Ka Lahui Hawaii, Volume II, Number 16, 13 April 1876 — Page 4

Page PDF (1.30 MB)

Na Ekalesia o Kawaiahao a me Kaumakapili.

Halawai kakahiaka, la Sabati .... hora 10½
Halawai po ..... hora 7½
Halawai Apana auina la ..... hora 3½
Kula Sabati ..... hora 9½

NA HAAWINA KULA SABATI.
[HOOPONOPONOIA E REV. L. LAIANA.]
Ka Hapaha Elua.—
HELU 5—SABATI, APR. 30, 1876.
KE KANAKA OOPA I HOOLA IA.
Oihana 3; 1—11.

          PII pu aku la o Petero a me Ioane i ka luakini i ka hora pule, i ka iwa.
          2 A haliia ae la kekahi kanaka, ua oopa mai ka opu mai o kona makuahine, a waiho no lakou iaia i kela la i keia la, ma ka puka o ka luakini, i kapaia, He nani, e nonoi aku i ka poe komo, i manawalea.
          3 A ike ae la oia ia Petero, a me Ioane e komo ana iloko o ka luakini, noi aku la ia i manawalea.
          4 Haka pono mai la o Petero, laua o Ioane iaia i mai la, E nana mai ia maua.
          5 Nana aku la oia ia laua, me ka manao e loaa iaia kekahi mea na laua mai.
          6 Alaila i mai la o Petero, Aole a'u dala, aole he gula ; aka, o ka mea i loaa mai ia'u, o ka'u ia e haawi aku nau ; Ma ka inoa o Iesu Kristo no Nazareta, e ku oe, a e hele.
          7 Lalau ae la oia i kona lima akau, a hooku ae la iaia ; ikaika koke iho la na kapuai, a me na puupuu wawae ona.
          8 Lele aku la ia, a ku iluna, a hele, a komo aku la me lakou iloko o ka luakini, me ka holoholo, a me ka lelele, a me ka hoomaikai aku i ke Akua.
          9 A ike aku la na kanaka a pau iaia e hele ana, a e hoomaikai aku ana i ke Akua:
          10 A i ko lakou ike ana, oia no ka mea i noho ma ka puka nani o ka luakini, no ka manawaleaia mai ; pilihua iho la lakou, me ke kahaha o ka naau, i ka mea i hanaia mai iaia.
          11 Aka, paa aku la ka oopa i hoolaia ia Petero ma laua o Ioane, a holo mai la na kanaka a pau ma ka lanai i kapaia ko Solomona, me ke kahaha nui o ka naau.

Pauku hoopaa, p. 6.
Mele. Him. 142. 6—8. Leo.
E ala a mele ae, & c. Pauku 1 me ka 4.
Pule no ka poe oopa, lolo, &c. ma ke kino, ma ka naau.
———:o:———

