Ka Lahui Hawaii, Volume II, Number 10, 2 March 1876 — Page 2
KA NUPEPA KA LAHUI HAWAII
HONOLULU, MARAKI 2, 1876.
He mau palapala kai loaa mai ia makou e pili ana no ke Kuikahi Panailike ; ke puka aku nei kekahi ma keia pepa, a no ka hiki hope ana mai o kekahi aole ia e hoea aku i keia pule.
He nui na manao kuhihewa ma ka palapala a J. N. N. i hoolaha ia iloko o keia pepa ma ka pule i hala ae nei. Aohe pono i na makamaka heluhelu ke paulele loa i kela palapala me ke kaupaona ole i kana mau olelo. Aka, ua ike makou i kekahi wa o ka mea e pau ai kuhihewa oia no ka hoolaha ia, a ahu wale kona mau kee a me kona mau hiohiona oiaio ole imua o ka malamalama. Pela auanei keia. Ua maopopo, o ka mea nana i kakau ia palapala, aole oia i ike i kana mea e olelo ana. Ina i noonoo pono oia, aole paha oia e olelo no ka aua ia o na pono o ko kakou awa i na moku o Beritania, a me kona hoopuka i na olelo no ko Amerika alunu. Aole oia na hoopuna olelo a ka mea i ike pono i kana mea i kamailio ai.
Ke kau leo aku nei makou i na makamaka heluhelu, mai hoohikilele i ka manao no ke Kuikahi ; e kali a ike pono ia kana mau olelo, o ka wa pono ia e kamailio ai.
Ma ka makou noonoo ana, he mau kumu e ae ka mea e pilikia ai ke kulana kuokoa o keia aupuni, a e hikiwawe ana ia popilikia ke pale ole ia e keia Kau Ahaolelo. Oia ka hooi mau ia o na lilo no na uku oihana aupuni, me ka hapai ole ia o na hana e laupai hou ai ka lahui kanaka Hawaii, me ka hooko ole ia o na hana nana e pale i ka make e luku nei i na keiki o keia lahui. Ina i mau aku kakou ma keia meheu e like me na au i hala, alaila, he oiaio he mau wahi heluna makahiki i koe, a e like me ka hoea ana mai o ka pulima ma ka paia o ka hale alii o Belehazara, pela e kakau ia mai ai maluna o ko kakou mau paia, "Ua kaupaona ia oe a ua ike ia kou mama ana." Ke ko nei ke au ilalo. Nawai kakou e kokua e pii ae iluna?
UA kamailio pinepine keia pepa iloko o na la i hala ae nei, no na mea e pili ana i ka hana a kahuna Hawaii mawaena o keia lahui, e kahea ana i ka poe ia lakou ka mana e hoao e hoopau, aka, a hiki mai i keia la, aole loa he keehina i hapai ia no ka hoao ana ma ia kumuhana, aka, ke hoomau ia nei no ka haawi ana ia lakou me na laikini lapaau, a makou e kapa nei, he "laikini lawe ola." Iloko o na la o ka pule i hala iho nei, ua make iho la elua mau kaikamahine Hawaii opiopio, no laua na kino mohaha i kupono no ka lilo ana i mau makuahine hoohua no keia lahui, aka, mamuli o na hakuepa a me ka hoopunipuni a na kahuna, ua uhauha ia iho la ko laua ola, a hele aku la i ka make. O ka moolelo o na hana a na kahuna, ua loaa mai ia makou, a no ka hala o ka manawa, ua hoomoe ia a keia pule ae, alaila hoike aku, aka, he mea hiki ole ia makou ke kali i ka hai ana aku, ua ku maoli i ka hoomainoino a me ka pepehi kanaka.
Ehia la mau ola o Hawaii nei e uhauha ia nei e like me keia? Ke minamina nei makou i ka pane ana aku—lehulehu wale—aka, aole e hiki ke pale ae, oiai ua ike ia he oiaio. Ae! He oiaio! Ke ulupa ia nei e na kahuna ma o a maanei o ka aina na ola he lehulehu, a ke kokua ia nei ma ka haawi ana aku ia lakou he mau laikini e ae aku ai ia lakou e hoomau ma ka luku ana, me ka maalahi mai na kanawai ae. Minamina ino! Aloha wale! E like me ka loihi o ka ae ia ana o keia mea he laikini lapaau Hawaii, me ka pani ana o na mana hooko i na pepeiao mai na leo uwalo o neia mau kolamu, pela no e hoomau ia 'i keia luku, ka hewa pepehi kanaka hoi e hana mau ia nei mamua pono o na maka o ka lehulehu i kela a me keia la. E na iwikuamoo oiaio o Hawaii! E ala! a e pale 'ku, oiai, ka hele mai nei ka luku ana, aole mai na pilikia o ka mai, aka, mai na lima ponoi mai o kou mau io , i hookalaia hoi e ka palapala laikini ae no ia mea, mai ke aupuni mai!
O ka Ona, a me na Hewa e Pili ana ia Mea.
