Ka Lahui Hawaii, Volume II, Number 14, 30 March 1876 — Page 2

Page PDF (1.25 MB)

KA NUPEPA KA LAHUI HAWAII
HONOLULU, MARAKI 30, 1876.

          UA IKE iho makou iloko o ka nupepa Hawaiian Gazette o ka la inehinei, ua lawe ia ko makou manao o ka pule i hala iho nei e pili ana no ka hooulu lahui; a he hoohalahala no hoi kekahi o ua nupepa nei no na mea i olelo ia e makou. Aka, aole he kumu e hoohalahala ai ia pepa, oiai aole makou i kue i kana mea i makemake ai, o na lima hana, aka ke koi nei makou e lawe pu mai me na ohana o ia poe. Ke koi nei makou no keia mea, ina e lawe ia mai ko n a aina e i Hawaii nei i mea e laupai hou ai ka aina, he oi ka pono o ka lawe ana mai ia lakou ma ke ano ohana, aole o na kane wale no me ka nele i na wahine, e like me na kau i hala. Aole no hoi makou i manao o na pake wale no ka poe kupono loa no ka hoolaupai ana i keia mau pae moku. Ke ike nei kakou he ano okoa loa lakou, aole komo pono iho iloko o ka lahui Hawaii, a ano hookahi hoi me kakou. Ina e nui ae na keiki, o ka hoihoi no ia i Kina e ao ai, a lilo aku la no i poe keiki pake. Aole loa e lilo ana na pake i hookahi me ka lahui Hawaii. O ka lawe ana mai ia lakou i poe lima hana ua pono, aka, e lawe pu mai me na wahine. A mai lawe mai nae kakou ia poe me ka manao na lakou e hooulu i ka lahui Hawaii; aole hiki. E hooulu no lakou i ka lahui pake. Aka, o ko makou ake nui, aole i lahui pake ka poe nana e hoopiha na aina o Hawaii nei, aka, o ka lahui Hawaii ponoi no. A i mea e hiki ai, ke koi nei makou e imi ia na lahui i hiki ke komo pono a noho ano hookahi me ko kakou lahui e noho nei—i lahui Hawaii a mau aku.
          A ina he manao ko kakou e hoopau i ka manaolana no ke ola o ka lahui kanaka Hawaii, alaila, e haalele kakou i ka noonoo ana no ka hoopae ana mai i na ohana o na aina e i ano like me kakou; e haalele i na hana pono, a e kuupau 'ku ia kakou iho ma na kuko ino—e ai a e inu a e lealea pono ole, no ka mea, apopo ka la o ka make—a e hikiwawe mai no ka hopena. Aka, he hana naauao anei ia? Aole!

          ILOKO o na la i aui ae la, a hiki mai no hoi i keia, ua kamailio laulaha makou no na mea e pili ana i ka hooulu lahui a me ka hoopae limahana. Ma ia mau kamailio ana, ua hoakaka makou, ma na ano a me na kumu kupono a makou i ike ai no ka pomaikai o ko kakou lahui a me ke aupuni. Ma keia mea, aole makou i manao e haalele, a kapae loa i ke kamailio ana ma na mea a makou i hoomaopopo ai he mau kumu hiki no ia Hawaii ke hooulu iaia iho. Aole pela ko makou manao. Ua oleloia e kekahi poe, "aole loa e hiki ia Hawaii ke hoola ia Hawaii," aka, aole pela ka oiaio. Ke manao nei makou me ke kanalua ole, he hiki no! Me na kumu nae. Ua oleloia no hoi, "aole i lawa o Hawaii nei me na paahana;" aka, ma ko makou manao, ua lawa no ke loaa ka manao hana.
          Eia ma ko kakou mau Paemoku nei, ma na kuaaina a me na kaona, he lehulehu wale o na kanaka, mai ka poe kino opio a hiki i ke kanaka makua—a pela no hoi na kaikamahine—e noho ana lakou me ka palaka, aole loa he haawi i kekahi wahi manawa no ka noonoo ana i ke kulana o ko lakou lahui. O ka huikau, ka noho palaualelo, ka uhauha i ko lakou kino, a me ka hoowahawaha i ka maluhia ka mea i kamaaina ia lakou. He oiaio, ua ano powehiwehi ka ike ana 'ku i ka meheu e ola'i ka lahui ina o na hana keia ; aka, ina e huli ae kela a me keia, kapae i ka hoomau ana i na hana o ia ano, haalele loa i ke ala o ka uhauha i ke ola, a hoopoina hoi i na moolelo o ia mau hana ; alaila, o ka owaka ana mai ia o na kukuna hoohauoli, a noho iho kela a me keia me ka malama pono i na kino a me na uhane, mare aku na kane i na wahine, noho pono me ke aloha aku a aloha mai, a hahai mahope o ke ala o ka pono—alaila, ke puana ae nei makou, o ke kumuhana oiaio keia, a o ka wehe ana mai hoi o ke alaula o ka lamaku maluna o ka lahui Hawaii. Ke hoea mai ka manawa e hookoia'i keia hana, alaila, e ko auanei ka makou e olelo nei, e ola no! A ola o Hawaii ia Hawaii!
          Ua maopopo, aia no mawaena o kakou nei he lehulehu wale o na kanaka kino nunui, no lakou na ami oolea a me na ola maikai—i hoonele ia lakou iho ma na hana, no ka puni loa i ka palaualelo. E hele ana ma na alanui me na lima lewalewa, a e moe ana hoi ma na kauhale me na helehelena molowa, me ka noonoo ole iho i kahi e loaa ai ko lakou mau pono no keia noho 'na. Ina o keia ke ano e hoomau aku ai kakou, me he 'la, e ane oiaio ana ka nele i na limahana; aka, ina e ala kela a me keia, lalau na lima i ka hana me ka eleu a me ka makau ole, alaila, e ike auanei na makamaka i ka oiaio o ka makou, ua lawa no!
          O ka manawa keia i waiho ia mai imua o Hawaii e ku a e kokua iaia iho, e halo ma o a maanei, a e kikoo aku na lima i na hana hooulu lahui a hoopomaikai aupuni, aka, me he la, ke ku nei kakou, me he la e kali ana na hai e hana mai, na hai e kokua mai. A ina ua hiki ole ia kakou ke hapai a hooko i na kumuhana a makou i puana ae la, ina ua nele kakou i na koko ikaika no ke ku ana a kokua ia kakou iho, alaila, he mea hewa anei i ko kakou mau makamaka oiaio ka hele ana mai a haawi mai i na kokua ana e like me ko lakou manao he kupono ? Aole! O ka hoike ana ia i ke aloha oiaio.

