Ka Lahui Hawaii, Volume II, Number 3, 13 January 1876 — Page 2
KA NUPEPA KA LAHUI HAWAII
HONOLULU, IANUARI 13, 1876.
Halawai o ka Ahahui Lunakahiko o na Mokupuni o Maui.
E halawai ku i ka wa ana ka Ahahui Lunakahiko o na Mokupuni o Maui ma Waikapu, ke hiki aku i ka Poaono mua, la 5 o Feberuari, 1876. E hui mai na lala a pau o ka Ahahui mua iho nei i kukulu ia'i ma Wailuku. A. PALI,
Lunahoomalu.
"Ka Lahui Hawaii."
KA inoa ihi nani au e ka mea aloha aina i makee ai, he inoa haaheo nou e ka mea aloha lahui i makamae ai, a maloko o kona opi, a malalo hoi o kona welouna kilohana o ka lanakila, e molia nei makou ia makou iho, he opumalumalu no ka makou maka peni, a he palekaua no ko makou mau manaolana i hilinai ai. Iluna o laila ko makou mau li-a ana a pau, a me ko makou upu ana i na kau a kau, a no ia kumu, a me na koni ana o ke aloha lahui oiaio, a me ka makee ana i na 'lii hanau o ka aina i lawe mai ai makou iaia, he lamaku no ka kakou pepa, a no ko oukou hoa'loha pipili paa e ke kanaka Hawaii—he inoa haaheo kupono na kakou e hiipoi ai.
O ko makou mau ake ana, a me na iini ana o ka naau, e hoomau ia ka eho o ko kakou kulana lahui, a hiki i ke auhulihia ana o ko ke ao nei. E mau hoi kona lanakila ma ke ano he lahui kuokoa a hiki i ka wa e lohea ai ka leo o ka pu kahea i ko ka aina a me na kai. Aka, me keia mau li-a ana o ke aloha lahui oiaio iloko o ko makou puuwai, he mea walohia ehaeha i ko makou manao ka ike ana, ke hiolo kikiopau aku nei ka lahui iloko o ka emi hikiwawe kupaianaha. Mai keia kapa aku o ka manawa ike ole ia e hiki mai ana, ke haha e nei ka manao o ka poe noonoo me ka hoomaopopo ana, he mau huina makahiki wale no kou e ku ai ma ke kahua a maalo ae ua inoa makamae la mai ia oe aku, ina e kulike ka nee emi ana o ka lahui ma na degere o ko na makahiki e hiki mai ana, me ko na makahiki i kaahope ae.
I ka makahiki 1872 i maewa aku nei, eono tausani a me kanawalu kumamalua ka emi iho o na kanaka i ko ka makahiki 1866; oia hoi, he tausani ka averika i kela a me keia makahiki mawaena o laua. I ka makahiki 1872, ua helu ia ka huina o na kanaka maoli ma kahi o ke 51,531 ; nolaila, ina he mea ano hiki ole ke pani ia keia emi, a ina hoi e like pu kela nee ana o ka emi me ko ia mau makahiki i hala hope ae; alaila, ma ke ano o ka hoonohonoho pololei ana i na huahelu emi, he mea hiki wale no ke puana ae, iloko o ka hapalua keneturia mai keia wa aku, aole he uhane Hawaii hookahi e koe ma kou mau papalina e ka aina aloha. A! e ke kanaka Hawaii oiaio! Heaha kou aloha i kou lahui? Auhea kou noonoo no kou hopena? E ala ae oe mai kou moe lolii ana i ka uluna o ke kumakaia,—e kakoo i kou puhaka, a hele aku imua e paio me kou enemi ikaika.
Noloko mai o keia ulia paoa o ka manawa, i puka mai ai ka olelo kaulana a ko kakou Moi aloha kanaka— Hooulu Lahui —a oia ka makia ana i hookahua iho ai no kona aupuni. Oia hoi keia, me ka mana hiki ia kakou ke hana, e hooulu ae kakou, e hoolaupai, e hookawowo, a e hoolaha ae i na ewe o ka lahui ma na ano a pau i ku i ke kanawai o ke ola kino, a ma ke ano noiau hoi i pili i ka hooponopono aupuni ana.
I ko ke Akua hana ana i na paa mua, ua waiho mai la oia i ka olelo mana akua e like me kona ike e ana i ke au o na mea a pau e hiki mai ana ; he mau huaolelo wanana loli ole ia a hiki i keia wa :—"E hoohua ae olua, e hoolaha hoi, e hoopiha i ka honua, a e lanakila maluna." No keaha i nana e mai ai na pomaikai o kela mau huaolelo mana akua i ko kakou lahui i keia wa? O ka mea hiki ke hai aku, ua kue ia ka pono o ua mau huaolelo wanana la, a ua hoololi ano e ia hoi na hikimua a me na hopena o ua mau huaolelo la e ka manao kanaka—e ko kakou hemahema a me ka hawawa iho.
