Ka Lahui Hawaii, Volume II, Number 6, 3 February 1876 — Page 1

Page PDF (1.16 MB)

KA LAHUI HAWAII.
"Ua mau ke Ea o ka Aina i ka Pono."
BUKE II.}  HONOLULU, POAHA, FEBERUARI 3, 1876.  {HELU 6.

KA NUPEPA KA LAHUI HAWAII.
Paiia ma kela Poaha me keia Poaha.
H. H. PALEKA,  Luna Hooponopono.

          He pepa i hoopukaia i kela me keia hebedoma no na Ohana a me na Ekalesia o Hawaii; he mea kokua i ka noho pono ana o na ohana, ka maluhia o kanaka, a me na pomaikai kino a uhane o ka Lahui Hawaii. "Aole paonioni; aole haanui; aole hikiwawe ka huhu; aole noonoo ino."
         
O na Kumumanao a pau, na Nu Hou o kela me keia ano, na Mare, Hanau, Make, e kakau mai i ka Luna Hooponopono, a e paiia no ke kupono.
         
Aole e aeia ka pilikino, ke kuamuamu, ka hoino, a me ka huhu, a ua makemakeia ka hoohoihoi, hoolana manao, hoonaauao, a me ka hoopono.
         
He $1.75 ka auhau o keia pepa no ka makahiki, a he $1.00 no ka hapa makahiki.
         
E hookaa mua ia ka auhau o ka pepa mamua o ka loaa ana i kekahi mea makemake e lawe.

NO NA OLELO HOOLAHA.

          E lawe ana keia pepa i na Olelo Hoolaha a na makamaka, e like me ke kupono, a e lawa pono ai hoi me ka hoohaiki ole i ka huina o na kolamu kukulu manao, no ka uku haahaa.
         
O kela a me keia makamaka e makemake ana e hoolaha, e hele mai ma ke keena a e hui pu me ka Luna Hooponopono.
         
Aole e paiia kekahi Olelo Hoolaha ke ole e hookaa mua ia ka auhau.
         
Eia kekahi, ke noiia aku nei na makamaka e hoouna mau mai i na mea hou; mai hooloihi loa i na palapala; e hai pololei mai i na manao me ke kuawili ole, a e kakau mai me na hua moakaka.
H. H. PALEKA,
Luna Hooponopono .

PAPA, PAPA.
AIA MA KAHI O
LEWE RS & DICKSON
(O LUI MA.)

KE KAHUA KAHIKO MA
Alanui Papu a me Alanui Moi
E LOAA AI NA
PAPA NOUAIKI o kela a me kaia ano.
NA PAPA NANI
A PAA NO KE KUKULU ANA I NA HALE.
Na Pani Puka,
Na Puka Aniani,
Na Olepelepe,
Na Pou, na O-a,
Na Papa hele,
Na Papa Ku,
Na Papa Moe.
Na Pili o na ano a pau!
NA PEPA HOONANI,
Na PENA o na wai a pau.
Na Kui mai ke nui a ka makalii,
Na Ami-puka,
Na Ami-puka Aniani,
Na Ami o na ano a pau.
NA AILA PENA,
NA AILA HOOMALOO,
NA AILA o na ano a pau.
NA VANIKI
Na mea HOOHINUHINU o na ano a pau.
Na Balaki o kela ano keia ano.
A KE HAI IA'KU NEI KA LONO i na makamaka a pau, ua makaukau keia mau Hoa o oukou e hoolawa aku ma na mea a pau e pili ana ma ka laua oihana no ka
UKU HAAHAA LOA!
E like me ka mea e holo ana mawaena o
LAUA a me ka MEA KUAI.
E hele mai! E na makamaka!
A e lawa no hoi ko oukou makemake me ka oluolu
1]   a me ka maikai  [3m

E LOAA NO I KA POE E
MAKEMAKE I NA
INIKA KAKAU,
PENI, PEPA,
WAHI-LE TA,
BUKE,
MA KAHI O
TARAMU.