Kuikahi Panailike.

          MA KE ku ana mai nei o ke kuna Bonanza inehinei, ua loaa mai na lono no ke Kuikahi i hiki aku i ka la 17 o keia mahina. Ua nui ka nune mawaena o ko Hawaii nei poe no keia mea, oiai o kekahi keia o na ninau ano nui e waiho nei, a i ka hoea ana mai o keia moku, ua nui ko lakou hoihoi me ka manao e hiki mai ana ka lono no ka holo ana ; aka, ua haiia mai, aole i holo, aia no ke kau la i kahi no i kau mua'i.
          Ua hapai pinepine ia iloko o keia mau la mai nei imua o ka Ahaolelo Congress no ka hooholo ana, a e like me na hapai ana, pela no i hoopanee ia ai mai kahi la a kahi la aku. Ua nui a hahana na haiolelo a na hoa o ka hale ma keia mea, a ua ikeia ua oi aku ka huina o ka poe i kamailio ma ka aoao hooholo, a ua kakaikahi ka poe kue. Hookahi wale no haiolelo kue ikaika, nana i hookulanalana ke kulana holo o ke Kuikahi, oia o Kelly, ka hoa mai Penesilevania ae, a ua olelo oia he hana hoopukapuka maoli no keia na kekahi poe.
          Ma ka nana ana i na moolelo o ka Hale, a me na kalai manao a na nupepa, ke manao nei makou, aole wahi e hopohopo nui ai kakou no ka holo ole mai, oiai, aole i ninau ia ke kumu hana no ka hooholo a no ke kapae paha, aka, ua hoopanee ia a i manawa kupono.
          Ano, he mea hiki paha i na makamaka, i komo ka manao na Amerika keia Kuikahi e onou mai nei, ke hoomaopopo iho, aole o lakou onou, a aole no hoi i maopopo ko lakou lokomaikai mai. Na ka mokumahu o Kaleponi e ku mai ana i keia pule ae e lawe mai i na lono hou no keia mea.

He manao Laulaha!

