Ka Lahui Hawaii, Volume II, Number 7, 10 February 1876 — Page 2

Page PDF (1.22 MB)

KA NUPEPA KA LAHUI HAWAII
HONOLULU, FEBERUARI 10, 1876.

          ILOKO o keia mau la, oiai hoi ke hookokoke mai nei ka Ahaolelo o keia makahiki, a e hoomakaukau ana hoi na Kuhina o ke aupuni i ka lakou mau Bila Hoike, me he la, mawaena o na kumu nui o ka hooemi ana i na lilo o ke aupuni, e ala mai ana ka hoopau ana i na oihana hookaumaha a hoonui lilo o ke aupuni me ka waiwai ole.
          O keia mau kumu hoemi lilo, aole ia he mea hou, aka, he mea ia no kahiko mai. I ke au i na Kamehameha, o ka leo no ia e lohe mau ia ana mai na makaainana mai, "e hoemi i na lilo." Aka, iloko o na leo kupinai o na makaainana, ua pani paa ia na pepeiao o ka poe iaia na mana o ka hooko ana i keia mau noi, a hiki mai i keia au hou, ke mau nei no keia leo hanehane o na makaainana.
          He oiaio, aohe mea nana e hoole, ua lehulehu wale na oihana e malama ia nei malalo o ke aupuni i ike ia aohe wahi waiwai iki, a ma ko lakou hoopau ia ana, e oi aku ana ka pomaikai o ke aupuni. Ina e holo mai ana ke Kuikahi Panailike, e emi ana na loaa o ke aupuni ma kekahi mau mea ; a ma ka hoopau ana i kekahi mau oihana hoolehelehekii o ke aupuni, e loaa'i he kokua kupono no ka hoolawa ana i na hakahaka o ia ano.
          Ua ike makou, eia na hooponopono ana o ke aupuni malalo o ka poe a makou e hilinai ai no ko lakou iini e hooko i neia mau leo noi a na makaainana, a oiai hoi, ua kau aku o Hawaii maluna o na eheu o ke au nona na olelo "E ola o Hawaii ia Hawaii," ke lana nei ko makou manao, aole no e nele ana ka ike ana o ke aupuni i kona kulana i na la i hala, na la ehaeha hoi, a kaumaha o na aumaka a na Kamehameha, a hoomanao ae, a maliu mai me ka puuwai aloha makaainana, a hooko no ka makamua loa, i ka leo noi makawalu o na makaainana. Pela ko makou mau manaolana e lana malie nei i ka houpo, a mamuli hoi o ke ano o ko makou kulana, "he leo no na makaainana," ke puana ae nei makou i neia mau huaolelo no ko lakou pomaikai.

Ka Make Weliweli.

          ILOKO o kela mau pule i hala aku nei, ua hai aku makou i ka lono no ka make mainoino ana o Mr. David Hubble, ma Makawao, Maui Hikina. Iloko hoi o keia mau la, ua hui iho nei makou me kekahi makamaka mai ia wahi mai, a he makamaka hoi na makou e hiki ai ke hookahua no ka oiaio o kana mau olelo, a ua hai mai kela, e like me ke ano o na mea a pau i hoomaopopoia e ia, "me he la," wahi ana, "i pepehi maoli ia no o D. Hubble, oiai ua nui na kumu e hoala mai ai ia manao iloko o ke kanaka, mamuli o na hoike kupono."
          No keia kanaka opio nona na makahiki aole i oi aku mamua o ke kanakolu, ke minamina nei makou. Ua kamaaina makou iaia, a ua hoomaopopo no hoi ma kona ano, he kanaka hooikaika ma ka hana, a aole loa i pau aho no ka imi ana i kona ola. Ua paa mau kona mau lima i ka hana a hiki i kona make ana. He kanaka na makou i manao ai e ulu ae ana, a e loaa mai ka pomaikai i ka lahui, aka auwe ! kii mai la na hoowalewale ana o keia ao, puni aku la ia i na lealea lapuwale, lalau i ke kiaha awahia, a o ka hopena o ia mea, o ka loaa ana aku o kona kino e waiho mai ana me ke ano weliweli, ua make loa. O na manaolana o kona puuwai mamuli o kana hooikaika ana no kona mau la e hiki mai ana ; ka manao hauoli hoi o kona mau makamaka no ka ike ana aku i kona hehi ana ma ke ala hele mua o ka hooikaika ma ka hana ; a o na iini hoi o ka lehulehu i ike iaia no ka hookahua ana i kona kulana no ka pomaikai o ka lahui ; ua nalo! Ua uhi mai la ka noe pouli uliuli o ka ino maluna o na papalina mohaha o ka hoolana manao ; pahola ae la na ao hakumakuma hookaumaha, a nalo kona mau hoomanao hauoli ana ; a hoike mai la i ka make mainoino mamuli o ka Waiona! Auwe! Aloha ino! Poho iho la na manaolana o ka lahui no kona lilo ana ma ke kulana o kekahi koo no "ke ea o ka aina."
          Ke aloha nei makou no keia makamaka i hoopokole i kona ola ma ka puni ana i na hookamani a ka waiona ; a ke kau leo aku nei hoi i kela a me keia, e hoomanao mau i ka make weliweli ana o David Hubble, ka mea hoi nona ke kino i loaa aku iloko o kekahi awaawa he haneri a oi wale aku kapuai ka hohonu, ua hala ka hanu, ua nalo na helehelena, a he ku i ka mainoino kona koena kino—mamuli o keia enemi hookahi nana e ulupa nei na kauna i koe iho o Hawaii, he Waiona!

