Ka Lahui Hawaii, Volume II, Number 13, 23 March 1876 — Page 2

KA NUPEPA KA LAHUI HAWAII
HONOLULU, MARAKI 23, 1876.

          MA KA olelo kauoha a Mr. W. Jas. Smith, ka Luna Kula o Honolulu nei, ua ike ia, e malama ia ana ke koho ana i ka Hoa Ekolu o ka Papa Kula o Honolulu nei, ma ke Keena o ka Papa Hoonaauao, ma Aliiolani Hale, i ka la 27 o keia malama, oia hoi keia Poakahi ae, mawaena o na hora 10 a me 2 o ka auwina la. Maanei, ke paipai aku nei makou i na makua mea keiki i kupono e koho, e hele ae, a e hoike i ko lakou manao nui i ka hapai ana i ka oihana hoonaauao, ma ka hui pu ana e malama i keia koho ana, a e koho hoi i ke kanaka i ike ia he kupono. Ua hoomaopopo ia ka hoopalaleha o na makua i na makahiki i hala ae ma keia hana, a ua minamina makou no ia mea, oiai, o ka oihana hoonaauao, oia kekahi o na kumu nui a kiekie no hoi o ke ala e loaa'i i na pulapula o ka lahui ka pomaikai nui, a ma ka loaa ana ia lakou o ia pomaikai, e kau aku ana maluna o na makua he waiwai nui, a he kumu kupono hoi na lakou e haaheo ai, ma ka hoohanohano ia o ko lakou mau inoa, a ma ka loaa ana hoi o ke kulana kiekie imua o ka lehulehu. Nolaila, ke paipai aku nei makou i na makua i kupono e koho, e hoomanao, a e hele ae.

          MA KEKAHI o keia mau la iho nei, ua halawai ae na lala o ka Papa Hoopaelima Hana, a ua loaa aku ia lakou he palapala hoakaka mai ka Hui Pake mai o Afong & Achuck, e ae ana e hoopae mai i 200 poe Pake hou, a e uku aku ke aupuni i $25 no kela a me keia wahine, a i $30 no na kane e laweia mai ana mai Kina mai a hoopaeia ma Hawaii nei.
          O ka hoopae ana mai i na kane a me na wahine o kekahi lahui e aku, ka lahui hoi i ike ia ke ano like, aole ma ke kulana wale no o ke kino, aka ma na hana, a me ka noho 'na, ke manao nei makou, he mea kokua no ia i ka hoopulapula ana i ko kakou lahui, oiai, ua oleloia, ma kahi e noho ana na lahui ano like, aola no e nele ana ka hui ana ma na ano o ka noho 'na.
          Ano, e hooholoia 'na paha e kii aku i 200 Pake! Aole makou e kue ana i ko lakou komo ana mai maloko o ko kakou paemoku nei, ma ko lakou makemake iho— Aole loa! Aka, aole o makou manao o ka lahui keia e hiki ai ke kukulu hou i kaupoku o ko kakou nei lahui. E olelo mai paha auanei kahi, he hoao ana keia, no ka mea, aole e ike ia ana ke ano o kekahi mea ke ole e hoao ia. Pela io no! Aka, aole anei i lawa ka hoao ana a keia aupuni ma ka hoopaeia ana mai o kekahi mau tausani Pake i na makahiki i hala ae? He oiaio, ua hoopaeia mai e ko kakou aupuni he heluna nui o keia poe, a ke noho nei mawaena o ko kakou lahui. He poe hooikaika ko lakou hapa nui ma ka hana, ua ike ia ka waiwai o ke aupuni ma kekahi mau mea a lakou i hooulu ai, aka heaha la ka pomaikai i loaa mai ma ke ano hooulu lahui? Ke noho nei ko lakou hapa nui e like no me ko lakou hiki mua ana mai ; oiai, he mau wahi kauna wale no o lakou i ike a hoomaopopo i ke ano o ka noho 'na Kristiano, a o ka hapa nui aole! Aole no makou e kamailio loihi ana ma keia mea, oiai, ke manao nei makou, ua maopopo no i na makamaka. Maanei, ua nele ko makou ike i ka hoomaopopo ana no kekahi kumu e hiki ai ke kaukai aku e ulu ana ka lahui Hawaii ma o ka hoohui ana mai o na Pake.
          Eia kekahi, ua hoopae pinepine ia mai he mau haneri i kela a me keia wa o keia poe no ka hoolawa ana i na lima hana o ko kakou mau mahiko, a i ka wa e pau ai ko lakou manawa i hoohikiia no ka noho hana ana, alaila, e pau ana ko lakou hana ana, a o ka nele hou ana ia o kakou i na paahana, a hoouna hou aku la no i mau haneri hou ; pela i hana ia i na makahiki i hala a hiki mai i keia. E hoouna ia 'na paha i 200 hou, a ke pau ko lakou manawa, alaila, pau ko lakou hana ana, a o ka hoouna hou ana 'ku no ia i mau haneri hou, a pela iho la no auanei kakou e hana'i a hiki i ka piha ana o ka aina i keia poe.
          Ua hoao kakou, a ua ike i ka nele o na haawina kupono iloko o ka lahui o Kina no ka hooulu ana i ko kakou lahui; ua lawa—a ke manao nei makou, he mea pono e nana 'ku ma kekahi mau lahui e aku, na lahui ano like hoi me ko kakou nei. Aole no he hewa ina e hoao ia e like me ka hoao ia ana o na Pake.
          Ma keia, aole makou e kue ana i ke komo ana mai o ka lahui o Kina a o kekahi lahui e ae paha, ma ke ano, e komo mai ma ko lakou makemake iho, aka, aole o makou ike i ka pomaikai o ke kii ana 'ku o ke aupuni, ma ka uku ana i na dala o ka lehulehu i kekahi lahui i hoao mua ia, a i ike ia hoi, aohe wahi pomaikai no ka hooulu ana i ka lahui.

