Ka Lahui Hawaii, Volume II, Number 9, 24 February 1876 — Page 2
KA NUPEPA KA LAHUI HAWAII
HONOLULU, FEBERUARI 24, 1876.
E na Hoa'loha.
Ua hiki mai io makou nei ka lono, e hai ana ua olelo ia aole ka e pai ana keia nupepa i ka moolelo o na hana a ka Ahaolelo o keia Kau ae e hiki mai ana. Ke hai aku nei makou me ka oiaio, oia kekahi o na hana a makou e mikiala loa ai ke hiki aku ia manawa. E haawi piha aku no makou i ka moolelo pololei o na hana o kela a me keia la. E haawi aku ana no hoi makou he kolamu i kela a me keia pule e pili ana i na hana a ia Aha, me ka hoike laulaha aku i ko makou manao, e kalai hopo ole ana me ka hoopili ole mahope o ke ano a me ke kulana o ke kanaka, aka, ma ke ano hookahi kahua a hookahi ano. Nolaila, mai hopohopo e na makamaka ma ia mea, mai puni i na olelo oia ano, no ka mea, ano, ua hai aku la makou i ka oiaio, a e hooko ia no ka pomaikai o ka poe e lawe ana i ka LAHUI HAWAII!
Ina Makamaka!
Ke haiia aku nei ka lono imua o kela a me keia i kauoha mai a e kauoha mau mai nei no hoi, ua nele makou i na helu mua o ka kakou pepa. Mai ka helu ekahi mai a hoea i ka helu eono, ua pau i na makamaka hiki mua, a ua oi aku ka poe e makemake mai nei i ka pepa. Nolaila, i mea e hookuemi hope ole ia ai ka manao o na makamaka, ua hooholo iho makou, e haawi aku i kela a me keia e makemake ana i ka pepa mai ka helu ehiku mai a hiki i ka pau ana, no $1.50 wale no! Ua pai makou he heluna nui no ka kakou pepa, aka, ua apoia mai oia me ka makahehi nui ia, a ua oi pakela loa aku ka heluna o ka poe i makemake mai mamua o na helu i paiia, a o ka hopena o ia mea, oia no ka nele ana o ka poe hiki hope, a pau i ka poe hiki mua. Eia aku ka io a hoea mai iloko aku o na la e hiki mai ana, a o ke kumukuai i noi ia he mea ole loa ma ka hoohalike ana me na waiwai o ka pepa. Nolaila, mai kuihe ; e lawe a e lawa no ko oukou mau iini ana. He $1.50 wale no!
Ka Hoike o na Loaa a ka Luna Dute Nui.
ILOKO o ka pule i hala iho nei ua pai ia ma ka nupepa kalepa Advertiser na papa kuhikuhi hoike helu loaa o ka hale dute o ke Aupuni, no ka makahiki 1875. Ma ka hoomaopopo ana, ua ike iho makou he $2,080,736.00 ka huina kumukuai a pau o na waiwai i laweia mailoko aku nei o keia Paeaina a i na awa mawaho ; a he $1,505,670.08 ka huina kumukuai pau o na waiwai i laweia mai maloko o keia Paeaina, ua like ia me $584,065.92 ka oi o ka waiwai i hoounaia aku iwaho mamua o na waiwai i laweia mai iloko nei.
He $306,489.40 ka huina dute o na waiwai komo mai i ohiia ma ke awa o Honolulu, a he $319,484.76 ka loaa oi ma na awa a pau o Hawaii nei mamua o ko ka M. H. 1874.
He $212,927.54 ka oi ona huina kumukuai o na waiwai ponoi i lawe ia aku mawaho, mamua o ko ka 1874; a he $37,188.19 ka oi o na waiwai owaho i laweia aku ; e hoike ana he $250,115.73 ka huina pau o ka oi o na waiwai i lawe ia aku iwaho.
Ua ikeia ka oi o ka huina i laweia'ku o na waiwai Ko, Malakeke, Raiki, Kope, Maia, Ili bipi, Aila bipi, Pulu, Hulu Hipa, Pinaki, Aila kohola, Iwi kohola, Bibi ola, a me ka Rama ; a he haule ma ka Poi, Pepeiao laau, Bibi Paakai, Ili kao, a me ka Aila sepama.
O ka huina loaa dute o ke aupuni no ka M. H. 1875, he $213,447.21, nona ka huina oi mamua o ko ka M. H. 1874, he $29,589.55.
He $51,276.25 ka huina oi o na waiwai komo wale mai.
