Ka Lahui Hawaii, Volume II, Number 12, 16 March 1876 — Page 2

KA NUPEPA KA LAHUI HAWAII
HONOLULU, MARAKI 16, 1876.

          UA OLELO makou i ka pule i hala ae nei, e pai aku ana makou i ka palapala hoakaka i waiho ia imua o ka Moi e na haole kamaaina o Honolulu nei, a me ka pane a na Kuhina, aka hoi, mahope iho o ko makou lohe ana, ke kau inoa ia nei ua palapala nei ma ka olelo Hawaii e kanaka Hawaii no ka waiho ana aku imua o ka Moi. Na ka poe kau inoa ia palapala i keia manawa, ke hoomakaukau nei lakou e waiho aku imua o ka Moi. Aia mahope o ka haawi ia ana aku o ka palapala hoopii i ka Moi a me ka loaa ana mai o ka pane a ka Moi, alaila, e kamailio no makou no ia mau mea elua. I keia wa, eia wale no ka makou mea e olelo ai, aohe kumuhana nui a koikoi ma keia aupuni e like me kela a makou i ike ai iloko o ka palapala hoopii e pili pono ana no ke ola o ka lahui a me ka hoolaupai ana i ka aina. A na ko kakou Moi no i haku keia olelo kaulana: "O ko'u Aupuni, he Aupuni hooulu lahui." Ua noi ia mai makou e unuhi ma ka olelo Hawaii ka palapala hoopii a me ka pane a ke aupuni, aka, oiai e hookomoia ana ka hoopii ma ka olelo Hawaii, ua oi ka pono o ke kali i ka hoolaha ana a ike mua ka Moi.

          MA KEKAHI mau apana o Kona nei ua lohe mai makou ke malama ia nei na ahaaina iloko o na halepule no ka luhi o na la haipule iloko o na pule mua o keia makahiki. Ma ke ano paha, he hauoli no ka pau ana o ka luhi, ka hapai ia ana o ia hana, e like me kekahi mau ahaaina e ae e hapai ia nei; a ua kahaha loa makou no keia hana. Akahi no makou a lohe, o ka hana a ka haku he mea luhi ia e pono ai ke panai ia mai i la ahaaina a i la hauoli mahope mai, i mea e oluolu ai. E kuhi ana makou o ka pomaikai e loaa mai ana no na hana o ke aupuni o ke Akua aia no ia iloko o ua mau hana la; e kuhi ana makou "he oluolu ka auamo a ka Haku a he mama kana ukana," a he hanohano nui a he mea e olioli nui ai ka hapai ana i kana hana. Nolaila, he minamina ko makou no ka hoohaahaa ia o ke kulana kiekie o na hana o ke aupuni o Kristo a ilalo i ke kahua o na hana laulima a kanaka ma na mea kino, a pau ka hana, alaila, ahaaina no ka luhi!
          Ua pono anei keia? Ke manao nei makou aole. Oia anei ka hana a ka poe i kaa pono ae iluna o ke kahua o ka noho ana Kristiano? E hoohaahaa anei kakou i ka hana a ka Haku e like me keia? E waiho aku anei kakou imua o ka lehulehu o ka poe manaoio ole i keia kumu e koi ana ia lakou e hapai ia ka ke Akua hana, oia hoi, e hele nui mai i na halawai, a mahope aku e ahaaina hauoli no ka pau ana o ka luhi! Mai hana kakou pela.