Eia ponoi iloko o ko kakou lima na kumu e ulu hou ai, eia no hoi iloko o ko kakou mana ka mea e hookawowo hou ia ai ka aina. I ka nana ana i ka papakonane o ko kakou helu kanaka hope, ua ikeia, ua emi iho na wahine mamua o na kane, oia hoi he 26,130 kane, a he22,914 wale no wahine ma ke aupuni, nolaila, 3,216 ka oi o na kane imua o na wahine. No ia mea, 3,000 wahine i koe like pu ka heluna o na kane me na wahine. I ka huli ana ae i kahi e hoolawa ia ai keia heluna, e puka mai auanei ka ninau pili hooponopono aupuni no ka hoopae lima hana. O ka hoopae ana mai i na lima hana no ka nele o ko kakou mau poe mahi-aina nui, ua noonoo e ia ia mea, a he kanawai o ia ano e waiho nei. Aka, mailoko mai o keia ano, he pono e noonoo pu ia na kumu e hoolaupai hou ia ai ka aina ma ka hoopiha ana mai i na kanaka o waho. Aole o na lima hana wale no ko kakou nele, aka, o na poe o ka aoao palupalu kekahi. I keia wa, ekolu tausani o ia poe i makemake ia ; ai hea e kii aku ai? Me ko na poo aupuni noonoo akahele no keia mea, he pono e hookuu aku iloko o ko lakou mau lima na mea e hiki ai keia hana. No ka mea he lala kamahele ia i pili i ka hooulu lahui .
O ka hoolaupai ana i ka aina me na poe o kahi e mai, he oiaio, he hana hooulu lahui ia. Ua noonoo ia, ua kukakuka ia, a ua hoopuka akea ia ae e na wahaolelo o kakou nei na kumu a me na ano e hiki mai ai lakou ia nei. Ua olelo ia hoi, e haawi aku kakou, e kuai, a e hoolilo aku i mau aina no lakou, i wahi no lakou e noho ai, hoopulapula, hoopuka, a hoolaha ae i ka lakou mau mea hana, ka waiwai, a me na kanaka. Aka, mamua o ko kakou haawi ana aku i ke aloha i na malihini, he pono "E hoomaka mua ia ke aloha ma ka home." Eia me kakou kekahi poe i nele i ka aina ole, a he poe makua keiki lehulehu kekahi o lakou. E hoolako mua ia lakou a lawa mamua o ka hoolako ana aku i ko waho. Aka hoi, he poe hune kekahi o lakou e hiki ole ai ia lakou ke kuai i mau apana aina no lakou iho, a me ko lakou hune i pakui ia aku ai ko lakou nele i na noonoo akea ana o ke ao naauao. No na poe o keia ano, ke waiho aku nei makou i kekahi mea kupono e hana ia. E haawi aku ke aupuni i mau wahi no lakou e noho ai, ma kela a me keia mokupuni—malalo o ka noho luna ana o kekahi kanaka kupono. E hoolilo ia lakou i poe, me he ohana hookahi la, a o ko lakou poo ke alakai no lakou iloko o na hana a me na ano mikiala a pau i ku i ka hoohoihoi hana. He lahui keia i maa i ka noho kauwa ana malalo o na 'lii, a e pipili koke no ko lakou naau mahope o ko lakou poo. E lilo ia wahi he kula no ka poe hune e ao ai ma na hana e hooholo mua ia ai ke kanaka. No keaha i kukulu ia ai ke kula o ka poe makua ole, a me na hale no ka poe ilihune ma na aina naauao? Auhea hoi ka mea like o ia ano ma ke aupuni Hawaii? O ka hoololi hikiwawe ana ae i ke kanaka hune hupo mai kona kulana mua mai a i kanaka kuokoa oia kekahi kumu i make ai kona manao, kona ikaika, a me kona ake imi. I kona ike ana, ua lanakila oia, lilo koke kona manao i na mea e hooikaika ia ai kona kuko kino iho; nawaliwali koke ka noonoo, a me ka lunaikehala, no ka mea, aole he mea nana e paipai mai iaia, aole hoi he luna maluna iho ona. I ka ulu ana mai o keia mea a mahuahua, a me ka maa i ka noho haku maluna o kona huupo iho, pii pu mai la ka palaleha a me ka palaualelo, a o ua palaualelo la kekahi enemi ikaika nana i hoemi i ka lahui. Nolaila, me ka noho ana o kekahi poe hune malalo o kekahi luna kupono nana e hoomalu kino mai ia lakou, a e haawi hoi i na kuhikuhi a me ke alakai ana i ka mea e loaa ai ka pomaikai, a ka ike ana paha i na hana, a no ke aupuni hoi ko lakou lepo e noho ai, o kekahi hana kupono ia i ke aupuni e hana aku. Ma ia ano e kaohi ia no kahi hapa o ka palaualelo ma ka aina; kekahi o na kumu a makou i manao ai no laila i emi ai ka lahui. Ua lilo loa lakou i ka auwana, a me ka lealea, a haalele ia na pouhana e kukulu ia ai ke ano kanaka makua a me ka hookanaka ana.