He $371,643.63 ka huina pau o ka oi o na kumukuai o na waiwai komo mai mamua o ka 1874.
He 1,504 ka nui o na eepakeke owaho i ku mai ma keia awa a holo hou aku, a he 196 ka oi o ka poe ku mai mamua o ka poe holo aku. He 1,707 ka huina o na eepakeke i kaalo ae mawaena o Auseteralia a me Kapalakiko.
He 51 ka huina o na moku Hawaii, no lakou na huina tona he 7,375 94-95, e hoike ana i ka haule o ekolu moku, me 725 73-95 tona.
He $528,792.87 ka huina oi o na waiwai i lawe ia iloko o ka M. H. 1874 mamua o na waiwai i laweia mai, a he $384,065.92 hoi i keia makahiki.
I ka hora 6 o kakahiaka Poakolu iho nei, huki ae la ka heleuma o ka manu aukai hou o na Pailolo a me Kaiwi, ka Neti Mela , a hao mai la na pea heke o Mamala ka ihu. I ka hooho ana o ka leo o ka uwaki i ka hoea ana i ka hora 2 o ka auina la onehinei aku la, e eku ana ka ihu mawaho ae o na lae aa o ke kihi akau o keia mokupuni. Ua holo no! He 122 tona kopaa kana i lawe mai ai, a aole no wahi komo iho. Ehuehu ua nene nei, aole okea mai ka pakika, a he mea ole hoi na tona kopaa.
Pili Waiwai.
Ua kamailio pinepine aku makou no na mea e pili ana i ka hoomau ia o ka pili waiwai mawaena o na kanaka Hawaii, a mamuli o na lono oiaio i loaa mai ia makou, ua hiki ole ia makou ke hookakalia i ka hapai hou ana i ke kamailio ma ia mea hookahi. Aia ma na hale pahupahu e ike mau ia ana na kanaka Hawaii a pau e hele ana malaila, a ina e hoomakakiu aku ana kekahi, e loaa pono aku ana no e pepa pili waiwai ana kekahi poe. I ke ao a me ka po keia hana, me ka wiwo ole ia o ke kanawai. Na ka leta malalo iho e hooiaio i keia mea:
"M r. Luna Hooponopono:—I kekahi la o keia pule iho nei, ua komo aku au maloko o kekahi hale pahupahu, a maloko o ua hale nei kahi i malamaia'i na ano wai momona, a no ia mea ko'u komo ana 'ku. Ua inu au he kiaha wailemi, a uku aku la i ka mea waiwai he kenikeni ; a i ko'u huli ana ae e puka iwaho, ua hookaulua ia iho la ko'u mau kapuai i ka lohe ana 'ku i na leo hauwalaau o kahi poe, a na ia mea i kauo aku i ko'u manao e hele aku e nana. E noho puni ana ma kekahi pakaukau he mau kanaka—haole me Hawaii—e pepa nui ana. Ua nanea au malaila no kekahi mau minute, a aole i liuliu, eo ae la i kekahi o lakou, a hoolei pakahi ae la ka poe i eo he hapaha. Ua kahaha iho la wau no keia mea, a ua hooloihi iki aku i ka makaikai ana i hoomaopopo iho ai i ka oiaio a me ka ole o ka'u mea e ike nei. He manawa pokole no mahope iho, eo hou ae la no, a hoolei hou aku la no ka poe i eo he mau hapaha; a i keia hana ana, ike aku la au he puu dala nui e waiho ana malalo o kekahi mea i kau ia iho maluna i nalowale ai paha. Ua maopopo iho la ia'u ke ano o ka lakou hana—me ka noonoo ana a hooiaio iho he pili waiwai ka! Huli mai la wau e hemo iwaho me ka nalu iho i ka hehi wale ia o ke kanawai, a halawai mai la au me kekahi makamaka ma ka ipuka. "He ae ia no ka ka pili waiwai ma keia hale?" wahi a'u i ninau aku ai. "Ae! I keia mau po iho nei he elima dala ko'u ola ma ka pili waiwai, a i na po mamua aku, he nauki au i ko'u lilo mau a he umi dala ko'u poho!" Aloha aku la au iaia a kai aku la ko'u mau kapuai wawae a hele aku la. Aole keia he leo paipai i na makai e ka Lunahooponopono, oiai, ua hoomaka wau e nieniele ma ia hope mai, a ua haiia mai ia'u, o kekahi ka o lakou ka poe maamaa loa ma ia hana, nolaila, o ke kamailio wale ae no keia, oiai, ua neo ke kula ia lakou la, aohe lele manu. Owau iho no me ka oiaio. IKE NO!