          HE EKOLU ae nei paha pule i hala; ua hui ae he lehulehu wale o na haole kamaaina o Honolulu nei ma kekahi ahiahi, ma kahi noho o kekahi o lakou, no ke kamailio ana no ka ninau nui o keia mau la, oia hoi ke emi o ka lahui Hawaii, a e hoao e hoala i kumu nana e hoopau i keia emi mau ana, a e kukulu hou ae hoi i ke Aupuni. Ua hoike lokahi ae lakou i ko lakou manao, he mea hiki no ke hoolaia keia lahui ma ka hookomo hou ana mai i koko hou ma ke ano hoopulapula oia hoi, e hoopae mai i kekahi mau heluna o kekahi lahui e, aole ma ke ano lima hana no na wiliko wale no, mai Inia mai, ka aina hoi nona ka lahui i like me ko kakou, a i oleloia hoi nolaila mai na kupuna o ka lahui Hawaii—aka, i mau o-a hou no ke kaupoku hale o ke ea o ko kakou aina, i hiki ai ke hoolaupai i na heluna omilumilu, a hookahua i na kumu "hooulu lahui." Ua hooia lokahi pu ia uo hoi e keia poe makamaka o Hawaii, ina e hapai ana na Kuhina o ka Moi i keia hana, ma ka waiho ana aku imua o ke kau Ahaolelo e kokoke mai nei, alaila e haawi no lakou a pau i na kokua ana ma ko lakou dala ponoi, ma keia hana hooulu lahui, oiai, ua maopopo no ia lakou he aupuni ilihune keia.
          Malalo o keia mau kumu, ua koho ia he Komite nana e haku i palapala hoakaka i ko lakou manao imua o ka Moi, me ka poloai ana aku e haawi i kahi o kona mau noonoo ana a me kona aupuni hoi ma keia ninau nui e pili ana i ke ola o ka lahui, a e hoahewa ana hoi i na Kuhina no ko lakou hapai ole i kekahi kumuhana ma keia ninau. Ua kau inoa ia keia palapala e ka poe kalepa kulana koikoi a me kekahi poe o ke kulana kiekie o ke kulanakauhale nei, a ua waiho ia aku imua o ka Moi ma ka la hope loa o Feberuari iho nei. Ma ka la 4 iho nei o keia mahina, ua hoea ae la maloko o ka nupepa P. C. Advertiser o keia kulanakauhale, he pane, i kau inoa ia e ke Kuhina o ko na aina e, a me ke Kuhina Waiwai, a ua manaoia e ka poe nana ka palapala i ka Moi, ua nele loa na Kuhina i ke kahua o ka hoakaka kupono i ke kulana o ke aupuni ma keia ninau, ma na olelo o ka laua pane; no ka mea, ma ke ano nui, he mau olelo "uhi lau mamane wale no" na na Kuhina i noho ma ia mau kulana i na au o na Moi i hala, ka poe hoi i hapai ole a hooko paha i kekahi hana no ka hoolaupai ana i ka aina, a hiki mai hoi i keia au hou, ua kuihe, a ua haulehia hoi na manaolana o na Kuhina no ka hapai ana i kekahi kumuhana no ia hopena.
          Ma ka Poaono iho nei ua hoea hou ae he pane i ka poe kau inoa ma ka palapala hoakaka i ka Moi, i kau ia e ka inoa ponoi o ke Kuhina o ko na aina e, Mr. Green ; a ma ia pane, ua hoopuka ae oia he mau huaolelo ano hoino ia lakou, me ke ano koho mai, ua makemake ka lakou e hoopau ia oia mai kana oihana ae. Ua hiki ke hoomaopopoia ua hookuu oia i ka inaina e noho alii maluna o kona mau manao i kona wa i kakau ai i kela pane, a ua lehulehu wale ka poe i minamina a mihi no kona hoopuka ana i na huaolelo kupono ole no kona kulana kiekie ma ke ano he Kuhina no ka Moi.
          Ma ka Poakahi iho nei, ua hoopukaia he pane na ka Hon. H. A. P. Carter (Hanale Kaaka) i ke Kuhina o ko na aina e, e hookui aku ana no kana mau huaolelo, a e hooia aku ana hoi iaia, o ka poe a pau i kau inoa i kela palapala hoakaka imua o ka Moi, he poe hoa'loha oiaio no ke aupuni Hawaii, e hooikaika mau ana hoi no kona ola a me ke kuokoa, a o ke kahua noho wale iho no me ka hoao ole e hana i kekahi mea, a na Kuhina e hilinai nei, oia hookahi ke ala nana e hookahulihia ke kuokoa o keia aupuni. O keia pane a Mr. Carter, ua makemake a mahalo nui ia.
          Maanei, ke minamina nei makou i neia hana a kekahi o na Kuhina o ko kakou Moi, oiai, he mea maopopo i kela a me keia kanaka i loaa ka noonoo kupono, ina aole e hoopaa ia ke emi mau ana o keia lahui, alaila, he ninau wale no no ka manawa, ka neo ana o kona mau hiohiona, a ke hiki mai ia manawa, alaila, o ka hiki pu ana mai no ia o ka manawa o ko kakou nele-ana i ke kulana kuokoa imua o na maka o na aupuni naauao o ka honua nei. Ua maopopo he kumu hoopomaikai no ka lahui a me ke aupuni ka hoopaa ana i ke emi mau o na heluna mamo o Hawaii nei, a nolaila, he mea pono e hoolilo ia ia mea i ninau na ke aupuni e noonoo nui ai, a e hooikaika ai hoi e hooko, aole mahope, aka ano , oiai, i mau no ke ea o ka aina, i na kanaka, a nele ia mea, o ka nele ana no ia i ke ea, a o ka hopena, oia no ka nalo ana ma ke ano aupuni, mai na maka aku o ko ke ao. Nolaila, ano, e hana ia, i pono ai.

He Palapala na S. C. Limaikaika.
Hamp ton, Va. Feb. 6.

