Ka Lahui Hawaii, Volume II, Number 17, 20 April 1876 — Page 2
KA NUPEPA KA LAHUI HAWAII
HONOLULU, APERILA 20, 1876.
Na Olelo a ka Haku.
E hele pela oe e Satana ; no ka mea, ua palapala ia, e hoomana aku oe i ka Haku i kou Akua, a e malama aku iaia wale no.
Pomaikai ka poe i haahaa ka naau ; no ka mea, no lakou ke aupuni o ka lani.
Pomaikai ka poe pololi a makewai no ka pono ; no ka mea, e hoomaona ia lakou.
O oukou no ka paakai o ka honua ; aka, ina pau ka liu o ka paakai, pehea la ia e liu hou ai? Aohe ona mea e pono ai ma ia hope, e kiola wale ia iwaho e hehiia ai e na kanaka.
O oukou no ka malamalama o ke ao nei ; pela oukou e hoakaka aku ai i ko oukou malamalama imua o na kanaka, i ike mai ai lakou i ka oukou hana maikai ana, a hoonani aku hoi lakou i ko oukou Makua i ka lani.
MAHOPE iho o ko makou hoolaha ana i na manao e pili ana no ke kanu hikiwawe ana o na kupapau i kela pule i hala ae nei, ua halawai makou me na olelo hoapono mai na makamaka mai, e mahalo ana i ko makou ao ana i ka lehulehu no ia mea. A ma ka nupepa haole Kalepa o ka Poaono iho nei i ike iho ai makou i na rula o ka Papa Ola, a ma ka rula eiwa o ia Papa Hanohano i ike iho ai makou ua papaia ke kanu ana o ka poe mea kupapau maloko o na palena o ke kulanakauhale o Honolulu ke loaa ole aku ka palapala ae mai ka Agena aku o ka Papa Ola. He rula pono loa no ia ; a he mea e pale aku ana i na hana naaupo e like me ka mea a makou i kuhikuhi ai, ma keia hope aku.
Maanei, he mea pono ia makou ke olelo, ua piha pono loa ka pa ilina ma Kawaiahao, aohe pono ke kanu hou ia na kupapau malaila. Aole hookahi kapuai kaawale iloko o ia pa i kanu ole ia i ka mea make mamua. Ma kahi e eli ia ai ka lua i keia wa, he mea maopopo e loaa ana no ke koena o na kupapau i kanu mua ia. He pono e imi ia i ilina no ka lehulehu ma kahi kaawale.
HE MAU LA helu wale no koe, a hoea mai ka la i kauohaia malalo o ka olelo kuahaua alii no ka akoakoa ana, a no ka weheia ana o na hana a na hoa o ke kau Ahaolelo o keia makahiki. Ua maopopo no i kela a me keia o ko makou mau makamaka, he kau hana nui keia, he kau i ane ike ole ia kona lua i na au o na Moi i hala e aku ; a no ia mea, ua kau nui na maka o na makaainana e ike, a o na pepeiao hoi e lohe, i na mea e hoala ia ana, a e hooko ia ana hoi e ko lakou mau elele wahaolelo, no ka pomaikai o ke aupuni a me ka lahui. Maanei, ke pahola aku nei makou i ka lono imua o na hoa haihai olelo o ka LAHUI HAWAII, ua makaukau makou no ka haawi piha ana aku i na moolelo piha o na mea a pau e hanaia ana maloko o ia keena ma ke ano pili i ke kulana o na makaainana a me ke aupuni, me ke kuokoa a hoopilimeaai ole, me ka hai oiaio i na mea a pau, e huna ole ana i kekahi mea a makou i manao ai he waiwai no na makaainana ; a me ke kalai mau ana ma na ninau a makou i hoomaopopo ai he pomaikai no Hawaii ke hapaiia a hooko ia e ka mana kau kanawai o ke aupuni. O ka makou moolelo o keia kau Ahaolelo, oia no ka mua o na mea oia ano i malamaia ma keia pepa, a aole makou e haawi hapa aku ana, aka, o haawi holookoa ana, mai ke kulana o na hoa alii a me na Lunamakaainana pakahi, a hiki i ke ano o ka lakou mau hana a me na kanawai. E kue ana makou ma na kumu kupono ole a makou e ike ana—me ka apono ana hoi ma na kumu kupono—me ka hoakaka lea aku imua o na makaainana i ke kahua o na hana o ka Ahaolelo, no ka mea, ma ko makou manao, "no na makaainana ka Ahaolelo, no lakou na kanawai, no lakou ke aupuni, a he kuleana oiaio ko lakou e ike a e lohe i na mea a pau e hanaia ana no ko lakou mau pono."