—Malalo o na hoike ana a keia le ta e kamailio hou aku no makou ma keia mea.
E hoomana i ka Aumakua.
ILOKO o keia mau la i niau iho nei ua kamailio pokole aku makou ma kekahi o na ninau nui e waiho nei imua o keia lahui ; aole no ko makou makemake kamailio wale no, aka, no ko makou ike hookamani ole, a no ka lohe mau no hoi i ka leo o na makaainana mai na au o na Kamehameha, oia hoi ka hoemi ana i na lilo o ke aupuni.
Ua ike laulaha ia e kela a me keia, o kekahi o na hana nui a ke aupuni Hawaii no ka hoomau ana i kona kulana, oia no ka hooikaika e hooulu i ka lahui. A i kumu e holopono ai keia mea, e ala mai ana ka hana mua maluna o ke aupuni a me ka ahaolelo, o ka hoemi ana i na lilo. He mea maopopo, o ka lahui e emi mau ana ma na heluna kanaka a me ka loaa aupuni, aole loa e mau ana kona kulana, e pio ana, a pela ko kakou. Eia mamua pono o kakou, he haawina kiekie, a he manawa kupono no na puuwai Hawaii e haawi ai i na noonoo hohonu no ka hoala hou ana i ke aupuni a me ka lahui, a uhi iho i ke koloka o ka pomaikai a me ka holomua. O ka manawa keia a na hiohiona o ka aina e kahea mai nei i na mamo a na kupuna o kona mau oiwi, ka poe i loaa ka naauao, e lalau i ka hoeuli a e kia pololei ma na kuhikuhi a ke panana o ka manawa i ko kakou wahi waa maluna o na ale paielewa hookulanalana o ka ilihune, a panee aku ma o o ka poai holomua ; a aole hoi o ka hookuu wale ana iaia e holo pahua me ka hoao ole ana e hana i kekahi mea e pakele ai mai ka mo-ku ia ana 'ku iluna o na lae aa o ka popilikia.
O ka hooulu lahui, he ninau nui ia, aka, mawaho ae o ia ninau, he mea maopopo, o ka hoemi ana i na lilo o ke aupuni kekahi ninau nui. He oiaio, aole e hooleia keia, no ka mea, ina e hoomau ia e like me ko na makahiki i hala ae nei, e hala ole ana ka pii ino o ka aie o ke aupuni, ka mea hoi nana e hookulanalana ke kuokoa o Hawaii ; a he oiaio no hoi, ma ka pii mahuahua mau ana o ka aie, e hoao ana ke aupuni e kau hou i mau auhau maluna o na makaainana, a heaha la ka lakou hana ma ia mea? Aole paha e hiki ia lakou ke hoole i ka uku ana i na auhau a ke aupuni e kau mai ana, aka, e uku ia ana nae ia mau auhau me ko lako i apono ole, a he kumu hooni no ia i ka lana malie o ko kakou aupuni ma ke ano kuokoa. O kela a me keia luna aupuni i komo ia e na iini aloha a makee aupuni a lahui hoi, e pono e hoao e kaalo ae kakou ma ka aoao o ke ala e panee aku ai ia kakou a hoea ia kulana, e hooikaika no ke pale ana aku ia mau haawina. A o ke kumuhana mua no ka hooko ana ia mau mea, oia no ka hoemi ana i na lilo o ke aupuni ma ke ano kupono, e poino ole ai na hana i hoalaia: E hoopau ia na oihana i ike ia aohe wahi pomaikai, a e hoemi hoi i na uku makahiki e like me ka hiki e hoopilikia ole ai i kekahi.
Aole i hoalaia keia mea he aupuni no ka pono haawi wale ana 'ku no i na oihana i kekahi kanaka a mau kanaka paha ; aka, i hoalaia no ka pono a me ka pomaikai kaulike o ka lahui. He mea makehewa ka hoouka ana a komo ino ke aupuni me na luna oihana he lehulehu wale no ka malama ana i na oihana kakaikahi e hiki wale ana no i kekahi poe heluna kupono ke malama! He mea pono e malama ia na oihana aupuni maloko mai o ka huina kupono ; a e wae ia na kanaka nana e malama ia mau oihana—aole ma ke ano hoaloha a he punahele paha—aka, mamuli o kona kulana kupono a me ka makaukau, a e uku ia lakou me na uku kupono e hiki ai i ka lahui ke haawi me ka hookaumaha oleia.