          Mai kunukunu oukou e na hoa kuilima o KA LAHUI HAWAII, no ke ano lolohi o ka puka ana aku, oiai, ua kamoe makou i na hooikaika no ko oukou pomaikai, i panailike ia hoi ma ke kuikahi pu ana mai o na keiki hoohialaai hua-kepau o ka Papa Pai.

Na Lono Koho Balota!
Na Lunamakaainana o ka
M. H. 1876.
HE LONO KUEE MA WAIMEA, KAUAI.

          Ma ka Poakolu, la 2 i hala iho nei o keia mahina, ua malama ia e like me ke kauaoha a ke aupuni, ke koho ana o kela a me keia Apana koho, i na kanaka a lakou i manao ai e hoouna aku imua o ke Kau Ahaolelo e hiki mai ana, ma ke ano he Elele Wahaolelo no ka pono kaulike mawaena o na makaainana a me ke aupuni. Ua hai pokole aku makou i ka lono no na mea i hana ia ma keia mokupuni, a me na Lunamakaainana e like me ka lono i loaa mai, ma kela Poaha ; aka, no ko makou ike he ninau keia i ake nui ia e ka lehulehu, ke haawi piha aku nei makou, e like me na lono i loaa mai ia makou a puni na Paemoku nei, a penei no ia:

OAHU.
NO HONOLULU.

H. Waterhouse, koho ia . . . . . 742  Keiki . . . . . 52
A. P. Kalaukoa, " . . . . . 702  Pahukula . . . . . 47
S. M. Kamakau, " . . . . . 586  S. B. Dole . . . . . 39
E. K. Lilikalani, " . . . . . 512  Kaohiki . . . . . 39
D. Malo . . . . . 375  Peka . . . . . 31
D. Kahanu . . . . . 360  Kaapu . . . . . 15
J. Keau . . . . . 347  Kahananui . . . . . 11
J. Kakina . . . . . 340  Mahi . . . . . 6
C. H. Judd . . . . . 295  Nalua . . . . . 5
S. Mahelona . . . . . 247  W. P. Leleiohoku . . . . . 3
E. Mikalemi . . . . . 214  Kiha . . . . . 3
A. Kalauli . . . . . 177  Ewaliko . . . . . 3
J. U. Kawainui . . . . . 140  Alapai . . . . . 2
H. Sheldon . . . . . 118  Pilipo . . . . . 2
M. Kipi . . . . . 59  Kamaipelekane . . . . . 2
J. Baker . . . . . 58  Kalaulea . . . . . 2
W. P. Wood . . . . . 53  Kanepuu . . . . . 2
          He lehulehu wale aku na inoa e ae mawaho o keia, aka no ke ano makehewa o ke pai ana, ua waiho ia e makou. O ka huina o na inoa i hooia na balota no keia Apana he 52. Ua maluhia na hana o ka la ma Honolulu nei.

NO EWA A ME WAIANAE.

S. W. Mahelona, koho ia . . . . . 182  Welewele . . . . . 5
John Koii . . . . . 157
          Ua maluhia no na hana o ke koho balota ana ma keia Apana mawaena o na makaainana, aka, ua lohe mai makou, ua ano ona kuhewahewa kekahi o na luna nana koho. Ina pela ua hoolapuwale ia makamaka iaia iho.

NO WAIALUA.

S. M . Naukana, koho ia . . . . . 128  Rev. J. N. Paikuli . . . . . 10
J. M. Nataniela . . . . . 119
          Mahaloia keia Apana no ka maluhia o ka lakou malama ana i keia la.

NO KOOLAULOA.

J. L. Naili, koho ia . . . . . 82  Kupau . . . . . 76
C. Brown . . . . . 64  W. C. Lane . . . . . . 49
          Ua ano pioo iki no kekahi mau luna ma keia Apana, aka, no ka manawa wale no ia, a ua maluhia no na hana.

NO KOOLAUPOKO.

