Ka Lahui Hawaii, Volume II, Number 5, 27 January 1876 — Page 3
Ke ano ili o ka Mahina no ka Malama o Ian., 1876.
MANAWA NO HONOLULU.
[HOOMAKAUKAUIA E KAPENA D. SMITH.]
4 Hapaha mua ..... 4 53.0 AM
1 0 Mahina piha ..... 7 57.9 PM
17 Hapaha hope ..... 10 18.4 PM
2 6 Mahina hou ..... 3 10.5 AM
Ka puka me ka napoo ana o ka La.
1 Puka la... 6 41.7 AM. ..... Napoo la...5 25.7 PM
8 Puka la... 6 43. AM ..... Napoo la...5 31. PM
15 Puka la... 6 43.7 AM ..... Napoo la...5 35.7 PM
22 Puka la...6 42.8 AM ..... Napoo la...5 40.8 PM
29 Puka la...6 4 2.4 AM ..... Napoo la...5 44.4 PM
31 Puka la...6 41.7 AM ..... Napoo la...5 45.7 PM
Ka Latitu me ka Lonitu o Honolulu.
Ma ka hale bele pauahi, Hale Kaawai Helu 2, a i ole ma ka Hale Kilo o Mr. Filtner, penei:
Latitu 21° 18' 23" Akau. Lonitu 157° 48' 45" Kom.
A keia Poakahi ae e haalele mai ai ke Kilauea , no ke kaapuni ana ia Hawaii a me na awa ku-mau.
Ua lohe mai makou ua pau kekahi hale pili i ke ahi ma ka wiliko o Kaiwiki i Hilo.
I keia la, e haalele mai ai ke Kilauea no Kauai. Mamuli o ka hooponopono hou ia ana iho nei o ka papa kuhikuhi manawa, e haalele hou mai ana ia no Kauai i ka Poakolu, Maraki 1.
Ua lohe mai makou, i ka Poalua iho nei, ua haawi ia ae na aahu o ka poe Mamalahoa, no ka la koho balota ae nei. He ulaula ka palule, he keokeo ka lolewawae, me ka papale kapu.
Ua hai ia mai ka lono, i ka la 12 iho nei, mawaena o Hilo a me Kaupakuea, ua aihue ia iho la he eke leta. Ua hai pu ia mai no hoi, he lehulehu na leta waiwai o loko, a ua hopu ia kekahi poe no ka manao wale ia.
Ke noi aku nei makou i ka lokomaikai o na makamaka o na apana koho o Oahu, e hoouna koke mai i na inoa o ka poe i kohoia i ke ahiahi o keia Poakolu ae, i hoolaha koke ia iloko o ko kakou pepa o keia Poaha ae. Mai poina oukou i keia.
Ua manao wale ia e ku mai ana ka manuwa Iapana Tsukuba mai Kapalakiko mai iloko o keia mau la iho.
—O ka manuwa Koveta Italia Vitor Pisano kekahi i manao e ku mai ana ma Honolulu nei.
Ma ka hoolaha mua ana iho nei a ke Kuokoa i kahi e malama ia'i ke koho balota Lunamakaainana no Koolaupoko, Oahu, ua haiia maloko o ka hale kula, aole oia ka pololei, o ka hale hookolokolo ka pono. Ua noi ia mai makou e hai aku i keia.
Ua haalele aku he waapa ia Hana, Maui Hikina, i ka hora 4 o ke ahiahi o ka la 14 iho nei, me ke kii o kekahi niho i haki o ka nau wiliko o ko laila wili, a i ka hora 5 me kekahi mau minute o ka la 15 ae ku mai la i Honolulu nei. Ua eleu no lakou.
Mamuli o ke kauoha a ka A dimarala Cochrane, o na aumoku Beritania o ka Pakipika, ua manao ia e hoohehee i na pu kuniahi kahiko o ia aupuni e waiho la ma Esquimalt, a e kukulu ia i pa hoopuni no ke kia hoomanao o Kapena Kuke, ma Kaawaloa, Hawaii.
Ua hoouna aku makou he mau pepa makana wale o ka LAHUI HAWAII i na sela o ka moku okohola i kalewa mai ai mawaho aku nei o keia awa, i keia mau la iho nei. He mau kanaka Hawaii kekahi poe o lakou, a ua manao makou, aole no paha e nele ana ko lakou ake nui e lohe i na mea hou e pili ana i ke one hanau.
Ma ke awakea onehinei, ua pakele ke ola o kekahi kahu kaa opio a me na ohua pake, mamuli o ka loaa koke ana o na lima kokua, ma kai mai o Lepekoholo, ma alanui Maunakea. Oiai ka lio e puiwa ana, ua komo ka laau kaola o ka palulu la o mua mai o ka lanai hale kuai, a olepe pu ia ae la ka hale o ke kaa.
Ua ike aku makou i keia mau la iho nei he mau lio elua, ua hele a wiwi, o ka iwi wale no koe, e hikaka ana ko laua mau wawae, aka me keia mau ano nawaliwali a pau, ua hauhoa ia aku laua me kekahi kaa nui, a noke ke kahu kaa i ka hili i ka uwepa. I ka ninau ana aku, haiia mai no Kiwaha (k) ka ua mau holoholono hoomaka'uka'u nei me ke kaa nui kaumaha.