[Kakauia no "Ka Lahui Hawaii."]
ILOKO iho nei o keia Kau Jure, hookahi hihia ano nui i hanaia, oia ka hoopii a Emma Kaleleonalani e kue ana i ka poe nana i hoolimalima ka aina o Lawai. Aka, iloko o ka noonoo maikai ana o na Jure no na hora ekolu a keu, ua hoopuka ia ka olelo hooholo no ka aoao nana ka hoopii. He hihia keia i hanaia iloko o ke kau Jure o Ianuari, a ua hooholo ia ka pono no ka poe i hoopiiia, nolaila ua hoopii hou ka mea nana ka hoopii imua o ka Aha Banako, a ua kauohaia e ia Aha, e hookolokolo hou ia ua hihia nei imua o ke Jure. Ma ia ano i noho ai na Jure Hawaii i ka Poakahi nei no ka hookolokolo ana i keia hihia, a o ka hopena iho la keia o ka lakou olelo hooholo, e hookoia ka pono no ka aoao nana ka hoopii, me ka hookau ole aku o ka aoao hoopii i na poho maluna o ka poe i hoopiiia. Me he la aia kekahi mea i ike ole ia ma ka mole o keia hihia. He oiaio, o ka mea nona ka aina o Hikoni no ia, aka, i ka makahiki 1871, ua hoolilo aku la ia i kona mau aina a me ka waiwai a pau no Emma Kaleleonalani, ma ke ano oia kona hooilina hookahi mahope iho o kona make ana ; a i ka makahiki 1873 hoi, ua hoolimalima aku la oia i kekahi o kona mau aina, oia o Lawai i Kauai me ka poe i hoopiiia. Eia ka ninau. Nohea ka mana i hiki ai ia Hikoni ke hoolimalima aku, mahope iho o kona hoolilo ana aku i kona aina ia hai, no ka mea ua hooia ia mai, aole oia he hope, a he agena no Emma ia manawa ? Ina ua akaka lea kona mana ole, alaila, ua hiki ke oleloia, ua hana apuka o Hikoni, a ua imi loaa hoi ma ka hoopunipuni. He mau aina e ae no kekahi ona e waiho nei ma Lahaina Maui, ma Oahu, a ma Koloa Kauai, ua hoolilo ia a pau loa i ka Moiwahine kane make Emma.
Aka, he mea minamina ke kapa ana aku iaia ma keia inoa, oiai, oia no ka ona nona kona mau waiwai ponoi, a mamuli o kona manao aloha i hoolilo aku ai oia ia hai, aole no kona wa e ola ana, aka mahope iho o kona wa e make ai. Me he la, aia kekahi mea okoa loa ma ka mole o keia hihia, aole i ike ia ; a ma ia ano i hiki ai ia Hikoni ko hoolimalima aku i ka poe o Lawai. He pono e noii ia keia mea a loaa.
UA OLELOIA "Ua mau ke ea o ka aina i ka pono." He mea oiaio anei keia olelo? A i ole ia, he olelo hookaulana wale no anei no ka lealea olelo? Ina e haawi ana kakou i ka ae i keia ninau hope, alaila, he mea lapuwale ko kakou puana mau i kela hopuna-olelo kaulana; he keleawe hookanikani wale iho no; he walaau lapuwale. A ke hoike mai nei na hua i kakau ia maluna o ko kakou hale aupuni a ma na wahi e ae i ko kakou ano hookamani lua ole. Ina aole i "mau ke ea o ka aina i ka pono," alaila, e wehe koke ae kakou ia mau huaolelo, a e pani iho ma kona hakahaka i ka mea kupono. Heaha ka olelo kupono? "Ua mau ke ea o ka aina i ka Hewa."—Oia anei? Ke manao nei makou aole pela.