          P. 1. He mau haumana elua kai pii ae i ka luakini, owai laua ? Ma ka hapa hea o ka luakini? Ma kahi keena paha e pili ana i ka luakini. Ua pau no ke kapu ana o ko loko o ka luakini i ka wa i make ai o Iesu a nahae ai ka paku o kahi hoano mailuna a lalo. Aka, aole o Petero ma i manao ua pau ke kapu, ua noa. Nolaila, aole lakou i komo iloko o kahi hoano o ka luakini. Ma na lanai mawaho, ma kahi keena ke komo ana. Ma ka hora ehia ka pii ana i ka luakini? Ka hora 9. Ka hora ehia ia ia kakou? No ke aha ko laua pii ana? Ehia wa haipule ia Davida me Daniela? Hal. 55 ; 17. Dan. 6; 10.
          P. 2. He kanaka oopa mai hea mai? Ua laweia a waihoia mahea? Owai ka inoa o ia puka? No hea ka inoa? No ka nani paha o ka puka. No ke aha i waihoia'i oia ma ia puka? He wahi akea ia, kahi i akoakoa'i ka poe haipule, no na mohai a me ka hoomana ia Iehova. Kahi ia e loaa nui ai ka manawalea. Me ia hoi kekahi kanaka makapo ma Ioane 9; 8.
          P. 3. A ike ua oopa nei ia Petero ma, heaha kana i noi ai ia laua? Ua maopopo anei iaia, o Petero ma no laua nei? Pela paha, aole paha. Aka, ina aole maopopo, no ke aha ka maopopo ole.
          P. 4—6. Nana aku, nana mai, heaha ke kuhihewa o ua oopa nei? Kuhi oia e loaa ana kahi dala, kahi gula, oia paha kona manao, aole paha i manao iki e loaa ana ke ola. Mai ka hanau ana mai kona oopa ana, a manao oia e mau ana no pela. Heaha ka Petero i hoole ai? Heaha kana e haawi aku ana? A kena oia iaia e aha? Ma ka inoa owai? No hea ka mana o Petero ma?
          P. 7, 8. Ua hoao anei ka oopa e ku ae iluna? Ua hoole anei, a olelo, he oopa loa au, pehea la e hiki ai ke ku ae iluna? Aole, ua manaoio oia i ka Petero ma olelo, a hoao koke e ku ae a kokua hoi o Petero ma ka lalau ana i kona lima. A pehea kona mau kapuai wawae, me na puupuu wawae? Pehea ae la ka oopa ? 1 lele. 2 ku. 3 hele. 4 komo i ka luakini. 5 holoholo. 6 lelele. 7 hoomaikai i ke Akua. Heaha ka oi, ke dala paha, ke ola paha o ka oopa? Pehea na kauka maoli? Ma ke aha ko lakou hoola ana? Hiki anei i ke dala, ke gula ka hoola? Hiki anei i na kauka ke hoola me ka lapaau ole ? Owai kai hoola i na mai he nui wale me ka lapaau ole ? Nawai hoi i haawi i ka mana i ka laau lapaau?
          P 9—11. Pehea na kanaka ? Hoomaikai—Pilihua—Kahaha. No ke aha ? Aole anei lakou i ike i na hana me keia mamua? I ka wa ia Iesu? I ka la Penetekota? No ke aha ko lakou kahahga a pilihua ana? Pili nae ua oopa nei ia wai? No ke aha? A holo kanaka ihea? Me ke aha? Ka lanai o Solomona, mahea ia ? Aia ma ka aoao hikina o ka luakini. Na Solomona paha i kukulu, a i ole, ua ku ia ma ke kahua o ka lanai a Solomona i kukulu ai.
          Na hoopili ana—1 Heaha ka ho ra nui i kupono ke hoomanao mau ia ? Ehia hoi manawa kupono no ka pule mehameha, a pule ohana hoi ? He Alii o Davida, he Kuhina Nui o Daniela, hoopoina anei laua i ka hora pule?
          2 Ma ke aha e hana'i i na hana mana e like me ka hoola ana i ka poe mai, oopa, lolo, &c. Ma ka naau anei ? Nui anei ia poe maanei ? Mahea e laweia'i a waihoia lakou ? Pehea e like ai ? Ma ke kii maoli, a paipai, a lalau oluolu hoi i ko lakou mau lima, e like me Petero i lalau ai i ka lima o ka oopa. E like hoi me ka anela i lalau ai i ka lima o Seta a huki aku iwaho o Sodoma, i ole oia e pau i ke ahi. Pela hoi ke kauoha ma Iuda pauku 23.
          3 Nui ka poe oopa, lolo, hoololohi, hoopanee, hoopalaleha—komo hope i ka luakini, i ke kula Sabati, i ka ekalesia, &c. E kii—e hoolalelale, e alakai mai.
         4 Ka hana a ka poe huli mai, &c. Ku —Lelele—komo i ka luakini—hoomaikai i ke Akua, hoopili i na kahu, i ka poe haiolelo.
Mele, Robina Gula, mele 26.
Ia'u e naue meha ana, &c. Pauku 1 me ka 2.
Pule, i laweia mai ka poe oopa, lolo, palaka ma ka naau, a hoolaia.
Haawina no Mei 7. Oih. 3 ; 12—26.

He moolelo no Paulo.
HELU 18.

          I kekahi kakahiaka ae, ua kiai iho la na Iudaio iaia, a he kanaha a keu ae ka poe i ohumu, me ka hoohiki ana o kekahi i kekahi, aole e ai, aole hoi e inu, a hiki i ko lakou pepehi ana ia Paulo, a e kau ana i ka hoino nui ia maluna o lakou iho, ke hooko pono ole lakou i ka lakou mea i hoohiki ai. Ua hoikeia aku la ko lakou manao ohumu malu i na kahuna nui, a me na lunakahiko a ua hoapono ia mai. Na ka aha lunakanawai e nonoi aku ia Lusia e lawe mai ia Paulo imua o lakou e hookolokolo hou ia ai ; a e lele aku ua poe oki puu nei maluna ona e a pepehi iaia, i kona wa e kaiia ana i ka aha hookolokolo. Ua ikeia keia ohumu ana e ke keiki hoahanau a Paulo, a nana i hoike malu aku i ka luna nui o na koa o Roma. Ua hoomakaukau koke iho la o Lusia i na mea e hoomalu ia ai ke kanaka pio mai na ohumu ino ana a ka poe puni-koko. Ma o kana mau kauoha la, elua haneri koa hele wawae, a he kanahiku poe kaua lio i haalele iho ia Ierusalema, i ka hora eiwa o ka po, no ka lawe ana aku ia Paulo. I ko lakou hiki ana i Anetipateri i kekahi la ae, hoi hou aku la ua poe koa hele wawae i Ierusalema, a na na poe hoohololio i lawe loa i ke pio i Kaisareia, a haawi aku la iaia i ke alii Kiaaina Pelika. I kona lohe ana i ka mokuaina o ka paahao, i mai la oia iaia. "A hiki mai ka poe hoopii ia oe, alaila, e hoolohe aku au ia oe." Ia wa, kauoha ae la ia e malamaia oia maloko o ka hale alii o Herode. Ma kekahi keena paha o loko o ko ke Kiaaina wahi i noho ai.
          Elima la mahope iho o ka haalele ana aku o ka lunaolelo ia Ierusalema, hiki ae la ke kahuna nui, a me kekahi poe elele o na lunakahiko ma Kaisareia, no ke koi ana i ka lakou mau kumu hoopii i ka paahao, a no kona hoahewaia e ke Kiaaina, a i ole, no ka haawi ia aku paha na lakou e hookolokolo. He kakaolelo, a i ole, he loio, o Teretulio ka inoa, oia ka mea i hoohana ia no ko lakou aoao. O Pelika ka lunakanawai ma keia hookolokolo ana; he kanaka ano ino oia i ku i ka hoowahawaha ia, a i makaukau no ka waiwai kipe, e hoopalemo ai i kela a me keia ano hewa. Kena ia mai la o Paulo, a ua hoomakaia e hookolokolo me na olelo a Turetulio, ka mea i ku ae, a olelo pailani aku la ia Pelika me na mahalo ana i kupono ole iaia. Alaila, ua kapa mai la ia Paulo he mea hoohaunaele mawaena o na Iudaio a pau o ke aupuni, a oia ke alakai nui o ka poe Nazarene ; a ua hoao hoi e hoohaumia i ka luakini. Alaila, hoike ae la, no ko na Iudaio lawe ana ia Paulo e hookolokolo iaia ma ko lakou kanawai, aka, ua keakea ia e Lusia, ka mea nana oia i kaili aku me ka ikaika mailoko aku o ko lakou mau lima. O na poe Iudaio e noho ana ia wa imua o ka aha, ua hooia mai la lakou, he oiaio keia mau mea. Me he mea la, o ka iwi wale no o waho o na kumu hoopii ka kakou i ike ai, a i ole ia, o na kumu nui paha o ka olelo a Teretulio.
         