Me kela ae la, ke waiho hou aku nei makou i mau kui e hoopaa ia ai ka makia o ka hooulu lahui. 1 E hoolaha nui ia ka ike i na kanawai a me na rula o ka malama ana i ke ola kino. 2 E ao nui ia na poe opio i na oihana a me na haha lima ike. No ka mea, me ka paa ana o na lima o ka poe opio i na hana no ka hoomakaukau ana ia lakou iho no ke alapii o ko ke kanaka pomaikai, pela e loaa ai ia kakou na manaolana no ka wa e hiki mai ana—a e pau ai ko lakou lilo ana i na hana hua ole, a me ka lealea.
Aka, me na hooponopono akahele ana o ko kakou mau kanawai e pono ai keia mau mea. Na ko kakou Ahaolelo e hiki mai ana na hana o keia mau ano e holopono ai; a iloko hoi o ko lakou noonoo maikai ana e hilinai aku ai kakou i na manaolana no ka wa e hiki mai ana. E kamailio hou no makou no keia mea, no ka mea, o ko kakou ninau nui ia o keia wa, a ua hamama hoi ko makou mau kolamu no na kukulu manao o na makamaka ma keia a ma na ninau a pau.
Heaha ka Hopena?
Iloko o na la o ka makahiki i hala, e noho ana kekahi ohana maloko o na kaiaulu o keia kulanakauhale me ka maluhia, a me ka oluolu maikai. Ua ulu ka ohana iloko o ke aloha, a malalo hoi o ka lokahi a me ka oiaio. Ua nui ke aloha o ke kane i kana wahine a me na keiki, a pela hoi ka makuahine. Ua hoomaka ka ulu ana o ka pomaikai o ka lahui a me ke aupuni, mamuli o keia ohana ; ua ike ka lehulehu, a ua nana aku me ka manaolana maluna o na pomaikai e loaa mai ana, no ka wa e hiki mai ana. Ua noho ka wahine me ke kane a me na keiki iloko o ka oluolu, a malalo hoi o na eheu lanakila o ka maluhia, a ua paa ka manao o na mea a pau ma ia mea.
Oiai keia ohana e noho ana iloko o keia ano maikai, aia hoi, ua hele mai la kekahi kanaka, a he mea kaulana ia, ua aahu iho la i ke koloka o ka hookamani, a hoomaka iho la e hoohaumia a wawahi hoi i ka maluhia o kela ohana. Ua ko iho la kona manao lapuwale, lele liilii ae la ka maluhia, a o ka ohana, ua lilo i mea ole, o ka moeuhane a ka makuakane no kona ohana, ua lilo i mea lapuwale, mahape o na hana ino hoomainoino a keia kanaka hewa, o ka manao paa o ka makuahine no ka maluhia o kona ohana, ua lilo he mea hoolapuwale i kona inoa a me kona ohana, mamuli o na hana ku i ka pepehi kanaka i ike lea ia, a o ka manaolana hoi o ka lahui no na pomaikai e loaa mai ana mamuli o keia ohana, ua haulehia, a ma kahi o na opuu pua i mohala maikai maluna o kela mahinaai, ua lilo i puu opala i hihi ia e ke kikania.