MR. LUNAHOOPONOPONO; Aloha oe:—
          Ua heluhelu au, a ua piha i ke kahaha, i ka manao o kuu makamaka, Edward Lililikalani, i puka ae maloko o kou hoakalai manao, ke Kuokoa o ka la 18 o Maraki nei. Ua hoomaopopo au i ke ano o kana mau olelo, a ua kaupaona hoi i ke kulana o kona kahua, a ua hooia mai me ka moakaka lea, i kona ae ana i ka manao lili e kauo iaia e kau i kona inoa malalo o na huaolelo o ua manao nei. Aole nae au e kamailio ana ma ia mea, oiai, o ka lili kumu ole, he mea haahaa loa ia imua o na maka o ka lehulehu.
          Ua makemake au e hoike aku i ke ano kahuli wale o kona manao, aole ma na kumu koho wale, aka ma kana mau huaolelo ponoi no. He mea maopopo i kela a me keia kanaka, i loaa ka noonoo kupono, ua hoike mai o E. K. i kona kue i ke kii ana 'ku i na ohana o Inia a lawe mai ma ke ano i koko hou, no ka hooulu hou ana i ko kakou lahui ; a ua aahu hoi i ke koloka o ka hoopilimeaai. Ma ua manao nei, eia kekahi mau huaolelo ana :
          "A ina ua kiola loa ia kakou a hoolilo ia me he mau holoholona la ka i ae no o ua poe haole nei e hoopae mai i ka Inia, na lakou no e onou okoa mai, me ko kakou ae ole ; alaila, e pono no e ku kakou, a noonoo nui no keia hana i ulu kamahao ae iwaena o na haole."
          Ma keia mea ua akaka, aole i hoomaopop pono ka mea kakau i na ano o ka palapala memoriala, oiai, aole i kiolaia na kanaka Hawaii, aole hoi i onou maoli mai na haole. Ua kali lakou no ka hoalaia o kekahi kumuhana no ka hooulu ana i ka lahui, a ua ike i ka hoala ole ia, nolaila, ua waiho mai ma ke ano haahaa me na olelo ku i ka malama ana i ka ihiihi o ka noho alii i kekahi mau kumu a lakou i manao ai he kupono. Aole loa he olelo hookikina i ikeia, e komo ana i ka Moi e hoala a e hooko me ka hoohala ole!
          Ma na huaolelo hope o keia mau mamala olelo maluna ae, ua maopopo lea, ua kue o E. K. i ka hoopae ana mai i na kanaka o Inia ; a maanei, e kope mai au i kana mau olelo hooio a piha kaena, i puka ae ma kana pepa hoakaka no kona kupono e holo Lunamakaainana, ma ka la 22 o Ianuari, 1876, nona ke poo akena o "Ia oili iluna puka ua hoku mahana eha!" a penei no ia :
          * * * * Pehea e ulu hou ai keia lahuikanaka? E ulu no ma ka malama pono o kakou i ka kakou mau keiki, a me ka hoopae mai i na koko hou, e hoopiha, a hooulu, i ke koko i malili. Nolaila, penei au e hoohana hou aku ai i ka miliona dala; e hoouna i Inia i paa lima hana, a eia malalo iho ka papa hoike loaa no kona waiwai, a me na pomaikai, ke komo kakou ma ia hana:"
          O ka Papa Hoike hoonuinui ana i waiho mai ai imua o ka lehulehu, penei no ia:
          E lawemai i 25,000 lima hana iloko o ka M. H. 1877; 25,000 iloko o 1878; 45,000 iloko o 1879; 55,000 iloko o 1880; a i 65,000 iloko o 1881. Huina pau, he 225,000 kanaka limahana!
          Ke ninau nei au, auhea la ke kahua o keia Edward Lilikalani? Heaha ke ano o kana mau hana a me kana mau kamailio ana me keia imua o na makaainana, ka poe hoi e kaukai aku nei mamuli o kona naauao, hoopololei a kuokoa, no ko lakou pomaikai? Aole anei o kona hoike ana mai keia i kona manao e alakai wale no i na makaainana mamuli o kona mau manao kamalii? Wahi a ua Hoa Hanohano nei:
          " E ike e ka Lahui Hawaii ! O ka Hooulu Lahui a ka Moi ma ke kalaunu, oia no ke Kuikahi Panailike. * * *."
          Pela io anei? O ka loaa ana mai o ke Kuikahi Panailike, o ka pau ana anei ia o ke ano o na huaolelo a ke'lii ka Moi Kalakaua i puana laulaha'i imua o kona mau makaainana ma ke ano o kona kahua. "He Aupuni Hooulu Lahui Ko'u?" Ina pela kona manao, alaila, ke minamina nei au, no kona hoomaopopo ole, no ka mea, o ka lahui ke kahua o na aupuni a pau, a nele ia mea, alaila heaha ka waiwai o ua Kuikahi nei? A he mea maopopo no hoi, o ka manao no ia o ko kakou Moi i ka wa ana i puana'i i keia mau huaolelo. Ina e kaukai ana ke aupuni na ke Kuikahi wale no e hooulu i lahui, alaila e ko io ana keia mau olelo ana malal o iho :
          "A ma ka Papa Hoike kanaka o 1872  56,897 wale no kanaka. Nolaila, he 10.087 ka emi iloko o 12 makahiki ; a ina pela e emi mau ai, ehia makahiki i koe ka loihi o keia lahui ma ka honua o Hawaii nei? He mea maopopo ina pela iho la ka mau o ke emi. Aole e hala na 50 makahiki, alaila ua pau loa o Hawaii nei, me ka lilo pu o kona kuokoa."
          Ma kahi o kana mau huaolelo hoalala nune, e hooikaika ana e ala ka manao ino o ka lahui Hawaii i kekahi mau hoa o ka Ahaolelo Alii, eia kana mau huaolelo hope ma ia pauku:
          "* * * * A ke manao nei au, o ko lakou pakui ana aku i na Kuhina o ka Moi ma keia palapala noi, me ke kumu ole, e pono e hoihoi mai ka Moi i ko lakou mau palapala hookohu, o ka pono loa no ko lakou hoihoi okoa aku i ko lakou mau hookohu alii i ka Moi, ina aole he paku nui nana e alai nei oia no ke kumukanawai."
          Nani ka pouli o ka noonoo! A hei iho la i kana upena ponoi. Ua kapa mai oia i na haole kamaaina o keia kaona, ka poe hoi no lakou ka huina nui i hoolilo ia lakou iho i mau kupa no Hawaii; ka poe i nui na keiki a lehulehu na moopuna me na makuahine Hawaii; a o ka poe hoi i hoala i na oihana kumu waiwai nui o ka aina a me ka lahui;—ua kapa ae o E. K., ia lakou, he poe mahaoi, no ka waiho ana aku i kekahi palapala hoakaka imua o ka Moi no na ano a me na kumu e hooulu hou ai i ka Lahui Hawaii! O ka mahaoi anei ia? Aole! aka o ka hoopuka ana i na olelo hookano, e like me kela maluna ae, ke manao nei au, ua oi pakela aku mamua o ka mahaoi. O ka noi ana e hoopau ia kekahi mau kanaka a ka Moi i hookohu ponoi ai me kona manao he kupono; o ka hoowahawaha ana no ia i ka hana a ka Moi; a ma ia hana ana pela, o kona nele ana no ia i ke kahua kupono e hiki ai i ka Moi a me na makaainana ke kaukai adu maluna ona.
          Ke minamina nei au no keia makamaka opio, no ka mea, ma ka'u hoomaopopo ana, me he mea la, ua hoolilo ia oia i o-le no ke kanikani ana i ka hai mau leo mele, me kona ike ole. He hoa oia no ka Ahaolelo o keia kau, a na ke au o ka manawa e hoike mai i na ano o keia mau hana, a me ka hopena oia mea. Me ka welina.
MAKAAINANA.
Honolulu, Mar. 28, 1876.