Iloko o na mahina hooilo o ka M . H. 1873, ua ku mai ia nei he wahi kiakahi, he ekolu kanaka o luna, mai Sana Diego mai, a holo aku i Iapana, no ke o hulu. Ua ku maalahi aku ia ilaila, a ua hoomaka e hana i kana hana, a i ka mahina iho nei o Iulai, ua loaa aku ia ua huli ilalo ka waha, a e lana ana no, ua nalo na luina ekolu, he 175 mile ma ke kukulu hema mai Hakodadi mai.
Wawalo paiakuli ka leo o na mea hoopahupahu a na keiki o ka aina pua, a kohu Ulakoheo hoi ka huikau o na leo pa piula o ka Bana a lakou. Nana'ku oe, nanea ka pepeiao i ke kani hoolailai a na wahi pila, o ia no oe o ka uwi o na palaka o ke Kilauea , ke loaa iho i ke kikiao makani mawaho ae o Mahukona ma. O ka la konohi kai nehinei, he mau lealea ka lakou, a o ka hookonohi ana 'ku hoi kai keia mau la.
E like me ka mea i haawi ia mai ia makou, pela makou e pai aku nei i ka papa inoa o na Lunamakaainana o ka apana o Honolulu, i manao e holo balota no keia Kau Ahaolelo. Hale Kelekona, S. B. Dole, W. C. Jones, Henry Waterhouse, C. H. Judd, W. P. Wood, Ed. K. Lilikalani, J. U. Kawainui, A Kalauli, D. Kahanu, J. Kakina, J. Keau, E. Mikalemi, D. Malo, S. M. Kamakau, W. A. Kiha, Kalaukoa, D. Kahananui, G. Naonohi, J. Beka, J. w. Kaapu, G. Koalii, G. B. Kalaaukane, W. S. Pahukula.
HE OLELO HOOHOLO.—He wahi olelo hooholoia o ka Ahahui Euanelio o Oahu nei, ma Kawaiahao, Honolulu, Sept. 9, 1875. Hooholoia—Aia a halawai hou ka Aha, e halawai ma Waikane, i ka Poalua elua o Feberuari 1876.
Ma ka la inehinei i hoolaa ia'i ka Luakini hou e Kaneohe, Oahu nei. Ma kahi o ka elua haneri paha ka poe i akoakoa ae iloko o ka luakini. Na Rev. J. F. Pogue i haawi ka haiolelo a me ka pule hoolaa. Ma Halelu 65:4 ka poolelo: "E maona auanei makou i ka pono o kou hale, o kou luakini hoano." Mahope iho o ka halawai ana he ahaaina, a ua lawa a oi loa'ku na mea i hoomakaukauia. Eia ka mea hilu loa, ua kaa pau loa ka aie o ia hale.
Ua maalo iki aku makou ma ka Bufuma Hale ma nehinei, a ua ike aku i ka Moi me ka Hooilina Moi malaila, i ukaliia e ka Puuku. Ua nani no na mea i hoomakaukau ia oloko. Elua minute a hoi mai la makou me ka paiakuli i ka mea hoopahupahu. Ua ninau ia mai makou i na he mana ko kahi poe e keakea wale i na kaa a me na lio ma ke kaalo ana'e mamua iho o ua hale nei iloko o ia wa ; a ke hai aku nei makou, aohe mana, no ka mea, no ka lehulehu ke alanui.
Ua minamina makou i ka lohe ana mai, ua ili aku la ma Laie, Oahu nei, ma ka la 22 iho nei kekahi o na kuna o ko kakou makamaka paahana Kimo Pelekane, (J. I. Dowsett) oia hoi ke kuna Waiola . Ua holo mai a kokoke e puka mawaho o kunanalu, aia hoi, ua poi ia mai la e kekahi mau nalu nui, a huli aoao iho la, a he manawa pokole, ua kau aku iluna o ke aa. Mamuli o ka nui hooikaika i pakele ai na kanaka o luna me na wahine. Aole i maopopo kona hemo hou me ka ole. He 3,500 dala ke kumukuai o Waiola , a aole i paa ma na hui panihakahaka.
Ian. 24, oiai au me kuu hoahele P. W. Kaawa, a e hele ana no Waiawa, Ewa. Halawai aku la maua me kekahi uli pilikia, oia hoi ka wahine a Kauka Makalu, ke kaikamahine a me ka pake hana, ua haule lakou mai ke kaa lio aku, a e waiho ana ma ke alanui. Ia maua i hiki aku ai, lele iho la maua e kokua ma ka lomilomi ana a me ka hoiliili ana i na ukana i lele liilii, a me ke kii ana aku i kekahi haole ua hala mua aku ma kekahi kaa ; a hoi hou mai oia a ma ia kaa i kau aku ai o Mrs. Makalu, a kokua hou aku la maua i ko maua mau lio no ke kaikamahine a me ka pake, a o maua hoi ma na lio kauo kaa pakahi, pela makou i nauwe ai a hiki ma Aiea, Ewa ko lakou home hooluolu. Aole no pilikia o ke ola kino. D. R. LAPAKI.