ELUA HORA MA KALAEPOHAKU!
Ke Kulana o ka Halemai Pupule!

          He mau minu te mahope o ka hora auina la o kekahi o keia mau la i kunewa ae nei ; ua haalele iho la makou i ko makou keena nei, a huli aku la ke alo no Kalaepohaku, no ka makaikai ana i na ano o ka Hale Pupule a me ko laila poe ; ke ae ia mai.
          Mawaena o ke Alanui Moi a me ka Halepupule, ua loaa ia makou he alanui palahalaha a he kuamoo malihini no hoi keia ia makou, a me he la ano wale iho nei no ka hana ana, malie malalo o na kuhikuhi a ka Luna Nui. Ma keia ala makou i pii aku ai me ka maalahi, a he manawa pokole wale no, ua hoea aku la makou i ka Hale noho o ka Luna Nui Mr. William B. Wright, ka mea hoi iaia ke kiai a me ka malama ana i na kane a me na wahine i loohia me keia ulia poino, kekahi hoi o na mai hoomainoino a i kau ia mai maluna o ko keia ao.
          Iwaho no makou, pa-e ana ka leo hookipa, a i ka nana ana aku, ua ike aku la i ke ani peahi mai o ka lima, a o ka hele aku la no ia me ka hopohopo ole, oiai, ua loaa ke kuleana o ke kipa ana. Ua loaa aku ka Luna ia makou e kamana ana, "e hoolawa ana i kekahi mau wahi mea liilii no kana mau keiki pupule," wahi ana ; a mamuli o makou, ua haalele iho la i kana hana, a alakai aku la no ka hoomakaikai ana i ke kahua o ko lakou home.
          Maanei e ae ia mai makou e hai maoli ae i ko makou piha i ke kahaha! no ka mea, ua paa mua ko makou manao, e paiakuli ana na pepeiao, a e weliweli ana hoi ka naau ke lohe aku i na leo, a ike aku hoi i na ano o ka poe mai; aka, ua hohola ae la na eheu o ka meha a puni a ma kahi o ka hauwalaau a makou i manao mua ai, ua neo, a o ka leo wale no o kahi manu Canary ke honehone ana. Ke nehe mai la ka leo o ka wai o na kahawai i eliia a hoolawaia no ka hookahe ana'ku i na wai kahe oluna mai o na puu e ku koke aku ana mahope, oia wale no ko pa-e ana i ko makou mau pahu kani.
          O ka hale noho o ka Luna nei; ua ae ia mai la makou e makaikai aku ; a ua manao makou, aohe kumu hoohalahala ; oiai, ua hoike mai na helehelena o na kamaaina i ka lawa, a pela pu no hoi me ko makou manao. E ulu ana no na pua hoonani, a e pupua ana no hoi a puni ka hale, e ulu ana ka maia me ka maikai, ke ko hoi, e pii ae ana me ke ohaoha, ke kalo me na lau uliuli, a me na mea kanu e ae he nui wale, e hoike mai ana aole i palaleha na lima o ko laila poe i ka mahi ana, a aole no hoi i ikeia ia mea o ka hoonele ana ia lakou iho me na pono o ke ola, mai ka opu mai o ka honua.
          I ka hoomaka ana mai o ka Luna hou e noho malaila, ua eli ia he kio-wai, i kipapa ia me na pohaku, a i ko makou makaikai ana aku nei, ua hoohalike makou i ka nui i ane like me ke kio-wai o Kapena. O keia wahi, ua hoomakaukauia no ka hookuu ana i ka poe mai maloko olaila no ka auau ana. Ua lawa pono na mea i hoomakaukauia, a ua nani a ku i ka mahalo ia ka hana ia ana o keia kio-wai, oiai, he hana hoomaemae pono ana ia i ko lakou mau kino, a o ka maemae kekahi o na kumu kokua i ke kulana kino o ke kanaka.
          I ka pau ana o ka makaikai ana ia waho o na wahi i hana nou ia iho nei, oia hoi na mahinaai, na auwai, a me na alahele, ua hele aku makou e nana i ka hale kahu imu, a ua minamina makou i ka hai ae maanei, ua ano makaukau ole lakou ma keia wahi, oiai, ua ane hakahaka kekahi mau wahi o keia hale, a iloko o na mahina ua, e like me keia mau mahina iho nei, e piha ana ka imu i ka wai, a ane kupono ole no ke kahu imu ana, oiai, e kahu ai ana lakou i kela a me keia pule. Aole no paha e poho ana ka Papa Ola, ina e haawi ana i kekahi kokua uuku no ka hoolawa ana i keia wahi hemahema, oiai, o kahi ia e hoomakaukau ia ai ka ai, ke ola hoi o ke kino, a ina e nele ana ia mea mamuli o keia pilikia, alaila, o ka pololi ana no ia.