G. Barenaba, koho ia . . . . . 235  Paulino . . . . . 21
Kealiikanakaole . . . . . 69  J. P. Kamai . . . . . 15
R. F. Bickerton . . . . . 59  M. Rose . . . . . 1
          E like me kela Koolau aku la, pela no keia, aohe no he ano e. Maanei pau na apana koho o Oahu, a ua hiki ke kaena ae no ka malamaia o ka maluhia.

HAWAII.
NO HILO A ME ONOMEA.

L. Kaina, koho ia . . . . . 491  P. Haupu . . . . . 132
S. K. Mahoe, " . . . . . 264  J. K. Akina . . . . . 95
C. A. Akau . . . . . 258  D. B. Mahoe . . . . . 74
D. Kamai . . . . . 222
          Ua like ka maluhia o keia Apana me ko na wahi e ae ; e hoike mai ana, ua haawi na makaainana i ka noonoo ana no ka maikai o ko lakou inoa ma ke ano he Apana lokahi. He 627 ka nui o na balota i hooia ma Hilo ; a he 245 ma Onomea ; loaa ka huina he 872.

PUNA.

Jos. Nawahi, koho ia . . . . . 129  J. W. Kumahoa . . . . . --
          Ua koho na kanaka ma keia Apana no ka lakou mea i makemake ai me ka lokahi, a me ka maluhia.

KAU.

Rev. J. Kahuila, koho ia . . . . . 141  W. H. Moi . . . . . 89
J. H. s. Martin . . . . . 116
          E like me kela Apana maluna ae, pela no keia, aole mau hana hookuee i na manao.

KONA HEMA:

H. Kamauoha . . . . . 87  D. H. Nahinu . . . . . 32
S. W. Kaai . . . . . 87  H. Manaka . . . . . 19
          Ma ke koho ana ma keia Apana, ua maluhia ; a mamuli o ka hooikaika ana o na mea nona na inoa mua elua, ua like ko laua mau heluna balota, a ua hoomoe ia a koho hou.

KONA AKAU:

G. W. Pilipo, koho ia . . . . . 200  J. G. Hoapili . . . . . 20
J. W. Makanoenoe . . . . . 166  H. N. Kahulu . . . . . 3
          Nui ka hooikaika o na inoa holo balota ma keia Apana, aka, ua maluhia no na mea a pau.

KOHALA.

Rev. S. Aiwohi, koho ia . . . . . 335  D. B. Mahoe . . . . . --
          Nui na haiolelo ma keia Apana, aka, ua halii iho la kumoena a ka maluhia.

HAMAKUA.

G. w. D. Halemanu, koho ia . . . . . 169  F. Spencer . . . . . 72
J. K. Kaunamano . . . . . 109  W. H. Rickard . . . . . 36
          Iloko no o na hauwalaau o na leo hooikaika o ka poe holo balota a me na helehelena ano pihoihoi o ka lehulehu ka malama ia ana ma keia Apana, ua hoalii mai la ka maluhia. Maanei, ua puni o Hawaii i ka malu, a ua makia paa ia ka maluhia, a he inoa hanohano ia no ia mokupuni, no ka mea, "Aohe eu i ka ha-ua e ke anu-e."

MAUI.
LAHAINA.

L. Aholo, koho ia . . . . . 229  B. W. Kawainui . . . . . 94
E. Preston, " . . . . . 191  W. White . . . . . 60
S. Kamoahakau . . . . . 118  M. Palau . . . . . 11
          Ua ano malama pono ia ka maluhia o ka la ma keia apana; me na hauwalaau no nae o na aoao hooikaika. I ka po ana iho, ua hoohanohano aku ka puali koa o ia kulanakauhale, malalo o ke alakai ana a ko lakou kapena Kiaaina i na makamaka i koho ia.

WAILUKU.

Thos. N. Birch, koho ia . . . . . 225  J. W. Kalawakua . . . . . 91
Kaneahii, " . . . . . 185  J. Kanui . . . . . 74
R. W. Kapohaku . . . . . 141  N. P. Nuuhiva . . . . . 74
S. P. Halama . . . . . 123  D. P. Eldridge . . . . . 61
C. K. Kapule . . . . . 117  J. Kealoalii . . . . . 43
N. Kepoikai . . . . . 103
          He lehulehu a kinikini wale ka poe i holo balota no keia apana. Ua ane laukanaka ua mau Wai nei, a ua maluhekuawa o ka maluhia.

MAKAWAO.

W. H. Halstead, koho ia . . . . . 121  J. Kamakele . . . . . 92
W. T. Cooper . . . . . 118  R. K. Puowaina . . . . . 77
          Nui no ka hooikaika a me ka haloke o na hoa holo balota ma keia apana. Ua maluhia no na hana. He mau ahaaina kai haawiia e kekahi mau hoa.

KAANAPALI.

