Ka Lahui Hawaii, Volume II, Number 2, 6 January 1876 — Page 2
KA NUPEPA KA LAHUI HAWAII
HONOLULU, IANUARI 1876.
KE pahola hou aku nei no makou i ka mahalo piha no ka hiki ole ke umi iho, i awiliia me na welina aloha imua o na makamaka, kela a me keia pakahi, mai na kuahiwi aahu hau huihui o ka moku kilakila o Keawe ; na kualono hauliuli i hoopulu ia e ka naulu noho uka o Kama ; na pali paoa i ke ala, a me na anaina o ka kaiaulu o ke kulanakauhale alii o Kakuhihewa ; na awaawa auau waianuhea o ka ipo aukai o Lalo o Mano ; a hoea hou i na moku liilii, ke kama alii hoi e waiho kalae mai la, o Hina ; ke haawi aku nei ka LAHUI HAWAII, ma kona ano he makamaka, he hoa haihai olelo, he hoa ohumu no kahi mehameha, he lamaku kupaa a wiwo ole, a he oiwi aloha hoi no ka pupuu hookahicAloha ! E ka Lahui Hawaii ! Aloha ! O ka oukou mau hookipa ahna aku e like me na lono hauoli e pahola ia mai nei, he hooia ana mai ia, "ua puni, ua ikea ka LAHUI HAWAII e ka Lahui Hawaii—Ka inoa ihiihi o ka Pakipika.
Ke Au e nee mai nei.
UA KAALO aku la, ua waiho i ka moe lolii a na kau, a nalo malalo o na eheu o ka buke moolelo o keia honua ka M. H. 1875 ; ua panee ia mai nei hoi, a ke naue haaheo mai nei no ka M. H. 1876. O ka manawa keia e haalele ai i na nune ano ole o ka manao, kapae i na kuko lapuwale, a hoonoho ma ia wahi i na manao maikai, hoopiha me na noonoo kupono i kulike me na loina o ka manawa ; a maluna oia kahua, hooikaika no ka pono a pomaikai o ke aupuni a me ka lahui ; e apo aku i na kumu holomua a ke au o ka manawa e pahola mai ana, a e hoomanao, aia ma ka hooikaika, ka hoopono a me ke kupaa, e loaa ai na kulana a Hawali e iini nei. He nui na pomaikai i manao ia e loaa ana i keia lahui ma keia mua aku, a ua hiki mai ka wa kupono i na mea a pau e hoomaopopo ai i keia mea, oiai, he haawina nui ke kipa ia'una o kekahi lahui e na pomaikai e pono ai ke ola ana, e mau ai hoi ka noho'una i ke one a na kupuna i nai ai a waiho iho he home nona. Ua pomaikai kakou ma na mea he nei wale, he momona ka honua, he oluolu na kau, he maikai ka ea, a he lanakila kakou i na mai ahulau a me na mea e loohia mau ana i kekahi mau lahui e. Lokomaikai ke Akua ia kakou i ka noho ana o ka lahui Hawaii ma keia mau paemoku hauliuli me na pono a pau e ola ai ke kino. Aka, me ua pono, na pomaikai, na ea oluolu a me ka lanakila i na popilikia e ae, he nui wale, aole kakou i hoomaopopo i keia mau mea a hoopomaikai iho i ko kakou noho'na ; ua noho palaka wale iho no kakou me ka hilinai nui na ka pono e ukali mai la kakou me ka hoeueu ole ae. Ua hooikaika wale iho no kakou no ka pono o ka la, o ka hala ae o ka pololi pau ae la, a i ka hiki ana mai o ka manawa oo o ke kino a me na pilikia ulia wale, ua loohia iho la me ka hemahema, me ka makaukau ole i na mea e pale aku ai i na ulia hiki wale—a ulia hiki ole hoi i ka ike o ke kanaka ke koho aku. Ua noho kakou me ka uhauha, me ka hoohemahema i na pono o na la ui ; ua hoolilo nui i ko kakou loaa no kela iini keia iini ; no kela lealea keia lealea, a hiki mai i ka manawa e aoo iho ai ke kino, a e nele ai paha, alaila, hoomanao ae la no na la i haha. He mihi ka hopeuna, aka, ua hala ka manawa.
