Ka Lahui Hawaii, Volume I, Number 52, 23 December 1875 — HE MOOLELO KAAO NO KE KEIKI ALII NIEDA! KA PUUWAI LIONA O KE AUPUNI O KONA MAKUAKANE KE ALII MOI LABODA! A ME KE PIO ANA O KE KUPUA GOGONA LAUOHO NAHESA! [ARTICLE]

HE MOOLELO KAAO NO KE KEIKI ALII NIEDA! KA PUUWAI LIONA O KE AUPUNI O KONA MAKUAKANE KE ALII MOI LABODA! A ME KE PIO ANA O KE KUPUA GOGONA LAUOHO NAHESA!

H« no na An 1 HnU.—Heln S5. UA. makemake ole ke koa e hooko i ka Nieein kauolm, aka, no kona iioomnopopo ana i ko ia la piha inaina, 11 a hiki ole iaia ke liookaulua iho. Aole i liuiin loa, ua hoea mai la ke ka», a aole no i kali iho o Nieda, aka, kau koke aku la lana me kona maknwahine, a holo pololei aku la*i ka halealii. Iloko o ka na-waliwali nui o Badusa i hooinauawanni ai, a hiki laua i ka ipuka pa alii. " E wehe ika puka," wahi j h Nieda i pane aku ai i ke koa kiui, a i ! ka hooinaopopo ana mai a ko koa i ka j ole* ua hooko koke ia mai la. lloko o : na leo walohia o na kanaka ko laua nei hele ana aku, no ka mea, i ka ike ana ; ni?ii na kanaka ike kieio ano make o U idusa, ua hiki ole ia Inkou ke uumi j iha i ka inaina a ke paa mai hoi i ka huiiO a ka Waiinaka ; a hoomaka mai la . I ikou e lioukeke, me ke ako e komo i ka pa ahi, Lawe pololei aku la o Nie- , d * : kv>na makua a ku iho U ni unua po-! nu o ke anaina, kahi hoi aka Moi me ! kiMia mau ukali e noho mai ana. Pii ae ta ka ula ma na kumu pepeiaoo ka Moi, 1

H ano haalulu kona mau kanaka i ka ike ana mai i ka Nieda hana. Lele mai la o B«ibela imua, a pane mai la ia Nieda, " 0 ko kaua inakua anei keia ?" ' Oia, e kun hoahanau, o ko !>aua makua keia !" Lele aku la ia a honi iho la ia Badusa, a huli mai la a ninau ia Nieda no ke ano o kana huakai, a me na mea a pau e pili ana i ko Badusa hoopaaia ana i ka hao. Mahope iho o ka lohe ana o kana aikane i ka moolelo, ua hooholo iho la laua e ninau aku i ka moi i kona manao. " Aole anei ou manao e ka Moi, na hana oe i ka hana hoomainoino maiuna o ke ki-.no o ko maua makuahine," wahi a Babela. " Ua lawa ko olua kamailio ana, ke manao nei au ua uhaki olua i ka maluhia o ke aupuni, ma ke kii ana aku a hookuu akea i ka paahao, me ke noi mua ole mai i ka mea nona ka mana e hiki ai ke mukiki aku i ko oiua koko. Nolaila, e make olua e pono ai/' a huki ae la ia he pahikaua nui lauua ole mai kona puhakaae, a hoomoe m;ti la me ka ikaika maluna o ko Nieda poo, aka, mamua ae nae o ke ko ana o kona manao, aia hoi, ua pale ae la o Nieda, a pane aku la, E kali kou inaina e ka moi 1" Aole nae i hoolohe ka moi, a hahau hou mai la oia. Eloomaka mai la na ukali o ka moi e pihoihoi, huki ae lakou i ka lakou mau pahi, a o ka hoomaka iho la no ia o ka haunale. Lele mai la lakou a pau rae ka manao e pepehi a lawe pio ia laua nei, aka, uh paio hoomanawanui akn la laua nei. Me ka hahana ko laua paio ana, a hala he mau minute loihi wale ; ua haule aku la i ka papahele he lehulehu wale o na ukali o ka moi e mokaki ana, a ua hoomaka mai la ke ano nawaliwali o Nieda a me B ibela, a ua ano e pio malalo o ke alii i mea o ke aluka i ka lehulehu loa o keta aoao. Ua pa mai la o Nieda i ka pahi a ua haule maule aku la. 0 Babela, ua piliwale aku la ia. Ua pii ae la ka wela o ka inaina o ka moi, a ua paa hoi kona manao e make laua nei. 11010 mai la ia me kana pahi a liapai ae la, a o ka hoomoe iho koe maluna o ke poo o B idusa, ka makuahine o Nieda, aka, ua ike mai la o Nieda, a e like rae kahi ikaika uuku i koo iho iaia, pela oia i hoo- ! manawanui mai ai. Lele mai la ia, a I ku iho la mawaena o kona mnkuahine a me ka moi, liuli aku la kona raau maka a kau pono aku la maluna o ke kino o kona onemii a haawi aku la i ka hua o ka paio. lluli ino mai la ka moi, a hoomaka iho laua me ka hahananuie paio. Ua nawaliwali loa iho h\ o Nieda, a ua hiki ole iaia ke ku loihi loa, a hahau'ku U ia no ka manawa hope lo» maluna o ke kino o ka moi. Pale ae la ua tuoi nei, a hehoe iho la o Nieda maluna o kn papahele no ka paupauaho ; a pela laua i pio ai. lliH>paaia raai la ko laua mau Hma a me na wawae i ke kaulakao, a o Badusa lioi. ko hoomakaukauia mai la e make. Ua pau ka manao una ao no ke o!a, aka, ayle i holopouo )oa ua ma*