ALOHA OE E PALEKA A ME NA MAKAMAKA HAWAII:
          Ano iho nei ko'u nana ana i na kolamu o ka LAHUI HAWAII. He ano olelo Helene ia ia'u ke nana iho. A ua noho iho nei au ano e kakau i palapala no ka poe heluhelu pepa, me ka manaolana aia iwaena o lakou kekahi o ka poe heluhelu mua i ka Hae Hawaii , ka nupepa a'u i noho Lunahooponopono ai no kekahi mau mahina iloko o na kau i hala aku la.
          O ka iini hookahi iloko o ko'u puuwai, oia keia, e ika au i kuu home Hawaii mamua ae o kuu la make. Aohe aina e like me Hawaii ; aohe ai ono e like me ka poi ; aohe hua ai maikai e like me ka maia a me ka niu ; aohe wai ono e like me na wai o Punahou, Pauoa, Manoa a me Nuuanu. He oi kuu makemake e holo waa ma na kai o Waikiki mamua o ka holo ana ma ka mokuahi nani maluna o ka muliwai Hudesona. He oi kuu makemake e ike i na hiona o ka aina mai luna aku o ka piko o Haleakala, mamua o ka ike ana i na mea nani o keia aina puni ole. He aina pomaikai ko oukou ; aohe i kulai ia na kanaka ikaika i ka wela o ka la elike me ko keia aina ; aohe o oukou maeele i ke anu; elike me koonei. O na aheahe makani ala o ka Pakipika, oia ko oukou haawina a puni ka makahiki. Ke haawi mai nei ka aina a me na holoholona i ka hua me ka uuku o ka luhi. Ua pomaikai oukou elike me na keiki malalo o ke kiai ana o ka Makua. Owai la o oukou ke lohe ole i ka bele i na la Sabati? Owai la ka mea i laua ole ia ia ke ala o ke Ola? Owai la ke keiki i nele i ke kula e naauao ai?
          Aka hoi, pehea la ka lahui kanaka Hawaii? He aneane he 17 makahiki o ko'u kaawale ana mai o oukou ae. Ke kahea nei anei na kiai, "Ua maluhia?" Ma na lono i hiki mai ia makou nei, aohe lana ka manao. Heaha ka mea e piha ole ai na luakini o oukou i ka poe makemake i ka ai o ke Ola? Aole anei he pono e paa maikai me ka maemae na hale halawai ma na apana a pau? Ua hiki mai anei na poino maluna o Ziona? Aole anei he mea hiki ke hoala hou ia ka pono iloko o na ekalesia a pau, a e huli nui na kanaka? E hui pu ka poe maikai, e kahea i ka Haku, a hiki i ka wa ana e ninini mai ai i ka Uhane ma ka aina a pau. He hiki ia Ia na mea a pau.
          He hiki ia Ia ke hookomo i ke ola iloko o ka poe make. He hiki ia Ia ke kukulu hou i ka lahui Hawaii iluna. Ma ka Pono wale no e hiki ai i ka lahui ke ala a hooulu hou, a laupai hou ka aina maikai e waiho neoneo nei.
          He mea oiaio loa keia, he hiki ke loaa ia Hawaii ke kulana kaulana kamahao, ke malama ka lahui i ka pono. Aka, ina e hoole ia ka malama i na kanawai o ke Akua, aohe hiki ke ola. Malie paha e heluhelu ana kekahi o ko'u poe makamaka i keia mau olelo, "Aloha oukou." Ua hala kahiko ko oukou kumu aloha Limaikaika. He makamaka oia no oukou, ua ike oia ia oukou iloko o na hale; ua kiai oia i ko oukou poe kamalii, a ua puana ae i na hua olelo oluolu a ke aloha. He makua ia no oukou, a no'u no hoi. Ke hoikaika nei au e hahai mahope o kona mau kapuai. O kana olelo ao, a me kana mau hana, oia ke alakai o ko'u ala a me ka malamalama o ko'u ola ana. He oiaio ka olelo a ke Akua. Ua malama ia au ma keia aina malihini, aohe au i loohia i ka poino. Ua hele pinepine au iloko o na wahi pilikia ma ke kaua, a ma na wahi e ae, aole nae au i poino, a he oiaio ka olelo hoopomaikai a ke Akua i na keiki, a me na moopuna o kona poe, a ua paa ia mau olelo. Ke olelo nei au i keia i ka poe i aloha ia Ia.
          He mea oluolu loa no'u ke hiki e lulu lima me na makamaka, mai Hawaii a hiki i Niihau. He luna helu au mamua no Lanai, a no Koolau. He nui na la lealea i hala ia'u ma Molokai, a ma Maui, ma Hawaii, a ma Oahu no hoi. He iini nui ko'u e holo lio hou mai Lahaina aku a i Wailuku, kahi o'u i hanau ai, malaila aku, a i Makawao, a hiki loa i Haiku, kahi o kuu hoa aloha S. T. Alexander. Makemake au e hele ma Hana a hiki i Ulupalakua. Nui no hoi na la i hala ia'u ma Oahu, ma Kaneohe, Kualoa, a me Waialua, a me na wahi e ae. Ke manao nei au o Hilo a me Hanalei na wahi oi loa o ka nani ma ka pae Moku Hawaii.
          He 17 makahiki o ko'u kaawale ana. A i ka wa a ka moku i lawe ai ia'u a nalowale na kualono, na papu me na kuahiwi uliuli o Hawaii, ua nui loa ke kaumaha o kuu naau. Ua mehameha au. Ua malihini au ma keia aina, aka, ano ua lilo na malihini i poe makamaka. Mai ka la a'u i pae ai i keia aina, aole au i hoopilikia ia, a he nui no ka poe i kokua mai. Ua kaua au me ka poe o ka Hema, aka, ma keia mau kahua kaua ko'u poe hoaloha oiaio i keia wa. Ua aloha hou na aoao elua. He mau no kou aloha kahiko. Na ke Akua e hoola ia Hawaii.  Me ke Aloha nui,
S. C. LIMAIKAIKA.