Manae iho o Kini Hana Wati.
KAHI HOI E LOAA AI IA OUKOU
NA BUKE!
Oia hoi na nupepa i humuia, a e kuniia ka inoa mawaho o ka buke, a ka mea makemake ana, eia no ma kahi o
TARAMU.
KAHI E LOAA AI KO OUKOU MAU
Papa Kuni Inoa!
No ke kuni ana i na Lole,
Na INIKA a me na BALATI,
NO KA
$1.50 NO KE KUNI KELEAWE,
2.00 NO KE KUNI DALA.
MA KAHI O
TARAMU.
NA KII a me na LAKO MAKANA
Paani hoohauoli no na Kamalii.
Na HAE LIILII,
No ka HOONANI ana.
MA KAHI O
1-3m   TARAMU.

Somebody.
Songs of To-day, p. 100.

1 Onea ka inoa i kaulana e,
O kona mau hoa, Owai me Nawai
Holo io ia nei, a mahea ka pee?
Iluna, ilalo, i uka, i kai.
Kolohe mau no, loaa ole no nae.
Kolohe a holo, a kaena e,
Alualu no nae ma na pai kapuai,
A loaa e hopu, a kau ka hoopai.
Cho —O! O Mea, O Mea, loaa ia Wai?
E huli a hopu, ua kokoke mai.
2 Hai a mau na opio, a hoolaha e
I na hewa, A Mea e hana mau nei;
Holoholo olelo na alelo a pau,
O Mea, O Mea, kolohe a mau.
Ua lilo kuu pahi, ia Wai la, ia Wai?
Nawai la i hue kuu peni maikai?
Hiolo na pahu ia Mea, ia Wai?
Ua pau na mea ono, na Wai la i ai?
Cho. —O! O Mea, O Mea, &c.
3 Naha kuu omole, hanini ka wai,
Nawai i kolohe? Owai? e hai mai.
Kuu ipu inika, na Wai i kai ae?
Kuu kahi, kuu komo, ua lilo ia wai?
Hamama ka puka, a komo mai nei
Na bipi a ai i na hua maikai.
Hamama ia wai, a ia wai kuu poho?
Ia Mea koloho, e huli ano.
Cho. —O! O Mea, O Mea, &c.
4 Ua hina no wau la, a eha kuu poo;
Kolohe o Mea ia pa aku no,
Makena na ino o Mea, o wai,
Nawai la e imi? na wai e hahai?
Auhea na makai, a a hea e kaena 'e
E huli, a hopu, a paa e kai mai
I ka hookolokolo i hoopai ia'i
Na o Mea, na wai, na kolohe o onei?
Cho. —O! O Mea, O Mea, &c.
HAWAII.

ELINA KE KOA
HE KANAKA OPIO
PUUWAI WAIPAHE!
KA PALEKAUA LIONA HOI O KONA MAU LA.
KE PUKONAKONA O KONA LAHUI, A O
KA OI WELINA HOPO O KONA
MAU ENEMI.
Mokuna I—Helu 5.