He Kulana anei Kona?

MR. LUNAHOOPONOPONO;
          Ma ka pepa a Ed. Lilikalani i pai ia a hoolahaia i ka la 22 o Ianuari iho nei, nona ke poo, "Ia oili iluna puka na hoku mahana eha" ua kamailio ua Lunamakaainana nei o kakou penei : "Pehea e ulu hou ai keia lahui kanaka. E ulu no ma ka malama pono o kakou i ka kakou mau keiki, a me ka hoopae mai i na koko hou, e hoopiha, a hooulu i ke koko i malili. Nolaila penei au e hoohana hou aku ai i ka miliona dala, e hoouna i Inia i poe lima hana." Oia ko Ed. Lilikalani manao i hoolaha ia ma ke akea i ka la 22 o Ianuari, oiai oia e holo ana no ka Ahaolelo. A ma ka la 18 o keia mahina, ua hoolaha hou mai o Ed. Lilikalani i kona manao iloko o ke Kuokoa a peni no ia: "A ina ua kiola loa ia kakou a hoolilo ia me he mau holoholona la, ka i ae no o ua poe haole nei e hoopae mai i ka Inia, na lakou no e onou okoa mai, me ko kakou ae ole, alaila, e pono no e ku kakou, a noonoo inu no keia hana i ulu kamahao ae iwaena o na haole."
          E nana kakou i kela a i keia—na olelo o ka la 22 o Ianuari a me ko ka la 18 o Maraki. He kulana anei ko Lilikalani e ku nei ma keia mea? Aole anei keia he lauwili? Ua lole lua na olelo. He minamina nui ko'u no ka haawi ana o keia Lunamakaainana opio i kona inoa malalo o keia mau olelo ku i ka hana ino ia ia iho. Ina pela ka lole lua o na olelo oiai aole i hiki aku i kahi o ka hana, heaha la'uanei ka hope o ke ku iho iluna o ke kahua hana?
Aloha no,  KUAAINA.

          He mea na makou i makemake ole ke kapae ana i na manao kalai o na makamaka, aka, ke hele mai lakou ma na manao pilikino, e kapae ana makou ia mea, a hoopuka aku ma na hapa i kupono.

Mea hou o Wailuku, Maui.

          I ka hepedoma i hala iho nei, oiai au ma ua malu hekuawa kaulana la, ia hepedoma. ua ike aku au i kuu mau hoa'loha oiaio, o ua aina kaulana la i ka lehulehu o na pa hana, Mahiko, oia hoi o William H. Uaua, Esq., a me Charles W. Kenui. Ua wehe ae laua i keena oihana Kanawai no laua, (oia hoi keena loio.) O na keonimana maluna ae, he mau mea paa kanawai oiaio laua, aia ko laua keena oihana makai iho o ka hale kuai o Hon. A. S. Cleghorn e malama ia nei e James Garvins, Esq., a ma ka huina o na alanui e holo nei i kai o Kahului a e moe nei i Waihee, a malaila laua e loaa mau ai i ka poe a pau e imi ana i mea e loaa ai na pono palapala kanawai.
LAAU LAPAAU.
Mar. 23, 1876.