Ka Moolelo o ka haukai aku nei a Hoku Ao i Maikonisia.
[Kakauia e J. E. Kamalani, Elele o ka Papa Hawaii.]
HELU 2.
PAEAINA GILIBATI.

          He poo huhu loa na kanaka o ka paeaina Gilibati, a he poe kuokoa, hoopilimeaai ole, he hikiwawe ke hakaka, he makaukau me ka pahi. Ia lakou e holoholo ai, me he mea la aohe kapa, nolaila he menemene ke ike aku i na mea make a lakou. Ma kekahi mau mokupuni, e like me Tapiteuea, a me Nonouti, aohe alii. Aohe kanawai. He aha hookolokolo, he poe elemakule nana e hooholo na hana, a e hooholo ana lakou mamuli o ka makemake o ka lehulehu. I ka wa i oki ia o Nalimu i ka pahi, eia ka hoopai a lakou i hooholo ai no ka mea nana i oki, e hele lakou i kahi o kona hale a e ai i na niu he kanawalu, oia wale no ka hoopai—a ua hooko lakou, ua pau na niu he kanawalu i ka ai ia. I ka wa i aihue ai kekahi kanaka i ka niu, ua hou ia oia me ka ihe a make, alaila, ua ai ia oia no ka mea, he mea pepehi kanaka ia. Ua manaoia ua kokua ka ahahookolokolo i ka ai ana i kela kanaka. Ma kekahi mau mokupuni he nawaliwali na alii, aka, ma Apemama he mana loa ke alii, a he mea hiki iaia ke oki i ke poo o ke kanaka ke manao oia e hana pela. O ka Luna nui o kona poe oki poo, ua hiki maluna nei o ka Hoku Ao, he kanaka nui ikaika, a i ka wa a ke ali e kauoha ai iaia e lawe i ke ola o kekahi, o kona kii no ia i ke koi a hele aku i ka hale o ka mea i oleloia, hele aku mahope o ka mea i manaoia e make, a wahi aku la i kona poo me ke koi.
          He mea pono e loaa i ka poe Karistiano kekahi mau kanawai no ka pepehi kanaka, ka moekolohe, a me na karaima e ae, a i mau kanawai kivila, i loaa ai ia lakou ke kanawai hou me ka hoomana hou.

NA PEPEHI KANAKA.

          Iloko o na mahina eono o ka makahiki 1875, he kanawalu pepehi kanaka i ikeia ma ka pae aina, ua ike no ko kakou poe kumu ia mau karaima, a he nui na pepehi kanaka i ike ole ia. Ma ka mokupuni o Tarawa he kanakolu pepehi kanaka, a he pake kekahi o lakou, a he haole Enelani kekahi. Ma Tapitenea he umi pepehi kanaka, a ma Marakei he iwakalua. I ka wa i kii aku ai ka malamamoku Mr. Swinton ia Kanoho a me kana wahine i ka po, he kanakolu a oi na poe koa i ku lalani mai ma kahaone e ki ana i na pu. He poe makamaka a he poe pilikoko lakou ko kekahi mea nana i pepehi ka haole Enelani, o John Curtis Keyes kona inoa. Ua pepehi keia kanaka i ka haole ma Apiana, kahi ana e kukulu ana he wili hana kaula haniu. He wahine haole ka mea e noho pu ana me ua haole nei, a i ka wa i ki ia ai ka pu, ua wela ka papalina i ka poka i komo aku iloko o ka puuwai o Keyes. Ma ko'u niele ana, ua ikeia he pepehi kanaka mainoino loa keia. Elua keiki a keia wahine haole, he keiki uuku loa kekahi. Na Mr. Taylor ko kakou misionari, i hoopakele iaia mai na mana lapuwale a ka poe pegana. Ua lawe ia oia ma ka hale o Haina, malaila kahi i malama ia ai a hiki i kona wa i laweia ai i Sidane maluna o ka moku kialua a Kapena Eury. He mea maikai ko kakou ike ana; na na misionari o ka Papa Hawaii e malama nei i na wahine me na kamalii Enelani iloko o ko lakou mau pilikia—a e olioli kakou no na lulu mahina hou. He hoike hou keia no ka hua maikai o ia mau hoolilo ana.