Ua hookolokolo ia keia kanaka kolohe, a ua kau ia he hoopai mama loa, hoohilahila hoi ke hoomanao ae. Ua manao iho la ia e kau ae i ka pulou, a hoao e hoomaemae iaia, a ua hoopii aku la imua o ke kiure, aka, i ka hoea ana mai o ke kau kiure, ua hoomaopopo iho la ia no kona hewa maoli, nolaila, ua hoihoi hou i kana hoopii. No ke aha la? Aole anei keia o ka ae maoli ana i kona hewa? Pela no. A ina pela, alaila, heaha ka hana a ka lehulehu nona? E ae aku no anei i ke kanaka i ae maoli mai nana i wawahi ka maluhia o kela ohana, nana i kau aku i ka hilahila, a nana hoi i pepehi hoomainoino i ke ola o kela ohana, kekahi hoi o na waiwai makamae o Hawaii nei, e hele lanakila me ka mino aka no ke ko ana o kona mau manao ino? Ke ninau nei makou, e ae ia anei oia e hele wale ma ke akea? Ina oia i hana pela, aole anei e hana hou aku no? Ma ka makou noonoo ana no ke ola a me ka pomaikai o Hawaii nei, ua paa ko makou manao, he mea makehewa ka huna ana, aka, e hapai koke ia ka noonoo ana no na hewa o keia ano, oiai, o ka pepehi kanaka a me ka pepehi ana i ka maluhia o ka ohana, ua like no ia. Hoomainoino, makau ole, a wiwo ole i ke kanawai keia kanaka a minamina makou no keia oha-
Lunamakaainana.
He mau la helu wale no koe, a hoea mai ka la no ke koho ana i na elele no na makaainana, no ka hele ana aku imua o ka Ahaolelo Kaukanawai, a noonoo no ka pomaikai o ke aupuni a me ka Lahui Hawaii. He kau i kaalo ole mai kona ano lua mawaena o keia aupuni i na la i hala, a he kau hoi e nana ia aku nei me na nune ano nui no na hana i hoomaopopo ia e hapai ia ana. Ua kamailio laulaha ia mawaena o ka lehulehu mai Hawaii a hoea i Kauai na hiohiona o na ninau nui i manaoia e hapaiia ana, a ke kamailio ia nei no hoi i keia la. Ke ike ia nei ma na nupepa na manao o na hoa makaainana ma na mea e pili ana i ke koho ana i na kanaka kupono, no ka hele ana aku e hana, e hooikaika no ka pomaikai o ko kakou nei Paemoku, a ma ko makou ano he wahaolelo no ka lehulehu, e ae ia mai paha makou e kamailio pokole ma na mea e pili ana i ka poe holo balota no keia makahiki hana nui.
No na mea e pili ana i na makamaka ma na apana mawaho aku o Kona, Oahu; aole a makou mau kamailio laulaha ana ; hookahi nae a makou noi, a ua makaukau no paha lakou, a ua hoomaopopo hoi ia mea ; aka, aole ia he mea nana e papa mai i ko makou leo. "E wae, e hakilo, e hoomaopopo, e kupaa, e haawi i ke kaupaona noonoo maikai, a e koho i ke kanaka i loaa ke kahua maloko o ko oukou naau mamuli o kana mau hana maikai." E lawe mai i ka moolelo o na kau i hala ae, a hoomaopopo iho, he kau hana nui keia, a ina kakou e koho ana i na Lunamakaainana oia ano, alaila, he mea maopopo, e lilo hou ana i mea hoohilahila, a e aneane aku ana i kahi o ka haulehia ana a pio na manaolana. Pela makou e noi aku nei i kela a me keia pakahi o na makaainana. Ua lawa ka manawa no ka noonoo ana, a no ka wae ana i na kanaka kupono, a e pono ka hoopaa ana i na manao me ka luli ole a koho ma ka aoao e ola'i ka Lahui, a pomaikai hoi ke aupuni.
Ke waiho aku nei makou imua o na makamaka o ka apana o Kona nei i na inoa i loaa mai ia makou, i manaoia e holo balota ana : W. P. Stevens (Pahukula,) G. Koalii, G. W. Pilipo, D. Malo, J. Kakina, E. Mikalemi, A. W. Kiha, W. Pinehasa Wood, C. H. Judd, (Kale Kauka,) J. Keau, Cecil Brown, (Kikila Baraunu,) S. W. Mahelona, H. Waterhouse, (Hanale Walakahauki) S. M. Kamakau, J. O. Carter, (Keo Kaaka) A. Kalauli, W. C. Jones, (Aeto) a me H. L. Sheldon, (Hanale Kelekona.)
Mailoko mai o keia mau inoa maluna ae, e wae ai kakou no na kanaka kupono no ka hele ana aku ma ke ano he elele imua o ka Hale Ahaolelo Kaukanawai. Ua lawa ko makou kamailio ana no na mea e pili ana i ke kupono ia kakou ke koho i mau haole kekahi ma keia kau. O ka wae ana i na kanaka kupono, ua lawa kela a me keia kanaka e hooholo nona iho i ke kanaka ana i manao ai he kupono e lilo i wahaolelo nona.