Ma ka po o ka Poakolu i hala iho nei, ua hele aku o Mr. Thomas Cummings (Kamaki) i ka holo kaa, a oiai oia e nanea ana, ua holo aku la kona lio a lele aku la mai luna aku o ka uwapo a haule iloko o ke kai me ke kaa a me ia pu. Mamuli o kekahi ulia pomaikai, ua pakele mai ia, a kau hou i kula nei, aka o ka lio a me ke kaa, ua poholo iho la, a i kekahi kakahiaka ae ka loaa ana aku, i mau i ke aho lawaia a kekahi poe. Ua puiwa makou a kaumaha no keia mea, a ua hooi ia aku ke kumu kaumaha i ka lohe ana mai, ua noho ia ka ua Kamaki nei ia po e ka uhane hoopau noonoo o ka wai hoomalule kino, a mamuli o ka hookele a ia kapena oia i pailata aku ai i kona waa. He $175 ke kumukuai o ka lio, a heaha la ke kumukuai o ka waiona?
Ina e hele ae kekahi mauka aku nei, e kokoke ana i Kaumakapili, e paiakuli ana kona mau pepeiao i ke kani hala ole o na leo o kekahi aha hula. Nana 'ku oe aole o kea mai ka nanea o na pepeiao i kau a mea o ka nahenahe, he hapa ka wawalo o na pa piula a me ke kani o na pila o ka Bana Pake, he oi aku keia, ua hiki ke hoohalike ae me ka ahahui hauoli a na tausani popoki iwaena konu o ka po. Pehea la e hiki ai i na makamaka e noho kokoke aku ana ma ia wahi ke hooluolu iho o ka po. He aha hula keia na kekahi makai, e hoomaamaa ana no ka hiki mai o ka la hanau o kana keiki, alaila ka uniki. Aia kahi noho o keia makai mauka aku o ke alanui Kula, a he mea pono paha iaia e malama i ka maluhia o ka po e like me kona ano. Piha ka opu i ka makani, i ka hooikaika i ke oli, hakahaka hoi ka houpo i ka lopa wale iho no.
Ua loaa mai ia makou he leta mai kekahi makamaka o Haiku, Maui Hikina mai, a penei na olelo e pili ana i ka loaa ana o ke kino o kekahi kanaka ua make. "Aia ma ka la Sabati iho nei, oia ka la 16 o keia malama, ua hele akn o Davida K. Hubble i ka holo lio me kekahi mau makamaka, a i ke ano ahiahi ana aku, ua kipa aku ma kahi o Kalakala k., a loaa iho la ia lakou ka waiona (okolehao) malaila. Inu iho la lakou, a i ke ano poeleele ana, ua koi kona mau hoa e hoi lakou, aka, ua punia ia ua D. K. Hubble nei e ka ona, a ua paakiki kona manao. Ua haalele mai la oia i kona mau hoa holo lio, a hele aku la a kipa ma kahi o Wainee k., a malaila kona ike hope loa ia ana ua ona. Ma ka Poalua ae o kekahi pule, ua loaa aku la kona kino make ia William Kaaea, e waiho ana ilalo o kekahi awawa nui hohonu, 100 a oi kap., ua nahaha kona poo, ua pau kona mau iwi i ka haihai, a ua ku i ka mainoino kona kino holookoa ke nana aku. Ua noho ke Kiure Koronero, a ua hooholo, i make oia ma ka haule ana iloko o kela awawa. Ua olelo ia, ua ala ae he hakaka mawaena o ka mea i make me kekahi poe o ka hale ana i kipa aku ai, a ua ike ia no hoi ma ko lakou mau helehelena, ua uli ka maka o kahi poe, e hoike mai ana, ua hoehaia. Ua manao wale ia, i pepehi maoli ia keia kanaka, a ke huli ikaika nei ka lunamakai no ia mea."
He Manao Laulaha.