Aka, ina e haawi kakou i ka ae i ka ninau mua, penei: ae, he oiaio "Ua mau ke ea o ka aina i ka Pono," alaila, e hooikaika kakou i ka Pono a lanakila ia ; no ka mea, o ka mea i makemake nui ia, oia ka mau o ke ea o ka aina. Aohe mea i oi ae imua o keia.
Pehea e lanakila ai ka Pono, a noho lokahi ka aina malalo iho o kona malu ? Ma ka lilo ana anei o ka poe hana ino i poe hooponopono i ka aina, a i wahaolelo no ka lehulehu? Aole loa pela. Aole puka mai ka wai ono a me ka wai awaawa mailoko ae o ka punawai hookahi. Aole hiki i ke kanaka ino ke hoolaha a hooulu i ka Pono. Nolaila, ina o ka poe hana ino ke noho ma na oihana aupuni, a ma na oihana ao, a i poe wahaolelo no ka lehulehu, aole e mau ke ea o ka aina ia lakou. He poe lakou e umi ana i ke ea o ka aina. O ka pepehi, oia ka lakou hana.
Mamuli o keia mau olelo hoakaka i ku i ka oiaio, a he oiaio maoli no, ua maopopo loa kekahi hana e mau ke ea o ka aina, a e ola'i ko kakou lahuikanaka a oia no keia: O na luna aupuni a pau i keehi i na kanawai o ke aupuni, aia no ma na oihana haahaa ka nui o lakou—O na kahunapule, a me na kumu ao, a me na luna ekalesia a pau e noho kue ana i na kanawai o ka Pono ; o na poo ohana a pau e hoohaumia ana ia lakou iho a me na ohana o lakou, e wawahi ana i ka malu o ka berita mare mawaena o lakou iho, a e ao ana ia hai pela ; e hoopau ia ko lakou mau oihana, a e hoopaa ia ko lakou waha e pono ai. Aole lakou e lawelawe i na oihana no na makaainana ; aole no hoi lakou e lilo i wahaolelo no ka lehulehu ; aole lakou e ao aku ia hai, aia a pau ko lakou hoohaumia ana ia lakou iho. He mea kohu ole ka hoolapuwale ana o ke kanaka iaia iho me kona hooponopono pu aku ia hai mamuli o ka pono. Aole hiki pela. Aia a loli ke au o ka oiaio, a ike kakou ua mau ke ea o ka aina i ka Hewa, alaila, hapai ia ka poe hana ino a me ka poe haumia i poe hooponopono a alakai i ka lehulehu; alaila no hoi, e hoopau kakou i kela olelo kaulana maikai, a e pani iho ma kona wahi; "UA MAU KE EA O KA AINA I KA HEWA," i kulike ai ka kakou mau hana me ko kakou olelo.
O na leta mahalo lehulehu a na makamaka, aole ma na pea o ke one hanau wale nei, aka, mai na aina mamao mawaho aku o ke ana poai o keia mau mokupuni ; he lei aili hanohano o ka hoolanamanao ia mau mea na makou e aahu ai me ka hauol. Aohe luhi, o ka noii noelo ana no na manao o na ano a pau, he mea ole ia i ka makou makakila, no ka mea, ua a ke ahi, a ke kukuku nei ka mahu i ka pakela hahana o ka oukou momoku ahi.
Manao pili laula no ka Hooulu Lahui.
HELU 2.
Eia kekahi, he mea nui ka ika ana o ka lahui holookoa i na rula o ka malama ana i ke ola kino ; mai ko lakou ike i ke ano o ka malama ana i na keiki liilii, a i ko lakou ike ana i kekahi mau mea e pale aku ai i ka hookipa ana mai e hookamaaina iho i kekahi mau mai i hiki e pale ia me na rula o ka malama maikai ana i ke kino. Ua hoao ia anei keia mau mea ? Me he mea la aole he mau mea i hoaoia ma keia ano. Ua hoaoia paha me na ao waha ana, a me na leo kuhikuhi makamaka mai kekahi mai o na poe i ike, a i makaukau ma ka oihana lapaau aka, pehea ka loihi o na hoomanao ana no keia mau kuhikuhi leo mai kekahi hanauna a i kekahi hanauna? O na kuhikuhi leo he palena maopopo kona, e hiki ole ai ke hoolaulaha piha ia ka lahui holookoa me ka ike akaka ana ia mau mea.