          UU PAA ko Elina manao e hooko i kana mau huaolelo i pane ae ai, a kaha aku la kona mau wawae a hele aku la, a ukali aku la kona Malamamoku mahope ona a hahai mai la no hoi kona mau luina. Hele aku la ia a komo aku la maloko o kekahi wahi ipuka uuku e hamama mai ana, a ike aku la he alapii nui e pii ai iluna. Pii aku la ia a nalo'ku la iloko o ka pouli mehameha, a hoi hou aku la na luina me ke ano weli i na mea kupanaha a lakou e ike aku ana. Aia maluna o ka papahele e muu ana he mau iwi kino kanaka, a e waiho mokaki ana no hoi na kapa kaua a me na lako kaua. O Elina hookahi wale no keia e hele nei a e hoomaopopo nei hoi i keia mau mea, a no kona ano haohao i ke ano o keia hale, ua paa loa iho la kona manao e imi a loaa iaia kahi e hiki ai ke hoomaopopo i ke ano a me ka moolelo.
          E waiho ana he puolo lole maluna o ka papahele, lalau aku la keia a wehe ae la i ka hipuu i hakii ia ai, no ka nana ana i ke ano, aia hoi, haule aku la he wahi palapala. Lalau iho la keia me ka manao kahaha, a heluhelu iho la i na huaolelo i kakau ia ma ka olelo Latina, penei : "Alima makahiki iloko o ka mehameha a me ka weli."
          "He Oiaio," wahi a Elina iaia iho, "He kanaka ola ko keia hale, a e imi aku ana no wau a hiki i ka loaa ana ia'u."
          "Ae ! he kanaka io no," wahi a kekahi leo nahenahe i pane mai ai. "A ke minamina nei au ia oe e ke kahaka opiopio."
          "O ka leo nahenahe ka'u e lohe nei, aka, o ke kino hoi, aia la mahea," wahi a Elina.
          I ka pau ana o keia mau huaolelo a Elina, ua hemo mai la maloko mai o kekahi rumi, he kaikamahine ui, nona ka aahu nani i ike mua ole ia e ko ia nei mau maka, kamoe iho la kona lauoho ma o a maanei o kona a-i, pii ae la hoi ka ula ano pua rose ma kona mau papalina mohaha, a hoike mai la i ke ano alii maluna o kona mau hiohiona.
          "He kino ola anei keia, a he uhane wailua paha a'u e ike nei?" wahi a Elina.
          "He kino ola, aka, he make nae ke kulana!" wahi a ua kaikamahine nei.
          "E keia wahine opiopio ui, ke noi aku nei au ia oe, e oluolu oe e hai mai ia'u i ka moolelo o keia hale, kou hiki ana ma keia wahi, a ke ano hoi o kou noho ana maanei," wahi a Elina i pane aku ai.
          Alakai aku la ia iaia a noho iho la maluna o kekahi noho e ku ana ma ka aoao o ka puka aniani e nana ana iwaho o ka moana, a pane mai la.