Me keia mau inoa, ke hooki nei makou me ke kali no nae no ka hoea hou ae o na inoa hou, a haawi aku i ko makou noonoo ana. Maanei, ke hai aku nei makou, ua hamama na kolamu o KA LAHUI HAWAII no na manao a pau e pili ana i keia ninau, me ka lakou mau inoa i manao ai he kupono, oiai, no ka lehelehu ke kino o keia nupepa.
Na La Haipule ma Honolulu.
I ka la 2 o Ianuari ka hoomakaia ana o na la pule mau o keia makahiki, a ua malama lokahi ia keia mau hebedoma e na ekalesia euanelio o keia kulanakauhale. I ka pau ana o ka hebedoma mua, la 8 o keia mahina, ua hooholo ia ka manao e hoomau aku a i ka lua o ka hebedoma. A ma keia pule elua o ka hana, ua like no ka piha o na halawai me ka pule mua. Ua hui ae na ekalesia Hawaii elua ma na halawai o kela a me keia la, a pela no hoi na ekalesia haole. I ka auwina la Sabati, he halawai no ka poe opio haole iwaena o na haole ma ka halepule ma Peleula, a ua piha pono ka hale, aohe noho kaawale. Iwaena o keia mau halawai kahi i ike ia ai ka launa ana mai o ka Uhane o ke Akua, a aole no hoi i nele mawaho o na halepule ka hana a ka poe lawehana a ka Haku. Ma ka makou ike, ua makaukau ke kihapai, o ka uuku o na paahana ka hemahema. He mea pono loa ina e lawa ana na paahana e hiki ai ke komo ia na kauhale a pau o Honolulu nei, a e kamailio pakahi ia na kanaka no na pono o ko lakou uhane. Ua kokoke mai ke aupuni o ke Akua i ka naau o na kanaka. Eia wale no ka mea i koe, o ka ae aku o kanaka Iaia. E ae ana anei? E haawi ana anei kanaka, ka lehulehu ia lakou iho iloko o ka lima o Iesu, nana e hoola. Eia ka mea i koe, aole e hiki ia makou ke haawi aku i ka haina o kela ninau, aia no ia i ka manao o ka lehulehu. Hookahi mea maopopo ia makou, ua kokoke loa mai ka Mea Hoola i Hawaii nei i keia wa. O ka poe makemake, he mea hiki no ke hoola ia lakou, aka, o ka poe makemake ole, e nele no lakou.
"E mihi oukou," wahi a Ioane, "no ka mea, ua kokoke mai nei ke aupuni o ka lani." A o ka mea noi e loaa no iaia Aka, e hui pu kakou i ka hana me ka pule. "O ka mea imi e loaa no iaia." Mai paulele kakou ma ka olelo wale no a ka waha, aka, e hana aku i ka hana pono. E pule, a e imi—e mihi, a e hana. E paulele i ka olelo a ke Akua. "O ka mea inu i ka wai a'u e haawi aku ai iaia, aole loa ia e makewai hou aku; aka, o ka wai a'u e haawi aku ai iaia, e lilo ia i waipuna iloko ona e pipii ana i ke ola mau loa."
C. Kanaau.
O ka hihia o keia kanaka, oia hoi ka hoopii ia ana iho nei e ke aupuni no ka manao ia ana nana i pepehi a loaa ke kumu make o Kahanupaoa, ma Pauoa, iloko o ka mahina i hala iho nei, ua hoolohe ia e ka Aha Kiekie imua o na Kiure iloko o keia pule iho nei, a mahope iho o ka noho ana o na Kiure e noonoo, ua hooholo iho la lakou ma ka ahewa ana ia C. Kanaau, ma ka lawe ola, ma ke degere alua, a i ka Poalua iho nei, ua hoopai ka Aha iaia he $200.
Ma ka makou hoolohe ana i na olelo hoike o keia hihia, ua hooholo makou i ke kumu o keia pilikia nui, a pela no paha na mea a pau i lohe e like me ko makou. O ka waiona ke kumu. Ua loaa aku ia lakou he pahu omole gini , a ua hoike ia, ua inu a ua ona na kanaka ma ia po ma ka hale o ka mea i hoopii ia. Ua hoike ia no hoi, ua inu o Kahanupaoa he ekolu a eha mau kiaha i piha i keia waiona iloko o ko manawa pokole. Ke ninau nei makou, pehea la e pakele ai ke kanaka? He minamina ko makou no keia mea, kaumaha a luuluu ka naau, oiai, o ka makou hana no ia e noke aku nei i ka pakui i ka hamare o ka makou makakila, e kue ana i ka waiona, aole ma na kumu koka wale aku, aka, ma na mea i ike maka ia, a e hooia ia nei hoi ma na poino o keia ano i kela a me keia la. Pehea la e pau ai? Iloko no o keia mau poino, ua ae hou ae nei no ke aupuni, no ke kumukuai $1,000 o ka makahiki, he hale inu rama hou no ma ke alanui Nuuanu! Heaha la ka pomaikai o ia mau wahi dala mailuilu mamua o ke ola o Kahanupaoa? A heaha hoi ka hope ina me keia na hana? O ke ola o ka lahui ka mea noonoo mua, a mahope na dala no ke aupuni, oiai, aohe aupuni, ina e nele i ka lahui.