I ka pau ana o kana olelo, a hooia mai la na Iudaio pela no ua mau mea nei, ua kunou ae la ke Kiaaina ia Paulo e olelo mai no ke pale ana iaia iho. Hoakaka mua aku la oia i kona oluolu e hookolokoloia imua o ka mea i kamaaina i ke ano a me na oihana o ka poe Iudaio, alaila, wehewehe aku la ia i ka oiaio ole o na mea i hoopiiia mai nona. A no ka mea hoi, aole he hoike i laweia mai i mea e hoomaopopo ai i ka oiaio o keia mau hoopii, aole e hiki ia Pelika ke hoahewa aku iaia, aole hoi e haawi aku iaia i na Iudaio. Ma kona ano he kanaka kupa Roma, ua hoopaa ia oia e malama iaia mai ko lakou mau hana ino ana. Me ka hookuu ole aku nae iaia, aole hoi i ahewa aku, ua hoopanee wale o Pelika i kona hihia, me ka hai aku e ninaninau pono ia ke ano o ka hihia i ka wa e hiki mai ai o Lusia i Kaisareia. Iloko o ia wa, ua malama maikai ia ke kanaka pio, a ua ae ia kona mau makamaka e hele mai e ike iaia. Aole i olelo hou ia no ka hiki ana mai o Lusia : aka, he mau la pokole mahope mai, ua kena ia mai la o Paulo e hele aku i ke keena hookipa, no ka makamake o Derausila, kana wahine, e lohe mai iaia mai i na mea e pili ana i ka pono o Kristo . Ua lohe mau o Derausila no ka mea haiolelo kaulana, a no ka aoao i kue nui ia ma na wahi a pau, no ia mea i makemake ai oia e lohe mai kona waha ponoi mai no ka aoao hoomana hou, a o Kristo ke kumu a me ke kikowaena o ua hoomana la. I kona hoike ana no Kristo, ua hoike pu aku la oia no ka pono, a me ka pakiko, a me ka hookolokolo ana e hiki mai ana mahope. Ua hikilele ia o Pelika, no ka mea, ua hoahewa mai la kona lunaikehala iaia iho, aole hoi i hiki iaia ke hoomanawanui no ka hoomanao ana ae i ka hookolokolo e hiki mai ana. Nolaila, ua hooki koke aku la ia i ka olelo ana a ka lunaolelo, me ka hai aku, aia a loaa ka wa kupono, e kii hou aku no oia iaia. Ua makau oia, aole nae i mihi. Ua oi aku kona ake i ka waiwai kipe mahuahua, mamua o ke ola o kona uhane. Aole no hoi i ike ia ua huli mai o Derausila i ka Paulo ao ana. Ua haalele aku oia i kana kane mare ponoi, a e noho pu ana me Pelika ia wa, a ua make hoi oia iloko o ka hu ana o ka pele o Vesuvia, i ka iwakalua o na makahiki mahope mai o ka lohe ana i ka Paulo olelo.
          He hookaulua wale no ko Pelika a loaa ka uku kipe mahuahua, alaila, hookuu aku i ka lunaolelo; no ka mea, ua maopopo no iaia kona hewa ole ; aka nae, no ka haawi ole ia aku o ka makana kipe, ua hoopaa kolohe wale no oia ia Paulo a hala na makahiki elua. A i mea hoi e hooluolu aku ai i ka manao o na Iudaio, ua waiho iho oia ia Paulo e paa ana i ka wa i lilo ae ai kona wahi ia Peseto.
(Aole i pau.)