          "E ka malihini, he mau makahiki loihi wale ae nei, oiai au e noho maluhia ana me ka nanea ma ko'u home, he mau tausani mile ke kaawale mai keia aina aku, aia hoi i kekahi la, ua ike ia aku la he moku e holo mai ana, a lele mai la kekahi mau kanaka i uka, a ua hoike mai i ko lakou ano maluhia, a ua hookipa ia e ko'u mau makua aloha. Ua noho lakou me ka maikai a me ka oluolu no kekahi mau la, a i kekahi po, oiai makou iloko o ka nanea, ua ala ae la laua, a aihue ia iho la wau a lawe ia mai ma keia aina. Ua paa ko'u waha a aole hiki ia'u ke kahea ae, a ua lohe ole ko'u makua a me ka ohana. O keia hale no Robata ke Alii o na Powa, a malalo ona wau e noho nei alima ae nei makahiki, nana wau i aihue mai. O oe ka'u e aloha nei, oiai, i kela a me keia elua mahina e hele ai oia ma kana huakai powa, he elua pule e nalo ai a hoi hou mai, a o keia mau la kona manawa hoi mai. Nolaila i na oia e hoi mai a loaa oe maanei, alaila e kau ana ka make weliweli maluna ou a me kou mau hoa, no ka mea, he kanaka inaina ino keia, a he keu o kona manao ino. He nui kona mau kanaka, ua puni ka aina nei i ka poe powa, a ua paa pu hoi ka moana i na moku powa malalo ona. Nolaila, e ka makamaka, e wiki oe, e hele aku, o haule auanei oe maluna o ka pilikia."
          Kulou iho la kona poo ilalo o ka honua, a helelei iho la na waimaka.
          "E kuu kaikuahine, mai puiwa oe ke kapa aku au he kaikuahine oe no'u, ke hai aku nei au ia oe, aohe a'u mea e ae e lia nei, o ka hui wale no me ia. O ka'u huakai ia i hele mai nei, e pulumi hopo ole aku i na powa mai ka papalina aku o ka moana a me ka aina, a ina wau e hui ana me ia, e halawai ana ka oi o ka'u makakila me kona kino. Nolaila, ina he aloha kou iaia, alaila ha mea pono ia oe ke pule no kona uhane, ano, a ina he aloha kou i kou mau makua i hoonele ia i ke keiki, a ina ke hoomanao nei no oe i kou aina hanau, a ina hoi he makemake oe e lanakila hou, alaila, he mea pono ia oe ke hauoli, no ka mea, ua lawe au i ka hoohiki paa e paio aku i na powa, a oia hoohiki, aole loa e uhai ia, a hiki i ke ko ana. Ano, owai kou inoa, a owai hoi ka inoa o kou makua, a e hoomaopopo iho oe, o Elina keia e kamailio aku nei ia oe."
          Me ke ano kalakala o ka leo o Elina i pane aku ai, a haka pono mai la na maka o ua kaikamahine nei iaia.
          "O Emeline ko'u inoa, o ka Haku Eduada o ka ohana alii o Beritania Nui ko'u makuakane."
          Lele mai la o Elina ihope me ke ano puiwa, kau ae la i kona lima i kona poo a pane ae la, "Auwe! He oiaio anei o Emeline keia? ka mea hoi a ko'u lahui i kanikau ai no ka nalowale ano e ana. Ua olelo ia, o ka rose oe o ka mahinaai o ke aupuni o ka Moi o Rikeke, a ua kanikau ka lahui nou, aka, ano e ola hou ana oe, a e loaa ia Beritania ka hauoli nui no ka loaa hou ana o kana pua rose, mamuli o na nowelo ana a Elina ke koa.
(Aole i pau.)