Ua kupono wale no keia ma na apana i noho ia e na kauka lapaau, aka, ma na apana kuaaina, kahi i noho nui ole ai na kauka lapaau, he ane pilikia maoli ko lakou malama ana i ke kino ma ke ano ku i ka naauao. No keia nele, ua hoi hou lakou i na ano kahiko, i na kahuna Hawaii, a i kekahi mea paha i ikeia, ua hiki ke haawi 'ku i kekahi mea e pale ae ai i ka pilikia i hiki koke mai.
Ua akaka ka manao nui o ke aupuni i ke ola ma na apana kuaaina, no ka mea, ua hookaawale ia he $12,000 no na kauka kaahele. Aka, e hiki anei i kekahi mea hookahi ke hoomau i ka hele ana i kela la keia la no na mile he mau haneri ka loa maloko o na palena o kona apana, e like me ka mea i ikeia ma na apana o Kau, Kona a me Kohala i Hawaii ; oiai hookahi wale no kauka kaahele i ikeia no keia mau apana, a me kekahi mau moku e ae o Hawaii. He hana luhi nui keia no ke kauka hookahi, a me ke ku ole i ka hoopakele ana i ke ola o na kanaka. E hele ana oia no na mile a-a ma ke kau wahi, no na pali ma ke kau wahi ; a no ka loihi hoi o kona wahi, nolaila, e ane hopohopo ana kekahi poe e noho ana ma na wahi mamao loa i ke kii ana aku iaia ; ina he pilikia ku koke i hiki mai i kekahi mea ola kino. He mea hiki i ka lehulehu ke ike i na kumu e kanalua ai; no ka nui kekahi o ka manawa e hala, no ka makau paha kekahi o nui loa ka uku; a no ka nele paha kekahi, nolaila, ua kipa koke i ka mea i hiki ia lakou ke hana iloko o ka manawa kokoke ; A ina he poino ka hopena o ia hana ana, mamuli o ke kuhikuhi ana a kekahi mea ike ole, he mea e ka minamina no ka lilo mauele ana aku o ia ola, me ka hiki ole i kona wa kupono.
Nolaila, ua hiki i ka lehulehu ke hoomaopopo iho i keia wa, he mea pono e hoolaha nui ia kekahi mau buke kuhikuhi no ka malama ana i ke ola kino, iwaena o na kanaka Hawaii. He oi ka makepono e hoolilo i kekahi mau dala ma keia ano, mamua o kekahi mau haawina e haawiia nei no ke ola o ka lehulehu.
Ua lawa ae la keia mau manao maluna no ka hoakaka ana i ke ano o ke kumu akahi, e pili ana i ka Hoolaupai ana maloko nei, aka, aole i manaoia, oia iho la ka piha ana o na mea i hiki ke hanaia maloko nei. He nui aku na mea i koe i hiki e hana ia. E nee aku kakou i ke kumu.
2. Ka hoolaukanaka ana mai waho mai. Heaha ia? Oia ka hiki ana mai o na kanaka o na aina e io kakou nei me ke keakea ole ia. E like me na haole, na pukiki, na paniolo, malae, pake, Iapana a me na kanaka e ae o na mokupuni lehulehu o ka Pakipika. O ko lakou hele ana mai ma ke ano kuokoa, a hookulaiwi iho ma ka aina nei, no ka mea, ua hanaia mai ke kanaka, aole he mea noho paa ma kahi hookahi. Ua hamama ko kakou mau ipuka no na malihini ; e hele mai lakou io kakou nei ke makemake lakou, me ko lakou mau pono pili paa ia lakou, a e hoopuka ae i ka lakou mau hana kupono ma ka aina nei, hoolaha paha a huli aku. E lawe mai i ko lakou mau ano mikiala hana a pau kekahi ;—a oia ka kakou e ike nei i keia wa mawaena o ka hapa nui o lakou i hiki mai io kakou nei. Ua hookawowo iho kekahi poe o na aina e me kakou, a ke hoolaha ae nei i ka lakou mau ewe ma ka aina ; ua hoopomaikai nui ia mai kakou i keia wa i ka loaa ana o ka Hawaii awiliwili o na koko, a ma o lakou la kekahi manaolana no ka hoolaupai hou ana i ka lahui no keia mua aku. A ina e hiki mai ana he manawa no ka nalohia ana o ke koko Hawaii paa mai kou mau kualono aku e ka Pae Aina Hawaii, aia no he ewe e puka mai ana mailoko mai ou ma o ke koko Hawaii awiliwili la. No ka mea, he mea keia i maa a i ikeia no hoi. O Beritania Nui e ku nei i keia wa, aole ia o kona kulana lahui mua iloko o na haneri keneturia eiwa i hala aku, a he umi paha. He koko awiliwili ka lahui Aupuni o Beritania i keia wa, i pua no loko o na kamaaina o ka aina, a me na malihini e ae mai waho mai, na Dane, na Geremania, a me na lahuikanaka e ae a pau e noho ana ma kela kapa o ka ainapuniole. (Aole i pau.)