He Moolelo Baibala
[HAKUIA E REV. C. B. ANERU.]
Helu 5.

          Hoopomaikai mal la ke Akua ia Noa ma, i mai la ia lakou. E hoohua mai oukou, a e hoopiha i ka honua. E kau no wau i ka makau ia oukou, a me ka weliweli maluna o na holoholona a pau me na manu o ka lewa, a me na ia o ke kai; ua haawi ia'ku lakou iloko o na lima o oukou, i mea ai na oukou me ka'u i haawi aku ai i na launahele opiopio na oukou, pela ka'u e haawi aku nei i na mea ola a pau i mea ai. Aka, mai ai oukou i ka io me kona ola, oia kona koko.
          A o oukou, e hoohua mai a mahuahua, e hanau nui ma ka honua, a e hoolaha malaila. Ke kau nei au i kuu anuenue ma ke ae, i hoailona no ka berita mawaena o'u a o oukou, a me na mea ola a pau. A hoouhi aku ai au i kuu ao maluna o ka honua, e ikea auanei ke anuenue ma ke ao ; a e hoomanao iho no au i ko'u berita mawaena o'u a me na mea io a pau e ola ana ; aole loa e lilo ana ka wai i kaiakahinalii e luku ai i na mea a pau.
          Hoomaka iho la o Noa e mahiai, a kanu iho la ia i ka malawaina. Inu iho la ia i ka waina, a ona, a ua uhi ole ia i ke kapa maloko o kona halelewa. Ike aku la ia o Hama, ka makuakane o Kanaana i kahi hilahila o kona makuakane, ( oia pu me Kanaana no paha,) a hai mai la i kona mau kaikuaana i elua mawaho. Lalau aku la o Sema laua o Iapeta i ka aahu, a kau iho la maluna o ko laua mau poohiwi a hele hope aku la, a nihi iho la i kahi hilahila o ko laua makuakane.
          Ala ae la o Noa i ka pau ana o kana waina, a ike iho la ia i ka Hama me Kaaana i hana'i iaia, wanana mai la no laua penei: E poino no o Kanaana; ke kauwa ia na na kauwa a kona poe hoahanau. E hoomaikaiia no o Iehova ke Akua o Sema ; a o Kanaana no kana kauwa.
          O ko Noa ola ana mahope o ke Kaiakahinalii, akolu ia haneri me kanalima makahiki, a o na la a pau o kona ola ana, aiwa haneri me kanalima makahiki; a make iho la ia.
          O kela wanana a Noa no kana mau keiki, ua ko maoli no, a hiki i keia la. Ua maheleia ka honua iwaena o lakou, penei : O Iapeta me kona mamo, naue komohana lakou a hookamaaina ma Europa. Eia na inoa o kona mau keikikane, Gomera, Magoga, o Madai, o Iavana. Ua naue mua aku lakou a hoolaha ma ka aina i kapaia o Helene, (Greece) i keia manawa. Malaila na mokuaina lehulehu wale i kapaia mamuli o keia mau inoa, a o kekahi inoa kahiko o kela aina holookoa o Ivana, mamuli o kela keiki o Iapeta. Ma Helene, manamana hou aku la ko Iavana ohana ma ka Akau a hoolaha ma Rusia. I keia wa, ua kapaia kekahi ohana alii o Rusia, "Ko Ivana." Ka ohana o Gomera, ka hiapo o Iapeta, naue komohana hou aku lakou a hoolaha ma Geremania, Farani , a hiki i na Mokupuni o Beritania.
          O Hama me kana mau keiki, a me na moopuna ana, hoolaha lakou ma Aferika kekahi, huikau pu kekahi me ka Sema mamo, ma Kanaana, Suria, Asuria, a me Arabia. O kela kulanakauhale awa kumoku ma ke kahakai hikina o ke Kaiwaenahonua, o Sidona hoi, oia ka inoa o ka hiapo a Kanaana, ka moopuna hilahila ole a Noa. O kona mau kaikaina oia na kamaaina mua o kela aina i kapaia mamuli o ko laua makuakane o Kanaana. O ka Heta, ka Iebusa, ka Amora, ka Hiwa, ka Pelisetia, ka Soboma, ka Gomora, ua hoopio loa ia lakou mahope e ko Iseraela poe, na mo maa Sema.
          O kana mau keiki, naue hikina aku la lakou, a hoolaha ma Asia a puni. Eia na inoa o lakou, o Elama, (ko Peresia poe kupuna,) o Asura, (ko Asuria) o Arama, o ka poe Hinedu o Inia, o ka poe pake o Kina, he mamo na Sema, o ka poi Malae hoi, nona mai na lahui o kela moana Pakifika, o ko Hawaii nei poe, he mamo na Sema.
(Aole i pau.)

Ka Mana o ka Euanelio.
[Kakauia e J. K. Jo seph.]