M R. LUNAHOOPONOPONO:—
Iloko o na la e like me keia, oiai hoi ka manawa koho balota e hookokoke mai nei, a i ka wa hoi e nune ana na manao no na mea pili aupuni, me he la, o ka manawa keia e hai akea ia ai na manao hoakaka me ka moakaka lea. Ua olelo ia, aia mawaena o kakou nei kekahi poe e makemake nei e kapae i na kanaka o ko na aina e mai ka noho kahu ana no kekahi oihana aupuni, a e hoihoi ia mau oihana a pau malalo o ka hookele ana a na kanaka Hawaii wale no. He manao kahaha nui keia. No ka mea, he mea maopopo, aole i hiki aku ke kulana naauao o na kanaka Hawaii i ke keehina e hiki ai ia lakou ke hookele i kekahi aupuni imua o na aupuni naauao o ke ao nei. Eia kekahi, aole loa paha e ae mai ana na kanaka o na aina e i ko lakou kapae loa ia mai ka hooponopono ana i kekahi mau oihana o keia aupuni, oiai, ua mahuahua ko lakou mau waiwai maloko nei, a aia maluna o ia mau waiwai ka hapa nui o na hana a keia aupuni. Aole no paha e ae ia ana e kekahi mana kanawai a kumukanawai paha. A e hoomaopopo hoi, o na kuee a pau e ala mai ana no keia a no kekahi mau kumu e ae paha, he kumu ia e hoola'i i ka manao o na haole e kahea aku i ka maluhia o ka hae o kekahi aupuni e. Aohe noonoo iho o na kanaka Hawaii a hoomaopopo iho i ke kulana uuku o ko lakou aupuni. He makehewa wale no paha ka hai ana aku ia lakou, ma na heluna kanaka o Honolulu nei, ua hiki ke hoohalike ia me kekahi wahi kulanakauhale kuaaina, a o ke aupuni holookoa hoi, ua like me kekahi kaona o ka papa helu eha o Europa, a o Amerika paha. Ma ke ano kuokoa, ke noho nei o Hawaii malalo o ka apono wale ana mai no o na aupuni nui. Aia wale no ma ka noho ana me ka malama i ka maluhia, a me ka hoikeike ana aku i ko ke ao he aupuni naauao, e ae ia mai ai ka hoomau ana i keia kulana o ke kuokoa. Mai hoopilikia oukou ia oukou iho, oiai, aole e hiki ia kakou ke hoi hope. Aole e hiki ia kakou ke pee mai na maka mai o ke ao nei, a hume hou i ka malo, a noho hoi e like me na la hupo. He oiaio no paha, ua loaa mai ia kakou na noonoo a me na ike o keia noho ana, ma ke ano he lahui naauao me ka nui o ka hooikaika a me ka lilo, a he oiaio no paha, ua haawi mai ka haole he mau pomaikai lehulehu wale me kekahi lima, a me kekahi lima hoi, ua kau mai na pilikia. O keia mau mea a pau, e hooia koke mai ana no na hoaaloha o ka lahui Hawaii. Alaila, aole he hoi hope, a aole hoi he ku malie. Ina e hoola ia ana keia lahui, alaila, ua hiki mai ka manawa no ka hoomaka ana ia hana. Alaila, he mea maopopo, aole paha e kapae ana na kanaka Hawaii i na haole, a hoonele hoi ia lakou i ke kulana kupono e hoike mai ai imua o lakou i na ano nui o ka noho 'na aupuni, oiai, o na mea a lakou i ike ma ke ano noho 'na aupuni iloko o na la i hala, he wahi mahui mailuilu loa ia o ke ano o ke kulana i lawe ia e na aupuni naauao a pau no ka hookele ana. He poe makaukau na haole i ka hookele ana i keia mea he aupuni, a o ke ano aupuni i makemake ia no ko kakou, ua nele na kanaka Hawaii i ka makaukau piha. Ua makemake au e waiho aku iloko o ka noonoo maikai o na alakai a pau o na kanaka maoli, i ko'u manao, paa, a oia keia. "Aole e hiki ia kakou ke hoomau i ko kakou kuokoa ke ole kakou e hoomau malalo o ka hookele ana a na kanaka o na aupuni naauao." Ua ike ia, me he la he kanawai no ke ao nei, aia ma kahi a ka lahui keokeo e hui pu ai me na ano lahui e ae, e lilo ana ka lahui keokeo he alakai a o ka hoao ana o Hawaii e kapae i keia kanawai paa, ua like no ia me ka hoao ana e kinai i ke ahi pele o Kilauea, ma ka hoopiha ana me ka aa , aole loa e holopono.
Aole! Hookahi wale no hana ia Hawaii e hana aku ai. E lawe i ke kulana e like me ka hoea ana mai, a e hoomaemae a e hoopuipui ae. A malaila e ala mai ana ka ninau, heaha aku ka hana kupono e hana ai? E haalele kela a me keia i na wahi manao lili e hana malu nei, a e lokahi me ka hooikaika maluna o na kahua hooholomua. E kokua lakou i ko lakou Moi ma kona hookohu ana i mau kuhina nona na kulana i lawa pono no ka hookele ana i ke aupuni; a e kauoha aku ia lakou e haawi mai i ka lahui i kahua moakaka no ka hoopakele ana i ke aupuni mai na popilikia ae. A ano hoi, e koho lakou i mau kanaka kuokoa, naauao, e hele ma ke ano Lunamakaainana; aole hoi o ka poe puni wale ana, a lilo i ke kuai ia me ke dala, oihana a waiona paha; aole hoi o ka poe e hoollo wale ana i ka manawa kupono ma ke kakaolelo loihi wale ana no ka hoemi ana i na auhau ilio; aka o ka poe e kamoe ana ia lakou iho malalo o na aumaka, a kokua me ka hooikaika i na kuhina o ke aupuni ma na kumu kupono a lakou e ike ai e loaa ana ka pomaikai i ke aupuni a me ka lahui.'
O kekahi mau kumu nui e pono ke noonoo ia, oia no keia:
1—O ka hoopae ana mai i na lahui e, a e hooponopono ia aole no ka pomaikai wale o na oihana, aka, no ka hoopuipui hou ana 'e i ka lahui.
2—E kau ia maluna ponoi o na kuhina na kee o ka lakou mau oihana.