Ke kau leo hou aku nei no makou i na makamaka e hoomanao, aole loa e hoopukaia ko lakou mau manao ke ole lakou e hai mai i na inoa ponoi ia makou. Aole o makou ahewa i na inoa kapakapa maemae, aka, he makemake nae makou e ike i ka inoa oiaio o na makamaka haku manao. Nolaila, ke noi aku nei makou i ka oluolu o na makamaka e hoomanao i keia noi.
E na Lunamakaainana!
E MR. LUNAHOOPONOPONO;
Aloha oe:—Ke makemake nei au e noi aku i ka noonoo kupono ana o na hoa i koho ia i mau lala no ka Ahaolelo e hiki mai ana, ma kekahi mea pili laulaha a ku i ka pomaikai o Hawaii nei, oia hoi ka "Uwea Telegarapa."
Ke hoomanao nei no paha oukou i na au i hala e aku la, i ka wa hoi he lehulehu na moku okohola i kipa mai io kakou nei, i ka holomua o na hana hoopomaikai o ka aina, a i ka nui hoi o ke dala mawaena o na makaainana a puni ka aina nei. O ka lehulehu o na moku okohola e kipa mai ana ia nei no na lako holomoana, ke kumu o ka nui o ka waiwai iloko o ia mau la.
Pehea la e hiki ai ia kakou ke hoihoi hou mai ia mau la hauoli a maikai no hoi?
Ke pane aku nei au—Ma ka hoala ana i na kumu e hoomoeia'i i uwea telegarapa mawaena o Amerika a me Asia, me ka hoohui ana me Hawaii nei. Ina e hoomoe ia keia telegarapa, e kipa mai ana na moku o na ano a pau o ka Moana Pakipika, na moku hoi e kaalo kokoke ae nei mawaho aku o keia mau mokupuni, no ka hoouna ana aku i na lono i na ona ma ka telegarapa, he mea hoi i ake nuiia e lakou.
O na mokuahi e holo mau nei mawaena o Kapalakiko me Kina a me Iapana, kekahi o na ano moku nui a nani no hoi o ka honua holookoa, aole no e nele ana ko lakou kipa ana ma Hawaii nei no ka hoouna ana aku i na lono i ko lakou mau ona, a haawi aku hoi i ko lakou mau tausani ohua i ka manawa o ka hoouna pu ana aku i na lono i ko lakou mau makamaka lehulehu wale e noho ana ma na wahi a pau o ka honua iloko o ka minute hookahi, a ia manawa hookahi e lu mai ai lakou i ke dala ma ke kuai ana mai i na waiwai o ka aina nei. A e ala hou mai no auanei he lehulehu wale o na laina mokumahu, e like me ke ala nui ana i ka wa i hoomoeia'i ka telegarapa ma ka Moana Atelanika.
Ke hoi aku nei au e hooholo oukou i kanawai, i hiki ai i kekahi hui maikai ke hoomoe koke i telegarapa, a haawi mai ia kakou ia pomaikai me ka lohi ole. Ina oukou e hooholo i kanawai i keia kau e haawi ana i kekahi hui ka mana holookoa o ka hoomoe ana i telegarapa ma keia mau mokupuni nona na makahiki he umi, ke manao nei au o ka lawa ana no ia o ka mea i makemake ia, a o ka hoomoe koke ia no ia o ka telegarapa.