          Ma keia kumumanao he nui wale na mea a ke Akua i waiho mai ai ma keia honua, aka, aole au i paipai ia mai e ko'u lunaikehala e hai aku ia mau mea mana a pau, aka, he mea hiki nae hoi ia'u ke lawe  mai ia mau mea i mea e pono ai keia mea nui, oia hoi keia. Ka Mana o ka Euanelio.
          Ekolu a'u mau mea nui e lawe mai ai mai loko mai o keia kukulu manao ana.
          I He Mana ko ka Euanelio e hoopau i ka noho naaupo ana o na kanaka, ke loaa ka mea kupono nana e lawelawe.
          II He Mana ko ka Euanelio e hoola i ka uhane o na kanaka a pau.
          III He Pomaikai ko na lahui kanaka a pau, i keia mana o ka Euanelio.
          I He Mana ko ka Euanelio e hoopau i ka noho naaupo ana o na kanaka, ke loaa ka mea kupono nana e lawelawe.
          He mana ko ka pu ke loaa ka mea nana e hoohana; ua ike kakou ma na nupepa, a ma na moolelo o na aupuni nui o ka honua nei. He mana kiekie ko ka pu i oi aku mamua o ka mana o na manu, a oi aku no hoi mamua o na mile he 20 ke lele kona poka, aole he mea nana e alai i kona manawa e lele ana me kaikaika, aole he akua lapu o ka po nana e hoomaalili i ka mahanahana oia uala i ka wa e huai ae ai oia imu.
          A elike me ka'u i kamailio mua ae nei, aia a loaa ka mea nana e hana, alaila, mana ua pu ala, ina waiho wale ia, aole ona mana, pela no ka pahikaua; he mana no kona, he hiki iaia ke oki a mahale; nana aku kakou i ka moolelo o Kalani ka Peresidena o Amerika Huipuia. Aole ma ka mana e ae, aka, ma ka mana wale no o keia mau mea elua, (Pu a me ka Pahi,) i kau ae ai ia iluna o Kaupoku o Hanalei. Kau i ka pane poo o ka hanohano, aole ma ka mana o ka maka Sila i loaa  ai iaia ia kulana. Pela no hoi ka maka Sila; he mana no kona, ua ike no kakou i keia mea; na ka mana o ka maka Sila i hoohui i kekahi aupuni me kekahi aupuni; hana na olelo ae like, kuea like na i-a, poho like na pea, hookahi alanui e hele ai, he kuikahi.
          Aole anei pela ka Euanalio? Pela no ka Euanelio. He mana kona i oi ae mamua o keia mau mea ekolu, ke loaa no hoi ka mea nana e hana. Ua iho mai o Iesu Kristo mai ka Lani mai, a ua lawe mai oia i ka Euanelio; ka nuhou maikai, a hoolaha ae la ma ka aina o Palekekina, a hoohuli mai la i na tausani uhane hele hewa, a kauoha aku la i na haumana ana, "e hele a hoohaumana i na lahui kanaka a pau," ua ko ia olelo. Hiki mai ka la Penekekoka; hoopau ia ka noho naaupo ana o na kanaka ia manawa. Pela no o Hawaii nei mamua ; ua like na kanaka o Hawaii nei ia mau la, me ka ilio i hanau mai ai i ke anahulu hookahi ; aole i kakaa na maka aka, lawe mai la o Binamu i ka nuhou maikai, (Euanelio) a hoohuli mai la i na kanaka a pau, a loaa iho la keia malamalama. Nolaila, he mana ko ka pu a me ka pahi e luku i na enemi, a he mana ka Euanelio i ka hoohuli mai i na kanaka a pau. A o ka pu hoi a me ka pahi, "aole he loea i ka wai oopu" ka mea nana e hana ia mau mea a elua; a o ka Euanelio nei hoi, elike no me ka hemolele o ka mea nana keia hana, pela no ka hemolele o ka mea nana e lawe keia hana i keia manawa.
          II He Mana ko ka Euanelio e hoola i ka uhane o na kanaka a pau.
          He mana ko ka la e hoomalamalama nei i ke ao holookoa a pau; ua hoolei mai oia i kona malamalama piha i ka honua nei, iloko o na setona he 15, mai ka la mai a ka honua nei; aole he ao opua nana e huna aku i kona malamalama piha; ua hiki iaia ke hoohalike i na ao me he opala ala imua ona; ua hiki iaia ke hooauhee aku i na ao hakumakuma, e hoi ai ka opua i Awalau, a hoi ka wela i ke Alohilani, maloo na kumu wai o Nuumealani. Ina hoi o kakou a pau maloko o kekahi keena nui, e hoao kakou e pani i na apana welu i na puka aniani, a a me na puka komo, i komo ole mai ka malamalama iloko, e paa ana anei? Ole wale, paa paha ke kiki welu la, paa ka ha-u o ka puaa; aole e nele ana ke komo o ka malamalama iloko, e panipani wale no aole e paa; e nana aku kakou i ka wati a me ke kuhikuhi minute, a me ke kuhikuhi hora. Ina o ka hora umikumamalua ka manawa e kani ai, aole o na hua helu mamua, mai ke kahi a ka umikumamalua, oia ka mea nana e kaohi iho i ka manamana kuhi minute a ka hapalua kani iho. Aole, he ala hele okoa no ia, na ke kuhikuhi minute, aia no ke kani ana i ka hora umikumamalua; aka, o ka malamalama o ka la, aola e hiki ke hoomalamalama i na keena pouli o ko kakou mau naau, aka, o ka Mana o ka Euanelio. Oia ka mea nana e huipalaka i ka uhane o na kanaka a pau, a komo i kahi o ke ola mau loa. He hiki i ka mana o ka la e hoomalamalama ia waho wale no, a maloko, aole hiki ; o ka Euanelio, he hiki ke hoomalamalama i na mea o ka noho ana o na kanaka, a me na mea pili i ka uhane, ua pau loko, pau owaho i ka mana o ka Euanelio, "ua pu helu papalua he la manu keia nou e Kamalama," he mana ko ke kanaka i oi aku mamua o na mea ola hanu a pau, o kona noonoo ke pii aku nei a haha i na paia paa o ka lewa, ke hele pu la me na hoku hele a me na hoku paa, a ke iho aku nei hoi ma na moana hohonu a haha i na papaku o lalo, aka, koe ko lakou imi ana i na mea e pili ana i ka mana o ka Euanelio, aole hiki ia lakou ke ana i ka loa a me ka laula, a haha iho i ko loko o ka naau, aka, o ka mana wale no o ka Euanelio, oia ka mea nana e wawahi nei i na pali pohaku o ka naau.
         