KA HALE KAKELA BOLOISA.
HE NANEA
NO NA AU I HALA.
HELU 1.

          O KE kani ana ae no ia o ka hora 10 o ka po o ka wati o ka Hale Kakela Boloisa, ia wa i ike ia aku ai kekahi mea kino i uhiia a paa, e maalo ae ana ma na puka pa nui o ka Hale Kakela, a awiwi aku la kona mau kaina wawae i ka malumalu o kekahi mau laau Kusomorea nui.
          He aka kona o ka wahine, a me he la he ui opiopio.
          No ka mea, ma ke ano eleu a me ka awiwi o kana hele ana, i hoike mai ai oia iaia he opiopio a me ka ikaika; a iaia i hiki aku ai i ke kau wahi ahua, alohi ae la na onohi lilelile elua maloko mai o ka uhi maka.
          Me he mea la ua ane li-o oia, a me ka hopuhopualulu, me ka alo-alo ae hoi ma o a maanei ; a i kona hiki ana i na kumu laau Kusomorea, ia wa i holokiki aku ai oia iwaena o lakou, a iho aku la ilalo o ke kau wahi hoalu, e hiki aku ai i ka paia kahiko o ka hale kakela.
          Ma keia wahi o ka hale kakela, ua nahaha a helelei no hoi, a ua hihi ia no hoi e na laau kolo, e luhe ana mailuna iho, a pela i hoopouliuliia ai o lalo e ko lakou mau aka, i ka wa e o mai ana ka mahina.
          I ua wahi nei i awiwi aku ai ka wahine, a komo aku la malalo o ka malu o ka paia helelei, malaila oia i noho iho ai me ke kakali ana.
          Aole i loihi loa kona kakali ana malaila, no ka mea, he mau minu te pokole wale no, hiki mai la kekahi kanaka opiopio loihi i kahiko nani ia.
          He manawa ole ua lele aku la ke kaikamahine opio e puliki iaia, a ua pili ae la na lehelehe iloko o ka honi pumehana ana a ke aloha, a haloiloi mai la na waimaka o ke kaikamahine opio iaia i puana ae ai i keia mau huaolelo:—
          "E Heneri ! nani ka pomaikai o keia halawal ana, i oi aku mamua o ka'u i lia ai. I keia la i hoi mai ai kuu makuakane mai Parisa mai, a iloko o ka pilikia nui i hiki mai ai au ia nei, mamuli o ke kokua ana mai o Gerevaise."
          "Mamuli o ke kokua ana a Gere vaise!" i puana ae ai ke kanaka opio me ka haalulu ; "ka ilio hae maalea, a me ke kumakaia! E Pauline aloha, i keia wa, aole au i ike i ka maha o kuu puuwai."
          "Ua uku aku au iaia me ke kupono ma ke ano kipe," wahi a Pauline, "a ua hoohiki mai oia ia'u ma o na lani la, aole oia e kumakaia ia'u. Ua hai pu mai no hoi oia i kona aloha nui nou, me ka hoike mai, ua minamina loa oia i kela la i hana apiki ai ia oe. Ua mihi oia i keia wa."
          Luliluli ae la o Heneri i kona poo.
          "Aole," wahi ana ; "mai punihei i ka alapahi a keia kanaka ino. He ino oia a hiki i ka iho ana o kona puuwai; aole e pio iki ana kona inaina no'u, aole oia e hoonele i ka wa kupono e hoopai ai i kona inaina maluna o'u, no kela hauna a'u i hoopai ai i kona hana kolohe iloko o ka makahiki i hala ae. Aka, e kuu Pauline aloha, noho iho kaua ilalo ma ke kumu o keia laau hina, i hai aku ai au ia oe no ka mea e hana ai i ka la apopo, ka wa a'u i manao ai, he la hauoli palena ole ia no kuu ola ana."
          Me ka haalulu a me ka naka ano e i apo aku ai ke kaikamahine i kona poli a haawi aku la i honi o ka lia makau.
          "E Heneri," i puana ae ai ia, "ke hopohopo wale nei no au no kekahi ulia ike ole ia nana e hookaawale ia kaua. I ka hoi ana mai o kuu makuakane, aole ana mau olelo e ae, o kela lono kahiko wale no ; auwe, e Heneri, e hai aku au ia oe i kekahi mea nana e hoopilikia i kou noonoo, a me kou lia ana no ka pomaikai ; o ia mau lono kahiko, aole ia he mea kamailio wale no, he lono oiaio loa ia, a eia ka wa. No ka mea, ua hiki mai ke Count Befota, ke noho nei i ka hale kakela."
         