          Ma ka oluolu o ka Luna nui ua ae ia makou e hele aku e makaikai ia loko o na keena, kahi hoi a na mai e hiamoe ai. Ua hookuu ia lakou iwaho, a ua hiki ia makou ke hoolohi i ko makou makaikai ana. Maemae na wahi a pau, a pulumi ia a ua holoi ia kela a me keia keena pakahi, a ma na wahi a pau o ka hale, aole loa e ike aku ana ka maka i kekahi wahi meheu lepo, aka, o ka maemae wale no, e hooia mai ana i ka mea a makou i lohe ai, "aole he manawa hala no ka hoomaemae mau ana."
          Komo aku la makou he rumi nui, a maloko olaila makou i ike aku ai i na helehelena—aole o na helehelena huhu a hiena paha—aka, o na helehelena me na hiona mino aka ma ko lakou mau papalina. E nonoho ana kela a me keia o ka poe mai a puni ka rumi, e humuhumu ana i ko lakou mau aahu, me ka maluhia a me ke ano hookanaka, a i ko lakou ike ana mai i ko lakou kiai, aole lakou i hoike i ke ano puiwa a hoopolo, aka, ua hoike mai la i ka hoihoi a me ka hauoli me he mea la o ko lakou manawa hauoli loa ia o ka hui pu ana me ia. Ua hoomaopopo iho makou i ke kumu o keia ; no ka malama ia me ke akahele, aole ma ka hoomalimali ana aku ia lakou, aka, ma ka hoike maoli ana'ku i ke aloha ma na hana imua o lakou.
          I ka lawa ana o ko makou mau iini no ka makaikai ana i keia hale, ua haawi aku la i ke aloha i ke kamaaina oluolu, me ka hoomaikai ana'ku no kona lokomaikai i ka ae ana mai ia makou e komo aku e makaikai, a haalele aku la ia Kalaepohaku no ke kulanakauhale nei, me ka hiki ole ke uumi iho i ka hoomanao ana ae i ka pomaikai nui o keia poe ma ka malama pauaho ole ana o ke aupuni. Eia keia poe ke noho nei ma keia hale, ua lawa i na pono a pau no ka noho ana o keia ao, mai ka ai, ka ia, ka aahu, a me kahi moe, o neia mau mea a pau, ua loaa aku ia lakou me ka maemae a me ke kupono no ke kino, oiai, ua hoolawa ia lakou me na kiai makaala, e malama mau ana ia lakou i ke ao a me ka po, me he mau makua la e makee mau ana no ka pono a me ka pomaikai o na keiki; a pehea lakou ina e hoohemahema ke aupuni ia lakou ? Ke manao nei makou e pauaho ana na pilikoko ponoi i ka malama ana, o ka hele auwana wale iho la no paha ia maluna o ka honua me ka malama ole ia, a o ka la me ka ua ka aahu o ke kino, aole hoi na rumi pumehana me na wahi moe maemae, ka ai a me ka aahu o ke kino, a me ka laau kupono a ke aupuni e hoolawa mau nei. Pehea io hoi! auwe ke aloha a me ka welina ina io i hoohemahema ke aupuni i keia poe o kona lahui i loohia me ka ulia poino o keia ano.
          Ua olelo ia e kekahi poe, ua ahona iki ka hoopau ana i keia hale, a e hoihoi i na mai ma ka hale paahao o Kawa; ke minamina nei makou i keia manao o kahi poe, oiai, he mau manao ano koho wale keia, aole paha i haawi keia poe makamaka i na noonoo kupono ana ma keia mea. Ma ko makou manao, aole loa i manaoia, aole hoi he kupono, a aole no paha e ae ana ka manao hookanaka o kela a me keia kanaka aloha i kona pokii, a aole loa hoi e apono ana ke kanaka Karistiano oialo—e lawe ia aku kekahi kanaka i loaa i keia mai ulia a hoopaa ia maloko o ka hale paahao, kahi hoi i hoomakaukau ia no ka poe hewa, ka poe i uhai i ke kanawai! Mamuli anei o ka loohia ana o kekahi hoakanaka i ka mai o keia ano, oia anei ke kumu e hoohaahaa ia ai kona kulana a like me ko ke kanaka aihue, pepehi kanaka a pela aku, ma ka hoopaa ia ana ma ka hale paahao ? Aole! a aole loa no! O keia hale pupule e ku nei, oia kekahi o na hana aloha lahui a ko kakou aupuni, a mamua o ka hoopaa ia ana o keia oe i hana ole i ka hewa maloko o ka hale paahao, a hui aku a hui mai me ka poe i hana i na karaima, ke manao nei makou ua oi aku ka pomaikai o ka waiho malie ana e like me keia wa—a e apono mai ana no ko makou poe heluhelu i ka makou, oiai, ua ike ia ka pomaikai. E kamailio hou aku ana no  makou ma keia mea mahope.