Eha mau Kuhina a ke aupuni i keia manawa. Me ka manao hookamani ole, ke manao nei makou—a e apono mai ana no paha ka poe i haawi i ka noonoo ana—ua oi aku ka pomaikai ke hoopau ia i elua o na Kuhina a koe iho elua. E hoohui ia na oihana Kuhina Waiwai a me ka Loio Kuhina, a e haawi ia malalo o ka hookele ana a ka Loio Kuhina ; a pela hoi ke Kuhina o ko na Aina e, a me Kalaiaina, malalo o ke alakai ana a ke Kuhina Kalaiaina. E hoopau ia na Kiaaina, a o ka lakou mau oihana—ua like hoi me ka ole—e haawi ia malalo o ka malama ana a na Makai Nui. Na Luna Alanui, aole no e pilikia ke aupuni ke hoopau ia lakou a kau ia malalo o na Makai Nui. E kapae loa ia na Kanikela e noho ana ma na aina mamao maalo ole ia aku e na kanaka Hawaii. O ka uku o na Lunamakaainana e hoopau loa ia ; oiai, me he la, o ka $250 ka makemake nui a kahi poe, a oia ke kumu i kinikini ai a lehulehu wale o ka poe holo balota no ia kulana, a ke hoopau ia ae ia mau dala, alaila, e ike ana auanei kakou i na kanaka kuokoa oiaio i loaa ka makaukau kupono e keehi mua mai ana me ke kuemi hope ole no ka hooikaika ana me ka uku ole no kona aupuni a me ka lahui, a ia manawa hoi kakou e ike ai i ka makau ana a haalele o ka poe puni dala.
O keia mau kamailio ana a makou, mai ka puuwai mai no ia. Ua noho makou me ka hoomaopopo mai mua mai, ua ike aua kaupaona i na kulana pakahi, a i ka hoea ana i ke kulana wahaolelo, ke haawi laulaha aku nei makou imua o ka lehulehu, a na lakou e noonoo mai. He mau ninau kahiko no keia, aole nae i hoala ia e na wahaolelo me ka hooikaika no ka mea, ua ano wiwo, aka, ke manao nei makou, aohe mea e wiwo ai kekahi ke lawe oia i ke kulana kuokoa a kamailio me ka oiaio a hopo ole. Pela makou e kamailio nei, me ka maopopo no, i na e hooko ia ka makou, e hooko ia ana no ka makou kilokilo ; a nolaila, o ke kali ana ka kakou, a na ke au o ka manawa e panee ia mai nei e hoike mai i kou kahua e Hawaii.
Ko ke kanaka noho ana.
Imua o na kanaka opiopio, he ano moeuhane keia ola ana, aka imua o ke kanaka i komo aku na makahiki i ke kulana kanaka makua, ua nalo aku ia ano moeuhane, a hoea mai la ka hoomaopopo maoli iho i na hiohiona oiaio o ka noho ana o ke kanaka ma keia honua. Aohe ana mau mea hou e nana 'ku ai imua no ka hoohui ana mai me ka moolelo o kona mau la o ke ola ana, oiai, ua hiki aku la ia i ka pahu hopena o na la o ka noho ana me ka noonoo ole i ke ano nui o ka hopena o na hana a ke kanaka.
I ka hiki ana o ke kanaka i na makahiki o ke kanaka makua ana, o kona wa ia e huli hou aku ai ihope a hoomanao ae me ke ano kaniuhu no kana mau hana i na la i hala aku la. O na la ia a ke kanaka e hoomaka maoli ai i ka hana—ka hooikaika ana hoi e hoopakele i kona uhane—a me ka u , ka minamina iloko iho ona, no ka hookuu wale ana i na haawina nani o ka hauoli o kona mau la opio ma ka hewa a me ka haumia. Aole e noonoo ana ke kanaka i na haawina hope o kana mau hana i ka manawa e hauoli ana iloko o na la opio ; aka, ke hoea aku i na mile hope loa o kona ola ana, na mile hoi mawaena o ka ao-o a me ka lua kupapau, o kona manawa ia e ku ai, a iloko no hoi oia manawa e huli hoi mai ai ia mau hana a pau, a hoomanao ae la me ka luuluu.
I ka manawa mua loa e hoomaka mai ai na lauoho hina e o ma ke poo o ke kanaka, o ka manawa ia a ka oiaio e hoike mai ai iaia, e ahai mua mai ana i ka lono, ua hala na la o kona hehi ana ma ke alapii iluna o ka noho ana holomua o ke kanaka, a ke nee mai nei hoi na la o ka hooneenee ana aku a kokoke i ka lua hopena, a ke iho aku la na kukuna o kona la e napoo malalo aku o ke kai komohana, a o ka hoomanao ana ae ia i ua mau uhauha nei o na la i au aku la, a mihi iho la, a hooikaika e imi i na eheu maalahi o ke ola.