III He Pomaikai ko na lahui kanaka a pau, i keia mana o ka Euanelio.
          E huli koke iho no kakou i ke kaona nei. Pehea, pomaikai anei i ka piula wai?
          Owai la ke hoole mai ana ? Aole mea hookahi e hoole mai ana, aole he pomaikai; mamua aole like me keia pomaikai, aka, i keia manawa, he wili ae no, noho ana i ka pika ; ke ki aku ka, olaola kela, me he puu ala, no ke kanaka olioli. Ua nui ka pomaikai o ke kaona nei, no keia nuhou maikai, aia i uka o Kapena ke kumu o ka wai piula, aia nae ke kahe ala i kai o Kou, ua inu iho la a kena ke kaona. Aole anei pela ka Euanelio i hoolaha ia mai ai ma Hawaii nei ? Pela no. Aia ia Kristo ke kumu o ka Euanelio, a aia ma na aupuni a pau ka mana o ka Euanelio e hoolaha ia nei : elike me ka laha ana o na wai piula mai kekahi hale a kekahi hale, pela no ka laha ana o ka Euanelio mai kekahi aupuni a kekahi aupuni; e hoopau ana i na kii, i na heiau, i ka mana o Satana, like pu me ka himeni 467, pauku 2, hapa mua.—
          "Na i ala i hoopau
          Koonei mau kii laau,
          Pau pu na kapu o lakou."
          He nui aku na pomaikai i koe, aka, hookahi mea nui wale no i koe, o ke ola o na uhane a pau, ma ka mana o ka Euanelio, e like me na hana a ka moa e houluulu ana i kana mau keiki malalo o kona mau eheu, pela no ka mana o ka Euanelio e houluulu nei i ko kakou mau uhane a pau e hoi i ke Akua, a loaa ia kakou ka pomaikai, i oi loa ma kela ao. A hookahi manao i koe, oia keia : Kupono ka Euanelio i na kanaka a pau loa. Elike me ke kupono ana o ke kopa i ka lole, pela no ka Euanelio i na kanaka ; aole kupono ke kopa i ka laau, i ka pohaku, i ka holoholona, i na mea a pau oia ano ; pela no hoi ka Euanelio, aole kupono i kela mau mea i hai ia ae la maluna, a ia no a ke kanaka, kini kohu kela, "pili pono ka la i Papaenaena." Ua kupono i na keiki o ka "ua huki hee nehu o ka ua Kanilehua," e uleu mai, oiai, ka wa e kau ana na niho, o noho iho auanei, a kupono iho i ka wa ai, aole e hiki mai i anei i kahi e hoouna ia ai i na mea pili i ka Euanelio.
          Ua kupono i na keiki o ka malu kukui o Kaukaweli o ka makani i Kauaula, e nihi ae ai i ka piina i ke koiula a ka lepo, me he anuenue ala i ka lewa, moe kao-o o ua lepo me he huakai ala i kai o Lele, he ilina o Uo na ka e-a. Aole o kuu ka naho ana ae la i na keiki o Hilo a me ko Lahainaluna, koe ae kekahi poe, aole, ua pau no a pau loa aka, e kalokalo ana ae au ia Kaleola, "i laka no ka uhu i ka pakali."
Kula Kahunapule. Mar 22, 1876.

Ka Luahine haku mele no ua Ilio a me kona wahi moolelo pokole.

