweli iho la na kanaka, a ua hoomaopopo lea hoi, aia me lakou ka mana i oi loa aku mamuaa o Diana, a ua hoonani ia ka mea o ka Haku, o Iesu. A he nui ka poe i ao i na hana kilo—ka poe hoopiopio—i pau i ka makau, a haalele i ko lakou mau oihana kilokilo; lawe mai no hoi lakou i na buke e kuhikuhi ai i na rula o ka hana kilokilo ana, a puhi ae la i ke ahi imua o na kanaka a pau. O ke kumukuai o ua mau buke la i puhi ia ai i ke ahi, ua manao ia, mai ka ewalu a hiki i ka umi tausani dala. O keia haalele ia ana o na hana o ka pouli,—a me ka huli ana mai o na poe he nui i ka Haku, he mea ia e akaka ai, he mana oi ae ke hana iloko o ka naau o na kanaka ma Asia. O ka poe e hoomanao ana i na hana o ka makahiki 1837 a me 1838, i ka wa i hoolilo nui ai ko Hawaii nei i ko lakou manawa, a me ka hana no ke ola nui, he kumu hoohalike kupono no neia mau mea i hoike ia mai ma Epeso, a me na aina e pili mai ana, "Ulu nui ae ka olelo a ka Haku, a lanakila iho la." (Aole i pau.)