Nolaila, e na hoa heluhelu, eia keia makahiki ke waiho palaha nei imua o kakou, e hoomanao kakou i na mea i ike ia, e ku like ai i na pono o na la ui, e ai pakiko, e hoomanao he la hopena e hiki mai ana a ua makaukau i kahi waihona ; e lawe i na mea a pau a ka manawa e hoike mai ana, a e hoopomaikai iho i mau ai ka noho'na i ke one hanau a ka lokomaikai o ke Akua i hoonoho iho ai, mai hoohemahema o lilo auaunei keia pono no hai. Ano, o ka wa keia, e lokahi kakou i pomaikai ai; e huli ke alo imua, e lawelawe na lima aole ke kaukai na hai mai kahi ola, a e imi mai ana ka pono i ke kanaka ke ole ia e lalau lima i pono ai. E Hawaii o Keawe, e Maui o Kama, e Oahu o Kakuihewa, e Kauai o Mano, ke wanana nei makou he makahiki keia i piha i na haawina nui e pomaikai ai, a aia no iloko o ko oukou lima ka malama ana i na mea e hiki mai ana. Ua lana ko makou manao no kakou, oiai, ke ike nei makou i ka oni o na manao a me ka imi maoli ana o ka lahui i na mea e pono ai kona noho'na, a ma ia wahi hiohiona hookahi—he hiki ia makou ke kukulu i ka wanana, e mau ana no ke ea o ka aina e like me kona ano, he lahui a he aupuni Hawaii. E ola e Hawaii.
Ua nui no na lealea o ka la Hape-nuia, a ua hoomaopopo ia ka hauoli io ka lehulehu.
Ua lawa anei o Hawaii iaia iho?
He ui keia he ninau no ka lawa o Hawaii i ke aka ? Mamua o ko makou hoike ana aku i ka haina, he pono ia makou e hoakaka mua aku i ke kumu i ala mai ai keia ninau, no ka mea, he mea ano nui ka makou e waiho aku nei me ka wiwo ole, a me ka hopo ole hoi, oiai, ua hala ka wa kupono e huna ia ai ua mau manao nune la malalo o ke poi o ka hookamani, a me ka hookamaemae. He oiaio, ua uhi holookoa ia na puuwai Hawaii me ia mau ano lili, a me ia mau nune makee pio ole. E puka mau ana, a e oiliili mau mai ana na manao o keia ano i kela a me keia makahiki, a hiki loa mai i keia au e nee nei. Ina ua pololei ko makou koho ana, alaila, ke hoomanao nei makou, ua hoomaka mai keia lili mai ke au mai o ka Moi na Kamehameha IV, a pela mai a hiki i keia wa. Aka, aole nae he lili e kaumaha ai ka noho lokahi ana o ka lahui, aole hoi no ke ala ana mai o kekahi pilikia kuloko koikoi—He leo wale no me he mahu la,—me he kuahiwi la e kaalo mau ia ana e ka ohu kolo maluna iho o kona papalina a nalo aku i ka polikua, alaila, uhi hou mai no, a nalo aku, uhi no ; pela no ia e poai kaalelewa mau nei maluna o na oiwi ponoi o Hawaii, a o kekahi hapa paha o lakou i kela a me keia makahiki. Ua puana ae nei makou ua like keia lili me ka mahu la, a me he ohu la o na kuahiwi. Ua like io no pela ; na ka eheu o na makauni i lawe paialewa aku ia lakou mao a maanei o ka lewanuu, a lilo i mea ole i ka nana aku, aka, i ka hala ana ae o ke au o kekahi manawa, ua hoohui hou ae la ua mau hunehune makalii la, a ia lakou hoi i kaa aku ai mawaho o na palena kupono o ka lilo ana i mea ano ole, ua lilo ae no lakou i mea paa, a i mau ao eleele kaumaha hoi i ka wai, a haule kawakawa mai la i ka honua nei me ka ikaika. O keia iho la ka ! ka hopena o ua mau mahu makalii nei, ! Ae, he hune ka wai, lilo i moana nui, he makalii ke one, lilo nae ka aina nui. Pela no na mea makalii e ae a pau ke hoohuihuiia, e lilo auanei lakou he mea nui.
Aole anei e like aku pela keia mau honene liilii, na lili a me na ohumu liilii ana iloko o na kanaka Hawaii? Aole anei e lilo keia he mea nui ma kekahi manawa e hiki mai ana ? O ke kanaka naauao ka mea kupono e hoomoakaka lea mai i kona manao no keia mea, oia hoi ke kuhikuhi, ke alakai, a ke hooakea mai i na wehewehe ana no ka hopena o keia lili nowelo mau, me he lili mau ana la a ke kamaiki i ka wela o ka la maluna o na pua mohala ohaha, o hoomalule kokeia lakou.
O ka mea akamai ke haawi aku i na olelo ao noiau iloko o na puuwai Hawaii, ina ua ku ole i ka pololei keia mau lili ana, i holoi ia aku ai ka aai ana iho o ia mau manao i ka mu-o o ko lakou puuwai ; aka hoi, ina he mau lili ana ko lakou i ku i ka pololei a me ka oiaio maoli, he pono i ka mea noonoo akea e lilo mua i uwao, a i alai no ia mau kina'una'u mai keia wa aku, o ala mai auanei kekahi hopena awahua, a koikoi paha, iloko o kekahi manawa e hiki mai ana.
Ano, e hai aku i ka puana a ka moe. O keia lili, a ohumu ana i oleloia, He lili oihana aupuni? Aole. He lili maoli no i na kanaka o ka aina e, e lawelawe nui nei ma na oihana.