"I ka hale kakela kahiko anei o Boloisa, a i ole, i ka hale paha o ko makuakane?"
          "Ma ka hale o kuu makuakane e noho nei i kela wa ; i ka la apopo e hele mai ai makou a pau i ka hale kakela kahiko, e ike i ke Count o Motereneke."
          "Ma o na lani!" i hooho ae ai o Heneri ; "Ke ike nei au i ka mea ino. O! e Pauline, aole anei o ko kaua manawa kupono keia? No ke aha e kakali ai a hiki i ka la apopo ka wa."—
          "Hamau!" i hooho ae ai ke kaikamahine, me ka puliki aku i kona lima a huki aku la iloko o kahi pouliuli i ka malu o ka pa. "He leo ka'u i lohe ; ke hoike mai nei kuu puuwai, ke hakilo ia nei kaua."
          Iloko o keia wa e kamailio ana, mawaena o ua mau ipo aloha la a ka noe, eha mau kanaka e kolo malu mai ana ma ka auwaha i ke kumu o ka pa kiekie o ka hale kahiko.
          Ma ko lakou mau helehelena, ua kahakaha ia na hiohiona o ka manao ino, a me ka powa, he poe kanaka o ka papa haahaa loa, he mau pilikuka manoanoa a me na buti pepeekue ko lakou, a ua uhiia ke poo me na kapu huluhulu, a e alohi ana na pahi loloa ma ko lakou apo opu. Ma ko lakou mau ouli i akaka ai he poe lakou i hoolimalima ia no keia hana eleele.
          Me ka nihi palanehe ole a me ke kokolo malie ana i hookokoke mai ai lakou i kahi o na ipo aloha i pee ai, a i ke kokoke loa ana i o laua la, hohola ae la ka manao kanalua iwaena o lakou me ka hoopaapa ana me ka leo liilii, a o keia leo ka ke kaikamahine i lohe ai.
          O ke kumu i hoopaapaa ai lakou, no ka poina ana o ka olelo kauoha.
          "E Gu setave," i hawanawana aku ai kekahi kanaka i ko lakou alakai. "Ua poina au, o ke kaikamahine anei a me ke kanaka opio ka kakou e pepehi ai?"
          "Kohoho! ua pupule anei oe e Pei re?" i pane huhu aku ai o Gusetave. "Aole anei oe i ike o ka lede opio ke kaikamahine a ka mea nana kakou i hoouna mai?—manao anei oe he ake kona e make ia? Aole, aole ; e hoihoi aku kakou i ka lede opio, a waiho me ka maluhia iloko o ka hale kakela. O Heneri ka kakou e pepehi a make, a e kanu ia iloko o keia mau auwaha."
          "Ua pono," i hawanawana aku ai kekahi o na powa, lalau iho la i ke kumu o ka lakou mau pahi a unuhi ae la, a me ka hikiwawe o ka uila i lele aku ai lakou i kahi o na ipo aloha e pee ai iloko o ka pouli konoelo o na umalu o ka pa.
          I ka manawa a Pauline i lohe maopopo ai i ka leo, kakali iho la oia no kekahi mau minute, a no ka lohe ia o ka halulu o na wawae, manao iho la he nakeke wale no o ka lau laau kana i lohe ai.
          "E Heneri, ua aneane au e huli mamuli o kou makemake. Ua ike nae au aole e ae mai ana kuu makua ; no ka mea, ua paa kona manao e mare ia au me ke Count Befola. I keia po, e holo malu no au me oe, no ka mea, nou au a mau loa," wahi a ke kaikamahine.
          "Oia keia! i hooho ae ai kekahi leo. A mamua ae o ka hiki ana i ke kanaka opio ke pale nona iho, ua lele mai la lakou maluna ona.
          Moku pu iho la kona poohiwi i ka maka o ka pahi, a hiolo aku la ke koko, kunewa aku la ke kanaka opio mai ka aoao aku o ka mea ana i aloha ai. Mai loaa hou oia i ka lua o na maka pahi, nana e kaili aku i kona uhane i ka aina o Kanehuamoku, aka, ku koke ae la o Pauline e alai mawaena o kana aloha a me ka make.
          Aole he mea hookahi o ua poe powa nei i aa e hoopoino i ke ola o ke kaikamahine a ka mea nana lakou i hoolimalima, nolaila, ua ku malie iho la lakou me ka ike ole i ka mea e hana ai.
(Aole i pau.)

Na Mea Hou o Kona Akau, Hawaii.
AHAAINA LULU DALA.

          Ian. 15, hora 10 A. M., ua malamaia he ahaaina lulu dala ma ke keena mahope o ka luakini, Mokuaikaua, i mea e hookaa aku ai i ko lakou mau pilikia o ka ekalasia o Kristo e ku nei ma Kailua.
          O ka nui no a dala e pono ai na hana kuloko a me na hana kuwaho o keia ekalesia i haawi puu ia ai, he ,$305. I ka luluia ana i ka la 15 o Ian. iho nei, ua loaa mai na dala he $148.25, huiia me na dala i loaa ia lakou, i ka malama ana i ka ahaaina, e like me keia, i ka la 16 aku nei o Nov. 1875. O ka nui o na dala ma ia ahaaina ana he $138.05. Ina e huiia keia mau dala, ua like ka huina me $286.30, alaila, o ko lakou koena i koe, he $18.70. Nani ka ikaika o na hana a ka Haku ma o na hoahanau la o ka ekalesia o Kailua, a me ka poe i kokua pu mai i keia hana.