No ke Kuikahi Panailike.
Kakauia no ka "Lahui Hawaii."
No ko makou noi ia ana mai e na makamaka heluhelu e wehewehe laulaha hou aku i na loina a pau e pili ana i ke Kuikahi Panailike, nolaila ke kumu manao pepa e puka hou aku nei ma keia kukulu manao. Ua hoakaka no makou i na mua o keia hana a ke aupuni e like me ka hiki, a ua kokuaia mai ko makou mauao e hapai i na pomaikai i manaoia e loaa ana i keia lahui ma ke kuikahi, e kakahi mau hoa kakau nupepa, a ua manao no hoi makou, ua loaa ka ike o ka lehulehu ma ka wehewehe i waihoia aku imua o lakou he pomaikai ke loaa ana i ka Pae Moku Hawaii. He lehulehu no ka poe i pohihihi i ke ano o keia mea he kuikahi panailike, a no ka ike ia o keia hemahema, ua lawe koke kekahi poe a hoolilo i kumu hana. Ua hooweli aku i ka puuwai o ke kanaka e ku haohao ana, ma ka haku papa ana i na loina o ka ninau, me ka hoopuka aku o ka hopena o ka ili hou ana mai o kekahi auhau maluna o ka Hawaii, i lawa na hakahaka i manaoia e loaa ana i ka oihana dute. Ua helu papa wale ia aku na hemahema i manao wale ia a aole nae i hoike iki ia aku ke ano o na pomaikai e loaa ana i ka Lahui Hawaii.
He hana ke kuikahi panailike i manaoia a i imi ia e hooko, mai ke au noho Moi o ka Moi Kamehameha V., a iloko o kona ike a me kona naauao, kona makee aina, ua hoomaopopo oia, o ke kuikahi panailike kekahi o na mea e ulu ai ka waiwai o kona lahui, a e pono ai ke aupuni. Ke hoomaopopo kakou, aole o Kamehameha V., he Moi e ae ana me na Mokuaina Hui o Amerika ke ole i ike he pomaikai ke loaa, oiai, he lili oia i ke kuokoa o kona aupuni. Ua hoouna ia na luna e hooikaika no ke kuikahi panailike, a aole nae i ikea ka pono, a no ke kau nui o kona manao e loaa keia pomaikai ua manao oia e holo kino, e like me ka hooko ana a ko kakou Moi e ola nei, a no ia mea, ua hiki mai na moku kaua o Amerika e lawe aku iaia, aka, i ko lakou ku ana mai, ua hiki mai la ka make, a ua pau kona luhi ana no kona lahui. Noho iho ka Moi Lunalilo a me kona aupuni, a ua like no ko lakou ike, o ke kuikahi no ka puuhonua e alo ai i na inea o ka Banekarupa e hoomalu ana i ka noho'na o keia lahui, a mamua ae o ke ko ana o ka mea i manaoia, ua hiki hou ka elele o ka make, a ua kuu aku ka luhi o ia Moi opio o kakou.
Iloko o ke au o ka Moi Kalakaua, ka hele aku nei kakou e ike i ke ko ana o na i ini o na Moi i hala, o kona makemake, a me kona aupuni. O ka ike o na au i hala, he pomaikai e loaa ana, oia no ka ike a oia no ke kumu i hooikaika ai ko kakou Moi a me kona aupuni, e hoomau a e imi ikaika e loaa keia pono i keia pae aina. Ke ike nei kakou, o ka ike o na Luna Aupuni a me ka Moi e noho'na ma ka noho moi mai ke au o Kamehameha V., a hiki i keia wa, ua like. O ka ike no hoi o ka poe naauao, ua like.
Aka, e na hoa heluhelu e wehewehe aku no makou i na loina o keia kuikahi panailike, oia no ka panai ana o kekahi aupuni i kekahi aupuni, i loaa like ai ka pono ia laua. Ma keia hana ana, he nui no na mea pili ana i ke kumu hana. O ka loina mua o keia mea iwaena o na hoahana, o ka like o na pomaikai e loaa ana ia laua no ka manawa i ae ia.