Ka Moolelo o ka Huakai aku nei a Hoku Ao i Maikonisia.
[Kakauia e J. E. Kamalani, Elele o ka Papa Hawaii.]
HELU 3.
PAEAINA MAKALA.

          I ka Poalima, Aug. 20, he kanalimakumamaiwa la mai Honolulu aku, ku aku la o Hoku Ao ma Mile, ka mokupuni ia o Kahelemauna. He nui ka ua a he ikaika na kikiao makani ma keia Paeaina. He kikiao makani pouli kai loaa ia Hoku Ao i ka hookomo ana 'ku iloko o ke kowa o Mile, a ilaila kahi i ike ia ai ka makaukau o Mr. Swinton ma kona ku ana iluna o ka topsailyard a pailata aku ia Hoku Ao a komo iloko o ke awa, o ka laina keokeo o ka hainanalu, oia wale no kona alakai ma ia hana. He iwakaluakumamaha la i lilo ia makou ma ka holo ana 'ku i ke komohana iwaena o ka Paeaina Makala, a he umikumamawalu la i lilo ma ka hoi ana mai he kanahakumamalua na la a pau a makou i noho ai ilaila. Ua malama ia ka halawai ma Jeluji.

MILE.

          Maanei i kau mai ai o Kahelemauna maluna o Hoku Ao ; he wiwi kona helehelena a he pololi ; no ka mea ua pulu i ke kai kona laiki a me ka berena i hooiliia aku i ka makahiki 1874, a i ka wa i pau ai ka ulu, ua pilikia ka aina i ka wi, a ua pilikia loa ko kakou hoahanau a me kana wahine, no ka ike ole i kahi e loaa mai ai ka ai. Alaila, na ke Akua i haawi mai ka ai e like me ka loaa ana i ke Kaula i ka wa kahiko, aole na ka manu, aka, na ka poe kamaaina aloha. Me ke noi ole ia aku, ua lawe mai kekahi he ia, me ka ae ole i ka uku, aole he la hookahi i nele ko laua hanai ia mai a hiki i ka wa i oo ai ka ulu. He mau mahina ka pilikia ana o ka aina i ka wi. Aole i haalele o Kahelemauna ma i ko laua wahi maluna o Hoku Ao oiai, aole i pau ka hoomakaukau ana i ka ai no ka makahiki hou aku.

HE MOENA MAIKAI.