3—Hooemi i na lilo a me ka hoopau ana i na oihana waiwai ole a hoolehelehe kii.
4—Ke ola o ka lehulehu.
Ua lehulehu na mea i kamailio ia no keia kumu nui, aka, auhea na mea i hanaia. I ka wa a kakou e ike aku ai i kekahi muliwai nui e kahe ikaika mai ana maluna o ka aina, he mea makehewa ia kakou ke holo e pee, aka, e imi aku ka pono i wahi e paa ai.
A pela o Hawaii, ua kaumaha kona haawe, a o ka imi ana ka pono i wahi e pau ai, aole hoi o ka waiho wale ana aku pela, a helelei iho kona mau koo.
Ua komo iloko o ko'u puuwai na iini no keia lahui kanaka, ka aina hoi a'u i lawe mai nei i ko'u ohana a hookahua iho i home, a ke manao nei au he pono no ia'u ke hai akea aku i ko'u manao ina ua ike au he pomaikai ke loaa ana ke hana ia. Ua lana ko'u manao no ka holomua a me ka waiwai o Hawaii i na la e hiki mai ana. Ke manao nei au ke kali mai nei na pomaikai no keia lahui, a o ka apo wale aku no ka lakou me na manao hookanaka a noonoo maikai.
Nolaila, ano e hui pu kakou na kanaka Hawaii a me ko na aina e, a e lokahi ma ka hooikaika ana no ka hoomau ana i ke kuokoa o ke aupuni a me ka hooulu ana hoi i ka lahui. E kahea aku maluna o na kanaka noonoo akahele a naauao, ka poe i maa i ke ano o ka hookele aupuni, i mau wahaolelo no kakou. E hoomanao, aole ma ka nui o ke gula a me ke dala, ka waiwai oi o ke aupuni, aole hoi ma ka lehulehu o na holoholona, aole ma ke kope a me ke ko, aka, aia maluna o na kane a me na wahine, oia hoi ka lahui.
"Ua mau ke ea o ka aina i ka pono."
F. B. H.
Honolulu, Jan. 24, 1876.
Eia mai ka Oiaio.
Ma ka Poaono o ka la 18 o Dek. ua mare ia e a'u ma Kalihiuka D. Kahakalau (k) me Keao (w), Kekimo (k) me Kailiahi (w) Mahoe (k) me Kuauli (w), ma ka hora 1 P. M. ko lakou mare ia ana, ua ai makou i ka hora 2 P. M., he lehulehu na hoa ma ia papaaina. He hoopulapula loa nae o W. Nape i olelo ai mahope o ka pau ana o ka mare, ua uhola ia he papaaina inu awa, ua inu a kena a kunewanewa ka poe i hele 'ku ma ia ahaaina ; aohe ia he oiaio, he hakuepa, aohe i ikeia he apu awa maluna o ia papaaina. Aohe o'u manao e pane, aka, o manao ia mai owau kahi i ike i ka apu awa me ke ao ole aku.
Ua haalele aku au i kahi o kela papaaina i ka hora 2½ P. M. a huli hoi mai au me ka'u mau hoahele, oia hoi keia, Jno. Kaulahea, me kona kaikaina a me Pila, aohe hoi lakou i ona i ka awa. He mana ka oiaio.
Ke hooki nei au maanei, i ka Luna Hooponopono o ka LAHUI HAWAII ke aloha, a manuahi aku i na keiki hoonoho hua kepau o kou keena hanohano. Me ka mahalo.
S. PAALUHI.
Kalihi-waena, Ianuari 24, 1876.
PANE IA W. NAPE,
Ka mea hoi nana i kakau kekahi itamu nona ke poo, "Hunahuna mea hou o Kalihi uka." Eia ka mua o ko maua ike : Ua weheia ke anaina mare e ke Kahu Rev. S. Paaluhi ; a mahope o ka hookuu ana o ka oihana mare, ua eleu koke mai la na kamaaina i ka hoomakaukau ana i na mea ai o ka papaaina, a weheia iho me ka pule a ke kahu. A eia na mea ai i ikeia, poi kalo, bipi, moa, i-a maoli o kela me keia ano, kulolo-waiu me ka uala, palaoa, maia pala. Aole i ikeia kekahi o na mea ano ino ma ia la, oia hoi ka aha inu awa. Ua malamaia ka papaaina me ka maluhia a hiki i ka hookuu ana ; a hoi mai ke kahu me kona mau hoa, oia ke kuu ana o na hana.
Eia ka maua olelo ao ia oe e W. Nape, ke minamina e nei maua i kou kino, a me kou uhane no kou hoopunipuni ino iwaena o ka lahui. A ma keia wahi, ke waiho aku nei maua i ko maua aloha i ka Luna Hooponopono a me ka poe kukulu kepau o ia Hale-pai. Me ka mahalo.
S. KAAIAI,
DANL. KANEHEANA, Hoike oiaio.
Kalihi waena, Ian. 24, 1876.
Helu lalau ka Luna Helu o Koolaupoko.
Hoopii lalau hoi ka Luna Auhau.