MAKAU OLE.

          Oiai, he ahiu na kanaka a he puni hakaka, aka, aole makau ko kakou poe Misionari aloha. Iloko o na pilikia, ua hilinai lakou ia Iehova, a hele no imua, e like me Mose i kona kai ana i ko Isaraela i waena o ke Kai Ula. Ua hoopakele ia lakou i na pilikia i ike maka ia, a me na pilikia i ike maka ole ia, a no ia mea, ua ikaika ko lakou manaoio. Ke nana mai nei kakou i ka La aole i ka po. Ke olelo nei lakou, ma Tapituea, ua maikai ka hana a ka Haku; ma Nonuti, ke haalele nei na kanaka i na akua hulu a lakou. Ma Apemama, ua olelo mai ka Moi, "E lilo ana makou a pau i poe mikanele." Ma Waiana, ua olelo mai o Lono, "Aohe au i paupau aho, aka, ua makaukau au e hoomanawanui, a hiki i ka hopena." Ma Marakei, ua piha o kanoho i ka manao koa, a me ka manaolana. Ma Apiana, he nui ka poe i hoohuli ia e ka Uhane o ke Akua, ua piha ka luakini, a me ka aha halawai pule, a ke holo pono nei ke kula ao kumu. O Butaritari ka mokupuni i oi loa ka holo mua me ka pono Kristiano. E na hoa, aole i makau ko oukou poe misionari i ka noho ana iwaena o ia poe pegana, no ke ao ana ia lakou i ke Akua oiaio, a i ke aloha o Iesu Kristo, Keiki a ke Akua, ka mea i hele mau e hoola i ka poe hewa, i pakele lakou i ka make mau loa. Aka, i kekahi wa, ua makau lakou o pio ko oukou aloha i ke Akua, a ia lakou hoi, alaila, o ka pilikia no ia o ko lakou Makua, ka Papa Hawaii, no ka mea ole e hanai aku ai ia lakou.

HELE ANA I KA HALAWAI.

          Ua oi loa ka pomaikai, a me ka oluolu o na Kumu i ka Haku, a i keia wa mamua ae o na wa i hala. Mamuli o ke noi a ke Kapena Colcord, ua hana ka malama moku he hale lole maluna o ka hale mamua, ua lilo kekahi pea o ka moku no ia hale. Maloko o keia hale, ua loaa i kela a me kelia o na Kumu he home maikai mai ka wa i holo ai a hiki i ka wa i hoi hou aku ai i ko lakou kihapai. I ka wa e hele ai na Kumu, e lawe pu no lakou i na wahi waiwai, o pau anei i ka aihue ia ke haalele iho i kahi i noho ai. Nolaila, ua piha o mua o ka moku i na pahu, na moe, na ipuhao, kapuahi, a pela aku, aole wahi e moe ai maluna wale no. A o ka hale lole maluna, he wahi moe maikai loa ia mamua o na wahi e ae maluna o Hoku Ao, ua oi ae no mamua o ka rumi o ke kapena.
          Maluna o ke Ca bin kahi i akoakoa ai na poe he kanaono a oi ae, na Kumu, na kela, a me kekahi poe Gilibati, no ka pule ohana. Maanei na halawai a makou. A i ka wa maikai o ke kai, ma na ahiahi maanei makou i mele ai i na mele kula Sabati ma na olelo ekolu, a hiki wale i ka wa moe.

NO BINAMU.

          Ua hele a maeele ka naau o na Misionari no ke kaumaha i ka holo ana o Binamu mai ka Paeaina Gilibati aku, me ka manao ia aole oia e hoi hou ilaila. Ua hala ko lakou makua aloha. Pehea la e hiki ai ke hana, ke nele lakou i ka makua? I ka wa a Kanoa i kau ai maluna o ka moku ma Butaritari, a hai mai ia makou i ka lono kaumaha, ua make kana wahine, Mei 6, a ua holo aku o Binamu me ka maopopo ole e hiki ola ana i Honolulu, ua helelei like na waimaka o na mea a pau, a ua loaa aku lakou ia'u e uwe ana, a o Kapu ka mea e kahea ana ia Iehova e kokua mai ia lakou no keia kaumaha nui.

KA HALAWAI MAKAHIKI.