Ua hoike ia ma ko kakou aoao, he pomaikai ke loaa ana i na mahiko, i na mahi raiki, i na mea e ae i hoike mua ia a ua maopopo no paha la ia oukou. Ua lawe mai makou i keia mau mea elua, no ka mea, ua ike kakou a pau o na waiwai nui keia o keia aina, a o na waiwai hiki no hoi ia ke kalepa ia ma na aina i loaa ai kahi pono e hoolawa aku ai i na makemake o kakou o na mea kuai ma na aina e. No keia mau mea, ua ae kakou e hookomo wale mai me ka auhau ole ia o kekahi mau waiwai e hiki mai ana i o kakou nei mai Amerika mai, a ua hoemi ia mai ko kakou loaa makahiki he $90,000, oi iki paha a emi iki mai paha. Ua imi ko kakou aupuni i pomaikai no kakou ma ka hana ana, aka, aole nae kakou e ae i ka oiaio o keia, oiai, aole ka hapanui e hoomaopopo ana i kahi e pomaikai ai, a oiai no hoi ke ike e nei no kakou ua haule he $90,000 o ko kakou loaa makahiki.
E nana kakou i ke kumu o keia hana; ua ikea iloko o na kau i hala ka emi mau ana o na loaa o keia pae aina, o ke kumu o keia emi ana, no ka holo pono ole o na hana imi waiwai e hanaia ana ; ua pau'ku ke kau o na okohola, ua hala na la o ke kihikihi o Kaliponia ; aole he mau lua gula maanei, nolaila, ua hilinai kakou i ka mea e lawa ai na hemahema ma na oihana mahi—ma na oihana hiki ke kalapaia ma na aina e, kahi e loaa mai ai ke dala, i hiki ia kakou ke hoolawa i na aahu, a me na mea e ae a kakou e kuai aku nei ma na aina e, a i dala e hiki ai ia kakou ke hoolawa i na pono o ke aupuni, ko kakou kiai pono a malama maluhia.
Ua ike ia ma na hoike makahiki a ke Kuhina Waiwai, ka ulu o na lilo o ka malama aupuni, a me ka emi hoi o na loaa e hoolawa. O ke dala iloko o keia pae aina e ume mau ia ana i kela me keia makahiki, a lilo aku i na aina e. O ke kumu o keia ; oia ka oi aku o ko kakou lilo nona pono me na makemake o kakou i na aina e, mamua ae o ko kakou mau loaa, nolaila, hookahi wale no hopena oia mea, o ka mau o ko kakau lilo nui ana a ilihune iho i ka mea e hoolawa ai i ko kakou mau lako a me na anoai, a me ka mea e hoolawa a hoomau ai i ke aupuni, e like me ke ano o ke aupuni malamalama, a ano aupuni hoi i ae ia e na aupuni nui nana i ae a kiai i ko kakou kuokoa. Ke mau keia, heaha la ka hopena?
Ua ike no ka Moi Kamehameha V., ka Moi Lunalilo, a me ko laua mau aupuni a ka ike nei no Ka Moi Kalakaua a me kona aupuni i keia hailona, a nolaila ke kumu o keia hooikaika, i hiki ai ke pale aku i ka maka a ka hune. Ua ike lakou he pomaikai ; ua ike lakou aia ma keia kumu e ulu mai ai ka waiwai o ka aina aole i ka mea hookahi, aka, i na mea no a pau, a e hiki ai ke hoolawa i ka haawina e mau ai ke aupuni, a me ke Kuokoa o Hawaii ia Hawaii Ponoi iho.
He $90,000 ka emi o na loaa o ke aupuni, a he oiaio. A ehia la mau tausani o na loaa aupuni e emi ana ina e pio na mahiko, ke ole e loaa ke kuikahi. E noonoo kakou : Aia ma kahi o ke kanakolu kumamalima ka nui o na mahiko e kuai ana he 50,000,000 paona ko, ma kahi o ka eha keneta o ka paona, ua like me $2,000,000, ke hoi mai ana i ka aina nei; ke kumu auhau o na mahiko, ma kahi paha o $2,000,000, huiia, he $4,000,000, ua emi mai na loaa o ke aupuni, ma ka auhau he $10,000, ua nele ka aina i ka loaa makahiki ma o na mahiko he $2,000,000; ke mau keia nele o ke aupuni a hala na makahiki he umi, alaila, e nele loa kakou i ke dala, a o ka hopena, o ka hopena o ka hume malo, a heaha la ke dala e hoolawa'i i na lilo o ke aupuni. Hookahi wale no keia mea, a ina e hui mai ka raiki, a me na mea e ae, alaila, aole e hala na makahiki elima ua ilihune.