HALAWAI MAKAAINANA.

          Mahope o ka pau ana o na hana lulu dala, ua malamaia he halawai e ka Lunahoomalu mau o ia aha. O ka hana nui a ia aha, oia ka haiolelo a na Lunamakaainana e manao ana e holo balota. Eia na Lunamakaainana i haiolelo ma ia la, J. G. Hoapili, H. N. Kahulu, J. W. Makanoanoa, a me G. W. Pilipo.
          Ma ka haiolelo a ka mea hope, ua nui ka hoihoi o na kanaka, wahi ana, "aole oia e holo balota mawaho aku o keia apana." A wahi hou hoi ana, "e hele no au e paa i ko oukou mau pono e na makaainana a hiki i ka lanakila ana, a haule paha, e lanakila ana no ke lokahi ka hapa nui o na Lunamakaainana e like me ko'u."
          I ka nana aku, o G. W. Pilipo ke kiekie o na balota, aia no nae ia i ka lakou hana ana. O ia iho la na wahi mea hou i loaa ia'u, e ka makamaka hookipa o KA LAHUI HAWAII.  D. ALAWA.
Holualoa School, Jan. 21, 1876.

Heaha la ke kumu o ka Hookapeke
ana o kekahi poe ma ka
Olelo Hawaii?

          He ninau keia e hiki ke uwehe ma kahi hiki, a koe aku ka nui na na hoa e kaana iho. I kuu mau hoa hoonalulu poo o ka hookele ana i ka lahui opio e kunewa nei. E maliu mai a hoolohe hoi i keia wahi, a hoopololei ma kahi i hu.
          Mai kinohi mai o ka ulu ana o ka lahui Hawaii i ka wa o Wakea ma, aole i hoohuli ia ke ano io maoli o ka olelo Hawaii, oia mau no me ke kahuli ole; a hala ia mau hanauna, hiki mai i ke au o Kamehameha I, a hui ia keia mau Mokupuni malalo o ke Alii hookahi, alaila, hoomaka mai ke kapeke o ka olelo Hawaii.
          Ma ka olelo Pake ka hookahuli mua ia ana, a mahope hiki mai nei ka Pake. Penei: "I uka—la, i ka ai hua piai—la." A o ka hua piai i olelo ia, he hua mamaki, a hua olona paha.
          Aole no paha he lahui akamai ma ka honua nei, i ka hookapeke i ka olelo, e like me ka lahui iwi kani o Hawaii. Aka, koe no nae ke kahuli nui ana i ke au o Babela, he kumu nae ko ia hookahuli ana, a o keia aole. He hookapeke ana keia na ke aloha, i nalo ai na hana lapuwale a keia lahui. I ka wa kahiko la, i ke au ia Auwalekala, e noho ana keia lahui iloko o na lealea palena ole, iini pau ole hoi a ka makemake.
          Kulukapii, oia ke oki; i na e komo aku ana kekahi iloko o na hale hula, loha, kilu, paha a ia au, e lohe aku ana no oe i ke kapeke o ka olelo Hawaii a ano e ae, a penei kekahi mau olelo i hoohuli ia: "Auhea kewale keoe e kuu kewahi kehoa, e naue keae keka kepu kena, i kahi kekula, i kahi kenakehelekehele, o Puukehinakehina, a hina keiki keae keka keua i kahi kehana kenui o Hilo kenei kela." E unuhi ae ma ka olelo Hawaii ponoi, penei: "Auhea wale oe e kuu wahi hoa, e nauwe pu kaua i ke kula i kahi nahelehele o Puuhinahina, a hina iki ae kaua i ka hana nui o Hilo nei. Kapeke ka olelo Hawaii la. Ahu kupanaha a ka la i Mana. Aole oia wale no, ina huikau pu ae na kaikamahine me na keikikane ma kahi hookahi, o ke kuu aku la no ia i keia mau apu palau, "Aukona ke kama me ke kepapine ma kolokililani o ka nahenahe." A lilo iho la keia i mea kuli ka pepeiao o ka poe e lohe mai ana, he olelo Hawaii nae, ua hookahuli ia a kapeke.