          He hapalua hora halawai haipule i kela a me keia la. Maanei kahi i hele mai ai ka Uhane o ke Akua e kokua i na Kumu. Maanei no hoi lakou i pule ai no "Ka aina i aloha ia" oia o Hawaii. A iloko oia mau halawai i loaa ai ia lakou ka manaolana hou a me ka manao koa hou, no ka hana i haawi ia ia lakou. Mai ka lani mai keia, a ua piha lakou i ka olioli.
          Ua kohoia o Haina i Lunahoomalu, a o Nalimu i Kakauolelo, ua kohoia hoi o Kanoa, Maka a me Tela i Komite no na hana. A he nui no na Komite Wae i kohoia no kela a me keia o na kumu hana i hapaia e lakou. Na ke Kakauolelo o ka Papa Hawai, Mr. Pogue e hoike no na mea i hooholo ia, a ua hoolaha mua ia no paha kekahi.
          Ma ka la Sabati, Iulai 25, i hooliloia ai'i o D. Kanoho a me W. N. Lono i mau Kahunapule Euanelio, a ua malamaia ka ahaaina a ka Haku ma ia la.
          Ke manao nei au, ua nana mai ka Haku a ua oluolu kona manao no na mea i hana ia ma ia la. Hookahi hora me ka hapa i piha me na hana. Haiolelo, ia Rev. G. Leleo, "E hoomanawanui oe me he koa maikai la no Kristo;" Kauoha, ia Rev. W. B. Kapu; Lima akau o ka launa hoahanau, ia Rev. R. Maka; Pule hoolaa ia Rev. J. W. Kanoa; poe kau lima, na Rev. H. G. Taylor, Leleo, Kapu, Kanoa a me Maka. Ua piha keia mau hana a pau me ka olelo a ke Akua.
          E na hoahanau Hawaii, mai paupauaho oukou i na hana maikai. Ua pono na kumu misionari aloha a oukou, a ke hana nei me ka ikaika i na hana i loaa i ko lakou lima no ka pono o ka poe pegana. E pule ikaika no lakou, i kokua nui ke Akua i ka hana.

HOI I KA HOME.

          He kanahakumamakolu la o ko makou noho ana i ka paeaina Gilibati. Mahope o ke anahulu hookahi i ka halawai makahiki, ua huli hoi makou i ka home o na kumu, no ka hoihoi ana ia lakou i na kihapai, me na haumana o ke kula ao kumu. Ua hoomaikai mai ke Akua ia makou mai ka mua a hiki i ka hope. Maikai na makani, aole no hoi i kue ke au. Aohe ulia poino i hiki mai maluna o kekahi o makou. Maikai ke ola o na kumu a pau, koe wale no ka wahine a Leleo, a ua oluolu iki no nae oia.
          He mea hiki no ke kakau hou ia 'ku kekahi mau mea no ka Paeaina Gilibati, na mea liilii, aka, ua lawa paha keia. Ma ka helu ekolu e puka ai ka moolelo o ka Pae aina Makala.

Ke Kula Kahunapule.

          He mea e hauoli ai, ka hiki ana mai o na lono maikai no na hana a na haumana o keia kula i puka aku iloko o na makahiki elua i hala ae nei. Aia no lakou ma Hawaii, Maui, Molokai a me Kauai kahi i lawelawe ai i ka hana maikai, ka hana e ola ai na uhane o kanaka a me na kino pu kekahi. O ka hana a ko kakou poe Kahu Ekalesia a me na Haiolelo, he hana nui, a he nui ka luhi. He uuku loa ko lakou uku makahiki; he hana aloha, a he hana i pili i ka hooulu a hoola i ka lahui. Ke kamailio nei makou no ka poe lawelawe io i ka hana a ke Kahunapule me ka imi i kanaka e hoola, a aole no ka mea palaualelo, pono ole, e imi ana i kona pomaikai iho ; oia poe he pono e haalele lakou i ka oihana Kahunapule.
          Ke ole makou e kuhihewa, e holo pono ana ka hana a na haumana o ko kakou Kula Kahunapule. Ua loaa ia lakou ka makaukau no ka hana i oi ae mamua o ko lakou poe kaikuaana; aole nae ia he hewa no ka poe mua, aka, he pomaikai no ko kakou mau Ekalesia a pau. He makehewa no hoi keia mau haawina kiekie i loaa mai iloko o ke kula, ke ole e noho akakai, haahaa, a ke ole e loaa mai ka haawina o ka Uhane, a me ka manaopaa i ka hana.
          O kekahi hemahema a makou i ike ai e pili ana i keia kula, aole nae no ke kula keia, aka, mawaho mai no, oia ka palapala ana mai o na Kahu Ekalesia, a o na Komite Ekalesia paha, i na haumana no kekahi leo kahea, a no kekahi kihapai hana i manao ia. Ua palapala ia mai i na haumana, aole pono pela. He pono e palapala mai i ke Kumu, a i na Kumu o ke kula e pono ai. O Rev. B. W. Paleka ka Lunahoomalu o na Kumu, nolaila, ina i makemake ia kekahi haumana no kekahi kihapai, he pono e palapala mua mai iaia, i lohe mua na Kumu.
          Aohe anei e loaa ona mau haumana hou no keia makahiki ae. Ua nui ke kihapai, aka, ua uuku na paahana. O ka poe aloha ia Hawaii a me kona lahui, e imi i ka poe kupono nana e kiai, e hanai, a e alakai ma ka pono a me ke ola.