J. A. Nahaku, koho ia . . . . . 108  D. M. Kalama . . . . . 58
          Me ka maluhia no i malamaia'i na hana o keia apana.
          Maanei, ua loaa ia Maui ka haawina like me Oahu a me Hawaii, ma ka malama ia ana o ka maluhia a puni na apana koho.

MOLOKAI A ME LANAI.

Nakaleka, koho ia . . . . . 264  M. Kane . . . . . 175
Kaiue, " . . . . . 204  Rev. E. Kekoa . . . . . 80
Kupihea . . . . . 119  J. Kaluapihaole . . . . . 73
          Maanei, ua hui kuilima aku la ka malama ia o ka maluhia me Maui ma, a waiho iho na mea a pau iloko o ka pohu lai malie.

KAUAI.
HANALEI.

H. J. Wana, koho ia . . . . . 152  Palohao . . . . . 144
          Maikai no na hana ma keia Apana, aole na hana ku i ka haunaele.

LIHUE A ME KOLOA:

J. W. Gay, koho ia . . . . . 165  S. Kaiu . . . . . 66
Rev. G. Puuloa . . . . . 95
          Malama pono na kanaka o keia apana i ka malu o ke kanawai. Ua nui no na pioo a me na haiolelo ano paonioni no ka pahu balota aole nae i oi aku.

WAIMEA A ME NIIHAU.

          I ka haalele ana aku a ke kuna Jenny , aole i loaa mai na lono mai ka moku mai o Niihau, aka, ua lana loa ka manao o na kanaka o Waimea, ua puka o Mr. Kauai, oiai, ua laha puni kona makemake ia. Ma Waimea, aole i koho ia ka Lunamakaainana. I ka la i kauoha ia no ke koho ana, ua makaukau na mea a pau, aka i ka wa no ke koho ana, ua ike ia ua nele na kanaka i ka palapala hookaa auhau, oiai, ua paa ma na lima o ka Luna Auhau a me ka Luna Helu, he mau inoa hoi no ka holo balota ana, oia o J. H. Kapuniai a me S. K. Kuapuu. Ua makemake na kanaka e koho ia Mr. Kauai, aole nae e hiki, no ka mea, ua paa ia laua la na palapala hookaa auhau. No keia mea, ua ala mai he kumu ano nune mawaena o na kanaka i alakai ia e Mr. Kauai, a ua ane ala mai he haunaele. Ua koi ia na palapala hookaa auhau o na kanaka, a no ka haawi ole ia mai ; ua hoomaka mai la o Mr. Kauai e hoao e hoala i kekahi manao kue, e olelo ana e wawahi i ka pahu balota. Mamuli o keia kumu ano hoala haunaele, ua kauoha iho la na Luna Nana koho, oia hoi ka Luakanawai apana A. W. Maiho, J. H. Kapuniai, S. K. Kuapuu, e hoomoe ia ke koho ana a hiki i ka manawa kupono. Maluna mai o ke kuna Jenny , ua loaa mai he leta na lakou i ke Kuhina Kalaiaina W. L. Moehonua, i lawe ia mai e J. H. Kapuniai, e hai mai ana i ka lono, a me na mea a pau e pili ana ia mea.
          Ua pane aku ke Kuhina Kalaiaina ia lakou ma ka leta, e hai aku ana no ka loaa ole ana o na kumu kupono ma ka lakou mau hoakaka ana e hiki ai iaia ke apono aku i ka lakou hoomoe ana i ka la koho. Oiai ua kauohaia e malamaia ia la, a ina e ulu ae he haunaele mamuli o na hana a kekahi poe, eia no ke kanawai o ka aina nana e hoopololei na hana o ia ano. Ua kauoha aku no hoi ia e hoolaha hou ia e lakou, ma ke kau inoa pakahi ana ; e malama hou ia ke koho ana, ma ka la kupono, e like me ke kanawai, mai ka hora 8 kakahiaka a hora 5 ahiahi. He leta keia i piha me na manao maikai, he leo ano makua hoi e kauoha aku ana e malama i ka maluhia.

KOHO BALOTA.