          Nolaila, e huli hou ae kakou iluna; i ka ninau e kau kehakeha mai la. "Heaha la ke kumu o ka hookapeke ana o kekahi poe i ka olelo Hawaii?" Eia ka haina: I nalo ka lakou hana kolohe ana. A mai laila mai ke kapeke o ka olelo Hawaii a hiki i keia au e hele nei.
          A ua pau loa ka olelo o kela a me keia aina i ka laweia mai e ka Hawaii a hookapekeia i nalo ka puana a ka moe. I keia Poakolu iho nei, i ku mai ai ke Kilauea, lohe aku la au i na olelo a kekahi mau kaikamahine. Penei: "Liilii ka hii a ka waiapo?" ke unuhi ae ma ka olelo ponoi, "E naue ana oe mahea?" Ke unuhiia a pololei, "Ke naue ae nei oe makai?" Ua komo pu ka olelo haole malaila.
          Eia ka olelo a kahi mau wahine e ku ana ma ke Alanui Waianuenue: "Kamuhela kaueno," a o kekahi hoi; "Kipuka liana," He olelo Paniolo a Pake ke ano, ua kuli loa ia ka'u mau pepeiao i ka unuhi ae, he olelo Hawaii nae, ua kapeke nae, a o ke ano nui e hoonalonalo ana i lohe ole ia mai ke ano o ka laua e lakou nei e kiei halo mai nei.
          Nolaila, e like me ke kahuli ana o ka olelo Hawaii mai kana pololei maoli, pela no e nalo aku ai keia lahui, e like me na hauwalaau, e pau ana keia lahui, e like me ka Samuela, "A i hana hewa mau oukou, e hoopau ia oukou a me ko oukou alii; Aole anei keia o ka puana o ke emi o ka lahui, o ke ao ana o na kupuna me na makua i hookapeke i ka olelo Hawaii i pulapula hoa-a no ka hoopau i keia lahui. Eia ka Iehova Sabaota, he lili oia i na h ana hewa a pau a kanaka, e hoopai ana oia i ka hala a na makua, a hike aku i ke kuakahi me ke kualua o ka poe e hakoko pu ana me ia. Ke hoi nei ke Keiki o Lilikoi. Me ka mahalo.  JOSEPH P. IWA.
Makuu, Puna, Hawaii, Ian. 10, 1876.

E KA LAHUI HAWAII E; Aloha oe:—
          E oluolu ia'u e hoike aku i ka inoa kaulana o ka Ua Haao, Kapokapahu o ka moana Pakipika, he oiaio ka pulelo nei kona inoa i ka waha o na kanaka, ma o a maanei o ka Apana o Waiohinu. Ua makaukau na kanaka o keia Apana e kaikai aku iaia a kamailio pu me ka Ahaolelo o keia M. H. 1876 e naue nei, i kokua no ka lahui Hawaii, oiai, he oihana Kahunapule kana aole no ona makemake no keia, eia nae, i hakalia i ka la 2 o Feberuari, ina e hiki mai ia la, o ka hopu no ia o na kanaka a pau i kona balota, i kulike hoi me ka olelo a kekahi mau hoa naauao, aia o ke kanaka akamai, a naauao, a aloha ia oe e Hawaii ponoi, oia ka mea hele imua o ka M. H. 1876 e paio aku ai me ka pono. Ke lana nei ko'u manao e hoihoi ana na maka ke hui ae o i nei me ia 'la ae, e noho ae la me Puowaina kamau mai o Hilo Bay. Me ka mahalo.  M. MAKAAMKA.