Ka hookahuna ana ia S. Kahelemauna.

          Mamua o ka hiki ana mai o ka la Sabati, Nov. 28, 1875, ma ka hora 2 P. M. Ua ninaninau mua ia ma ka la 27, oia ka Poaono, a peni ka hana ma ia la:
          Rev. B. G. Snow, ka lunahoomalu o keia hana, S. P. Kaaia ke kakauolelo o ka moolelo o keia hana. Hoomaka ia ka pule a Rev. B. G. Snow, a mahope iho o ka pau ana o ka pule, ia Rev. B. G. Snow a me Rev. D. Kapali ka ninaninau ana ia S. Kahelemauna ma na mea e pili ana i ke Akua.
          Ma ke kuka ana i ka pono ke hookahuna ia S. Kahelemauna a eia ka manao, ua pono ke hookahuna ia ma ke ahiahi Sabati hora 2 P. M. Pule o Rev. D. Kapali.
          Sabati ahiahi hora 2. Penei na hana ma ia la, ia S. P. Kaaia ka hoomaka ana o na hana himeni, ka pule, ka heluhelu buke, ia Rev. B. G. Snow ka wehewehe ana no ka hana e pili ana no ka poni ana ia S. Kahelemauna, alaila, ua hoonohonoho pono ia ka poe nana ka hana ma ia hora. Ia Rev. B. G. Snow ka pule hookahuna, ia Rev. J. F. Wini ka oleloao i ke kahunapule hou, ia Rev. D. Kapali, ka lima akau aloha.
          A mahope o keia mau hana, he mau olelo paipai i ke anaina holookoa, pau ia himeni hookuu; i ke kahunapule hou ka pule hookuu. Pau na hana o ka la me ka maluhia, me ke kokua ana mai o ka Haku ia makou a pau.
          O kahi i hookahuna ia ai o S. Kahelemauna, ma Jebwor i Jeluit, ma ka luakini hou o Rev. D. Kapali, a malaila i kau ai keia inoa Rev. S. Kahelemauna, ma ka la 28 o ka malama o Nov. 1875.  S. P. KAAIA.
Kakauolelo.
Jebwor, Marshall Is. Nov. 29, 1875.

Pane ia W. Nape.

E KA LAHUI HAWAII; Aloha oe:—
          No ka ahaaina inu awa ma Kolowalu, Kalihi-uka, mahope iho o ka wehe ana o ke anaina mare, ua uhola koke ia mai la he papaaina inu awa, ua inu a kunewanewa.
          A ma keia kukulu manao hou o ke aniani kilohi, e pale ana aole i ka papaaina i uhola ia, aia ka i ka hoi ana o ke kahu (S. P.) a ma ia hope iho, a me ka olelo au he ikiiki na kamaaina i ka noho loa o ke Kahu.
          Ma keia mau kumu au e (N.) ua komo oe i ke koloka pouli o ka hoopunipuni; me kou pee malalo o ka malu o ka inoa aole ma Kalihi eni. Eia la oe ihea? Eia anei oe iloko o ke ana o ka poe powa.
          Ke ninau nei maua ia oe. He oiaio anei mahope koke iho o ka anaina mare, e like me ko manao mua?
          A no ka ikaika anei o na kamaaina i ke Kahu, i kauoha ia mai ai e pii aku ilaila? E ae mai no oe i akaka ko hoopunipuni i ka lehulehu. Eia ka manao ia oe; e hoike ae oe ia oe makai o Ulakoheo, i ka la 1 o Aperila, 1876, a e papa leo.
          Ke hoowahawaha ia la hoi e oe ka lokomaikai o na kamaaina o Kolowalu; na lakou la ka luhi, eia hoi kau mea loaa o ka hakuepa, ua ae no maua o kakou no kai hoonuu iho i na mea ai maikai, a koe aku ka awa. Kai no paha he pono no i ka ai a piha ka lua o ka inaina, eia ka he mau hoohihia kahi ma ka hoopunipuni. O maua me ke aloha i na keiki kukulu hua o ka Halepai, a me ka L. H.
DAN. KANEHEANA, SAM. KAAIAI.
Kalihi-waena, Mar. 13, 1876.

He Nanea no ke Au Hou.