          Ua akamai loa na wahine o ka Paeaina Makala i ka ulana ana i na moena noloko ae o ka lauhala. O ko lakou kapa, he elua moena mai ka puhaka kahi i hoopaaia'i a hiki ilalo i na wawae, hookahi mamua a hookahi mahope. He mea ku welu loihi ko na kane. A i ka wa e komo ai na kane i ka palule maluna o ko lakou palekoki kuwelu, a o na wahine hoi he lakeke maluna iho o ka moena, he maikai no ke nana 'ku. Mahope o ka ulana ia ana o na moena, ua kau hoonani ia ma hai a puni me ka ili laau o na waihooluu e ae, mai ka ekolu iniha a hiki i ka umi iniha ka laula o keia lipine hoonani. O ko lakou kui humuhumu, he iwi ia, a o ka iwi kanaka ka mea i makemake ia, o ka iwi o ke alii kai makemake nui ia, a i ole ia, o ko ka haole. Ua olelo ia, ua pepehi ia na haole i kekahi wa i mea e loaa ai na iwi i mea hana kui.
          Ua lawe mai ka Elele o ka Papa Hawaii he moena nani loa, he makana na Kahelemauna i ka Moi Kalakaua, he moena maikai loa keia a aole no e loaa kona lua ma ka honua nei. Ma ka nana ana, o na moena kaulana o Niihau ka mea e like ai.

NA PU.

          I ke kakahiaka, awakea a me ke ahiahi, e kani mau ana na pu ma na hale e pili ana i ka luakini. Ua olelo mai o Kahelemauna ia'u, o kela mau pu e kahea ana i na uhane e hoi mai i ka pule ohana.
          Ma Me jero, ua hai mai o Kekuewa ia'u, o ka leo kahea i kanaka no kona halepule, he mau pu elua, he leo kiekie ko kekahi a he haahaa ko kekahi, e hookaniia 'na keia mau pu elua i ka wa hookahi, no na minute elima. He lealea loa na kamalii oia wahi i ka leo o keia mau pu.

ALOHA, ALOHA, ALOHA.

          Iloko o na halawai ana me na kamaaina ua haawi aku ka Elele o ka Papa Hawaii i ke aloha o na ekalesia Hawaii i ko laila mau ekalesia, a ua haawi piha mai lakou i ke aloha i ko Hawaii nei ma ka hapai ana i ka lima, me ka puana ana i na huaolelo Yokwe Yuk, (aloha) no ka loaa ana aku ia lakou na kumu me ka olelo a ke Akua. Ina paha o ka poe e kokua nei i ka mahinahou ilaila, a lohe pu i ko lakou hooho nui ana, Yokwe Yuk, ina ua i iho oukou he maikai ka hua o ka lulu mahinahou. Ua aloha lakou ia oukou no ka oukou mau makana maikai; he pono e hoomahuahua hou aku kakou i keia hana ma keia hpe aku.

NA HALEPULE HOU.

          He uuku loa ka hale pule a Kapali i Jeluit, aohe lawa pono kona anaina no ka haiki loa o ka hale, nolaila, he nui ka poe a'u i ike ai e hoi okoa ana no ka hiki ole ke komo aku iloko o ka luakini. Ua kulai ia keia hale pule a hina loa ilalo i ka makani kona. Ma Mile kahi a makou i halawai pu ai me na kanaka, ua paapu kanaka e like me na nalomeli maluna o na moena, no ka mea, ua uuku loa ka hale o ke Akua a hiki ole i ka poe a pau ke komo no ka piha e. Ua hoomaka o Kapali e kukulu i hale pule hou i ka wa a Hoku Ao i ku aku ai ilaila. Ma Mile, ua paipai makou i kanaka e kukulu i hale pule nui, a i ko makou hoi ana mai ke komohana mai, ua paa ka luakini hou o Kapali, a ua hoolaa ia i ke Akua. Ua paa no hoi ka hale pule hou o Kapali, a ua hoolaa ia iloko o na la halawai nui o ka makahiki.

KAUA ANA.

          He kaua ano e ka mea e kaua ia nei ma Mejro i keia wa. Mamua loa aku nei i na kau i hala ua hoopio ia kekahi alii waiwai a ua pepehi ia kona ohana, a o kona mau aina, ua mahele ia mawaena o ka poe nana i hoopio. Ano hoi, o kekahi pilikoko o kela alii i pio, he keiki uuku loa mamua, ua nui oia i keia wa, ua kanaka makua, he alii ikaika a he koa, ke koi nei oia nona ia aina, a ke kaua nei oia me kekahi alii e ae e noho kokoke ana i ka hale o Kekuewa a me Miriama. Eha mea i eha ma kekahi hoouka kaua ana, a he hookahi kanaka i ku i ka poka i kekahi pu panapana i ki ia ma kekahi hoouka ana. Ua piha ka noonoo o kanaka me keia kaua, he mea ole na kula, ka la Sabati a me ke Akua ia lakou. E hoohalua ana na kane me na wahine no ka enemi i ke ao a me ka po. I kekahi wa e hui ana lakou i ka po, a he mea e ka weliweli o ko lakou mau leo walaau a ao ka po, aka ua koa loa o ke Kekuewa a me Miriama, a he hopo ole no laua i ka noho ana 'ku ilaila e kaua ai, me ka hilinai i ke Akua, nana e malama ia laua. Auhea oukou e ka poe haipule o Hawaii nei, o ka wa pono keia e pule i ke Akua, e hoolilo oia i ka huhu o ke kanaka i mea hoonani aku ia Ia. E noi oukou no Mejero, a no Kekuewa ma.