E KA LAHUI HAWAII; Aloha oe:—
E oluolu oe a me kou Luna Hooponopono e hookomo iho ma kahi kaawale o kou kino holookoa i kela mau hua e kau kehakeha ae la maluna, Helu lalau ka Luna Helu o Koolaupoko, Hoopii lalau hoi ka Luna Auhau ; iloko o ka malama o Ianuari nei, hoopii ka Luna Auhau no ka poe hookaa ole i ko lakou auhau o ka A. D. 1875, i hala iho nei, ma ka la 5 o Ianuari A. D. 1876 hoopuka ae la ka Lunakanawai i na palapala kena, haawi mai la hoi ka Luna makai i na palapala hopu, me na inoa o ka poe i hookaa ole, me na medala no na ilio ma ka lima o na makai, ke kuhi nei he pono, aole ka.
I ka hiki ana aku o ka makai ma kahi o Kaaiahua (k) no Kualoa, heluhelu aku la i ka palapala kena, ua hoopiiia oo e ka Luna Auhau no ko hookaa ole i kou auhau $5.75, dala kino, kula a me alanui, ekolu hapaha no ka lio, olelo mai kela, ua kaa au eia ko'u palapala hookaa la, i nana iho ka hana ua kaa ma ka la 21 o Dek. 1875, $5.75, W. E. Lena, Luna Auhau, he nui wale aku ka poe oia ano.
Ma ka la 17 o Ianuari ua noho ka Aha Hookolokolo no ka hoopii a ka Luna Auhau, e noho ana ka hope Luna Helu, hoopiiia o Keka (k) $6.25. $5.00 pili kino, 1lio .75 keneta, 1 hoki .50 keneta, huina $1.25, ninau ka Lunakanawai ia Keka (k) he oiaio anei ua hewa oe ma ka hoopii a ka Luna Auhau no na dala $6.25? Keka (k) aole au i hewa, ua lawe mua mai au $5.00 i ka Luna Auhau, hoole kela aia a hookaa aku au $6.25, hoole au aole o'u lio, hoki. Ninau ka Aha owai kou hoike? O L. Puweuweu, S. E. K. Papaai, hoohiki ia, ninau ia hoole o L. Puweuweu aole lio, aole hoki, like pu ka laua ike me S. E. K. Papaai. S. Mahoe (k) $6.10, he elemakule keia, $5.00 pili kino, 1 ilio $1.10, huina $6.10., ua hookuu ka luna kanawai i keia mau mea a nui aku.
Nolaila mai koho hou na mana hookohu i ka Luna Helu molowa hele ole ma kauhale e huli pono ai i ka poe kupono i ka auhau, pela ka Luna Auhau holo a kahi hookahi, na kanaka e hele mai.
Owau no me ke aloha i ka L. H. a me na keiki pai o ka LAHUI HAWAII.
S. E. K. PAPAAI.
Waikane, Ianuari 18, 1876.
Hoolaha Euanelio.
E halawai ana ka Ahahui Euanelio o ka mokupuni o Oahu ma ka luakini o Waikane ke hiki aku i ka Poalua elua o Feberuari oia hoi ka la 8, Hora 10 A. M.
Ke kauoha ia aku nei na hoa o ia Aha, e hele ae me ka makaukau i ko lakou mau haawina. Ma ke kauoha a ka Luna Hoomalu i ke Kakauolelo e hoolaha aku ma ka Nupepa. S. PAALUHI.
Kakauolelo o ka A. H. E. O.
Pane ia Koloa.
E KA LAHUI HAWAII E; Aloha oe:—
Ke kukini mama o keia mau Mokupuni holookoa nei. Aole no a'u mea nui e ae i manao ai e launa kamailio kaua ma keia pepa, aka, no kuu ike ana i na hoohalahala a o'u mau makamaka o Koloa, ka inoa e pili ana i ka Makete Kuai Ia o Koloa, no ka like ole o ke kumukuai o na mea kuai ma ia makete,—Aia malaila ko'u kamailio ana, penei : Me kuu manao aole i kupono ka hoohalahala ana a Koloa i ka pii loa o ke kumukuai o ka Hee, hookahi, he hapalua dala ka, wahi a ua Koloa nei, aia malaila, ua manao au aole i kupono ka Koloa hoopuka ana ma ia mea, oiai, aia no ia i ka manao o ka mea nana ia, aka, ua olelo nae o Koloa, ua pono ole ka mea nana ka hee, i ke kuai ana me Koloa i hapalua ke kumukuai. Pehea la ka pono? ka i no e like me ka manao o ka mea nana ia, he pono, pela ke kumukuai e hana ai. He ike ole no paha no Koloa i ka na haole mau hana, oiai, na ka haole no i lawe mai ke dala me ka lole, aole nae hoohalike ia ke kumukuai o ke dala me ka lole, no ka mea, hookahi no holoku silika, kanakolu dala a oi, pela no ma na mea kuai a pau, 6 keneta o ka i- a , kekahi 9, 12 kekahi, pela aku no ka pii ana a hiki i ke 30 keneta o ka iwilei hookahi, pela no ke kumukuai o na mea kuai o Hale Makete ma Koloa. Nolaila, i ko'u manao, aole i waiwai ka Koloa manao ana e hoopiha wale i ka LAHUI HAWAII, ma ka Helu 42, o ka la 14 o Okatoba, 1875 i hala.