Ia J. W. Makanoanoa.

E KA LAHUI HAWAII; Aloha oe:—
          E oluolu oe e ae mai no na mea a Makanoanoa i kamailio ai e pili ana ia Ikemaka.
          Aia ma ka helu 10 o ka Nupepa Kuokoa, aoao 3, o ka 11 o Maraki, ua ike ia kona mau manao a pau, e pale kohu ole ana no lakou iho.
          Minamina au ia oe e Makanoanoa i ke kuahili o kau olelo ia Ikemaka, ua oi aku ke koikoi, a me ka oiaio o kana mau olelo imua o kau mau olelo pale no oukou iho. O ka inoa Puuwai eleele i kahea pono ia no oukou, ua kuni paa ia ia oukou, a hiki i ko oukou hopena. O na pakolu ana i ka hoole, aole ia he mea e hemo ai ka aai ana oia noa mai i o oukou aku.
          O ke kanaka au e kuhihewa nei, oia o Ikemaka, ua halahu loa oe, me he pupule la e nou pohaku ana ia mea aku ia mea aku. Aole loaa i Kona nei kahi kanaka e hiamoe ana, a he lima hana ole, he makilo, a pololi iho la ka wahine me na keiki.
          A no keia mea paha i noi maoli aku ai ia Mr. Lunakanawai o Kona Akau nei. "E kokua mai oe ia'u," ma ka haawi ana mai i na balota i loaa ia oe no'u ; a i komo hoi au i ka Ahaolelo, loaa hoi ka'u wahi oihana, no ka mea, he wahi kanaka nawaliwali au, aole a'u wahi loaa hana e ola ai ka noho ana. O kou hawawa ma keia, o ko aa ana mai ma ke ano, he mea nui i minamina ia, aole oe i komo iloko o ka hoomanao ia, a ua poino oe.
          Ke mau nei no ia ano Puuwai eleele o oukou a hiki i keia wa, ke ku nei oukou me na maka paweo wale imua o ko oukou mau hoa kanaka, a oukou e hoenemi nei me ko oukou Puuwai eleele, ua hele hou oe i kauhale e ohi hou i na palapala hookaa o ka poe koho balota mahope iho o ke koho balota ana o ka la 2 o Feb., a i haule ino ai oukou malalo o ka mea hookahi, a a oukou i kinai ai me na Puuwai eleele.
          Me ko oukou mau Puuwai eleele, ua kaupale mai oukou i ka hele ana iloko o ka luakini i na Sabati a hiki i keia wa, o na wahi konohiki, a me na wahi kaiko, ua kaana mai no lakou me na lehulehu, a ke luakaha pu nei me ko oukou mau Puuwai eleele; ua kii aku la oukou ia Kaao, he wahi kahuna, e hoailona no ko oukou puka, aka, ua ku ke kahoaka o ka lanakila ma ka aoao o G. W. Pilipo, haule ino iho la oe, me ka Puuwai eleele, ke kau hou nei he mau palapala loloa iluna o na kumu niu, e auhau i ka poo lio, bipi, hoki, ekake he hapaha; a o ke kao, a me ka hipa, he $5,00 dala no ka haneli a oi aku, ke hele aku ma na kula panoa, a ke Alii J. A. Kuakini i hookaawale ai no na holoholona. Ua noa ia kula, mai ka wa o Kuakini, Leleiohoku, Kamamalu, 2, Kuanaoa, ka moi Kamehameha V, a me kona mau Luna Hooponopono.
          Ma ko makou manao maikai ana, aole no he kauoha o keia ano mai na Alii na mea Kiekie R. Keelikolani, W. P. Leleiohoku. He hana Puuwai eleele keia.
          Me ka Puuwai eleele, ua hoopau ia he elua mau kaiko me keia Puuwai eleele no. Ua hoohuihui oukou i na balota o ko Makanoanoa i loaa iaia, na mea i loaa ia Simona, na mea i loaa ia Kahulu, a me ko Hoapili, a e hui nou, haule iho la no oe. Me keia nui o ka oukou mau hana Puuwai eleele, aole hiki ia oe ke hoao i pale no oukou, no ka mea, ua ku i ka oiaio na olelo a Ikemaka i hoike ai ma ka Lahui Hawaii, helu 8, aoao 4 o ka la 17 o Feberuari.
          Ma ka hoomaopopo aku i ko oukou hiohiona i keia wa, me he mea la, ua kau iho he mea kaumaha maluna iho o ko oukou poo, he aneane hiki ole ke ea ae iluna a nana oluolu mai na maka me ka malie. Aole no ke poo ke kaumaha, aka, no loko ke kaumaha, ka hoomauhala, ka opu keemoa, ka naau nonohua, a me ka eleele, uliuli, penopeno o na puuwai.
          Ma ka aoao o ka mea au i moeuhane lapuale ai, a kuhihewa ai oe e Makanoanoa. Aole i pololei kau koho ana oia o Ikemaka. I ko makou noonoo ana, imi malie ana, a ua koho makou, a ua oiaio maoli ka makou koho ana, ma ka hooiaio ia ana.
          Ua hoopili oe i na mea ino he nui wale, i kohu ole, a i pili ole no ke kanaka au i kuhihewa ai, a he mea hoi a makou i minamina ai, i kou hapala wale aku i na mea i launa ole aku iaia. No kou naau ino, a me kou lima i maa e lawe i na waiwai pono ole, i hiki ai i kou lima, a kakau i na mea ino, elike me kou iho. No kou ano ino, i lawe mai ai oe i ka waiwai ino, a hookauwa iho la i kou noonoo iho, e hoopili i ua mau ino la maluna o ke kanaka maikai au i hono makahewa ai, a na na Lani e uku pono mai ia oe elike me kau hana. Ua kupono i ko'u ike ia oe, a me kou noho ana, o keia mau ano a pau maloko o kau palapala e Makanoanoa, e lawe oe nou iho.
          Ua kakau iho oe i kou inoa ponoi, "mea holo balota." Ua kuhi anei oe o ka loaa mahuahua ana o kela mau balota ia oe, no kou liki iho ia. Aohe he mahuahua ia na hai i apuka i ko lakou mau makamaka, a he hana aloha ole loa keia a Kahulu, Hoapili; Simona i hana ai no ko lakou makamaka. E pono i ko Kona Akau poe e hoopoina loa i keia poe no ka wa holo balota hou aku.  J. K.
Kona Akau, Hawaii. Mar. 17, 1876.