          HALAWAI A NA MAKANI—HAUKAWEWE O MEA-WAI.—BUKE II, HELU 8; AOAO 2.
          E pane au, Ae oe; A halahu, Hoole ia. Ua lia ia ; Ke ano nui, haina mai.
          Kaupaona. —A. W. Maioho.
          Laau Auhau o Malama. — J. H. Kapuniai.
          Niu Helu a Limaloa.—S. K. Kuapuu.
          Makani o Lele he Kauaula.—J. Kauai.
          Haku Hale.—Haku Mele o Kilohana.
          E NANEA IKI.
          No Kaupaona. Ahewa nui o H. H. iaia aole wehe ia ka Hale Koho, aole helu ia na balota, makau wale i ka make, ku ana io H. M. Kilohana. O! Naaupo! O keia ao okoa maluna ou, aole oe poino.
          Luna Auhau. Hohe wale ka mea hewa, H. M. K. E uhau au ia oe me na kanawai, no ka nele o kou apana i na balota; e hoi oe e noho malie, o hoonele ia oe i na oihana.
          Niu Helu a Limaloa. He ha'uha'u uwe, he kino loihi, ua ao mai H. H. kakoo iaia, a kau ma ke kaa O. K. P. keia poe, e nana ia e Honolulu, me ka hene o na moa, a hoi luuluu i Waimea, Kauai.
          Makani o Lele he Kauaula. Ua mahalo piha ke Alo Alii a me ke kaona iaia. He keiki kupa oia no Hana i Maui, he poe koa kaulana no ka puukana o Kauwiki. Ke hele mai, nu, haalulu, nakeke, owakawaka ka waha o ka pololei. Pilipu, hikaka, kunewanewa na keiki hoaano o Meawai.
          Haku Hale. He mahalo piha na puuwai o ke ao okoa ia oe, ma ke ao kanawai, ma ke ao ana makua i na keiki eepa, a me na hoohihipa o na olelo Hawaii.
          Nolaila, ua lia wau, o oe no o Haku Mele o Kilohana. Mahalo piha ia Kapena me ou Hookele wiwo ole o na la kai hanupanupa.  A. K. WAIULA.
Ma r. 10, 1876.

Ke Hookauwa nei ka La na ka Mahina.

E KA LAHUI HAWAII E; Aloha oe:—
          Mee ka ikuwa o na "Leo o ke kai e nu hele ana i ka uluhala—kaikoo Puna e!" He kaikoo ka hoi ke alu a keia mau makani o Hilo, he Ulu-au a me ka Ulu-mano, iliki mai la i ke kai, ku ka punakea i uka, he paakai ka ukana nui o ka lu ana iho. He mau hiohiona i ike ia i na la mamua ae o ka la koho balota o Puna nei; a mailoko mai o ka lehulehu waha i puana ia mai ai kela mau huaolelo e kau ae la maluna, oia, "Ke Hookauwa nei ka La na ka Mahina." Penei na puana a ka moe:
          Waiho mai la o His ex. K——, he palapala e hoomana ana i na alakai o ka B. S. o Hilo e lilo i mau luna paipai balota no Mr. J. W. K.—, ka lua o na holo balota o ka apana o Puna, Hawaii. Ua ae aku laua e hoemi ia ko laua malamalama e like me ka mahina, uhi iho la ka pale a ka hoopilimeaai, oki kela! me he mahina palaweka 'la i ka nana aku. Ua hooikaika maoli no laua, e holo ana maluna o na lio i kekahi wa, a ma na miula i kekahi wa. No keia ake nui o laua e puka o J. W. K., hoopilimeaai. Eia nae, ma ka la koho balota, ua puka ole iho la ka luna a laua e hapai memeue nei, a hilihewa iho la na manao, no ke kuka ole.
          A o ka mea hoi a ka lehulehu i ike ai, he kupono a naauao, a he imi i ka pono kaulike mawaena o ke Aupuni a me na makaainana, oia o Hon. Joe N. Hoa'loha, hoole a kapaeia'e la—me na huaolelo pilikino ia Hoa'loha ko laua kaikai hele ana ma na ipuka hale o Puna. A ma ke kaupaono like ana i ka Luna a laua i painuu ai me ko laua kulana naauao, "aohe i like me Hanunanuna," ma ka hoohalikelike ana aku o ko laua malamalama, ua like me ka la, a o ko ka Luna hoi a laua i painuu ai, ua like me ka mahina kona wahi malamalama, nolaila, ua hookauwa aku la ka La na ka Mahina. Pela anei e pono ai kakou e ka poe naauao e hana ai, e hooikaika ai malalo o ka poe nele i ka ike kupono?
          A o kekahi mea hilu loa; o kekahi keiki o ko laua ohana, ua haawiia aku la ka hoki e hiki ai i kahi Koho Balota, a i kona hiki ana, a hookomo i kona Balota, aole i hina aku ka uwahi ia—J. W. K—ka Luna a laua la, aka ia Hon. J. N. no; a no ia lawe ole ana o ua keiki nei i ka balota o J. W. K—kaili ia ae la ka hoki, a hoi wawae aku la, a na Hoa'loha i kokua mai i kona hoki, hiki ai i kauhale. Auwe! pela anei kakou e kuai ai i ka pono kuokoa o ke kanaka no ka holoholona!! He hoike no'u na lehulehu maka, a me na mano pepeiao o Puna nei.
A. E. I. O. KALAIHAEHAE.