O keia ike ana i na poino a na la opio i imi ai a mihi iho, he haawina ia noloko maoli ae o ke kanaka ; oiai, aole no e nele ana kona mihi ke hooia maoli iho ia i kona hewa ; aka, he haawina kristiano anei ? Aole! No ke aha ? No ka mea, ua hala ka manawa a ka hewa e hoike mai ai iaia iho, a ua hiki ka manawa a ke kanaka e ike maoli aku ai. No ka mea, o ka hewa, he kumu ao ia ia kakou. Aole i huna ka hewa iaia iho, aia iloko o kela a me keia ka wiwo no ka hewa, aka, ina e hana kekahi i ka hewa me ka ike no he hewa a hoomau aku no nae, o kona hoopoino ana no ia iaia iho — a oia no na la opio o ke kanaka—ua hele pupuahulu me ka noonoo ole, ua hoike mai no ka hewa iaia iho, aka, ua kapae ae la i na manao hookanaka, a hiki aku i na la aoo, o ka manawa ia e ike maoli aku ai a mihi iho la. Aloha ke kanaka opio i waiho laulaha ia mai imua ona ka papa kuhikuhi o keia ola ana, i waiho palaha ia mai hoi na ala pololei e pii aku ai a hehi i ka papahele o ke ola mau a me na pomaikai he lehulehu, i haawi ia mai na moeuhane molale imua ona no kela muliwai nani o Paredaiso ; auwe! ke kanaka opio — ua pani paa ae la ia i kona mau pahu lohe, a hookuu aku la i kona wahi waa e ahai paukiki ia e ka makani kikiao o ka hewa, a i ka hoea ana mai o na la aoo, hoomanao ae la me ke kaumaha no kona ae wale ana e uhauha ia mau la nani a kamahao, na la hoi e hiki ole ana iaia ke hoihoi hou mai.
Pela oukou e na opio o ka aina makua e noho nei! Pela oukou e na mamo a na iwi kuamoo o Hawaii. Aole anei oukou e hiki ke hoohalike ia me keia wahi kukulu manao? Ke manao nei makou me ka minamina, he lehulehu wale o oukou he hiki wale no ke hoohalike ia. A pehea? Ke pahola aku nei makou i ka leo aloha o ka puuwai makua, e aui, e ku, a e noonoo i ke ano o keia ola ana a me na haawina hopena. O ke ola o ko kakou lahui ka mea imua o kela a me keia, a aole loa e pakele ana ke hoomau ia ko oukou noho ana uhauha ; e haalele, e lawe mai i na manao o ke kanaka makua, e nana aku i ka hewa ma kona mau hiohiona, a e paio aku me ka hoopono. E haalele i na uhauha ana o na ano a pau, a e lawe mai a hiipoi i ka maluhia ka makou imua o oukou. Oia ke noi a ko oukou makamaka e kalai hala ole aku nei, me ka lana o ka manao e maliu mai ana no oukou, a e apo like me ka lokahi i ke kaula o ka hoopono, ka makia hoi nana e hoopau na nune no ka emi o ka lahui, a e loheia na leo poha hauoli o ka holomua a me ka lanakila.
Mai Hoomau!
"O KA hanu o ka lahui Hawaii," ua olelo ia e kekahi poe, "ua aneane e nalo." O keia ano kamailio, ma ko makou noonoo iho, ua hooi ia mawaho aku o ka palena kupono no ka puana ana ; aka, he mea hiki ole paha ia makou ke huna iho ; oiai ma ko makou manao, he mea kupono, a o kekahi haawina hana no paha ia a ka papa-pai, ka pahola laulaha ana aku i na kumu a me na loina a makou i manao ai he kupono ke hoomahui ia, a paipai aku hoi i ka lunaikehala o kela a me keia e hooko ; a e waiho akea aku hoi i na kumu hana kupono ole e hana ia nei mawaena o kakou, me ka haawi ana aku i ka leo noi, a hoao aku e kaohi mai i na kapuai paukiki o kahi poe e niau hoomaha ole nei ma ia mau ala.