         MA KA lono i loaa mai ia makou mai Waimea, Kauai, no na mea e pili ana i na kuee ma ka la koho balota, mamuli o kekahi mau hana kupono ole a kekahi poe, ua ala mai kekahi mau hoomanao, a ua hiki ole ia makou ke kapae ae i ke kamailio laulaha ana ma na kolamu o ka kakou pepa no ia mea.
          O ka mea mua, oia no ke ala ana mai o ka ninau, "no ke aha la ke kumu o keia kuee ma ka la Koho Balota?" Ua maopopo no a he mea makehewa wale no ka huna ana. Aia no ma na moolelo o na la koho balota i hala koke iho nei no, e ike ana kakou i ka wehe molale ia mai o na moolelo oiaio, a ke hoomaopopo lea iho kekahi i ke ano maoli, e loaa iho ana no iaia na huaolelo moakaka, " No ke ao ia! " Ke hoomaka ia kekahi hana e ka makua o ka ohana, e hahai mai ana no na lala o ka ohana. A pela makou e hoomanao nei i na kau koho balota i hala ma Honolulu nei, i ka ae wale ana o ke aupuni i kekahi poe holo balota e paa ma ko lakou mau lima i na palapala hookaa auhau o na kanaka, a aole e loaa aku ia lakou, aia wale no a ae mai e koho i ka balota o ka mea iaia na palapala hookaa auhau. O keia hana ua ikeia a ua paanaau i na makaainana, a i ka hiki ana mai o na la koho, ua hoohalike iho la lakou.
          He mea makehewa ka uwai ana aku i na kamalio o keia ano i na kau i hala, oiai, ua loaa koke no ke kumu kamailio ma ia mea, ma ka hoomanao ana'e i na hana a kekahi poe holo balota i ka la 2 iho nei o keia mahina, ma ka hale hookolokolo o keia apana o Honolulu nei. Ua ike ia aku kekahi poe e paa ana he mau haneri o na palapala hookaa auhau ma na lima, a aole e loaa aku ke ole e kii aku a paa i ko lakou mau balota, me ka ae pu aku e koho ia balota, a lawe ia aku la me he aihue la e na luna, a hiki i ka pahu koho, me ka haka pono o ko lakou mau maka i ke ano o kau balota e koho ai. O keia mau mea a pau ua hana ia ia la, a ua ike no na luna aupuni, aka, ua ae aku no.
          Heaha ka hopena? Ke lohe mai nei no kakou i ka hopena ! E ahewa aku ana no anei kakou ? Ae! Ua hewa lakou ; aka, ke manao nei makou, ua oi aku ka hewa o ka ae ana o ke aupuni e hoomakaia ia mau hana anunu a ano aihue i ka pono kivila o ke kanaka ; oiai, o ka ae ia ana no o ia mea, o ke kamoe ana no ia i ke ala e apo ia mai ai e kahi poe, a hoohalike aku.
          O ka mana koho, no kela a me keia kanaka—kupono ia i ke koho balota, a aole loa he mana iki i kekahi mea hookahi e kapae. O ka palapala hookaa auhau no lakou ia waiwai., a ina lakou e manao e kii aku, aole loa he kuleana o kekahi mea e aua. Ua ike aku no makou i kekahi makamaka ma ka la koho balota iho nei e paa ana i na balota me ke ano aua;—ua minamina makou nona, oiai he kanaka oia na makou i manao ai ua lawa kona noonoo maikai no ke kapae ana ae i na hana o ia ano, aka, aole a makou mau kamailio ana nona, a nune iho la heaha la ke kumu i ae ia ai keia hana ?
          Ke manao nei makou me ka haawi ana i na noonoo kupono, e ike ia ana, o kekahi keia o na hana kupono ole loa e ae ia ai e hooko ia. A e like me ka loihi o ka ae ia ana e hana ia mamua pono o na maka o ke aupuni me kona hoao ole aku e hooki, pela no e hoomauia'i e ka lahui, a aole hiki ke hoahewa aku, oiai, he uhai ana mahope o ke kumuao, ka mana hookahi nana e malama ko lakou pono a me ka maluhia.

Ka Oihana Kinai Ahi.

          Ma ka hora 10 ponoi o ke kakahiaka o ka Poaha i hala, ua oili ae la kela a me keia hui Kaawai o ke kulanakauhale nei, a maki ae la a ku lalani mamua iho o ke kuea o ka hale Kaawai Helu 2, no ka malama ana i ka la hoomanao, e like me ka mea mau, o ke kukulu ia ana o ia oihana ma Hawaii nei. I ka hiki ana i ka hora 10½, ua hoomaka aku la ka maki ana ma ke Alanui Hotele, a kaapuni ae la a pau na Alanui i hoolahaia. I ka hoea ana mamua o ka ipuka nui o ka Pa Alii ma ke ala Moi, ua haawi lokahi aku la na keiki kinaiahi i na huro piha ekolu, no ko lakou "Moi Kinaiahi." I ko makou makaikai ana i na Kaawai a me na kulana o kela a me keia, ua mahalo piha makou, a e like me ka mea mau, ua hoike mai na helehelena i ka makaukau e haalele aku i ka pumehana o kahi moe i ka waena po, a holo aku e kinai i ke ahi, ke kahea ia e ka bele, no ka pomaikai o ka lehulehu.
          Ua nani no na Kaawai a pau, aka, he mea hiki ole paha ia makou ke huna iho i ka puana ae, e like me ka mea mau, ua haule aku maluna o na keiki o ka Helu 2 ka mahalo piha a ka lehulehu, no ke ano paihiihi a ulumahiehie i na pua me na lau o ka waokele. Malalo iho o na lau o ka ululaau, i hoonani ia hoi me na rose aala o ke kaona nei, e nonoho mai ana he mau keikikane elua, a hookahi kaikamahine, no lakou paha na makahiki pakahi ekolu. I ka nana 'ku, ua hiki ke hoohalike ae me kekahi moolelo i heluhelu ia e pili ana no na keiki o ka waokele. A i ko lakou nalo ana aku mai na maka o ka lehulehu, me he la e mau ana no ka huihui o ke anu hoomanao no kahi aliiwahine kamaiki o ia la.
          O ka Helu 4 o ia ka lua o ka ui. Ua ulumahiehie a ano puluelo i ke kehau o na lau me na pua, e hoike mai ana i lawelawe ia e na keiki o ka aina. Ua hoohanohanoia ia puali ma ka hui pu ana ae o ke kokua mua o ka Luna Hoohana, o ia hoi ke 'lii W. P. Leleiohoku, a ua hanohano pu me ka huakai holookoa.
          I ka pau ana o ka huakai i ka hora 12, ua malama ia e kela a me keia Hui he paina ma ko lakou mau keena, a ua hoomanao ia ke ola o ka Moi a me ka Ohana'lii, i panai ia aku e ko ka "Oihana Kinaiahi o Honolulu."