"HOOMALIUOLE."

E KA LAHUI HAWAII E;—Aloha:
          E oluolu kou Lunahooponopono e hoaiai iwaena o na kaiaulu o keia mau Pae Aina, i keia kukulu manao nona kela poo maluna ae, oia hoi : "Hoomaliuole," malia hoi o ike iho kou poe heluhelu i ke kupono a me ke kupono ole o na hana a kekahi makua e alakai nei. Penei ke ano o keia hana ana : Ua pii malie mai ke kulana o kana mau hana ; i ka malama o Aperila M. H. 1875, mawaena o kekahi wahine, he aina kuleana kona, aka, ma kana hana ana, ua oki pu ia iho la mawaena o ke kihi kahi i kukulu muaia ai ka pohaku, ua hookahuaia aku la ma kahi e, oiai, ua ikeia ua paa i ka pa ia. A iaia nei hoi, he hoonee wale ae no, me ka lawelawe ole i kekahi lihi o ka hoopooopono Anaaina ana, me ke keakea pu aku o ka mea nona ka aina, aole nae he maliu ia mai.
          O kekahi, he mala Pineti, nona ponoi no, he hapa umi eka (1-10) ka nui. Eia nae, ua hoa ia mai e kekahi mau Paniolo he mau lio, me ka manao ole e hoopoino ana keia mau lio, eia ka e hehi ana maluna; ma ka nana iho aole i kupono maoli no ka imi ana'ku e poino kekahi hoa, he $10.00 dala, aole nae i maliu aku.
         
[I ko  makou manao, ua hewa ka poe nana i lawe mai ka lio a hehi i ka mea kanu, a e uku lakou i kela mau poho.  L H.]
          No ka hihia Upena. Ua kuaiia e kana wahine kapae me ua o Hoomaliuole, me ka noonoo ole iho hoi, heaha la ke kuleana o keia wahine? Eia no hoi kahi mea kupana, ua lilo keia upena i ka eono dala, ($6.00), ua hoihoi houia aku e ka mea nana ka upena he dala hapalua, ($1.50) i hoi hou mai ai me ia, he ola ia. Me kona hoopuka mai i na nu hou nei. Aia ka a hoihoi ia mai na dala elima me ka hoailona pu ana i hoailona'i, alaila loaa; kupanaha no, he eepa nui keia a kakou e hoomanao iho ai, a e nana pu iho ai kakou no keia hana. Ua nui ka luhi o ka hooponopono ana o ka Aha i keia hihia. Eia koke iho nei no hoi keia hihia i ka la 16 o keia mahina e nee nei, mawaena o Keoni me Kaanaana, he hoki no Maliuole, a me ka lio no na mea nona na inoa maluna ae, eia nae ua holo pu i ka manawa hookahi a hooheiia, a hei pu laua. Manao iho la o Maliuole i ka eha mua ana o kona hoki, i eha i keia hei ana i ke kaula. A hoopii aku la i ka Aha Apana. Ua koi ia keia hihia i ka Ahaluna, hoole loa no o Maliuole, me ka nana ole iho i na hoa o ua aina anuanu nei. E hoomanao i ka olelo kaulana i puana mau ia:
          "E ike ia kakou hoakanaka,
          O kipa hewa ke aloha i ka lio."
          Me ke aloha i na keiki ulele hua metala o ka "Lahui Hawaii," Me ka mahalo.
J. K. PILIALOHA.