Nolaila, ke noi aku nei au i ka lokomaikai o ka Luna Hooponopono o ka LAHUI HAWAII, e hookomo iho i keia wahi huna olelo, i ike mai ai o Koloa i kana mau hana hoopiha pepa. Owau no kekahi e lawe nei kou kino e ka LAHUI HAWAII. Me ka Mahalo i ka Lunahooponopono. Owau iho no me ke Aloha. S. M. KU.
Dek. 23, 1875.
Na Lunamakaainana o Koolaupoko.
E KA LAHUI HAWAII; Aloha oe:—
Eia mai na inoa o na Lunamakaainana o ka apana koho balota o Koolaupoko, a me ko lakou kulana.
G. Barenaba, he luna makai no Koolaupoko, G. W. Paulino, he kumu kula no Heeia, L. Puuweuweu, he luna no ka poe hui kuai aina o Waikane, J. B. Keliikanakaole, he konohiki aina no Heeia.
Nana i ka lakou mau hana, a me na kulana o lakou, ka pono a me ka ole, e nana i na helehelena o ke kanaka, ke aloha lahui a me ka ole, e nana i kana mau hana, a me na olelo ana.
E nana kakou e o'u mau hoa makaainana e noho ana ma ka apana o Koolaupoko nei. O G. Barenaba, he pili aupuni ia, aole e nana mai i ko kakou pilikia, mai koho kakou iaia. O G. W. Paulino, he wahi oihana aupuni no kana, me ka lawa ole o kona heluna waiwai paa, a waiwai lewa hoi, mai puni kakou i kana mau olelo hooio, e ukele ai ka waha, kuhi na lima, no waho nei ia olelo, a lilo kela i lunamakaainana, koekoe ia mai oe, mai koho kakou iaia. O Keliikanakaole, he wahi oihana pilikia kana e noho nei, na kai kapu o na konohiki, pilikia oe e na makaainana, mai koho iaia. O L. Puuweuweu, he maikai kana hana e noho nei, he malama i ka waiwai o ka poe hui kuai aina o Waikane me ka pilikia ole, a he luna hoi no ka ekalesia o Waikane, he oihana hoopono ia ana, a he mea malama hoi i ka maluhia o ka lehulehu, ua piha pono kona heluna waiwai paa, a lewa hoi, e like me ke kanawai. E puana like kakou iaia,e koho, koho ia iho.
S. E. K. PAPAAI.
Waikane, Ian. 18, 1876.
OLELO HOOLAHA.
Oiai ua koho ia mai au e ka Aha Kiekie i Lunahooponopono waiwai no Thomas Gardner i make, ke hoolaha aku nei au i ka poe a pau a Thomas Gardner i aie e lawe koke mai i na bila aie. Nau na, J. PORTER GREEN.
Lunahooponopono waiwai no Thomas Gardner.
Honolulu, January 26, 1876. 5 4t 8
ILIO NALOWALE!
E HAAWI no ka mea nona ka inoa malalo iho he $1.00 makana i ka mea nana e hoihoi mai i kuu ilio kane ulaula, he hailima kona loa, a he uuku no kona kino, me ka lei kala apo keleawe me ka laka ma ka a-i. E hoihoi ae ma Kikihale, ma uka iho o ka hale amara o Kale, ma nae iho o ka uwapo o Haaliliamanu, JOE BROWN.
5 1t (KALILI.)
CECIL BROWN,
Loio a he Kokua ma ke Kanawai
A HE AGENA NO KA HOOIAIO ANA I NA palapala no ka mokupuni o Oahu.
Helu 8 Alanui Kaahumanu, Honolulu, H. P. A.
2-1 y
J. PORTER GREEN,
"KEIKI O KAUAUKIUKIU."
HE LOIO! A HE KOKUA OIAIO!
E HELE MAI NA MAKAMAKA A PAU I o'u nei, a na'u no e kokua ia oukou imua o ka Aha Hoomalu a me ka Aha Kiekie me ka uku haahaa makepono loa. Me na oki mare, a me ka hooponopono ana i ka waiwai o ka poe make, he eleu loa ka hana. Aia ko'u keena hana ma Alanui Kalepa kokoke i ke keena o ka Lunakanawai Aeko. E hamama mau ana ka puka, e hele nui mai i pau ka pilikia. 1-1y
S. B. DOLE.
LOIO a he alakai ma na mea pili Kanawai. Ua makaukau oia e pale i na hihia imua o na Aha Hookolokolo a pau o keia Aupuni, me ke kakau ana i na Palapala Pili Kanawai, ma ka olelo Hawaii a ma ka olelo Beritania. 1 1y.