          Ma ka lokomaikai o Mi, kekahi o ko'u hoa'loha oiaio o keia awawa o Pauoa, ua hai mai kela ia'u, ua ike oia i kekahi luahine e haku ana i mele no na ilio, i kona lohe ana, ua hoopihaia kona puuwai e ka hauoli no ka lea o ua luahine la, a he mea hou no hoi ia i kona ike ana i ka hakuia i mele no ka ilio. Ua ninau aku au i kahi i noho ai o ua luahine la a me kona inoa, ua haiia mai eia no i Pauoa nei, ma kahi o Namokueha ma, o Alapaiwahine ka inoa o ua luahine la. Ua hooholo koke iho la au e hele e ike maka ke loaa ka manawa kaawale.
          Ma ka auina la Poalua, ua hele au e ike ma kona wahi i olelo ia maluna. I ko'u hiki ana aku malaila, ike aku la au e noho ana he anaina nui ke noho ana ma ka lanai o ka hale na kane na wahine, o Mi no kekahi e noho ana iloko o ia anaina ; a o ua o Alapaiwahine nei e hanai ana no i na ilio, 2 ilio e noho ana ma ke alo, 1 ilio e moe ana ma kona aoao. Ninau aku la au ia Mi, o ua luahine hanai ilio nei keia? "Ae oia no," wahi a Mi. Huli ae la au a haawi aku la i ko'u hoomaikai ana i ka luahine, "Aloha oe e Alapaiwahine, ka haku mele lea o na ilio." "Aho-ha no oe," wahi ana, aole puka pono mai o kana huaolelo, no ka piha o kona waha i ke kalo, oiai, e mama ana oia i ai na na ilio, aka, ua maopopo no nae ia'u ke ano o kana olelo, e aloha mai ana ia'u. Noho aku la au kakali a pau ka hanai ana a ua luahine ala i na ilio, ninau aku la au. "Ua haku ka oe i mele no ko ilio?" I lohe oe ia wai? "I lohe au ia Mi, oia ko'u kumu i hiki mai nei ianei, he makemake e lohe i ke mele o kou mau ilio, " wahi a'u. Ina au e hana ana i ke mele o kuu mau ilio, a lohe oukou, heaha kau a me keia aha-kanaka e uku mai ai ia'u ? Ane hoka iho la au a hiki ole ia'u ke pane koke aku, noonoo iho la au i ka mea kupono a'u e kamailio aku ai a pane aku la. "Hookahi no uku o ka lea o ka inoa o ko mau ilio." "Kokua! Kokua!!" wahi a ka hooho a ka aha-kanaka. Olelo mai la kela, "aia oukou a noho malie, alaila oukou lohe." Ua neo iho la ke anaina aohe pane leo ; ia manawa, ua hoomaka mai la ua luahine la e oli oia hoi keia:—
          "O oe ka ia e ka noelehua i Mana,
          Ke ako la i na hale waimaka a ka manu,
          Ke aea la i ka mahalehua o ka liko
          Hanini kulu Hihimanu.
          Nani ke poo wai ua Mahele ana,
          Hele hehi i ke kaha o ka Laa laau ;
         
I kukulu i kauhale i Waiolono,
          O ka lono o ka lohe ka'u e ike nei.
          He ikena a ka maka,
          E—o i kou inoa e Po—-e."
         