"Aole na na 'Lii e Lemuela, e,
Aole na na 'Lii e inu ka waina,
Aole na ka poe Aialo, e inu i ka mea ikaika,
O inu lakou a hoopoina i ke Kanawai,
A kapae i ka pono o ka poe pilikia."
He olelo-ao keia, a kekahi makuahine maikai i kana keiki, mamua o ka pii ana aku o kana keiki i ka noho'lii o kona makuakane. Aneane ekolu tausani makahiki ke ali-o-li-o, aka o ka olelo nae he makamaka ou wale no, akahi no o hiki.
Malalo o keia mau olelo naauao, a kela makuahine maikai, ke ku nei ke ao holookoa e lawe mai ia mau huaolelo, i paleumauma, a i aahu-apo no ka manaolana, e kinai iho i keia moo ino, oia hoi ka ona , a me kona mau ukali karaima.
Iloko o kekahi mau makahiki pokole ua iki mai i o kakou nei kekahi poe keonimana maikai, he poe aloha kino, a aloha uhane hoi, ua hooikaika, a kukulu i mau hale kahi e hoolaka ai i ka poe ahiu ma ka ona, mai ke ala aku o ka maluhia. Ua makepono ia hooikaika ana, no ka mea, ke palahalaha nei kona mau lala, ma na apana e ae o keia aupuni. Aia ma Wailuku, Maui, a ma Kona Akau, a ma na wahi e ae (paha,) a eia ma Honolulu nei elua mau hale oia ano.
Aia iloko o keia mau hale kekahi o ko'u mau hoa'loha, na kanaka a'u i manao ai e naha e ka ala, mamua o ka huli ana o kahi o lakou, a! aole nae! ua palupalu e lakou mamua o ke one. Ke kauo aku nei kahi o lakou ia'u e komo aku iloko o ko lakou mau pohai maikai, kahi o ka maemae i hoopunana ai, me kona mau hoa'loha inu "wai hau." Ku wale iho la no wau i ka pane a kuu hoa, "E! haele mai kaua," wahi ana, "Eia ke ala o ka pono a! Ua pau ko'u mau lilo wale, a ke mahuahua mai nei na wahi aahu, haalele ia aku na mea ino ." Pela iho! wahi a'u i kuu hoa, aka, hoomau mai no kela i ke koi ana mai, a inu aku la no wau imua o kona mau maka. A pela no au i hoole aku ai, a pau loa ko'u mau loaa, a mai, a ku a pilikia, a haawi iho la i laau no ka rama e hemo ai mai ke kino aku ; a pela i loaa ai ka oluolu.
Iloko o ka oluolu ana ae mai na hoomamalu ana a ke ao naulu o ka ona, a mai ka hoomanao ana ae i na pilikia a ua mea ino la he ona. Ku mai la iluna ko'u lunaikehala, e kuhikuhi mai ana, e nana ihope, e heluhelu aku, ehia ka nui o na dala i lilo, ehia omole i loaa mai? ehia ou mau hoa'loha i make no ka ona? ehia kou mau paahao ana? a pehea kou mau aina, a me na waiwai e ae?
Heluhelu aku la au i ko'u mau lilo i ka Aha, no na uku hoopai, a me na uku loio no ke pale ana i ko'u mau hewa no ka ona aole emi iho i na dala elima haneri, a i na lilo hoi no na lealea i hanaia, me ka pilikia ole, aole o kana mai ua mea he dala. Hoonohonoho pono iho la i na loaa mai ka M. H. 1848, a hiki i keia la, he mau tausani ; a o keia mau dala i loaa ia'u, ua lilo ka hapanui no ka ona, a he hapa uuku i lilo i na pono o ke kino.
I keia wa i ala mai ai ka mihi, a me ka minamina no keia lilo pono ole, a olelo wale iho la no, ina paha e malama ponoia, ina la penei, ua holo pono kekahi hana nui i manaoia. Aka, aole e hiki, ua hala ka wa pono, a o na loaa ma keia hope 'ku e lilo pono ana ia ma ke ano maemae, aole malalo o keia mea ino.
Oiaio, me na manao hoolana, a me na kuhikuhi naauao a kuu hoa e pili ana i ka haalele loa ana i kuu puni punahele he ona, a me na mai i hoopilikia pinepine mai, a me ka nele kuleana ole, pela au i huli ae ai a hooia aku la i ko'u ae, e komo pu me ia i ka puuhonua o ka maluhia, a me ke kuonoono. A pela au i konoia mai e hoike akea aku i ko'u mau manao e pili ana i ka ona, a me na karaima e pili ana ia mea.
I keia wa i ala mai ai na hoomanao iloko o'u no ka olelo kuahaua a ko kakou Haku ka Moi Kalakaua.