Kokua ia S. Keolaipakele.

E KA LAHUI HAWAII; Aloha oe:—
          Ma ka helu 7 o ka nupepa Kuokoa na olelo a S. Keolaipakele, e hoike ana i ka make ana o Kamelamela, me na kumu i make ai, ma ka ike ana aku i ke kahoaka o kekahi mau kanaka imua o ka mai.
          He oiaio, ua ikeia ia mea, oiai, o keia mau kanaka, he mau kanaka ua ikeia ua makaukau ma ia hana, hoounauna, anaana, a pela aku. A eia hoi, ua olelo ino aku no ka mea i loohia  i ka pilikia imua o laua, me ka olelo aku, "ina e lapaau olua ia'u, ola au, a i hana ole olua, make au." Ia manawa, hoomaka iho la ua mau kanaka la e hoohainulaau, i ka hoohainu ana, o ka hemo no ia o ka mea a paa ana i ka puu, o ka oluolu iki iho la, a mahope iho no, ano e mai la ke kulana o ka mai, a o ka holo no ia i ka pilikia.
          He mau hoike e maopopo ai, penei :—1 O kekahi kaikamahine, i loohia i ka pilikia, kuhi no ke kaikamahine o ua kanaka la, oiai, ua hele aku no ke kahoaka o ua kanaka la imua o ua kaikamahine la e like me ka mea i hoikeia maluna.
          O ua kaikamahine nei, lilo ke kanaka e ka lapaau ana, a na ia kanaka i olelo aku aole e ola iaia, aia a kiiia o Kaululaau, nana e lapaau, ola ia nei. Ia wa kiiia ua Kaululaau nei, a hiki mai, ia wa kamailio pu na kahuna he mau olelo paio ka laua ia wa hoole o Kaululaau, hooia kekahi, pela ka laua paio ana, a mamuli o ke koikoi a keia wahi kaaka, ua ae mai la ua Kaululaau nei a ua lapaau, a ua ola ua mai nei. Eia ka mea kupanaha, i ka wa i hoomakaukauia'i ka papaaina hookuu, a makaukau, pule a pau, kena koke mai la no ua wahi kaaka nei i na hoaai, e ai, me ka pau ole o ko ia la apu awa i ka inu. He hoike oiaio keia a ka lehulehu e nana ai.
          Hoike alua. O kekahi wahine no Kaneleau, Puna, Hawaii, i loaa ia e ka mai, a kiiia mai la ua wahi kaaka nei, a pii aku la, a nana iho la i ke ano o ka mai, a olelo aku la penei: "Aole pono ia'u ke lapaau aku i ka mai, ina e oluolu mai o Kaululaau e lapaau iaia nei, ola no ia nei." Ia wa, ua hali ia mai ka no na mile 7 a hiki i Kaimu, a kiia o Kaululaau a hiki mai la. Ia wa, paio hou ua mau kahuna nei, e like me ka mea i hoikeia maluna. Elua la o ke ko ana a kahi kaaka, a no ka pakela koikoi ana, ae mai la o Kaululaau, a lapaau iho la oia. A pau ka lapaau ana, olelo aku la penei: Ua pau ae la no ka'u mai, a o ke koena, he hoohiki mawaena o ke kane me ka wahine.
          Oia iho la ka moolela pololei i hanaia mawaona o Kaululaau a me ka mea i make. Aole e hiki iaia ke hoole mai, no ka mea, ua hanaia keia me ka mea i hanaia e ua Kaululaau nei me ka mea i make. Owau no me ka oiaio.  WILLIAM PEAHA.
Kalapana, Puna, H., March 13, 1876.

Haina Nane a Velocior.