Ua makau na hui i keia manawa no ka nui o na poho ma ka hoomoe ana i na telegarapa ma ke komo ana mai o na hui e aku. O ka telegarapa mua loa e hoomoeia ai ka nui o ka lilo, no ka hoomaopopo ana i na ano o ka houna o ka moana, a me na kulana o na au-lalo, a me na kulana lehulehu wale aku, a o na hui hou aku e hele mai ana no ka hoomoe ana i telegarapa, e hoomaopopo ana lakou i na ano a me na kulana o ka moana mamuli o na lilo o ka hui mua, a e lilo ole ana lakou no ia mau mea, a pau loa ka lilo maluna o ka hui mua wale no.
Nolaila, ke manao nei au e haawiia ka pono a me ka mana kuleana i ka hui mua no keia hana no umi makahiki; alaila, aole lakou e makau ana no ka nui o na lilo a me na poho, a e haawi mai ana hoi ia kakou he mau pomaikai, a loaa ke kumu nana e hoihoi hou mai na la maikai o na au dala kihikihi i hala e aku ma ka hoomoe ana i uwea telegarapa. KALE KIKA.
Haiku, Maui, Apr. 7, 1876.
No ka imi ana i ke Ola Uhane.
HELU 2.
E KA LAHUI HAWAII, e ae mai ia'u e hoomau i ke kamailio ana ma keia Helu, ma ke ano hoohalikelike ina hana nui e imi ia nei e kanaka, ma na mea o keia ao, me ka hana imi ola uhane.
He mea kupanaha, a mahalo nui ia no hoi keia au holomua o ka honua e nee nei; a owai la hoi i ole e kahaha iho, me ka haawi ana i na mahalo, a me na hoomaikai ana no ia mau hana nui, a me ka poe nana e imi nei? Aole, e pau ae no na kanaka i ka mahalo ana ia lakou, a me na hana noiau a lakou i imi ai.
Aka, e lawe ae, a hoohalike iho ia mau hana nui i imi ia e ka noeau o ke kanaka, me ka hana e pili ana i ka imi ola uhane, o keaha ka hana i pakele aku? Eia iho no, o ka hana imi ola uhane.
I ko ke kanaka imi ana, a hoahu hoi a nui ka puu o ka ukana, a noho iho oia i waena oia lako, me he kiko waena la iloko o ka poai; ua malu anei oia i na iniki malie ana aku a ka eha iaia ma kona naau, a ma kona kino hoi? Ua kapu anei kona mau ipuka, aole e komo aku ka haukae nui o ke ao nei? Ua lana malie mau anei kona manao, me he wai la maloko o ke poi, a me he muliwai la i ka la pohu? E nele ana anei oia i ka eha a me ke kanikau ana? E hala ae ana anei iaia na olina o ke kaumaha e hoopuni nei i ka honua, oiai e kaa poahi malie nei ma kona iho iho?
Ina aole oia e nele i keia mau mea, alaila, auhea ka nani io oia hooikaika ana no ke kino, a manao ole ae i ka hana nui pakele hookahi, oia hoi ka imi ola no ka uhane? "Nani ka mae wale ana o ke gula a me ke anoe ana o ke gula maikai." ke Kanik 4: 1 E kau anei oe i kou mau maka ma ka mea e ola ana ?
Ma ia mea e hoohalike iho kou noonoo i keia hana nui, me ka hana a kanaka e paulehui nei, e ike koke iho no ka uhane iloko ou. He hana nui pakela io no ka imi ana i ke ola uhane, e oi ana i na hana e ae a pau loa.
O ka Moi Kamehameha V, i hala aku i ka aina anoano. I kona mau la, ua imi no ia me ka manao paa e loaa ka waiwai, a ua loaa no. Ua noho ia e ia kela kaha o Kaunakakai, a me Palaau ; aia ma ia mau wahi kona kahua huli waiwai. Nui kona mau hale e ku ala ma Kaunakakai, a o na hana i hohola ia e kona manaoio huli waiwai, a hoolakolako hoi no keia noho ana, aia no ke waiho ala he mau hoike no ia manao imi waiwai oia alii.