nao ino o ka īnoi, ai* hoi, ua lohe la kn leo uwa nui o na kanaka mliwaho 0 ka ipuka pa, a ano kaumaha ke ea i ka ua niea oka hauwawa ona leo. 0 ka make wale no koe o Nieda ma, ke waiho mai la lakou maluna o ka papahele, o kali ana no ka hiki mai o ka mananva. lloko nae o keia ano pilikia o lakou, aole loa i hoike mai ko Nieda mau helehelena i kahi ano pihoihoi a hopohopo, a me he mea paani wale la no iaia. Kokoke mai }a ka leo uwa, loheia'ku la ke kani ona pila a me na pahu, a he manāwa pokole, ua hamama ae ka ipuka nui o ka pa alii t a komo mai la he puali koa nui i alakai ia mai e kekahi kanaka ano a 00. Ika ike ana oka moi i keia mea, ua kahaha oia, a s>no haohao loa i keia mea me ka nauki. Maki mai la ua puali nei a hoopuni ae la i ka hale alii, a hele mai la ke kanaka ano a oo nana i alakai. mai i ua puali koa nei, a panemai ia me ka leo kalakala. " CJa hai ia mai nei ia'u, ooe ke Alii, ka moi hoi o keia aupuni." " Ae! owau io no, a ano e hai mai oe i kou makemake !" wahi aka moi. uUa hele mai nei au mai ko'u aupuni mai, he aina mamao loa mai keia wahi aku, ua lukuia mai nei e a'u a ua. neoneo ka papalina o ka honua, ma ko'u ala i hele mai nei. Ua hoohiki au, aole e pau ko'u luku ana a hiki i ka laweia ana'ku o ko'u ola kino, no ka mea, ua aihueia mai ko'u poli'ku ka'u wahine, ame ka'u keiki. He mau makahiki loihi ka i hala ae nei, a aole nae laua i loaa. Nolaila, e lohe oe auo, a e pane koke mai. Owau no keia o Laboda e ku aku nei imua ou, ua piha i ka inaina, a e hoike mai oe i kekahi mea e pili ana no ka'u wahine a me ka maua kamalei aloha he keiki,-o uln iho auanei ka lepo uliuli o ka ili honua maluna o kou kino." I ka lohe ana o Nieda i ka leo o kona makua, a me ka hoomaopopo ana'e hoi 1 kana mau huaolelo aloha ; ua hoomaka hou mai la ke kolo ana o ke anu maeele o ke aloha makua a puni kona kino, a elike me ka ikaika o kekaiii holoho* lona hihiu, okalakaia ae la ka lauoho o kona poo, a ooi pololei mai la konamau lihiliUi, ao kona mau maka mohaha, ua like me he mau onohi liona ia, a anapa mai la ka uia uila oke ahi inaina. Me ka inaina nui oia i oni ae ai a lele tno kaki aku la ke kaulahao i hoopaa ia ai kona puhaka, a paapaaina aku la ma o a luaanei oka papahele. a ku hou mai la o Nieda e liko iue kona ano koa mau t a p»ne mai la imua o konamakua. u Ei« au e Laboda kuu makua uloha. Ho oia» io. ua hiki mai oō i ka aina oke kanaka puuwai eleele, a ua ike hoi i ke kuUna o kau keiki a me ko'u maku»hine, aka, ke hai aku nei au imua ou e kuu (uakua, imua o ka lehulehu, a imua o kr mana ona lani t aolē i pio o Nieda, aolo hoi i komo mai kekahi kumu e bo» pohopo iho ai no ia me*. 'U* kali au kou hiki uiai uiamua o ko'u hooko