E KA LAHUI HAWAII; Aloha oe:—
          No ka pane leo ole mai o na puniu hai nane, nolaila, ke hoike nei au i ka haina o na nane ma kou helu 10, Mar. 2, aoao 4, kolamu hope, i waiho ia aku na ke keiki lalawai o Laie e hoike mai a me ka lehulehu; ua loihi ka waiho ana, a ke manaoia mai nei paha e ka lehulehu he mau nane hohonu maoli, aole ka!
          Nane 1. (a) "Owai ka manu i like ka puana o kona inoa me hookahi o na hua Pi-a-pa, (Alphabet)?"
          Haina. He manu haole i kapia o ke Jay, ua like kona puana me keia hua Pi-a-pa, oia keia J.
          (e) "A o kona nuku ua Kele mau ia me na wai momona o ka honey bee."
          Haina. O na hua hina, he inoa ponoi ia no kekahi makamaka a'u i ike ai, oia kea, Kelekona.
          (i) "A nowai ke kaona i puana ia e ka moe?"
          Haina. No ka hope luna hooponopono o kou kino, ke ole au e kuhihewa, oia hoi o J. Kelekona; nona ke kaona i puana ia e ka moe; a i kulike ai me ka olelo, ua kele ia kona nuku me ka wai momona o ka honey bee, nona kekahi o na manao momona a waiwai ma kekahi o kou mau kolamu.
          Nane 2. "Ina eiwa ka waiwai io o kekahi mea," oia keia ma ka hua Roma, IX. "a i kau ia hookahi huaolelo," oia keia S., "e emi kona waiwai i ka eono," penei: SIX. O keia ae la ka hopunaolelo, a o keia iho S ka huaolelo.
          Nolaila, e like me kou ake ana e ike i ka io, pela no i wahi ia ai, a waiwai like kakou.
          Me ke aloha no o,  S. K. KEPAU.
Wailupe, Mar. 22, 1876.
          [Ke hooia aku nei makou, ua pololei na haina i haiia ae la maluna e like me na haina ma ko makou lima.  L. H.]

HE NANE.

          Ina au e pa kolu ia, e lilo au i mea nui, a oia ko'u huina ; a i huiia ko'u mua me ko'u hope, he mea au e pono ai ka hale, a ko'u mua me ko'u lua, he mea e pono ai o ka waa, a i pa kolu ia, aia malaila ka pono o kekahi lahui kanaka; a o ko'u poo me ka lua 6, 5, he ola no kekahi lahui, a o ko'u eha me ko'u wawae, ua like laua, a pela me ko'u lua a me ko'u ehiku, kue ko'u kolu a me ke ono; ko'u 4, me ka ehiku, ua kapaia he kumu pakoli; a i palua ia ko'u 6, me ko'u hope, kekahi o na hana lapuwale loa a ke kanaka; o ko'u 3, me ko'u wawae, he hana inea a pili paa loa i kekahi poe o na lahui kanaka a pau; ko'u 4, me ka 5, he haawina pili paa i kau ia i ka honua e ke Akua, ko'u 8, me ko'u hope me ka 5, 4, kekahi o na ia i huna i kona unahi. E welina oukou e na olohe kuailo nane.
BONE.
Honolulu, Mar. 20, 1876.

Haule i ka lio a make loa.

E KA NUPEPA KA LAHUI HAWAII E; Aloha
          Aia ma ka la 17 o Maraki nei, haule iho la kekahi keiki nona na makahiki i oi aku mamua o ka umi, o Beni kona inoa, ma Honuapo Kau, kahi i make ai. .O ke kumu o kona make ana, ma ke kakahiaka o ua la ala. Houna aku la kona makuahine e hele e hopu i mau lio, aka, ma ne ia hele ana, ua loaa ia ia elua lio, a hoi mai la, aka, ua hoi mai oia me elua lio, a o kona lio e kau ana, oia ke kolu o ka lio, aole nae i hiki ua keiki nei i kauhale, ua kali kona makuahine a hala ka aina awakea aole nae he hoi mai, ua imi aku kona makuahine iaia a loaa aku e waiho mai ana iloko o kekahi lua ki ua make loa. "Auwe!" Aloha ino. Ke ao mai nei keia keiki i na opio mai hele ma kahi mehameha, o like me Beni.  J. K. HENELI.
Waiohinu, Mar. 20, 1876.

Hehi wale ia ke Sabati.

KA LAHUI HAWAII E; Aloha oe
          E oluolu oe e hai ae i kela mau hua e kau ae la maluna, i ike mai ai na kini o kaua e noho mai nei mai Hawaii o Keawe a Kauai o Manokalanipo; aia ma ka la 19 o Maraki, he Sabati ia, ia'u i hele aku ai ma ka hale noho o na pake hana o Aki pake, aia hoi puiwa ae la au no ka owe o na pahi olo a me ke koele o na hamare, hoomanao ae la au e kamana ana keia hale, hele aku la au a ike pono, aia hoi e kakia ana kahi pake i na kui, e oki ana kahi pake i na papa, hai aku la au i ko lakou luna he Sabati keia, eia ka lakou i pane mai ai, ua ike no makou.
          E oluolu e hoolaha ae e na keiki o ka hale pai. Me ke aloha no.  MOSE K. K.
Waihee, Maui, Mar. 22, 1876.

          A hiki mai i ko makou hoomaka ana e pai i keia kakahiaka, aole i ku mai ka moku leta mai Sidane mai.