Ke hoike hookamani ole aku nei makou, aia iloko o kela a me keia Hawaii na nune ana i like me keia, a iloko paha o kekahi hapa wale no o lakou. I kakahi mau manawa i hala ae nei, ua ike a maka ia kekahi mau manao lili maloko o na nupepa o kakou, i kakauia mai e kekahi poe he nui e noho ana ma na wahi e ae o keia aupuni, no ka pau loa o na oihana aupuni iloko o ka lima o na haole, a nele iho la na kanaka Hawaii. He mea ane hiki ole i na kupa o ka aina hanau ke pili na maka no ka noho haku ana mai o na malihini maluna o lakou. E ku kakou a nana i ka moolelo o na lahui kanaka a pau, e ike auanei kakou i ka lili mau ana o na kamaaina i na malihini. Pela ka wa i noho aku ai na poe Farani Noremanadi he mau haku maluna o na Sakone. Pela no na lahui Farani a me na Geremania i ka wa i hoohaahaaia iho ai lakou e kekahi mana aupuni, a lahui e ae hoi i oi aku ka ikaika.
Aka o kakou nei, aole ma ke kaua i hoohaahaa ia ai kakou malalo o na malihini, aole ma ka oi ana aku o ko lakou mana a me ka ikaika kino; aka, ua hoohaahaa ia iho kakou malalo o na poe e ma ka oi ana aku o ko lakou ike a me ka naauao imua o ko kakou. O ka pouli a me ka naaupo ke kumu o ko kakou noho pio ana, oiai, he poe kakou i unuhi ia mai noloko o ka poauli i mau keiki no ka malamalama. He hapa keneturia ae nei a keu ka loihi o ko kakou hoonaauao ia ana, a i keia wa, ua komo aku kakou iloko o ka alihi o ka inoa he lahui naauao. Nolaila, eia ka wa kupono e hiki ai ke waiho aku i keia ninau imua o ke akea, "Ua lawa anei o Hawaii iaia iho ?"
Ano, e ninau iho me ka maopopo i kuleana ai ka lili ana, a kuleana ole paha. Ua piha anei ka aina i na kanaka Hawaii naauao e hiki ai ke hoopiha ma na oihana a pau o ke aupuni? Haina. Aele. Aole i keia wa.
Aka, mailoko mai o keia mau mea i hoike ia aku la, he pono ia makou e hoike aku, he nui no na kanaka Hawaii kupono e hiki ke hoopiha ia ma na oihana liilii e ae o ke aupuni, a ma na oihana kiekie ae paha, nolaila, aole no kakou i nele loa, aka, aole nae i lawa piha kakou ia kakou iho. O ka noho ao ka mea e hiki ai, o ka maliu i ka olelo a ka mea akamai, o ka hahai mahope o na alakai ana a ka mea ike, pela e lawa ai oe e Hawaii ia oe iho.
Aole i pau ko makou manao no keia mea, aka, o hooluhi wale aku makou i ka mea heluhelu, ke hooki pokole nei makou i keia wa, me ka hoopanee ana a loaa hou ia makou ka manawa kupono.
He wahi Anoai.
"Aole au e noi aku ana ia oukou e koho mai ia'u i Lunamakaainana, aka, ina nae oukou e koho mai ia'u, ke hooia aku nei au, e pau ana ko oukou pilikia," wahi a kekahi kanaka kamaaina o keia kulanakauhale. Nalu wale iho la no o Pinaau, "Auwe ! heaha la keia," a ninau okoa. "Pela io no," wahi a ua haiolelo nei, a kuka mai la na lihilihi maka o ka poe e noho puni mai ana me na pepeiao i hamama a makaukau e moni aku i na huaolelo a pau. Hoopololei ae la ka mea haiolelo i kona kino, pale malie mai la i kona papale ihope, a me na hiohiona o ke kanaka piha naauao, me ke ano o ke kanaka aloha aina a makee lahui hoi, a hoomakaukau mai la no ka hoolei ana mai i na huaolelo poka boma imua o ke anaina. Maanei, hoomaka ke koni o ko Pinaau puuwai, ane li mai la ka ili, kunahihi ae la ia, a aneane na kulu waimaka e hakukoi. Pii ae la ke aloha a pu-ua ke kani a-i. "O ke kanaka naauao keia e ola'i ka lahui," wahi ana iloko ona, "o ka puka mai koe o kana kumu i lia ai no ka kau i hala ae, no ke ola o kona lahui, auwe ! aloha ino ia," hoomakaukau iho la iaia iho, o ka holo aku koe a apo ae iaia, a honi aku i kona mau papalina i ka ua mea o ka nui o ke aloha a me na hoomaikai ana, aka, poha mai la ka leo nahenahe o ua haiolelo nei, "Ae ! ina oukou e koho ia'u a komo au, pau ko oukou pilikia, no ka mea, e hapai ana wau he bila Kanawai e kukulu ia i elua mau hale hookamakama." O ka mea hope loa no Pinaau, ua kau ae la kona pea heke, a e huli ana i kona keena haku aikamu, me na helehelena haikea no ke kaumaha, a e haloiloi ana na waimaka. "Heaha keia e Pina?" wahi a makou i ninau aku ai. "Ke kulu nei ko'u mau waimaka, aole no ka mea haiolelo, aka, no ka poe e moni ala i kana mau hokae." Nalu iho la makou a ninau, owai la keia ? A komo mai la ka manao lana, e pomaikai o Hawaii ma ke komo ole ana o na kanaka o keia ano !