AI LINO-LAP-LAP.

          He mokupuni hou keia iloko o ka Paeaina Makala, a ua hamama loa ka puka a ke Akua maanei. He kumu no Ebon ae kai hele ilaila, o Legere kona inoa. I ka wa ana i wehe mua ai i kona mau buke Kumumua a me na himeni no ke kuai ana, ua piha kona mau lima i ka hana mai ka wanaao a hiki i ka hora eiwa o ka po. He ako'ako'a ulaula ke kumukuai o na buke. Hoomaka koke na mea i pau e ao, a o ka mea i ike i ka heluhelu, ua hoonoho koke ia oia i kumu, a o ka poe i ike i ka A wale no, ua hoomaka lakou e ao aku ia hai i ka poe i ike ole.

MAKANI KONA.

          I ka Poaha, Nov. 18, ikaika loa ka makani; ma ka hora 11 A. M., oia ka wa ikaika loa, ekolu moku kuna i hoopaeia iuka ia wa, ekolu po i haalele ai na kumu i ka hale o Kapali, a moe lakou iloko o na luakini, no ka makau o hina ka hale. Ma ka pa o Kapali, he 13 kumu ulu i hina, 7 kumu niu, a he oi aku mamua o ka 20 na kumu hala. Aole i ike ia ka makani ikaika e like me ia no na makahiki he 80, a he 100 paha i hala aku nei. Ma Jaluij, he oi loa ka weliweli o keia kona, ua lilo loa a ua nalowale kekahi hapa o ka mokupuni, koe wale no ke akoakoa, a he nui na kanaka i make i ka wii A ke manao ia nei, e nui aku ana ka poe e make ana i ka wi, ua hooholo ia he $50 i mea kokua ia Kapali no keia pilikia. Ano e na makamaka, ka wa a oukou e kokua ai ma ka pule a me na lulu manawalea a oukou. He maikai ka hana ma Jaluij. He kanaonokumamaha hoahanau, a ke imi nei kekahi poe e komo.

E BONA

          He mokupuni malamalama loa keia, mamua, he pouli loa. He eono haneri ka nui o ka poe i hele mai i ka hale pule me na lole maikai i ka la Sabati, a ua noho no lakou no ke kula Sabati, akamai lakou i ke mele ana, a ua loaa no na haina o na ninau Baibala. Ma ka halawai Poakolu, he 123 kai hele mai, ua paipai pu no na kane a me na wahine, a ua pule pu no.

E HOONANI I KE AKUA.

          He pono e haawi ia ka mahalo piha i ko kakou Makua iloko o ka lani, no kona lokomaikai i ko kakou mau Kumu iloko o ka Paeaina Makala, Aia a hiki kakou i ka lani, he nui ka poe o Makala e halawai ana me na Hawaii, a e mahalo mai ana no ko oukou hoouna ana aku i na Kumu i o lakou la e ao i ka ike i ke alanui o ke Ola, a me ka olelo a ke Akua. Ua makaukau ke kihapai no ka ohi ana i na hua, nolaila, e pule hooki ole, a e hana me ka ikaika a pau i ka hana i loaa i ko oukou mau lima, e hana ai no ke Akua.
(Aole i pau.)

Moolelo o ka Ahahui Euanelio o Hawaii Akau.