He mau huaolelo ano hookaumaha keia i ka puuwai o kela a me keia Hawaii aloha Hawaii ; a ma kekahi ano hoi, he mau huaolelo hoolana manao, e hoeu ana i na iini aloha iloko o na puuwai a pau o keia lahui, e imi, e huli, e hookanaka, a e hooko i na hana kupono no ke kaohi ana mai i ka iho poo ana o na wahi koena kauna mailuilu i koe iho iloko o ka lua mimilo nana i ale e aku la ka hapa nui. He mau huaolelo keia nana e kahea mai i ka noonoo akahele ana o kela a me keia mamo a Hawaii. Aole i kaukai ia na kumu noonoo no keia mau huaolelo i ka poe naauao wale no, aka, i kela a me keia mea i loaa ka noonoo hookanaka, i hookahuaia malalo o na eheu lanakila o ka maluhia ; a oia mea he noonoo hookanaka, ua lawa like ia i kela a me keia, i na lakou e hoao ana e hooko i na loina o kona mau haawina.
I keia la, ina e waiho ia mai ana imua o na maka o ka lehulehu he papa kii o na ano o ka noho ana o keia lahui—aole o na Hawaii wale, aka, o na ano kanaka a pau e noho ana maloko mai o na poai o keia mau Paemoku—e piha ana kela a me keia i ka weli. Eia kakou iloko o ka huikau nui. O na keiki a kakou, na koo hoi a Hawaii e kau nui aku nei no ka makia ana i kona kulana onipaa iloko o na la e panee ia mai ana, ke moni nei a ke ale nei i na kumu hoopoino ola o ke ano awahia loa. Aia ma na home e noho ana na makua, ma ke ano manuahi. O na keiki hoi, ua ulu ae lakou malalo o keia ano noho ana o na makua a hiki i ke kanaka makua ana, a ua uhai aku la mahope o ka meheu o na makua, a hookahi ka noho pu ana iloko o ka hale hookahi—he manuahi na makua, a he manuahi hoi na keiki ; a pela e hoomeheu ia ai a komo aku iloko o na hanauna hou, a lilo iho la he ala i maa, mai na kupuna mai.
Mawaena o na ohana o kakou, ua nele na makua i ka leo mana maluna o na keiki, a no keaha ? No ka mea, ua hookuu wale na makua ia lakou e hana e like me ko lakou makemake. Ua hana aku lakou i na hana kupono ole mamua o lakou me ka noonoo ole iho i ko lakou kulana. Ua hoopuka lakou i na huaolelo kupono ole imua o lakou me ka menemene ole. O keia mau mea a pau, ua hana na makua mamua pono o na keiki me ka haawi ole i ka noonoo ana a hoomanao ae, he mau keiki opiopio lakou, a he mea kupono ole ia lakou ka ike a me ka lohe ana i na mea oia ano. Ua ike na keiki i neia mau hana a na makua, a ua komo ka manao ma ke ano huna ole ia, he mea pono no ia lakou e hoohalike aku. O keia mau mea, he oiaio, a aole no paha i nele na makamaka i ka ike kumaka.
Pehea ka pono ? E haalele i keia ano noho ana, e hookanaka na makua, a e ao aku i na keiki ma na mea e pomaikai ai lakou, aole hoi o ka noho huikau wale ana me lakou, a ao aku i na hana e poino ai ke ola a me ka uhane. He ninau keia na makou i hoomanao mau, a he kumu noonoo kupono hoi no kela a me keia makua e haawi ai i kekahi o ko lakou manawa. E like me ka hoomau ia ana o keia ano noho ana mawaena o kakou nei, pela no e hoomau ia ai ka loiloi ia o ke ola o Hawaii, a ke hoea mai na kukuna hoolana manao a makou e kau nui mau nei, haalele ia na hana hoomalili ola, e puehu liilii auanei na hooiloilo, nalo ke kahua o ka poino, a e mohala hou ae ka hanu o Hawaii e like me he pua nani la o ke kihapai.
He mau Nane.
E KA LAHUI HAWAII E ; Aloha oe:—
E hoaui ae oe e ka LAHUI HAWAII, i ike aku wau ia No. 10, Confederation, (James H. Waterspout,) e noho mai la i Niupaipai Home, oiai, ua alawa iki mai nei kela i ka haina o na nane i waiho ia aku na Kealakuhilima ma e hai mai—Oia nae hoi, o ka puni nane ia ke noi hou mai la e ho-hou aku! Eia mai ke panee ia aku la—aohe aua oonei!
1. O ke aho a ke 'Lii hea ka i kau ia iluna o ka lele? A owai o ka papa hea o na "Puali Hoku o ka Lani" ka mea nana i hoakaka mai? A na ka po hea (ma ka helu Hawaii) i hoike piha mai i ka welau hope o na "Hua Pi-a-pa" o ka papa inoa? A maluna owai e paa nei ia papa inoa?