Mai Kolohe!
Ua noi ia mai makou e ka Luna Leta Nui e kamailio pokole ma ka hana kolohe a kahi poe makamaka o keia kulanakauhale. Ma kekahi la o ka pule i hala iho nei, ua loaa iho la kekahi mau leta maloko o ke keena oihana leta i hoopaa ia ma kekahi mau poo i kuni mua ia ma na leta i komo mua maloko o ke eke. Ua wehe ia ke poo mai ia mau leta ae, a hoopili ia maluna o na leta hou, me ka manao paha, aole e ike ia, aka ua loaa iho la. Ua hopu ia he kane a he wahine mamuli o ka hoopii a ka Luna Leta Nui, hookolokolo ia imua o ka Lunakanawai Hoomalu, a hoopai ia he $10.00 pakahi. Iloko o keia mau la koke iho nei no, ua loaa hou iho la he palapala hou me ka poo leta o keia ano, a ua hoike ia mai ia makou. No keia, ua kaumaha makou, no ka mea, he hoopilikia ana keia i ke kino, a he hoolapuwale i ka inoa. He emi loa ka auhau a ke aupuni i kau ai maluna o ka kakou mau leta, a he malama pono loa hoi ke aupuni. O na nupepa, ke hoouna ia nei ma na eke leta me ka auhau ole ia, a ke manao nei makou he oluolu maoli keia hana ma ka aoao o ke aupuni; aka, aole no i lawa ka manao anunu o kahi poe, a hana iho la i keia kolohe. Maanei, ua hoike aku la makou i keia hana, a me ka hopena, a ke noi aku nei i na makamaka e haalele, a mai hana pela.
E Kiilau e, Aloha ea !
E KUU MAKAMAKA OIAIO LAHUI HAWAII; Welina oe :—E ae mai ia'u e kamailio hou, no ka inoa a ke kanaka Hawaii i lili mau ai, a i makee ai. Ua pane mai nei o Kiilau, ma ke Kuokoa i ka'u mau olelo oiaio, a heaha la ke ano? E like me ke ano ole o na huaolelo, pela no i ano ole ai kona noonoo ana. Ua hai au i ka'u mau olelo, a ua paa kuu manao, oiai, he Lei makee na'lii na makou Hawaii, a ke hai paa nei au malalo iho o ka la, aole e hiki ka lunahooponopono Kiilalau o ke Kuokoa ke pane mai, a oia ke kumu i huhewa ai. "Owai ke kii oiaio, o ke kii mua anei o Kamehameha I ana i hooia mai ai ? A o keia kii anei ana e hooia hou mai nei ?" He oiaio, o keia mau kii a i elua, aole he like o kekahi me kekahi, a aole no hoi ia no ke kanaka hookahi, e like me ke ano e o ko laua mau ano, pela no ka like ole oiaio mawaena o ka manu palahu a me ka holoholona popoki. Aka, ua kuhea ae kela, me kona ake nui paha e loaa ona mau mea kokua iaia. Ke hoouna hou aku nei au i ka ninau na Kiilau e hai mai ; Owai la ka oiaio ! o ka mea mua paha ka oiaio, a he wahahee keia kii hou ? A i ole, he oiaio paha ke kii mua a he hoopunipuni ke kii hou? He lili au, a pela no makou a pau, a ina he aloha alii Hawai i ke Kuokoa , e like ana no maua, a o makou no a pau me ka lahui holookoa. Mai hana me ka hapala wale, aka, e pane pono mai i ka ninau. MAKAMAKA.
Ianuari 1876.
He Aloha! He Welina!
IA REV. H. H. PALEKA; Aloha oe :—O ka'u hana nui i keia mau makahiki i hala ae ma————nei, he Luna Nupepa Kuokoa , a pela no a hiki i keia wa. Nolaila, ua manao no au e kokua i ka LAHUI HAWAII ma ke ano Luna, no ka mea, oia ka nupepa o ke one oiwi . Ina e oluolu oe, e hoouna i Helu 1 me 2 i keia pule ae, alaila, e hooikaika no au ma ke dala kuike, e like ko'u rula mau, no ka mea, he moonihoawa ka hoomoe hua.