          Ua hoea mai keia la me ka molale kalae, waiho wale na kuahiwi ; ua poha mai ka la, a mao ae la ka noe puolo kehau o na kualono. E hoike mai ana, ua hoomaha ka haule ana o na paka ua o ka lewa.

He Lono mai Waimea, Kauai mai!
Hoopaneeia Ke Koho Balota!
He Palapala i ke Kuhina Kalaiaina!
KA PANE A KE KUHINA KALAIAINA!

          MA ke ku ana mai a ke kuna Jenney mai Kauai mai, ua loaa mai ka lono ia makou, no kekahi kue ano haunaele i ala ae ma Waimea, Kauai, ma ka la Koho Balota Lunamakaainana. Ua olelo ia ma ka la i kauohaia e ke Aupuni e koho i na Lunamakaainana, ua ala ae kekahi mau nune ano haunaele, a ua hoopuka kekahi mea holo Balota, oia hoi o Mr. Kauai, e wawahi no ia i ka maluhia o ke kanawai, a e ahai aku i ka pahu Balota, ke hooko ole ia kona makemake. Mamuli o ia mea, ua noonoo ka Aha Luna Koho, a ua hooholo iho e hoopanee ia ke koho ana, mamuli o na kumu alakai i manao ia he kupono. Na ka palapala malalo iho e hoike mai i ke ano nui:

I KA MEA HANOHANO, HIS EX. W. L. MOEHONUA, KUHINA KALAIAINA.