"E ku ae kela a me keia mai kona wahi maluhia ae, e kinai i keia mea ino he ona. No ka mea, wahi ana, oia kekahi mea e hoemi nei i keia lahui." A oiai ka Moi e haalele ana, a me kona mau aialo hoi, aole e inu i na wai ikaika ; pehea la kakou e ku nei me ka haua ole? Aole anei kakou e alu pu me ia ma ia manao hookahi i pale ia aku na make weliweli i ulia mai no ia mea he ona?
Ae, pela ka mea kakau e olelo nei, oiai ka Moi e aloha ana i kona lahui, a e kauo ana ia lakou mai ke alanui o ka poino a i ke ola, he hana aloha ia e hiki ole ai i ka poe e aloha ana i na uhane e holokiki ana iloko o ka pilikia, a ia mea ino he ona, ke ku wale e nana, o ka lakou hana, o ka hapai, o ke kokua a me ke alu like o na manao ma ia mea hookahi, a o ka manao no ia o ka mea kakau, e kokua like ma ke kinai ana a pio ka ona, a ulu ka pono, ka maluhia, a pela no e pii hou ai ka lahui. I hookoia ai ka maluhia o kela olelo, "Aole na na Lii e Lemuela e, aole na na 'lii e imi ka waiwai, &c." (Aole i pau.)
Ke Kuikahi Panailike.
E KA LUNA HOOPONOPONO ; Aloha oe:
Ua ike iho au ma ka LAHUI HAWAII o ka pule i hala aku nei i na wehewehe ana a J. N. N., no na mea e pili ana i ke Kuikahi Panailike ; a oiai ua ano e na manao o maua ma ia mea, ua makemake au e hoolaha aku oe i ko'u manao no ke kuikahi, a no na olelo a J. N. N., ke oluolu oe.
O ke ano maoli o ke Kuikahi Panailike, ua maopopo no ia i ka Lahui Hawaii, aka, o ke ano o ka huaolelo "Reciprocity," ua lawe ia mai e J. N. N. i kumu kukulu no kekahi o kona mau manao kuihe i ke kuikahi. O ke ano o ka huaolelo Reciprocity, ma ke kuikahi mawaena o kakou a me Amerika aole he Panailike ka pololei loa o ka huaolelo, aka, ua lawa ke ano o ka mea i manao ia ma ia huaolelo, me he la, o ka pololei, "Kuikahi Panai ano-like,"—ma ka lawe ano nui ana nae i ka huaolelo—a J. N. N. e imi nui ana e kukulu i ka mua o kona kue i ke kuikahi.—he "Panailike." He nui no na ano o keia huaolelo, e loli iki ana ma ke ano o na huaolelo e ae e pili mai ana, aka, he makehewa paha ka wehewehe nui ana no keia huaolelo, oiai, he kakaikahi paha ka poe i pohihihi i kona ano ma ke kuikahi.
O ke Kuikahi Panailike, ka mea i olelo nui ia mawaena o kakou, mai kona wa i lilo ai i kumuhana na keia aupuni a hiki wale i keia manawa ; a me he la, ua moakaka no kona ano ia kakou ; a aole no hoi au e komo aku ana iloko o ka wehewehe ano nui ana i na mea e pili ana ia mea, oiai, ua pau ke kahua i ka poe he lehulehu, i kuupau iho nei i na ano a pau o ua kuikahi la ma ka lakou wehewehe ana; aka, e hoolilo ana au i kau mau olelo ana no ke kuikahi ma ka olelo a kou kakau manao o ka pule i hala.
Ke olelo nei oia he like ole ka panai ana, a nolaila, aole he Kuikahi Panailike, i kona manao he Kuikahi Panai-ano-apuka ; no ka mea, wahi ana, he oi loa aku ka Amerika haawi mamua o ka kakou.
He oiaio, ma ka nui o na dute e haule ana ma na aoao iloko o ke kuikahi, aole i like, aka, aole oia i nana piha i na pono a pau ma ke kuikahi. Aia a kaana ia na ano a pau, na pono a pau, na pomaikai a pau, o keia kuikahi e ike ia ai ke ano panailike o ke kuikahi.
Aole wale no o na dala dute i haule ka mea e helu ia ana ma kela me keia aoao, aka, o na pono e ae.
Ma ka dute i haule, ua oi aku ka Amerika haawi mamua o ka kakou, ma ka pomaikai i loaa iaia, ua oi aku paha kona pono, ua like no paha. Heaha la na pono e ae e loaa aku ia Amerika, i loaa ai ia kakou keia ano e, o ka panai ana, wahi a J. N. N. O kana wehewehe ana, he mau pomaikai ano e loa, i lohe ole ia ma ka olelo aelike, mawaena o kakou a me lakou, he mau pomaikai manao wale iho no, a oia pomaikai ana e hoomoani nei imua o ka lehulehu, ka poino ia no ko kakou kuokoa. O kona ike ia, aka, aole nae ia o ka ike o ka hapa nui e noho mai nei.