Me ka mahalo. * * *
[Lehulehu a kinikini na palapala o keia ano i loaa mai ia makou, a ke pahola aku nei makou i na hoomaikai ; na koni aloha ; a me na hui waianuhea a ka anoi ; oiai, o na puolo aloha i loaa mai o keia ano, he kumu, he ala, a he kahua no na hoolana manao, a he kumu na makou e moeuhane ai me ka hiolani, a hoomaopopo iho, o ka makou kilokilo ana i na la i panee emoole aku la, e ko ana ; a ke aneane mai nei e kau mai ke koloka o na hiohiona lanakila, "Ola o Hawaii ia Hawaii !"
Ka hiki a na mai o ka mea i olelo iaia iho.
"HE KAULA MAI KE AKUA MAI,"
OIA O NAONOHIELUA.
E oluolu oe e lawe mama aku i keia wahi kukulu manao, oia kela e kau ae la maluna. Ma ka po o ka la 21 o Dek. i hala iho nei, ua hiki mai oia mai kana huakai hele auwana ana. Ua kipa mua oia ma kahi o G. B. Meheula, ma ia po no, ua kono ia na mea a pau e hele ma ka home Iakobo Palohau e lohe i kana mau olelo oiaio ole. Emoole a piha ka hale i na mea a pau o Anahola Hikina ma ka hora 7½, komo mai la oia me na maka hoihoi, a haawi pakahi mai la i ke aloha i na mea a pau. Ia wa, hoike mai la oia i ka huaolelo mua, Eia wau he Elele na ke Akua, e hoike aku imua o oukou i keia po, a pela no ma na mokupuni a pau a'u i hele ai. E pule kakou, wahi ana, a pau ka pule ana, haawi mai la i na huaolelo me ka wiwo ole.
E na hoahanau e noho mal nei, eia ka manawa pono e mihi ai ke kanaka i kona hewa, no ka mea, he mau la koe pau na Sabati o ke ao nei, a ma ka makahiki e hiki mai nei, ko ke Akua Sabati ia. A e hoomaka mai ana na hoopai liilii ana a ke Akua i ko ke ao nei ma ka makahiki 1877 a me 1878. E lukuia ko ke ao nei a pau, pau pu na Ekalesia o ke ao nei, aole kahunapule, aole Moi. E iho mai ana o Iesu e luku i ke ao nei, oia ka Milenio, aole kanaka koe, koe nae ka poe pono; a ma ka 1879—ike ia'ku ka poe pono. Nolaila, na ke Akua i haawi mai ia'u e like me ka hoouna ana ia Iona i Nineva, i ko lakou lohe ana, ua mihi lakou, a pela no oukou, he mau olelo maikai ia o ke kauoha mai e hana na kanaka i ka pono. E like me ka olelo a ke kaula a Ezekiela, a pela no hoi o Daniela, me ka heluhelu mai i na pauku me ka ike ole i na manao maoli o ia pauku, he nui aku ua olelo, aole au i hoomaopopo aku i kekahi.
Mahope o keia, hoike mai la oia no na huahelu i ike ia ma ka hihio, he like no ma kau wahi, a he like ole hoi ma kau wahi; 4004 na makahiki o ke ao nei mai ka hana ana o ka honua a ia Iesu, aole ia i pololei wahi ana. Ekolu ana papa kuhikuhi i hana ai, o 4004 aole ia he pololei, a o 4135 ka pololei—a pau ia, ninau aku o G. B. Meheula, O ka milenio au i olelo mai nei, oia anei ka hopena o ke ao nei? Aole, wahi ana. Olelo mai nei oe o na olelo a pau au i hai mai nei na ke Akua ? E hoohiki mai ana anei oe ? Pane mai kela, aole au e hoohiki aku, na ke Akua ka'u olelo.
Olelo mai oia i na mea a pau e noho mai nei, o kela kanaka a me keia kanaka, oia iho no kona ekalesia, he mau la koe pau na ekalesia o ke ao nei; hauoli kahi poe i na olelo hooia a ua Maauauwa poi la o Polelewa ; ua pau nae hoi ia he kaula i kela mau la. E na hoa, e ao kanaka, e nana i ka oiaio o ka olelo a ke Akua, puni hei i na olelo hooia oiaio ole, ma kahi mea he ao kanaka, aka, he mau mea maikai kekahi ana, he mea ole kekahi. No ko makou poe i lohe pu ai ka hoole ae a me ka hooia aku. Ua pau au maanei, me ke aloha i ka Luna Hooponopono o ka Lahui Hawaii a me na keiki ulele hua kepau.
KALAIKINI.
Anahola, Kauai, Dek. 22, 1875.
Ka Hoike ana o ka Ahahui Himeni o Lanakila.