ana i ka n mea i hoohiki ai, piai, ua moeuhane iho la o 6abela ma ka po inehinei, a aa ike aku la i ka puali hanohano nai o Laboda e hele awiwi mai ana." ( E hoomaopopo eka poe heluhelu, ua ike mua o Babela i ka hnakai 0 Laboda ma ka moeohane, a oia ko la* ua mea i ae ai e hoopaaia i ka hao, no ke kali ana a hoea mai oia, alaila hooko 1 ko laua makemake.) "Ano t ke peahi nei ke ahe makani o ka hauoli ma ko'u mau papalina, ke ike nei an i ka hoi hou mai o ka noonoo kanaka, a ke oni nei na aa koko o ko'u kino holopkoa." Lele mai la ia e apo mai i kana keiki, aka, kau aku la ka lima o Nieda, a pane aku la, " E hauoli e kua makua, a mai ae i ke kaumaha e hoolauwili i kou noonoo. Eae mai ia'u e hooko i ka J u mea i lawe ai ika hoohiki paa, a e hookuu mai hoi ia ; u e hoike'ka imua ou ika hoopai kupono i ka mea nana i hoopaahao, a i haua ino hoi iloko o ka inea i kuu makua." Huki ae la ia i kana pahi, a huli aka la imua o ka moi, a pane aku la : "Ano, e hoonoaikai aku oe i ke aloha o na la~ ni, no ka hope loa. E kau aku i koa naau maka maluna o na hiohiona o koa hale alii nei, no ka mea, ano'e haule ana ka makakila a Nieda maluna o koa hokua, a e nele ana hoi keia lahui kanaka i.ka moi ole." Lele mai 1» ka moi me ka manao e hou i kana ihe oi winiwini, aka, he manawa pokole, ua hala aku la ia. Ua halawai aku la ka oi o ka pahi lanakila a Nieda me k& ikaika ma ka hapalua o kona kino, a waiho kaawale ae la maluna o ka papahele. Oni aku la o Nieda imua e kamoe ana i kana pahi ma o a maanei» a helelei aka la ua ukali o kaa moi make maniaa o ia nei. Akahi a ikeia ka wiwo ole oke keiki alii Nieda; ke hoomoe ia mai la na ihe a ine na pahikaoa he lehulehu, ! aka, ua lilo i mea ole, a iloko o ka manawa pokole, ua neoneo ae la ka hale I ulii, a e waiho mokaki mai ana hoi na kino make ma o a maanei. Haawi aku la o Nieda i ka olelo knu oha e wehe akea ia ka ipnka o ka haie alii, a e hookauia na kanaka a p*a e he« le mai a e halawai me ia. Ua hooko koke ia keia kauoha. He manawa pokole ua laa)aha aka la ka lono a pu»i ka «ina, e ahai maaa ia ana e ka weUu makani a loaa ka lohe i kela a keia kanaka. uUa make ka aoi opa ioo, aa palekahaaa i na makaainana, a e ola ka Moi ooio, ka Lani Alii hoa hoi o kakon, o Nieaa ke Koa Hiwahiwa o ka Lana* kila ]" £ kowelo ana dh hao, e almaiua ka lahui, e kaai ana na pila a mo na paha» a aa aaau iho la ka aina lioiookoa i ka hauoli, no ka noho Moi ana o Nied* malana o ke aopnni. M Ano e oa makamaka," wahi a Nieda imaa o lakoa, *£• ike nei oakoo, aa hooko au i ka inaina i noho ilokoV ko'a puuwai no na la i haia ae nei, a k* hai aka nei aa, aole i paa. aia waie ■ * haaie pio na nkali a paa o keia moi, Noiaiia, o kanaka a maa kanaka p*ha o oakoa i uianao e [aio mai ia*a ih> keia luka ana a'a, e hele mai ia atn\ » paio kokē aka au/* (Ask i ■}