O ka pomaikai e loaa mai ana ia Amerika oia hoi ka mau ana o ko kakou kuokoa; ma ia mea e komo ole ia mai ai keia aupuni e kekahi aupuni e ae a hooweli aku i kona mau kapakai ma keia Moana Pakipika. He pomaikai nui ko Amerika ma ia ano, i oi aku mamua o na dala dute ona i poholo iloko o ke kuikahi.
Eia hou: Ina, ma keia mau hana maikai a Amerika ua mau ko kakou kuokoa, ma na rula o na hoa noho like, e hilinai ana oia e kokua aku ana no kakou iaia i kona wa pilikia ; e maliu ana kakou i kona leo, oiaio, oia ko kakou makamaka. Ma keia mau hana o Amerika e manao mai ai e lilo kakou iaia,aole ma ke ano pakaha wale, e like me ka kekahi poe e hoomaka'uka'u nei ia kakou ; a aole no hoi oia e hana ia hana ke hiki ole mai ka manawa,—o ka manawa hea ia?—o ka manawa e hiki ole ai ia kakou ke malama i ke ano o ke aupuni e like me ka mea i ae ia ma ke ao nei. Ke hiki mai ia manawa, alaila, e manao mai ai o Amerika i kou lokomaikai e like me kona lokomaikai ia kakou. A heaha ka kakou hana ke hiki mai ia manawa? Aole anei o ka ui aku i ka hoalauna kokoke, ka hoa e malama mai ana i ko kakou pono, ke hiki mai paha ia manawa. Ma ka pokole, eia na pomaikai o Amerika i lokomaikai ai: "E mau ko kakou kuokoa, a lilo ole keia mau mokupuni i kekahi aupuni e ae i mea howeli i kona mau pono ma keia moana. E komo aku malalo ona ka hiki ole ia kakou ke malama i ko kakou kuokoa."
Ma keia ua ano e loa ko J. N. N., me ko'u ike. Ua olelo oia o Amerika ke kolokolo mai nei ia kakou, ke olelo nei hoi au, o kakou ka i hele maoli aku a kona ipuka e noi i pono no kakou. A owai la o maua kai pololei? O oukon e na hoa heluhelu ke koho iho, ma kana a ma ka'u hoikeike ana,—o ka'u ike; penei:—O kakou kai koi ia Amerika e kuikahi mai kinohi mai o ka noonoo ia ana o keia kumu hana e keia aupuni ; ua akolu aha a alima hoouna ia ana o na Comisina no keia mea, he mau tausani dala kai hoolilo ia no ia mea ; a o ko kakou Moi kai holo kino no ia mea hookahi no,—a o ko'u manao maoli no ka holo kino ana aku o ko kakou Moi ke kumu i ae ia mai ai e na Senate o Amerika, oia hookahi wale no. Ua aloha ia mai oia. E noonoo mai oukou, a e J. N. N., he nui na makahiki i hoao ai keia aupuni no ia mea, a ua hoole ia mai, a i kona holo kino ana, ua mahalo ka lehulehu o ia aina, a puana ae me he leo lokahi la "Ae." Me keia mau ike i kamaaina ia oukou, a ia oe e J. N. N., me he la, ke ike la au, ma kau pai mau ana mai i kekahi aupuni ma kau olelo, no ia aupuni oe, aole o kou kue he kue ana i na pono o Hawaii, aka, he lili maoli ia Amerika. Ina o ke ano io keia, ke olelo nei au, he enemi oe o ke ano powa e imi ana e hoeha i kou enemi ma ke kumakaia ana i ka pono o keia lahui, kahi ou e hooluana nei i keia wa. Ina he Hawaii oe, alaila, e olelo au he hupo oe, a i ole ua alai ia ko ike, a ua kumakaia i kou one hanau ma ke ano kipikipi.
Ma kekahi ano o J. N. N., he kanaka pakela ike, oiai, mamua o ka lohe ia o ke ano o ke kuikahi, ke olelo mai nei oia, (he kaula paha, he kupua paha.) ua papa mai o Amerika aole kakou e kuikahi me kekahi aupuni e aku. "Aole hoi e haawi i awa ku moku no lakou, o loaa anei ka mea nana e keakea iaia, ka manao oia e lawe i keia aupuni." E J. N. N., ua maalea no oe, nolaila, ke olelo aku nei au, mai hana oe peia, no ka mea, aole i pio ka aina i ka mea maka i ike ai i ka hemahema a me ka maalea o kau hooweli ana i ka poe i maa ole i ka hakilo ana i ke ano lua o na mea e kamakamailio ia ana. He manao wale no keia o J. N. N., aka, ua hoomohala mai imua o keia lahui, he mea i akaka iaia. O keia iho la ke kumu i manawalea mai ai o Amerika, wahi a J. N. N. Ua haku wale o J. N. N. i kekahi manao, a hoopuka aku la i ka haina o ia manao ona, me ke kapa aku, he manao no Amerika. E na hoa heluhelu, ua papau loa keia imi akamai a J. N. N., a ua waiho wale na ka ua a me ka la e hoomaemae.