Halawai ka Aha Euanelio o Hawaii Akau ma Mauna Hoano, i ka la 1 o Maraki A. D. 1876, e like me ka hoopanee ana. Noho o Rev. S. Kaaua i Lunahoomalu no ka manawa. Koho ia o Rev. E. Bona i Komite e hoomaopopo i na Lala o ka Aha i hiki mai.
Ekale sia.  Kahu.  Elele.
Kohala A.   Rev. E. Bona.  E. S. Timoteo.
" Ko.  ———  ———
" He.  S. Aiwohi  Kauwewahine.
Waimea   ———  S. H. Mahuka.
Hamakua Hi.   S. Kaaua  Kauliilii.
" Wae.  ———  E. S. Keahua.
" Ko.    Kaumelelau.
Koho ia o Re v. S. Kaaua i Lunahoomalu, a o S. Timoteo i Kakauolelo. Hoomaka pono ia na hana me ka pule a ka Lunahoomalu. Kohoia na Komite mau ; Rev. E. Bona, S. H. Mahuka, E. S. Kekahua. Komite Imihana ; Rev. S. Aiwohi, Kaumelelau, Kauliilii. Komite Imihaawina.
Hoike mai ke Komite Imihana i na hana a ka Aha.
1 Hapalua hora haipule.
2 Hoike Kihapai.
3 Heluhelu Haawina.
4 Kula Kaikamahine.
5 Elele no ka Aha nui.
6 Hoike Kulana Ekalesia o keia mau Kihapai.
7 Kahi e Halawai hou keia Aha.
8 Kula Sabati.
9 Kula Kahunapule.
10 Hoolaha Baibala.
11 Nupepa.
Hapai ia ke Kumuhana 2, (Hoike Kihapai.) Na Rev. E. Bona i heluhelu mai i ka Hoike Kihapai o ka Ekalesia o Kohala Akau. Na Rev. S. Aiwohi i heluhelu i ko Kohala Hema. Na Rev. E. Bona i heluhelu ko Waimea. Na ke Kakauolelo i heluhelu i ko Hamakua Waena a Komohana. Na Rev. S. Kaaua i heluhelu i ko Hamakua Hikina.
Hapaiia ke Kumuhana 3, (Heluhelu Haawina.) Na ke Kakauolelo i heluhelu i ka Rev. J. Bikanele. Na Rev. E. Bona i heluhelu i kana. Ua hooholoia, e hoouna i kana Haawina i na Nupepa elua. Na Rev. E. Bona i heluhelu i ka Rev. L. Laina. Hooholoia, e hoouna i kana Haawina i ka LAHUI HAWAII. Pule o E. S. Keahua, a hoomaha ka halawai a hiki i ka hora 2 P. M.
Hui mai a hoomaka ka halawai me ka himeni, a me ka pule a Rev. S. Aiwohi. Noi mai o S. H. Mahuka e lilo na hoa o keia Hale i mau hoa kuka. Na Rev. S. Aiwohi i heluhelu i kana Haawina. Na Rev. S. H. Mahuka i heluhelu i kana.
Hapaiia ke Kumuhana 4, (Kula Kaikamahine. Na ke poo o ke kula i heluhelu mai i ka Papa Hoike no ia kula. Kuka ka Aha no keia Kumuhana.
Hapaaiia ka noonoo no ke Kumuhana 5. (Elele no ka Ahahui Nui) Kohoia o S. Molale, o E. S.Timoteo kona hope, J. Waiohinu, o E. S. Keahua kona hope.
Hapaiia ke Kumuhana 6, (Hoike Kulana Ekalesia o keia mau Kihapai.) Kohoia o Rev. E. Bona no ka Hoike Kulana o na Kihapai, a no ka Hoike kulana o na Ahahui.
Kumuhana 7, (Kahi e Halawai hou ai keia Aha.) Hooholoia. Ma Eleio, Hamakua Waena, kahi e halawai hou ai keia Aha i ka malama o Sepatemaba e hiki mai ana.
Pule o S. Molale, S. H. Mahuka, himeni a hoopanee ka halawai apopo hora 10 ½ .
Poaha, La hana 2, Maraki 2 1876.
Halawai ka Aha e like me ka hoopanee ana. Malamaia ka hapalua hora haipule. Heluheluia ka Moolelo o ka la i hala, apono ia. Heluhelu mai ke Kakauolelo i ka Hoike Kihapai o Kohala Komohana. Heluhelu mai o D. W. Kaawa i kona Haawina, a o J. Waiohinu i kana.
Hapaiia ka noonoo i ke Kumuhana 8, (Kula Sabati.) Na na Kahu, a me na Elele i hoike mai i ke ano o na Kula Sabati, a me ka Elele i hoike mai i ke ano o na Kula Sabati, a ma ke ano nui o ka hoike auna, ua emi ke Kula Sabati ma kekahi mau apana, aohe mau kamalii ma kekahi mau Kula Sabati, he mau wahi makua kakaikahi wale no. Aloha ino ka hanauna hou!
Kumuhana 9, (Kula Kahunapule.) Mamuli o ka ninau a ka Lunahoomalu, ua hoike mai o D. W. Kaawa, S. Molale, J. Waiohinu, E. S. Timoteo i ko lakou manao. Ua ae lakou e hele i ke Kula Kahunapule, ke ae mai ka Haku.
Hoike mai ke Komite Imihaawina i na Haawina.
1 Ke ano o ka Oihana a Levi, a me na mohai.  Rev. E. Bona.
2 E wehewehe ia Daniela 9: 24—27.
Rev. L. Laiana.
3 Heaha ka hookuina i waena o ka mihi ana, a me ke kala ana o na hala?
Rev. J. Bikanele.
4 I na ua paa na manao o ke Akua, pehea la i olelo la ai he mihi kona?
Rev. S. Kaawa.
5 E wehewehe ia Hoikeana 1: 7
Rev. S. Aiwohi.
6 Heaha ka mea i oi ai kekahi mau hewa?  D. W. Kaawa.
7 E wehewehe ia Ieremia 22 : 29
E. S. Timoteo.
8 E wehewehe ia galatia 5: 7
Kaumelelau.
9 Ua olelo ia na mea a pau ua maikai wale no. Heaha la ia maikai?
S. Molale.
10 E wehewehe ia Luka 16: 17
S. H. Mahuka.
11 Heaha na hana a na hoahanau iloko o ka Ekalesia e hana kupono i na Luna Ekalesia.  J. Waiohinu.
(Ua mau no na haawina i heluhelu ole ia)
Kamailio i ke Kumuhana 10, Hoolaha Baibala. Waiho mai o Rev. E. Bona he Olelo Hooholo, Hooholoia. Ke paipai ikaika aku nei keia Aha Euanelio i kona mau Lala a pau, a me na hoahanau iloko o keia mau Ekalesia a pau e hooikaika hou mamuli o ka Hoolaha Baibala iloko o keia mau Apana, i lilo ole na Kamalii Hawaii i ka ike ole loa i ka olelo a ke Akua, ma keia hope aku; a e lilo hoi ia i mea e hoike mau ia ma ka halawai a pau o keia Aha ma neia hope aku.
Waiho mai o S. H. Mahuka he Olelo Hooholo, Hooholoia. Ke haawi aku nei na hoa a pau o keia Ahahui i ko lakou mahalo piha i na kamaaina no ka lakou kokua ana i na mea e pono ai ke Kino.
Hoopanee keia halawai me ka pule, a halawai hou ma Eleio i ka malama o Sepatemaba.  E. S. TIMOTEO, Kakauolelo.
Honopueo, Kohala Akau. Mar. 7, 1876.