E KA LAHUI HAWAII E ; Aloha oe :—
Ma ka po o ka la 25 o Dek. 1875 i hala, ua wehe ia kekahi Aha Himeni Nui, ma Kona Waena, luakini o Popopiia ; malalo o ke alakai ana a Stephen Taua. A mamua ae o ka welo ana aku o ka la i Lehua, ua hoike mai na lani i ka hauoli no keia hana ma ka hoohaule ana mai i na paka ua kilihune, a i ka hiki pono ana paha i ka hora 7, ua malie loa ae la, kalae ka lani, ahu-wale na kualono ; a o ka wa no ia i hoomaka ia ai na hana o ka Himeni i ka lakou mau leo i ku i ka olioli, lealea na pepeiao, hoihoi na puuwai i ka ua mea o ka none, ua maikai no na hana, ua kani no na leo. "Kupono i kona hale i ka mea i Hoanoia," wahi a Davida ma kekahi o kana mau Halelu. A ua hele nui mai na haole e nana i na hana eleu a ia poe ; elua mau himeni haole i himeni ia mai e kakahi mau haumana; lohe ole aku hoi au i ko ano, o ka haole ka i lohe aku, "Ke hehene iki la ka aka a ka Opua."
Ke hooki nei au maanei. He Makamaka Oiaio. HAKILO.
Kona Waena, Hawaii, Dek. 28, 1875.
Ka Halawai Makaainana ma ka Halepule o Kamoiliili.
Ianua ri 1, 1876.
Hora 8 ahiahi. Ua halawai keia Aha halawai makaainana maloko o ka halepule ma Kamoiliili, ma ke ahiahi Poaono; la 1 o Ianuari 1876, e like me ka mea i hoolahaia ma ke Kuokoa oia la ; no ke kuka ana i na Luna kupono e hele ai i waha olelo no na makaainana no ke kau ahaolelo e hiki mai ana. Aole i nui ka poe holo balota i hiki mai ; o keia wale iho no : ka Hon. W. P. Wood, (Pinehasa.) Hon. J. U. Kawainui, Davida Malo, Esq., Epelaima Kupele. ( No ke ulolohi o na hana mamua o ka hoomaka ana, ua hoi e aku ka Hon. J. U. K.)
Ma ke noi, ua kohoia o Mr. D. Apolo i Lunahoomalu, a o Kaupena i Kakauolelo, ua weheia na hana me ka pule.
Ma ke noi, ua haiolelo mai o D. Malo, no na mea e pili ana i ka "Aie Miliona," ke "Kuikahi Panailike," a me ke "Kanawai Hoopae Lima Hana," a me kekahi mau manao pili e ae. Ua hoike pu mai no hoi ia i kona ano kuokoa, luli ole; ua hai mai hoi, aia ma na pepa liilii e hai piha mai ai oia i kana mau kumu e hele ai i ka Ahaolelo. He haiolelo loihi keia, ua mahaloila. Apono ka hale.
Mahope o keia, ua hai mai ka Hon. W. P. Wood i kana haiolelo pokole me na huaolelo moakaka lea. Apono ka hale. Ua waiho mai la o Kauhao i kana mau hoakaka pokole penei : Ina e makemake loa ana na makaainana e loaa ona kanaka kuokoa, luli ole, e pono e lawe na makaainana i na lilo a pau no lakou ponoi, a penei : 1 Na lilo o ke pai ana i na balota. 2 Na lakou (makaainana,) no e lilo i poe luna hooikaika. 3 Aole ake nui i na kaa nana e lawe. 4 Aole lilo hale aina, a me na lilo e ae. No ka mea, he mea maa loa keia ma na kau koho a pau—na ka luna holo balota no e uku na balota, a e uku i na luna hoikaika, uku i kaa lawe poe koho a e hoolimalima i mau hale aina. No keia mau lilo nui o ka lunamakainana, pela no paha oia e aui ai a apo aku ai i ka puu dala e panee ia mai ana iaia, a i ole, o ka oihana paha, i hoihoi iki ia mai ai kekahi wahi hapa o na lilo. A he mea makehewa io paha ka olelo ana'e "he luna hoopili oihana, hoopili aupuni, a hoopilimeaai ka luna o mea a mea," no ka mea na ia la ponoi no i uku ia mau lilo a pau, pela no i paholo ai ko oukou manaolana.
Aka, ina e lawe na makaainana i na lilo a pau no lakou ( ke manao paa lakou i kanaka kuokoa,) ponoi ae no e uku, alaila, aole loa e lalau ka lunamakainana i ka puu dala panee ia mai, aole hoi i ka oihana onoonou ia mai ; a aohe no e loaa ana he mau ulia o ia ano. A ina paha e lawe wale ka luna ia mau mea ma ke ano e kue a kuai i ka pono o ka poe nana i koho, ua akaka lea kona kolohe, a me he la paha o mohai ia kona kino ma ka paahao, no na poho o ka poe koho o ia apana koho.
Ma ke noi, ua hoopaneeia keia halawai, a halawai hou ma ka Poakolu ekolu o Ianuari ma ia wahi no. Pule ia.