Eia hou : E olelo ana oe e J. N. N. i ke komo mai o Amerika e hooponopono i na auhau dute o keia aupuni, a he mea hewa loa i kou manao. Ano e hou no ko kaua manao ma keia mea. Ma kou manao, me ko olelo iho no he nui ke poho o Amerika, aole kahe kuleana iki o Amerika e imi i pono nona ma keia ae like. Kupanaha maoli no kou noonoo, ua hoopouli ia paha o na manao ano e. O Hawaii wale no ka paha ko kuhikuhi aku i kona makemake, (aole o Amerika) a he ae wale aku no ka Amerika. Nani kela. Ma ko'u ike, ua oi ke kuleana o Amerika e koi mai ia kakou ma ke kuikahi i kekahi kumu pomaikai nona, no ka mea, o kakou ka mea i makemake nui i ke kuikahi. Ina ua oi ko Amerika poho mamua o ko Hawaii nei, ua kuleana loa oia e koi mai i kekahi mau pono e ae i ane like ai ka pomaikai a i ano ai ka panailike. E hoomaopopo kakou, iloko o na kuikahi a pau aole hookahi wale no leo ma ia hana ; e imi ana oe i kou pono a e imi ana kela, a aia no ia oe kou ae, a pela no hoi kela. Aia mahea keia kina nui a J. N. N., e hookelakela nei, a e awili nei e komo o Amerika iloko o ka Ahaolelo e hana'i i ke kanawai o keia aupuni. O na Komisina o Hawaii nei kai komo aku iloko o Amerika e aoao, e koi, e hoomalimali, i ae mai na Senate o Amerika i ka pule a Hawaii nei i waiho aku ai imua oia poe.
Ma ko'u hoomanao ana ia oe e J. N. N., ua aneane hilahila au i ka pane ana i kau mau olelo ano ole, aka, o kuhihewa mai auanei ka poe ike ole i ka pelo a ka maalea, nolaila, ua uumi iho au i kuu manao hilahila.
Aole, e like me ka J. N. N. e kau'na maluna o na elemakule, na keiki Hawaii na auhau, e pani ia ai na poho o ke dute. He nui loa kahi e lawa ai ia poho me ka hookoikoi ole aku maluna o ka lehulehu. Ina e like me ka J. N. N. e olelo ana, aole e auhau kuloko ia ke ko ma ke noi a Amerika, he mea hiki wale no ia kakou ke laikini aku i kela me keia mahiko, e like ka auhau me ka nui o na tona ko e hanaia ana ma ka wili, ina paha 1, a 2, a e 3, paha dala o ke tona hookahi, heaha ka loaa i ka makahiki; o ka haina haahaa, e J. N. N. he $75,000 no ka makahiki hookahi, oi loa aku la mamua o ko kakou poho; aole oia wale, he nui ae no na kumu loaa e ae o ke aupuni—ke ko mai ke kuikahi.
Ke hai mai nei oia, o na haole wale no ke pomaikai, he oi o ka hoopunipuni—a ke olelo hou nei au aole o J. N. N. he hoa'loha no na kanaka Hawaii, me he la he enemi oia no Amerika, a e imi ana e kue iaia ma ou la e Hawaii, me ka nana ole i kou pono. Ua olelo au he hoopunipuni; no ka mea, aole o na haole wale ke pomaikai 'na, a i maopopo ai, e hoolohe oukou i keia wahi moolelo. I ka wa i manaoia ai e ko ana ke kuikahi, hoomaka koke kekahi mau haole ma Hamakua a me Kohala, Hawaii, a ma Waialua, Oahu, e kukulu i wili, a e paipai i na kanaka a me ka poe mea aina e kanu i ke ko, a na lakou e wili, a e mahele like ia na loaa;—aole anei he pomaikai nui ke loaa i ka mea nona kahi kuleana, i oi ae mamua o ka loaa i ke kanaka Hawaii e noho ana ma kona wahi aina me ka mahi ole, oiai, aohe ana mea kanu e ae e kanu ai, e hiki ai ke hoopukapuka no ke dala. Ma keia mau apana ua uleu na Hawaii, a ke ake nei lakou e hoolimalima i na aina a e komo koke i keia hana, a ua lana ko'u manao he pomaikai no ke loaa ana nona, a me kona ohana, a me kona aupuni, a na ia pomaikai i loaa iaia ma ke kuikahi e hoomau i kona home a me kona aupuni iaia, aole hoi e like me kau e J. N. N. O kekahi pomaikai hoi i oleloia e loaa ana i ka Hawaii, e ka poe i lana ka manao no ke kuikahi, eia ke ike ia nei. Ua hoole kekahi, o ke ano like me J. N. N., aole e loaa kau wahi pomaikai i ka paahana, aka, ke hooia mai nei ke au o ka manawa, ua loaa—aia ma kekahi o keia mau apana ua pii aku ka uku o ka paahana he $5.00 no ka mahina, ma kahi o ka $10 he $15 ka uku mahina e haawi ia nei. He kanalima hapa-haneri ka pii, iloko wale no ia o ka manaolana no ke kuikahi.