Me ka mahalo:
          O makou o na mea nona na inoa malalo nei, na Luna Nana Koho Balota Lunamakaainana no ka Apana o Waimea, Mokupuni o Kauai, o ko Hawaii Paeaina, kau o Feberuari 1876.
          Me ka hopohopo hookamani ole, ke waiho haahaa aku nei makou imua o kou Kiekie i ka makou Palapala hoike no na mea e pili ana i ke koho Lunamakaainana o keia Apana, oia hoi keia :
          Ua hoopanee makou i ke koho Lunamakaainana o keia Apana, no na kumu i hoike ia malalo iho :
          1 Ka malama ana i ka maluhia o ke aupuni.
          2 Ka hoopakele ana i ke ola o ka lehulehu o na makaainana o keia Aapana.
          3 A no ka mea hoi, ua ike maopopo iho makou, ua nele ke Aupuni ma keia Apana i ka makaukau kupono e hiki ai ke hoomalu aku i ka haunaele weliweli e hoea mai ana mahope i ike maopopo ia aku na ouli.
          Eia hoi ke kope o ka makou Olelo Hooholo Hoopanee i kukala aku ai imua o na makaainana:
          "E na makaainana, e nana iho i keia: No ka mea, ua loaa i na Luna Nana o ka Apana o Waimea nei ka makau, ka hopohopo a me ka weliweli no na olelo a J. Kauai ma ke ahiahi o nei la, Feberuari 1876, e pili ana no ke Koho Bolota, e lawe oia i ke kanawai ma kona lima, oia hoi, e kaili oia i ka Pahu Balota a hoohaunaele ke hana na Luna Nana i ka oiaio o ke kanawai, a hooko ole i kana. Nolaila, ua ike aku na Luna Nana e ulu io mai ana ka haunaele ma ka hooko pu ana aku o ka lehulehu i kona manao kue i ke kanawai, a me ka malu o ka makou oihana. Nolaila, ua ike iho na Luna Nana ua nele ke aupuni i na kokua kupono e hiki ai ke pale aku i mea e hoopakele ai i ke ola o ka lehulehu. Nolaila, ua noho iho na Luna Nana a noonoo me ke akahele, a ua loaa ia lakou na kumu kupono e kapae ae ai i ke kanawai i kauohaia ia lakou e hana, i mea e maluhia ai ke aupuni. Nolaila, ua hooholo iho na Luna Nana, a ke hooholo nei :—Ua hoopaneeia ke kau Koho Balota           Lunamakaainana o ka Aapana o Waimea, Mokupuni o Kauai, a hiki i ka wa a na poo aupuni e kauoha hou mai ai." Kakau inoa ia e makou i keia la 2 o Feb. 1876, ma Waimea, Kauai.
A. W. MAIOHO, Lunakanawai Apana.
S. K. KUAPUU, Luna Helu.
J. H. KAPUNIAI, Luna Auhau.
          No keia lono i loaa mai i ke Kuhina Kalaiaina o ke Aupuni, ua haawi koke aku oia he pane ia lakou, a penei na huaolelo:
DEPARTMENT OF INTERIOR,
Honolulu, Feberuari 8, 1876.
E NA KEONIMANA:
          Ua minamina au i ka lohe ana ma ka oukou leta, i hiki mai i keia la, ua hoomoe oukou, ma ka hoolaha akea ana, i ke koho balota ana o ka apana o Waimea, i ka la i manaoia e koho, oia ka Poakolu i hala iho nei. Ke ike nei au ua hoolaha aku oukou i ka oukou olelo hoolaha i ka la 2 o Feberuri 1876, e hai ana ua hoomoe ia ke koho balota ana no na olelo a Mr. Kauai i hoopuka ai ma ka la 1 o Feberuari, oia hoi, ina oukou e hoomau ma ke koho ana ma kekahi ano, e wawahi ana oia i ka pahu balota. Aole o oukou kuhikuhi mai i ke kumu ana i kue ai, a aole no hoi oukou i hoao e hooko i ke koho balota ana. Ke olelo mai nei oukou aole oukou i koho, no ka hopohopo o hahaki ia ka maluhia.
          O na kumu a oukou i hoike mai nei ma ka oukou leta aole i lawa no ke kokua a apono ana i ka oukou mau hana. Ina ua hopohopo oukou no ka wahi ia o ka maluhia, o ka oukou hana ke kauoha aku i ka Ilamuku e malama i ka maluhia ; a mamuli hoi o ko oukou hoohemahema i ka wehe ana i kahi koho balota i ke kakahiaka koho, ua ku pakahi oukou i ka uku hoopai he Elima Haneri ($500.) Dala, malalo o ka Pauku 18 o ke Kanawai i hooholoia i ka la 24 o Iune 1868, e hooponopono ai no kuleana Koho Balota, no ka Lunamakaainana iloko o ka hale Ahaolelo o ke Aupuni.
          Oiai, ina hoi o Mr. Kauai, a o kekahi mea e ae paha, ma kekahi olelo hooweliweli e hoopoino ia oukou, a i kekahi paha o oukou—a ma kekahi olelo hoomakaukau ia oukou, a i kekahi paha o oukou—ua alai ia oukou ma ka hooko ana i ka oukou mau hana, ua ku oia i ka hoopai hoopahaoia no ka hookahi makahi, a i ole ia he uku hoopai Elima Haneri Dala ($500.) e like me ka pauku 14 o ka mokuna 29 o ke Kanawai Hoopai Karaima. Oiai ke ike ala oukou ua lawa pono oukou i ka malu o ke kanawai, he mea kupono loa ia oukou ke Koho Balota ana ia la, malalo o na ano a pau e ikea ana. Aole oukou i hana me ia, a na ka Ahaolelo e hana a hana ole paha i ko oukou hewa e like me ko lakou noonoo ana. Aka nae i keia manawa, e hoomaka oukou e hoolaha aku e like me ka pauku 798 o ke Kanawai Kivila, a penei paha ia hoolaha e heluhelu ai :
          "No ka mea, mamuli o ka haule o ke koho balota ana ma keia Apana i ka Poakolu mua o Feberuari, 1876, ua hakahaka ka noho Lunamakaainana o keia Apana no ka Ahaolelo, nolaila, ke hoolaha akea ia aku nei e noho ana makou no ke koho balota ana ma ka Hale Kula ma Waimea, Kauai, a ma ka Hale Kula ma ka Mokupuni o Niihau, i ka la — o — e hoomaka ana i ka hora ewalu o ke kakahiaka, a e hoomau ana a hiki i ka hora elima o ke ahiahi.
Lunakanawai Apana.
Luna Helu.
Luna Auhau.
Waimea, Kauai, la — o — 1876."
          E makaala oukou e kakau i ko oukou mau inoa ekolu i ka hoolaha, e hoomaopopo i ka piha pono o na la he umi, me ka helu ole ia o ka la i kakau ia ai ka hoolaha, a me ka la e koho ai, a e kapili ia na hoolaha ma na wahi hele nui ia; e hoomaopopo loa nae i ke pai ana ma ka ipuka o ka Hale Hookolokolo, o na Hale Pule, ma na Hale Kuai o ka Apana, a me na wahi hele mau ia e ka lehulehu.
          Ua olelo ia mai au o kekahi o na kumu hoohalahala, oia hoi, ua aua he elua o oukou i ka Palapala Hookaa Auhau o ka lehulehu. Aole nae ia hana he mea e apono ai i kekahi mea e hooweli, e hoeha mai ia oukou, aka, ua manao au he kupono ia'u ke ao aku ia oukou, ina kekahi mea e aua i ka Palapala Hookaa Aauhau, mai kekahi mea kupono i ke koho balota a hiki ole ai ke koho balota ia mea, ua ku oia i ka hoopii poho ia ma ke kanawai e ka mea koho balota, a ina ua alai ia kekahi mea, mai ke koho ana mamuli o ia hana kue kanawai, alaila ua aneane lilo ia koho balota i mea ole, a o ka mea e kue hewa ana i kekahi aohe e koho ; e hoopii ia no ia no ka hana apuka wale.
          Aole e hiki i kekahi kanaka ke koho ke ole oia e hoike mai imua o ka papa i kona Palapala Hookaa Auhau me na hua "Kupono i ke Koho Balota" e kau ana. O keia ke kauoha moakaka a ke kanawai, i hoakaka ia ma Pauku 12 o ke kanawai o ka M. H. 1868, a oiai aole keia kanawai i hoololi ia, e nana na Luna Nana Koho i ka hooko pono ia. Me ka mahalo, owau no ka oukou kauwa,
W. L. MOEHONUA,
Kuhina Kalaiaina.
Ia A. W. MAIOHO, Lunakanawai Apana,
Waimea, Kauai.
L. K. KUAPUU, Luna Helu, Waimea, Kauai.
I. H. KAPUNIAI, Luna Auhau, Waimea, Kauai.
Na Luna Nana Koho Lunamakaainana no ka Ahaolelo o 1876, no ka Apana o Waimea, Mokupuni o Kauai.
          Maanei, e ike ana na makamaka ke hoomaopopo iho, i ke ano makua e ao mai ana o ka pane a ke Kuhina Kalaiaina, me ka haawiia mai no nae i ka hoomanao ana ia kakou i ka makemake o ke aupuni ma o na kanawai la, e hooko kaulike ia maluna o na mea a pau na pilikia o kana mau hana ke kue oia i na kuhikuhi ana a ke kanawai.