J. M. Degle,
E KAHI IA NA UMIUMI A E OKI IA NA lauoho me ka eleu a me ka maemae e lawa ai ka anoi. He kanaka Hawaii ka hoa e kohu ai, e kipa ae a e hooko ia ka makemake; aohe uku o ka balati ana i ke kamaa. Ma Alanui Papu, ma nae iho o ka Hale Mu. 1 1y
G. W. WEST!
HALE HANA KAA HOLO LEALEA ME na kaa hali ukana. E hana ia no ho na kaa nahaha no ka uku oluolu. E kapiliia no kapuai lio, no ka uku kupono. Ma ka hale hana mua o Mr. Benfield, ma ke Alanui Alii 1-1y
William Wenner,
AIA KA HALE HANA KULA PEPEIAO A me na Komo o kela a me keia ano—na komo i kuniia "Aloha nui, &c." Ma Alanui Papu, ma nae iho o ka Hale Mu. 1 6m
E. STREHZ,
[AILUENE]
MALAILA E LOAA AI NA ANO LAAU A pau; a me na wai hoomaemae o kela a me keia ano. E hamama mau ana ka ipuka ma na po Poaono a pau. Ma ke kihi o Alanui Papu a me Hotele, ma Monikahaae. 1 1y
J. W. CROWELL,
(KEONI KOLOWELA).
AIA MA ALANUI MOI, MA NAE IHO O KA Hale kahi umiumi. Malaila e loaa ai ko oukou hoa'loha me na kiaha waimomona o na ano a pau, i awiliia me ke anu huihui o ka hau iniki o ka uka iu o Nuuanu. E naue ae a ike maka iaia, he makamaka oiaio. 1-3m
Ama ra! Holokahana!!
UA MAKAUKAU KA MEA NOna ka noa malalo iho e hoolawa i ka makemake ma ka hana nowelo ana i na KAA o kela a me keia ano, me ka nani a me ka paa. Malaila e kiliopu ai ka holo a ka lio, me na kamaa hao i kaupaona likeia, a i hana ia hoi noloko mai o ka hao paa loa me ke kumukuai haahaa loa. Me ka eleu a me ka mikiala, ua hopo ole i ka puana ae "aohe lua e like ai. Ma Ainahou ka lua o ka Hale Amara mai ka Hale Dute mai. C. B. WILSON,
1 1y Kale Wilesona.
HE PAPA KUHIKUHI MANAWA HOLO
O KA
Mokuahi Hawaii
KILAUEA!
KAPENA MARCHANT!
Ianua ri 31.....Kaapuni ia Hawaii
Feberuari 7.....Kona
Feberuari 14.....Hilo
Feberuari 21.....Kaapuni ia Hawaii
Ma raki 2.....Kaapuni ia Kauai
Ma raki 6.....Hilo
Ma raki 13.....Kona
Ma raki 20.....Kaapuni ia Hawaii
Ma raki 30.....Nawiliwili
I ka huakahi hoolele pipi ole a Kilauea i ka Maalaea, alaila, e hoaoia ana e hiki i Honolulu i ke ahiahi Poaono.
Ma na huakai a pau a Kilauea e hoi mai ai mai Hawaii mai, aole e haalele ana ia Kaalualu a hiki i ka hora 9 a. m. a mahope iho paha; Makena a hiki i ka hora 6 a. m. a mahope iho paha ; aole hoi ia Maalaea a hiki i ka hora 8 a. m. a mahope iho paha.
Uku Eemoku mai Honolulu aku
A hiki i Kaunakakai, a pela maluna mai.....$ 5 00
" Lahaina, " " ..... 6 00
" Maalaea, " " ..... 7 00
" Makena, " " ..... 8 00
" Mahukona, " " ..... 10 00
" Kawaihae, " " ..... 10 00
" Kailua, " " ..... 10 00
" Kaawaloa, " " ..... 10 00
" Hilo, " " ..... 12 50
" Kau, " " ..... 15 50
Uku kaapuni ia Hawaii,..... 22 00
A hiki i na awa o Kauai,..... 8 00
Uku kaapuni ia Kauai,..... 12 00
Uku ohua Hawaii oneki,..... 2 00
Aole aie no na uku ohua.
Ma ka Hale Oihana e loaa'i na palapala.
Aole keena o hope e lilo, aia wale no a kaa mua mai ka uku moku. Aole e ili ka hewa no na paiki, ukana a puolo paha, ke ole e kakauia ka loaa ana mai.
E hookaaia ka uku ukana i ka wa e noiia aku ai.
E hoaoia ana ka Mokuahi e hiki i Honolulu, ma ke ahiahi no o ka la e haalele ai ia Maui.
SAMUEL G. WILDER, (Waila),
A gena.
Keena ma ka Hale Kuai Papa o Waila ma, kihi o Alanui Papu a me Moiwahine. 1 3m 12
WIL DER & Co.,
(WAILA MA.)
AIA MA KE KIHI O
ALANUI PAPU me MOIWAHINE!
Ua hoolako mau ia me ke kuai ana aku i na
Papa me na lako Kukulu hale
O NA ANO A PAU.
NA PANI PUKA!
PUKAANIANI,
OLEPELEPE,
LAKA,
AMI-LIILII,
AMI-LOLOA
PENA o na ano a pau,
AILA PENA,
VANIKI, &c.
Na Balak Pena me Puna,
Na Pepa Hale me na Lipine Pepa.
Aniani, Paakai, &c.
O na mea a pau maluna ae e kuai makepono loa ia aku no ke DALA KUIKE 1-1y