O ka J. N. N. mau olelo no ka pomaikai, oia hoi keia : "E hoi ae hoi kakou e nana i ka waiwai o ke Kuikahi Panailike, e hiki mai ana ke dala i o kakou nei, e hoala hou ia ana he mau wiliko, e kuai ia mai ana na aina loi i mala raiki, pela pu no me na aina aa o Kona i mau mala kofe, a pela aku e pii ana ka uku o na aina waiho wale o ke aupuni, e loaa ole ai he hapawalu no ka eka i keia wa, e hiki ana paha ka eka i ka umi dala, he waiwai keia e loaa mai ana iloko o ko kakou aupuni, e pii ae ana paha ka uku o na lima hana, e loaa mai ana na lole me ke kumukuai emi, e pii ana ka loaa o ka poe mea aina, ina paha he kuai a hoolimalima paha, a wahi ponoi paha a pela aku, maanei pau; a eia ka hopena e na keiki hanau o Hawaii o ka aina, e like me a'u e wanana aku nei." alaila, e ili ana na poino a pau maluna o keia lahui, ma kana wanana. U-hoi! Aole pela ka ike o keia kanaka Hawaii. Ua manao au o ka loaa ana o na pomaikai ana i olelo ai oia ka mea e mau ai ka "Liberty" a me ka "Independence" o ke kanaka Hawaii, a e hiki ai iaia ke imi aku e hoolawa i na hemahema e hoomalu nei i kona "Kuokoa." Aole hana mai a Enelani a me Farani ia kakou ke imi kakou i ko kakou pono, a aole no hoi e ae ana e pakaha wale ia, e like me ka J. N. N. e hoopuka liilii nei.
E like me kau i olelo mua aku nei, ua mau ka pono ma ka honua nei, a he pale ikaika, Ke KAULIKE i ae ia e na aupuni nui o ka honua nei, no kakou. Nolaila, mai makau, e hele imua, mai kuhi i ke kii o Kauwiki, ia Kawalakii, he oiaio, he mea hoomaka'uka'u wale no.
Ke olelo houpuupu mai nei oe he pakaha wale o Amerika, a ke pai mai nei oe ia Beretania. E kuu hoa, he elua moolelo o keia mau aina, hookahi au i hoike ae, a hookahi na'u e hai aku i ike like ia ai laua; a e maopopo ai, owai la ka oi o ka pakaha. Na ka lima ana ole o Enelani i pakaha ae o Inia, o Auseteralia, o Nu Zilani, o Fiji, o ua puni ka honua nei i na Panalaau o Enelani ma ia ano ; ke paeli nei i na kapakai o Aferika ua lilo mai o Cape Good Hope, a ke hoomanao oukou, o Hawaii nei kekahi i pakaha ia, a ke ole ka lili o Adimarala Kamaki ia Lopailani, a hoopau koke i kana hana, ke mau nei ka welo ana o ka Hae o ke aupuni au e J. N. N. e pai mai nei. Na Amerika i hoopakele ia oe e Hawaii i kekahi hana imi epa ia ana mamua e pio ai la kou kuokoa, a eia no oia ua makaukau e haawi mai i ka lima aloha e kokua ia oe e Hawaii, e mau kou kuokoa, a hiki i kou la e hiki ole ai paha, alaila, e nana mai ana oia ia oukou e ka lahui Hawaii, e hoihoi aku i kekahi o keia mau hana aloha, ma kou komo ana malalo o ka eheu o ua Aeto la, aole ma ke ano pakaha wale, aka, ma ke ano he hoa o na la ui, a he makua no na la hemahema. Owai kou makua, i ka wa i kaili ia ae ai ka papu mai ou aku, aole anei o ka Aeto, nona na eheu i hoomalu iho i kou pono mai ka lima o ka pakaha wale.
E Hawaii, mai kumakaia kakou i kahi pomaikai i kokoke i ka ipuka, mamuli o na olelo hooala 'la i na manao lili o ke kanaka.
He nui loa na manao i koe no ka pono o ke Kuikahi Panailike, aka, ua lawa ka olelo ana no ia mea i keia wa, a na ke au o ka manawa e hoike mai. Owai la kai pono?
MAKAAINANA.
Honolulu, Feb. 28, 1876.
He Paulele no ka Lehulehu i ike maopopo ia.
I ka la elua aku nei o Feberuari, oia ka la i ike pono ia aku ai ka paulele o na makaainana koho balota o ka apana o Lihue nei; i ka mea nona ka inoa malalo iho. No ka mea, ina malama elua mamua iho o ka malama o Feberuari, ua lohe nui ia ka olelo o na kanaka no ko'u inoa ; ma ke ano e koho ana ia'u i Lunamakaainana. A ma ia manawa no, ua hele mai no na mea ekolu ma ko'u hale, i na manawa like ole; elua kanaka Hawaii, a hookahi haole, ua ninau mai lakou, e holo balota ana ka oe? I aku la au, aole au e holo balota ana. I mai la lakou, nui ka olelo ana o na kanaka e koho ia oe i Lunamakaainana. I aku la wau, pela paha, aole au i maopopo ia mea.