(He nui no na huaolelo a ka poe haiolelo i hoopuka ai, aole nae he wahi pala io iki, o ke okaoka wale no.) Pela wau e puana'i, "Mamina ai-ana i ka Ualo."
J. W. MEA KAKAU.
Owai ka mea nana i papa i ka maluhia o ke Kanawai.
E KA LAHUI HAWAII; Aloha oe:—
E oluolu ana no paha oe e hoomoe pu iho i keia mau kukulu manao ana, ma kekahi o kou mau kolamu kaawale, oia hoi kela mau hua olelo e kau ae la maluna.
Owai ka mea nana i papa i ka mea hoolaha, aole make hopu i ka poe Kiule, oiai ua puka mai kana mau olelo no ka poe Kiule kepa kanaka o Honolulu nei, no ka imi loaa ka ma ka hoopunipuni, mai oi aku kuu mahalo ia oe e ka mea hoolaha, ina oe i hai pololei mai i ka inoa o ua mau kiule hoopunipuni ala, a me kou inoa pu no la hoi, aole e huna kele ia mai hoi e oe ia mea.
O kau kukulu manao ana e ka makamaka i hoopuka ia e oe ma ka LAHUI HAWAII o Dek. la 80 he mau olelo hoolaha hakuepa wale iho no ia nau e ka makamaka, a he kanaka hupo loa no paha oe, i ike ole ai oe i na kuhikuhi a ke Kanawai o ka makahiki 1872 e olelo ana o ka Luna hooiaio i hookohu pono ia e ke Aupuni, nana no e kuhikuhi i ke kanaka e makemake ana e kepa, i kahi o ka hana, nana no e hai mai i ka uku mahina, me ka hai pu mai no i ka loihi o ka manawa e hana ai, eia ka ninau e Kuhalahala, he mau kanaka pepeiao ole anei keia au e Kahilahila ole e olelo nei i hoopunipuni ia e ka poe Kiure, i lohe ole aku ai no hoi i ka olelo ia mai e ka luna nana e hooiaio, aia i Koolau ka hana i ka mokupuni o Oahu nei, a lohe aku no hoi ia wehewehe ia mai, a kupu ae no hoi ka manao e haalele ; a ua lohe aku la no hoi oe, kupu ae no ia hoi kou aloha no keia mau kanaka i ka hoopunipuni ia e ka poe Kiure, a hoopii iho no la hoi i ua mau Kiure hoopunipuni ala; no ka mea he mau Kanawai no o ia ano.
A ina malaila ka ohi ana a ko waha, ina no ua maikai, a o ka lalau wale ae no a ko olelo hoolaha i ka nupepa no na poe Kiure hoopunipuni ala wahi au; nuku no nae kau o ka pakeke no ko ka poe Kiure e nakeke; e hele ia no hoi paha e oe i ke aupuni e noi ai, e lilo ia oe ka hana hoomalu i kanaka, e papa aku ai no hoi aohe make hele i kuamakahiki, no ka mea ua nui ae la kou aloha i kanaka i ka epa ia hoi e ka poe kepa kanaka. E ae e ka makamaka ke ninau aku au ia oe, he mau kanaka ike ole no anei keia i ka heluhelu palapala, i ike ole iho ai no hoi i ka olelo o ka palapala kepa ; e kuhikuhi ae ana no hoi, aia ka hana i mea, e mea dala o ka mahina, e mea ka loihi o ka manawa, a ike iho no hoi ia mau olelo a haalele iho no hoi ; i mea e pau ai o ka alu hoopouli i kou noonoo, a e hai aku no au i ka haina pololei ia oe, penei, no ka uuku no o ka ohi mua o ke okohola, he kanaha dala, a nui hoi ko kuamakahiki he kanawalu dala, nolaila, makemake ai no e hele i kuamakahiki, aole i like iki me kau e hoolaha mai nei i ka nupepa, i ka poe Kiure hoopunipuni.
Ina makemake e kamailio hou, mai huna i kou inoa. I ka luna hooponopono ka mahalo piha i ka mea nana e kuhikuhi pono i kahi e hele ai.
Me ke Aloha no i ke Kapena,
H. O. U. KAIKIOHUA.
Kikihale, H. O., Ian. 1876.
[Heaha la kou kumu i puiwa ai e keia makamaka ? Ua olelo ia, aole e oni ke kanaka ke hoonanea ia, aka, ke loaa ka mea nana e hoopuiwa aku, e hikilele ana oia. E ka makamaka, ma kau mau olelo, ke hoike mai nei he Kiure hoopono oe, a ina pela, e ao aku i ko oukou nui. ULELE.]
[HAKU IA E REV. J. BIKANELE.]
Ka Ekalesia a me Kona Kulana.
HELU 2.
Elua mea e hoopilikia nei i ka Ekalesia me ka hoohaahaa i kona kulana. Ka enemi kuloko a me ka enemi kuwaho.