2. Ekolu mau hua palapala pakahi i lawe hapa ia, o E. D. R.—e ku ana imua o na kanaka e 3;—Ina e hoopili ia o "E" me ke kanaka mua, alaila, iaia no ka mana hooko—ka make a me ke ola. Aka, i hoopili ia o "D" me ka lua, alaila, pomaikai oia, kuee na kamaaina. A ina hoi e hoopili ia o "R" me ke kolu, alaila, he manawa a mau manawa kona e noho ai, a pomaikai nae ka poe noho hale.—A, ina hoi e hoololi ia ke kulana o na hua palapala, a pololei ia ke kulana o na hua palapala, a pololei ke puana iho ma ka olelo Beritania, a unuhi ia ae ma ka olelo Hawaii, alaila, e hookahi ana ko laua ili; a i hookomo ia aku hoi iloko o ka papa o na huahelu, i hoopili ia me ka hoailona dala "U. S.," alaila, e pau no ka aie lahui o keia aupuni, a e koe no ke koena "laula." Eia ka ninau:—Owai na hua palapala pakahi? A owai na kanaka 3? A heaha ke ano o ka ili? A heaha ka puu dala a pau i hookaa ia ai ka aie lahui a koe ke koena?
E ka makamaka, a i huli oe a loaa ole, ea!—Kuailo mai, a na'u ia e hai aku.—A o na haina o na nane a'u au i hai mai nei ea! aole au e hooia aku a ikea aku ka laua 'la, ua pau. Ke hoi ae nei au e luu i ka wai o Kapoulu, o i lai na ulu o Lele i ke ahe a ka Ma-a-a. Me oukou e na Hookele o ka LAHUI HAWAII ka welina aloha.
ALPHA. KEKULAIHAOLE.
Kaulamau, Lahaina, Feb. 19, 1876.
Pa Aupuni Hoolaha ole ia.
E KA LAHUI HAWAII; Aloha oe:—
O ka pa aupuni ma Kailua, Koolaupoko, Oahu, aole he hoolaha ia o na holoholona e hookomo ia nei ma ia pa aupuni. Aole ma na nupepa, aole no hoi ma na wahi akea e hele mau ia ana e na kanaka.
Ma keia hana ana a keia luna pa. Oia o Kumalae ke kumu o ko'u ike oloe, i ko'u holoholona i hookomo ia iloko o kela pa aupuni, a i lohe mai au i kekahi mea i ike i ko'u holoholona e ku ana iloko o ka pa aupuni, ma ka olelo ia ana mai, o ka mea nana i hookomo aku, oia o Aipalena, hele koke aku la au iaia, ua wahi lio la o'u, ae mai la kela nana no i hookomo, ua ike no oia no'u ka lio a me ka hao kuni, a, ua manao no oia e hookuu aka, oiai, owau kekahi kula hoolimalima, aka, na kekahi hoa hui manao ino no i hoole, aole no'u ka lio, o ka hao wale no ko'u, oia ke kumu o ka hookomo ia ana, a hookuu mai nae o Aipalena i ka uku kula.
A hele aku au i ua luna pa aupuni la, aia kela i Kaneohe, a hele loa au ilaila, loaa koke ia'u i ke alanui e hoi mai ana e kukala, ua lio nei o'u, ninau mai la kela ia'u, pane aku au i kii mai au i keia wahi lio e ku la iloko o ka pa aupuni au, i mai la o Kanehaku kona loio, e kukala ia ana i keia la kela lio, olelo aku au, kupanaha ka hoolaha ole ia a hiki i ka la e kukala ia ai, oiai, ua nana mau au ma kau nupepa aole au i ike iki, a hiki i keia la; pane mai la kela, aole ma na nupepa. Aia ma na wahi akea, olelo aku au, ma ke alanui o Nuuanu kahi i maa mau ia ka hoolaha, aole au i ike iki a hiki i keia la.
No ka loihi loa o ka maua hoopaapaa ana, me kuu manao he makehewa wale no keia olelo ana aku, oiai, ke hele mai nei lakou la e kukala.
Ninau aku la au, heaha ka uku no ka pa aupuni, pane mai la o Kumalae, aia o ka mea i pono i kou manao, oia kau e haawi mai ai, olelo aku nae au, ua hookuu mai nei o Aipalena i ka uku kula, lalau au a haawi aku $2.50, pane hou mai o Kanehaku, ua uku oe ma ke kula o Lose, aia hou ae la no ka hoi; ua uku ilaila, me ka ia la olelo mai; o ka paa ole ana o ko'u hao kuni ia Lose, pane aku au, aole me a'u ia, aia me ka luna o makou ia, oiai, ua waiho ia aku na hao kuni a pau o ka poe Hui iaia.