Ma na wahi e ae, nui na makamaka i ninau mai la no keia mea hookahi no: aka, ua pane aku wau ia lakou e like aku la me kela. Mahope mai, noonoo iho la wau i ka mea pono a'u e hana aku ai imua o na makamaka, a malalo oia noonoo ana, ua koho wau e haiolelo akea aku imua o ke akea ma ke Sabati, ua hooko ponoia ia manao ma ka Sabati, la 23 o Ianuari.
A mawaena o na olelo hoolaha e pili ana no ka hana mau, ua hoolaha pu aku la wau i ua manao nei, penei. E na makamaka, ua lohe mai wau i keia mau la, nui ko oukou kamailio ana no ko'u inoa; no ke ano e lawe ana oukou i ko'u balota a e koho ia'u i Luna makaainana, mamua aku nei ua hele mai kekahi mau makamaka ma ko'u hale a ninau mai la no keia mea, ua hoole aku wau ia lakou; a pela no wau i hoole pu aku ai i kekahi poe ma na wahi e ae: nolaila, ua noonoo iho wau, i mea no'u e ninau hou ole ia mai ai e na makamaka ma kahi mehameha a ma na wahi e ae; nolaila, ua hooholo au e hoolaha aku i ko'u manao imua o oukou i keia hora. Oia keia.
Aole au e holo balota ana; hookahi wale no a'u balota e hana ana, oia ka balota o ka mea a'u i makemake ai. He okoa ka poe e holo balota ana; aole wau, a mai kuhihewa oukou.
Ua kuhi au o ko'u hoolaha pono ana aku imua o lakou, he mea la ia na ko lakou makemake e aui ae ai i ka mea okoa, a waiho mai la hoi ia'u, eia ka auanei aole, no ia mea, ua ike wau ua paulele io lakou maluna o'u. Eia ka mea i maopopo ai.
1 Aole loa a'u mea hookahi i paipai e koho ia'u i Lunamakaainana, a i ole ia e hooikaika no'u, ole loa o ko Lihue nei, a me ko Koloa, na hoike oiaio no keia, a o na lani ke hooia mai.
2 Aole au hoike manao hana olakou, e like me ka hana i maa mau i ka poe e holo balota ana mai mua mai, e lohe ai lakou i ka'u mau kumu hana no ko lakou pomaikai paha, a no ko lakou poino paha, e kupono ai la hoi i ka makemake ke kanu pono iho ma ka naau. Ma ka la 28 o Novemapa aku nei, ua haiolelo aku au ma ke anaina hoomana, e pili ana no keia hana mau a me ka moolelo o ke kuokoa ana o keia aupuni. Maloko oia hai olelo ana ua hoike aku i kuu manaoio hookamani ole. Penei:
Mamua aku nei, ua kamailio nui ia ke kuikahi panailike mawaena o Amerika a me Hawaii nei, a ua hoike manao ae kekahi poe naauao o kakou e olelo ana ua pono e haawi ia kekahi lihi o Hawaii nei ia Amerika, i kumu e ae ia mai ai o na kuikahi panailike, ua i aku la waui, ina wau e ninau ia mai no keia mea, e olelo wiwo ole aku no wau ma ka inoa o ka lahui a me ka lehulehu, aole o'u makemake e hana ia kekahi kuikahi panailike e like me ia ano, a i na eia iloko o keia anaina ka mea e lilo ana i Lunamakaainana no kakou no keia makahiki ae, a i hapai ia ka noonoo no keia manao, eia ka'u noi ia ia e ku ae oia a pololei, a e hoole wiwo ole aku, oia iho la; a ma keia hai manao ana ka i hoo aku i ka makemake iloko o na kanaka a pela lakou i kukulu ai i ka manao paulele paulehia ana maluna o'u oia ko'u lohe mai.
3 Ua lawe ihola no lakou a hana i balota ma ko'u inoa; e hoike ana i ka mana o ko lakou makemake.
4 Ua hoike hookamani ole aku la na paahana o Lihue nei i ka lakou mea e koho ai ma ke alo ponoi o ko lakou haku, mahope iho o ko lakou ninau ia ana mai, a i ka hoololiloli ia ana aku o ko lakou manao e koho i ka mea okoa, ua kupaa mau mai la lakou ma ka hoole ana, o ko'u lohe oiaio mai keia.
5 O ko lakou luna hooikaika a lakou i koho ai no'u ua hele kino aku au i ona 'la ekolu la mamua iho o ka la koho, a ua hoole ikaika mai oia imua o'u, no ko'u papa ana aku iaia.
6 O kekahi mau hoa ponoi o ka poe holo balota, ua haalele aku la i ko ia la, a lawe ae la i ko ka malihini, aole no ka noho kue mawaena o lakou aole ia mea i ike ia, aka, no ka mea mana nui wale he makemake. O ko'u lohe keia.