1 Ka enemi kuloko, oia ka lala hihia.
Ua lawelawe; a ke lawelawe nei no, kekahi poe hoahanau o keia ano i na hana o ka Ekalesia me he poe maikai la. Aole lakou i ike i ko lakou hewa; nolaila, hana wale iho la me ka hoomaopopo ole aia ke henehene mai ana ka poe hoomaloka, a ua hoohaahaa ia ka Ekalesia ma o lakou.
He mea hoopilikia i ka Ekalesia ke ku ana o ka hoahanau hihia ma ka awai, a hai i ka olelo a ke Akua.
Pono ke malama ke Kahu Ekalesia i ka malu o kona awai. Mai ae wale aku i kekahi hoahanau hihia, a Kahunapule aea paha, e pii aku ilaila.
Ka hai hookamani ana o na hoahanau hihia i ka ke Akua olelo, he hoike ia no ko lakou ano mahaoi, a he mea keakea i ka laka ana ana o ka pono. E makaala ke Kahu i keia poe, me ka papa mau ia lakou aole e ku iwaena o ke anaina haipule e hai i ka olelo, aia a haalele ia ka hewa.
Na Iu da Isekariota, kekahi o kana poe haumana, i kumakaia i ka Haku Iesu. O ka hai hookamani ana i ka olelo a ke Akua e like me kekahi poe hoahanau e hana nei, he mea kumakaia ia i ka pono, a i ka Haku no hoi nana ka oihana.
He pilikia nui keia; mai olelo kakou he pilikia nuku. No keia kumu i kuemi hope ai kekahi poe, a i hoowahawaha ia ai ka Ekalesia. No keia no hoi i ulu ai ka manao iloko o ka poe hoomaloka, he oihana hookamani wale ka oihana hoomana. I ka wa e hoohuli ia aku ai, pane mai lakou, "Heaha la ka waiwai o ke komo ana iloko o ka Ekalesia, oiai, ua like ke ano o na hoahanau me ko makou?"
O na hoahanau i noho hihia iloko o ka Ekalesia, he pohaku lakou i kuia'i ka poe o waho. Na ka lakou mau hana pono ole i hoopio i ka makemake o kekahi poe e komo mai iloko o ka Ekalesia. Na keia poino i kapaia'i ua poe hoahanau nei, he enemi kuloko. I ko lakou noho hihia ana, ua hana maoli lakou i ka hana ku i ka enemi. E aho ke kapae ia keia poe mai ka Ekalesia aku. Mai waiho ia lakou maloko, o lilo ka nani o ka Ekalesia i mea ole.
Wahi a Iesu i na Lunaolelo umikumamalua, "E maalea oukou elike me na nahesa, e noho malie hoi e like me na manu nunu."
He pono ke hoomaopopo ke Kahu i ke kulana o kela hoahanau keia hoahanau iloko o kana Ekalesia. Ka poe noho pono me ka loaa o ka naau haahaa, o lakou na hoike kupono no ka Haku; a o lakou ke ae ia e hai i ka olelo.
Aka, o ka hookuu wale aku i na hoahanau hihia e lawelawe i na hana, he mea ia e nanea loa ai lakou, a e haumia ai ka Ekalesia. Aia a hoonele ia lakou i ka hana, alaila e puiwa ai lakou a ninau iho, Heaha la ke kumu o keia hoonele ia ana?
O ka oi loa nae oia o ka hookaawale ia lakou mawaho o ka Ekalesia. Aole o lakou kuleana maloko.
"No ka mea, he nui no ka poe e hele ana, a'u i hai pinepine aku ai ia oukou, a ano hoi ke hai aku nei au me ka uwe ana, he poe enemi lakou i ke kea o Kristo:
O ka make ko lakou hope, o ka opu hoi ko lakou akua, a ma ka mea hilahila ko lakou nani, ke manao nei hoi lakou i na mea o ka honua." Pilipi 3: 18, 19.
(Aole i pau.)
KA HOOLAA LUAKINI MA KANEOHE.
E KA LUNA HOOPONOPONO; Aloha oe:
E oluolu oe e hookomo iho ma kahi kaawale o kou kino holookoa i keia wahi manao kahea i na hoaaloha a pau e naue mai.
E hoolaaia ana ka Luakini o Kaneohe ke hiki aku i ka Poakolu hope o nei mahina, oia ka la 26 o Ianuari 1876. Nolaila, ke konoia aku nei na makua, na kaikuaana, na kaikaina, e hui pu mai ma keia hana maikai, me ka lana o ko makou manao e hele mai ana no me ke kanalua ole. E hele nui mai na makamaka, na hoaaloha, na hoalawehana iloko o ka Haku, e hauoli me ka poe e hauoli ana, no ka mea, ua paa hou keia Luakini, a ua pau ko makou pilikia, ua lanakila. J. MANUELA, Komite.
W. E. PII.