Ma keia haawi ana aku a'u i na dala i olelo ia maluna, ua kuniia kuu wahi lio.
Eia ka ninau, "ua hana kanawai ia anei keia pa aupuni?" Aole paha. Pela ko'u manao, aole i hana ia e like me ke kanawai. He Luakini ma ko'u wahi, he wahi hele mau ia e na kanaka i kela Sabati keia Sabati aole i lawe ia kekahi olelo hoolaha ilaila, oia kekahi aina lawe mau ia o na holoholona i ka pa aupuni.
Eia no kekahi mea kupanaha, na'u ka e noonoo aku ka uku kupono e haawi aku ai, mana ole la, kapulu, a aihue maoli i ko ke aupuni pono, a kiola wale no.
Eia hou no, ua imi hoopilikia, aole hoi ma ke kula o Loke i hopu a hoopaa iloko o ka pa aupuni, hoololi ae la hoi o Kanehaku, nolaila ka uku, he keu keia a ka imi hoopilikia wale, a o kana hana mau no nae ia e hoopilikia nei i ka hui o makou, he ma'u mea hou ia o kuaaina.
Owau me ka mahalo.
J. S. OPIOPIO.
Waimanalo, Feb. 16, 1876.
He Ia Pae.
E KA LAHUI HAWAII E; Aloha oe:—
E ae mai ia'u e hai aku i kau wahi mea hou ano nui o ko makou noho ana. Oia keia : ma ka la 13 o ke kakahiaka Sabati iho nei o keia makahiki, ua pae mai ma ko makou nei mau aekai o ka Panalaau lepera, he ia nui he Nuao, aka ma ka olelo a ka poe holo o-ia he Black fish a he mea ano nui no hoi ia i ko makou ike ana, ua aneane e 12 kapuai kona loa, a he 3 kapuai ke anapuni, a no ka pae ana mai o ua ia la, ua hoopau ia ka makapehu ia o na poe e noho koke ana ma ia wahi. Ua makapo ka ia a na ia kumu kona mea i pae ai, aka na ka makua mana loa i haawi mai; nui no kona lokomaikai a me ke ahonui, a e hoonani ia kona inoa. Me ke aloha no i ka Elele a me kona luna hookele ko'u welina.
CHAS. W. KALAWAO.
Panalaau o na Lepera, Feb. 14, 1876.
He nui wale na leta a na makamaka i loaa mai, aka, no ka piha loa, ua hookauluaia ka pane ana aku.
Ma ka po-nei make loa o Loke kaikamahine a Kaipo e noho mai nei ma Honokaupu. He make emoole keia; ua kii ia ke kauka iloko o ka wa pilikia, aole nae hiki, ua hala ka manawa.
O ka lono hopeloa i loaa mai ia makou i keia kakahiaka, ua loaa iho la kekahi o ko makou mau hoa i ka mai he ho , ke hoomanao nei makou i kona mau hiohiona ma ka nanea ana i ka hulahula mai a na hua kepaau o kana pahu. KEPAU.
Ina e naue aku ana na makamaka ma ka hale kuai papa o Waila ma, e ike ana i na ano manu lehulehu wale o Hawaii ua hoopiha ia me ka pulu, a ke nana'ku me he la e ola ana no. He oi o ka nani, a ku i ka mahaloia ka mea nana i hana.
"Heaha ka mea e hooikaika loa nei na wili wai hau i ka kana ana i na papaa hau?" wahi a kekahi hua kepau i kekahi. "No ka mea," wahi a ka pane, "ke panee mai nei ka manawa i ka la —oia hoi ka manawa e noho ai ka Ahaolelo, a he mea pono e hoomakaukau mua i mea hoohuihui ia keena, a olu pono ka puu ke ku ae a haiolelo no ka pomaikai o kakou."
O kekahi hana nui a na keiki o ka hale pai i keia mau la iho nei, oia no ka paio ana ma na mea e pili ana i ke Kuikahi Panailike a me ke kau Ahaolelo e hiki mai ana. Eia ka makou—E pono lakou e paio me na hua-kepau i holo ai ka hana a puka koke ka LAHUI HAWAII, no ka mea, he mau kini a lehulehu wale ka poe e kali mai nei no ka hoonuu ana i na momona a me na hoonanea.