Heaha hoi na pomaikai i manao ia? Akahi, o ka mau ana o na oihana i komo iloko o ke kuikahi, a o ka ulu palua ana i na makahiki pokole. Alua, o ka mau ana o ke komo ana mai o na dala e hiki ai ia kakou ke hoolawa i na lilo aupuni, na lako kino, a me na anoai o kakou. Akolu, o ka puipui hou o ko kakou waihona, e ulu palua ai na auhau o ke aupuni. Aha, o ke komo hou ana mai o ke dala e hoolala ai i na pono e waiho wale mai nei ma o na kula panoa i kanu ole ia i keia manawa. Alima, ma ka ulu hou ana'e o ke kumukuai o na aina, e pii ai ka auhau waiwai. Aono, ma ke komo hou ana mai o na lima hana, a me ka poe imi waiwai, nona na elima dala pakahi, e loaa ana i ke aupuni, a ina e wae ia na lima hana ano like me kakou, he mea ia e hooulu hou ai, a e hookoii ae ai i ka omimi o keia lahui. Ahiku, ma ke komo wale ana mai o na lako mai Amerika mai, e manaoia, e emi ana ke kumukuai o ia mau mea, alaila, he pomaikai ko ka lahui ma ia emi ana.
Ina i lawa ole ka ike o ka poe hemahema i na loina o keia mea, a e manao ana aole e hoi ana na loaa o ke aupuni, alaila, he hiki no ke kau ia ka auhau maluna o na waiwai i manaoia no lakou ka pomaikai nui e loaa ana ma keia kuikahi. I pii no ke kumukuai o na aina i ka imi nui ia e ka poe kuai aina, a i imi no hoi ka mea makemake aina i ka loaa o ke kumu puka e kuai ai, a i loaa no hoi ke kumukuai e kuai ai i ka lawa o ka waihona i ke dala, i loaa no ke dala i ka waihona i ka hiki ia oe ke kalepa aku i kau mea e hana lima ai a lawe aku i kahi o ke dala, nolaila he mea kupono no ke kau hou ia ana o ka auhau waiwai, a me na mea a pau e ulu nui mai ai na pomaikai ma keia Kumu he Kuikahi Panailike. Penei kekahi: Ina e manaoia ua lawa ole, e hoonui ia na uku laikini kuai Rama ma kahi o $5,000; e auhau dute koikoi ia ko na silika, ka baka, ka rama, na kahiko gula, daimana, a pela aku; e hoopii i na laikini kuai awa, oiai, aole poino ke kanaka ke haalele ia mea, e laikini ia na hui hoopaa poho, e hoopii ia ka uku hoopai o ka poe hewa.
NA AHAHUI EUANELIO.
AHAHUI EUANELIO HAWAII.
Ua hoopanee ia ka Ahahui Euanelio o Hawaii a ka Poalua mua o Iune, hora 10 A. M., o ka M. H. 1876.
HAWAII AKAU.
E halawai hou ka Ahahui Euanelio o Hawaii Akau ma Hamakua Hikina, i ka Poakolu mua o Maraki, M. H. 1876.
HAWAII HIKINA.
Ma Puula, Puna, Hawaii, e halawai hou ae ka Ahahui Euanelio o Hawaii Hikina, i ka Poakolu Akolu o Maraki, M. H. 1876.
HA WAII KOMOHANA.
Ma Hookena, Kona Hema, Hawaii—Luakini o Pukaana, i ka malama o Maraki, hora 10 A. M. o ka M. H. 1876. E halawai hou ae ka Ahahui Euanelio Hawaii Komohana.
AHA LUNAKAHIKO O MAUI.
Ma Lahainaluna, Maui, kahi e halawai hou ai keia Aha i ka Poalua Mua o Mei, M. H. 1876.
AHAHUI EUANELIO OAHU.
Ma ka malama o Feberuari, M. H. 1876, i ka luakini Hoole Pope ma Waikane, Koolaupoko, Oahu, ka halawai ana o keia Aha.
AHAHUI O NA EKALEISA O KAUAI.
E hoopanee keia Hui a halawai hou ma Koloa, Kauai, i ka malama o Aperila, M. H. 1876.
Ua loaa mai he le ta mai Samoa mai e noi mai ana i ka oluolu o ko onei poe makamaka e hoouna aku i mau lako heluhelu no lakou, a ke manao nei makou, aole no e nele ana ka lawa o ia mea mai na makamaka aku o Hawaii nei.