Ka Aha Mele Manawalea.

          E LIKE me ka mea i hoolaha ia ae ma kela pule, pela no i malama ia ai ka Aha Mele Himeni no ka pomaikai o ka luakini o ka ulu niu, ma ke ahiahi o ka Poaono iho nei ma ka Luakini makua o Kawaiahao. Ua hoomaka ia na hana ma ke mele ia ana o ke mele "E ola ka Moi i ke Akua," e ka Papa Himeni i ukali ia e kekahi mele Farani e ke Keiki Alii Leleiohoku. Mahope iho ua hoopuanuanuia ka puuwai o ka poe hoolohe i ka leo nahanahe o kekahi poe mele ekolu, malalo o ke alakai ana a ke Keiki Alii, i ka mele inoa o ke Kama Alii "Kaiulani." Ua mele ia na mele mahope mai me ka maikai, a na ka leo hoohaihai i awili ia me ke onaona o Mr. Keaweamahi i hoolawa loa i na mahalo no na hana o ka po. Ua mele hou ka Papa Himeni he mele "Hawaii Ponoi," a hookuu ia ka Aha Mele. Maanei ua hiki ia makou ke puana ae i ko makou nanea, a me he la iloko o ka moeuhane lipolipo, i ka hoene o ka leo piano a Miss Castle a me Dr. Hoffman. Ua hele ae na 'Lii Liliu Dominis, Miriam Cleghorn, a me A. S. Cleghorn, e hoolohe i ka leo nawe malie o ke Keiki Alii Leleiohoku, ka mea hoi nana i alakai i ka Mele Tahiti "Auwe hoi au e," a hoopiha ia na paia o ka Luakini nui me na leo pihoihoi o ka mahalo. Mai ka mua a ka hope, ua maikai na mea a pau, a ua loaa he $120 no ka pomaikai o ka Halepule i poino i ka uila, o ka Ulu Niu o Waikiki.

          Ke maumau-a nei no ka ua ia Honolulu nei, a ua hele a hakukele na ala.