7 Ua nukunuku iho la kekahi mau paahana i ko lakou luna hana; no ka hoopaa ia ana o lakou i ka hana a pau ka manawa koho balota. He lohe mai keia.
Ma kuu noonoo malie ana i ka manao o na makamaka, he oiaio, he makemake io ko lakou, a no kuu manao e ike ka lehulehu i ko lakou makemake, nolaila au e uhola akea 'ku nei a palahalaha. I kuu mau makamaka makaainana o ka apana o Lihue nei, ka poe nona na balota he 95 ma ko'u inoa.
ALOHA OUKOU:—Aole au i hoike pono aku i ko'u mahalo no ko oukou paulele ana mai maluna o'u, he alo a he alo, ua manao au i hookahi o oukou manawa e ike pu ai me ka lehulehu mai o a o, nolaila, ua hooili aku au maluna o na nupepa Hawaii a kakou, a na ko laua mau kino lahilahi e hai ae i ko'u mahalo nui ia oukou. He oiaio no he mana ka makemake ina manawa a pau, oia ka moi e noho nei maloko o ke kanaka, no ka mea, aia iaia ka mana hooko o ko ke kanaka mau manao a pau. Me he lolo 'la e hoounauna ana i ka noonoo o ke kanaka ma kona mau aa iho, a no ia mea, e hikiikii ae oukou i ka makemake oiaio a paa i lilo ia i heleuma ka mea i komo loa ae iloko o ka pale. A ina ua koho ia kuu mau hoa lawe hana o ka hana nui he Hoola i puka mai nei i mau Lunamakaainana e like me ka oukou hana la, alaila ua pono, ua pono, loa ko oukou koho ia ana, a ina ua kohoia oukou ma ka rula mau o na Lunamakaainana e puka mau nei, ke hopohopo nei au no ia mea. Me ka mahalo. Owau no me ka oiaio, G. PUULOA.
Lihue, Kauai, Feb. 21, 1876.
Ka Pii ino o ke Aupuni Farani.
Iloko o ke kaua hahana mawaena o Geremania a me Farani, i keia mau makahiki koke iho nei no, ua hoopiha ia ka honua holookoa i ke aloha a me ke kaniuhu no ka haulehia ana iloko o na pilikia o ke pio ma ke kahua kaua, o ke aupuni i kapa ia o ka Iliohae o Eurpoa, oia hoi o Farani. Mamuli o na hoonohonoho ana a me na alakai ana a na pukonakona o Geremania, oia hoi ka Emeperea William, a me na 'lii Bisimaka me Von Moltke, ua hookahulihia ia iho la o Farani mai kona kulana ihiihi mai, ke kahua paa hoi a ka Liona Bonebate i imi ai a hoopaa, a ma ka hoomaopopo aku a na aupuni e nana aku ana, ua hoohalike ia o Farani iloko oia manawa, me kekahi kanaka i pau kona mau ami i ka hakihaki, ua nele kona mau maka i na onohi, a e kali wale ana no o ka haalele mai o ka hanu; ua pau kana pono, ua lilo he pio imua o ko ke ao holookoa.
I kumu e haule loa ai na mana o Farani malalo o Geremania, ua kau aku la ia he aie poho kaua, ana i manao ai aole loa e hiki ke uku ia, e haule io ai o Farani malalo o kona mana. Ua piha o Geremania i na hauoli hoolanamanao no keia mau mea, oiai, ua nana aku lakou imua me ka manao ano nui. Aka, ua hoomanawanui o Farani, ua haawe oia i ka aumaka koikoi, a i ka pau ana o ke kaua, ua ala lokahi mai la kona mau iwi kuamoo ma na wahi a pau o kona mau palekai, a me na puuwai i hoohui ia, haawi mai la i na hooikaika ana no ko lakou lahui aloha, a me ke one oiwi. A i ka hiki ana i ka malama o Novemaba i hala iho nei, ua hoike ia mai la ma ka papa hoike aupuni, ua hookaa aku oia i na miliona dala aie, ua hoala hou ia na oihana hoowaiwai, o na wahi i poino ua hana hou ia, o ka lahui ke noho 'la me ka ulu nui ana, o na pono kaua aina a me ka moana ua oi aku ka ikaika mamua o ko ka manawa mamua iho o ka kaua, a he $22,000,000 ka oi o ka huina loaa makahiki mamua o ko na makahiki mua aku. A ma ka Geremania hoi, ke ulu mau ala na ano kuee kuloko, me $17,500,000 ka haule loaa o ka makahiki mai ko na makahiki mua aku.
Ma ka la 2 aku nei o Feberuari, o keia makahiki no; ma Kaloko, Kona, A. Hawaii. Ua loaa ia kekahi pake e kahi poino kuhohonu, ma ka peku ia ana e ka hoki ; mai make loa no ka! ina aole i ike mua ia. Ke mahalo nei makou ia J. K., i ka mea nana i kokua.