Pouli o ka La.

          E pouli piha ana ka la ma ka Poaono, Maraki 25, a e ike piha ia ana ma Amerika Akau a me ka Akau o ka Moana Pakipika. Aole e pouli piha ma Hawaii nei. Ma Honolulu nei, e hoomaka ana iloko o 7 hora, 30 minute kakahiaka, a e pau ana i ka 10 hora, 5 minute me 30 sekona kakahiaka, ma ka manawa o Honolulu nei. O ka manawa o ka pouli nui ana, aia i ka 8 hora, 43 minute me 30 sekona kakahiaka; o ka huina nui o ke anapuni o ka pouli he 11 3-10 hapa 12 o ke anapuni o ka la.

Make i ka apo hewa i ka launahele.

          Ma ke ahiahi o ka Poalima aku nei i hala Mar. 17, ua hele aku la o Poohina , wahine o Honokaunu, Honolulu, i ka ako popolo, a me ka pakaiea, ma Ainahou. Ua maa no oia i ka hele malaila e ako ai i na launahele i hoikeia maluna, aka, ma keia hele ana, ua ako aku la i ka lau o kekahi laau i kapaia e kahi poe, he Naupaka poke ; a hoi a ka hale puholo i keia launahele me na lau popolo; i ka moa ana, haawi aku la oia i kona kaikaina, a ai iho la laua, oiai e ai ana laua, haohao ke kaikaina no keia lau, a no ke ano e no hoi i loaa iaia ma ka ai ana, ua hooki ae la oia i ka ai ana, a o ke kaikuaana hoi ke noke la no i ka hoonuu. Ua loaa aku la nae i ke kaikaina ka manene a me ka mulea ma ka puu, a o kona wa no ia i hoolualuai aku ai, pau kekahi launahele iwaho, aole nae i maikai loa kona kino ia wa, a i ke kakahiaka o kekahi la ae, ua hele aku oia i ke kauka, haawi ia ka laau luai, pela i maikai loa ai ke kaikaina, a o keia Poohina, mahope iho o ka pau ana o kana ai ana, aole leo pane, he lomi kana hana i ka lae, a ia wanaao ana ae Mar. 18, eia kana huaolelo hope loa i ke kane, "e make ana wau;" a o ka haalele mai la no ia o ke ao o olepau.
          Auhea oukou e na makamaka, mai ohi hapuku wale aku i na launahele kupono ole, na launahele malihini e ulu mai nei ma ka aina, oiai he awaawa kekahi a he manalo kekahi.  NAMOKUELUA.
Niupaipai, Maemae, Mar. 20, 1876.