I ka pau ana o kana oli ana, ninau aku la au. "Auhea ka ilio nona keia mele lea au i oli mai nei ?'' Kuhikuhi mai la kela he wahi ilio uuku, ua hoouhi ia i ka lole keokeo, nona ka inoa o Poe, i wehe aku kuu hana i ka lole i hoouhi ia ai, ike aku la au a me ke anaina kanaka e noho ana, he wahi ilio meeau ku i ka hoowahawaha ke nana aku. "Auwe! mauna ka hoi ke aloha i ka u'a i keia wahi ilio meeau," wahi a'u. Olelo hou aku la au i ua luahine la. Ina o keia mele au i haku ai, e hooili ia e oe no ke kanaka, ina ua loaa kau mau kenikeni, aole, o ko hoolilo ana no ko ilio meeau, he neo ka mea loaa ia oe. Olelo mai la kela, "aohe o'u makemake e lilo ke mele o ka'u mau ilio no ke kanaka, oiai, aole i oi aku ko'u aloha i ke kanaka mamua o keia poe ilio ; ina he makemake kou a me keia aha-kanaka e lohe i ko'u moolelo no keia poe ilio, ua oluolu no au e hai aku." He makemake loa ko'u e lohe, wahi a'u.
          "O keia poe ilio, ha mau keiki punahele keia na'u, a ua like ko'u malama ana ia lakou me he poe keiki kanaka ponoi la na'u. I ko'u wa e hoomakaukau ai e paina, e hanai mua ana au i keia poe ilio a pau i ka maona, alaila au paina. I ko'u wa e hiamoe ai i ka po, e kii mua ana au i keia poe ilio e hoomoe maluna o ko'u wahi moe a hoouhi aku i ke kuina-pa'upa'u, a liuliu hoi aku au e moe pu, ua pumehana aku la hoi kahi moe ia lakou la, ke haule aku ko'u poo iluna o ka uluna, aia no ke ala i ke ao. O ko'u mau hoa kamailio no keia o ka po a me ke ao ; ua hai mua au i ka'u olelo kauoha i ko'u poe ohana, ina au e make, alaila, e kanu pu ia keia poe ilio me a'u ; o ka wa-hi o keia poe ilio e owili ia ai a kanu pu me a'u, he holoku pahoehoe eleele, eia no iloko o kuu pahu kahi i waiho ai, ina he makemake ko oukou e ike e kii ae au." "Ae,'' wahi a Mi. O ko ia la kii aku la no ia wehe i ka pahu, a lawe mai e hoike ia makou, a ike aku la no hoi makou he holoku pahoehoe maikai no, ua aahu ia nae, aole no hoi i lu-a loa, me he la he umi dala kona lilo i ua holoku la i kona wa hou ma ka'u koho wale aku. Ninau aku la au iaia, "heaha no hoi kou mea e aahu ole nei i keia holoku?" "Aohe kohu ia'u, ua luahine, ua hala ka wa kupono," wahi ana. "Ina pela e pono e kuai aku oe i keia holoku i loaa mai ko dala, 3 paha, a i ole ia 4 paha, e aho ia, hoi mai ia mau wahi dala au i lilo ai,'' wahi a'u. "Aohe e hiki, no ka mea, ua hoohiki au i keia holoku i mea wa-hi no kuu mau ilio," wahi ana. "Aohe pomaikai e loaa ia oe ma ia hoohiki ana, hookahi no pomaikai, o kou hoolilo ana aku i keia holoku ia hai, a loaa mai na dala, naue malie ana a hiki i kai o Ulakoheo, loaa ka puu amaama, hoi ana a ka hale, paina a maona, alaila, hele e mahiai i ka nahelehele o ko mala paka," wahi a'u. "Aohe a'u mau mea nui e ae, o keia poe ilio wale no," wahi ana. "Aohe no ka paha oe i lohe i kekahi wahi olelo kaulana a kakou?'' wahi a'u. "Heaha ia wahi olelo?'' wahi ana. "E ike ia kana hookanaka, o kipahewa ke aloha i ka ilio," wahi a'u. "Heaha iho la ka waiwai oia olelo?" wahi ana. "Mai hoopunahele hou oe i au mau ilio, e hoopunahele aku oe i ke kanaka, i loaa ka mea nana e kokua ia oe iloko o kou wa pilikia, oia iho la ka waiwai o ia olelo," wahi a'u. "Aohe no he waiwai o kau mau olelo a pau i ko'u mau pepeiao, ua ike no au he pomaikai no ko'u i ka'u mau ilio, nolaila, aohe o'u makemake e kamailio hou aku ia oe no ia mea ; ua pau au maanei," wahi ana.
O keia iho la ka moolelo o ka luahine haku mele o na ilio. Owau no me ka mahalo.  W. L. BEKU.

Ke haohao nei au.

E KA LAHUI HAWAII ; Aloha oe:—
          Ua ikeia ma kekahi i tamu o ka nupepa Kuokoa o kela mau pule aku nei i hala, na olelo Lili a ka luna hooponopono i kapa iaia iho "Makamaka o Kona" ma ke ano paha, he hoa no ka ohana "Puuwai eleele o Kona." A penei kekahi mau mamala olelo, "Elelo laka ole, hilinai ole ia, kilokilo, alelo lua o J. S. K." "Elelo laka ole." Owai la ia? O J. S. K. anei? Aole oia ka pololei. Eia ka oiaio, o Makamaka o Kona, penei.—Ke laka ole nei kana wahine i kona alelo, aole i laka ia kona home, ke eena nei, ke lelele nei, ke makau ia nei kona alelo laka ole. Aole pela mi nei, ke laka nei no ka'u ia'u.
          "Hilinai ole ia." Owai la ia, o J. S. K. no anei? Aole no, he hilinai nuiia o J. S. K. e Makamaka o Kona ma; eia no ka oiaio, o Makamaka o Kona no ka hilinai ole ia, alua holo lunamakaainana ana no Honolulu, aohe nae he hilinaiia e na kanaka, he hoowahawaha ia no ka hawawa, ike ole, a ano naaupo no, a he u-a maoli no.
          "Kilokilo.'' Ke ae aku nei au ia me ka maopopo, pololei oe, he oiaio ia, mahalo au, e uku aku ana au ia oe, no kou koho pololei. Ua lohe no hoi oe, ua hai aku au ia oe ma ka ike o'u, mai holo oe i lunamakaainana, paakiki no oe. Aole nae o mi kai wai-a, o you no, aole au i hoka, o oe no.
          "He alelo lua o J. S. K." Ke haohao nei au ia'u iho, aole au ike ia mea, aka, ke koho nei au me ka pololei, ma kuu ike kilokilo, o ka Makamaka no ia o Kona i Honuaino, Palaneka, Elua kiaha, elua alelo a pela aku. Aole paha ia oe ia wahi.
J. S. KEKUKAHIKO.
          [Ke haalele aku nei makou i keia hana mawaena o J. S. K. a me kona hoa paio; e kaawale mai makou, a maluna no o laua ka laua hana.  L. H.]