O kana mau holoholona o ka hoomakaulii ana, lelehu wale o lakou he bipi, kao, hi-pa, &c. He nui wale o kona mau holoholona i luku ia, a kuai ia aku, a ke ai nei ko Honolulu i kekahi o kana waiwai i imi ai.
Aka, ua hala aku la ia, aohe ma kahi o kana oihana huli waiwai, a o kana ukana o ka noke ana i ka hoahu, na hai no e hoopau.
Eia ka ninau. I ke kikoo ia ana mai o kona uhane e hele mai anei aku, heaha ka lako i pili paa aku i kona uhane ma ke ola, oiai, oia i kono ia e haalele i keia noho ana, a me kona huli waiwai ana? O ka hapa hea o kana mau waiwai kana i lawe pu ai, i mea hooluolu no kela aina anoano?
Aole loa no! Aole akahi!! I na pela, aole anei i lapuwale loa, a naaupo hoi ka poe e huli waiwai ana, me ka imi ole i ke ola o ko lakou mau uhane ma kela ao? I ka hoomaikeike ana i keia, e akaka no ia kakou, he hana liilii loa na hana e ae a pau a kanaka e imi nei, e kuko nei, a e hoomakaulii nei. Eia iho no ka hana pakela, ke kilohana hookahi o na haua a pau a ke kanaka e hana ai, a e imi ai. Oia ka imi ana i ola ka uhane i ke ao o ke Akua, a e noho me ka pomaikai mau loa.
He mea maikai ka waiwai, a he pono i kela a me keia e imi, a e hoolako no keia noho ana ; aka, mai poina i ka hana nui i oi aku. No ka mea, malaila e loaa mai i ke kanaka kona pono pilipaa, hiki ole ke puehu hou aku. O ka hoole i keia, a huli ae e koho i kela, oia kai aoao e alualu i ka ohu. E. K.
Hunahuna mea hou o ke Kula Hanai o Hilo
E KA LAHUI HAWAII; Aloha oe:—
I ka malama iho nei o Maraki, ua kau ia he Kanawai e papa ana aole e kamailio Hawaii kekahi keiki i ka hapa nui o ka manawa, koe na wa haipule, na wa e kula ai ma na Palapala Hawaii, a me ka wa e hele mai ai na makua e ike i ka lakou mau keiki, o ka mea wale no nae nona ia makua, a makamaka paha ke ae ia e kamailio Hawaii ; a ina he mea ua akamai i ka olelo Enelani, aohe olelo ana, ua noa iaia na haumana a pau loa, a i ka hoomaopopo ana i keia alakai ana a ka Peresidena , me he mea la, he La e malama iho ana.
NO NA NUPEPA.
I ka nana ana iwaena o na haumana o keia kula, ua hoike mai lakou, ua oi aku ko lakou makemake i kou kino opiopio mamua o kou hoa kalaimanao, (Nupepa Kuokoa) ma na helu e lawe ia nei iloko o keia kula, oia hoi, he 22 Lahui Hawaii, a he 14 Kuokoa, a i keia mau la no hoi e naue nei, ke hoao nei na haumana o keia kula e hoopuka i mau nupepa kakaulima no lakou iho, i mea e hoomaamaa ai ia lakou ma ia hana, a o ka mua no keia o ka hoomaka ana ma keia kula o keia ano, mai mua loa mai.
NO NA HAUMANA.
O ka huina o na haumaua i keia manawa, he 42 ; no ka papa mua 14, no ka papa elua 12, no ka papa ekolu he 16.
A ma keia mau helu maluna ae la, ua ike ia ke emi io ana malalo o na makahiki i hala aku la, oia hoi, mai ke 60 a hiki i ka 100, a me he mea la, elike paha me ka emi ana o ka lahui, pela no ke emi ana o na haumana a na kula, kahi hoi e loaa ai na pulapula e ulu ai ka lahui, a e loaa ai hoi he mau koo no ke aupuni ma keia hope aku.
A nolaila, ke kono ia aku nei oukou e na keiki e noho ana ma na awawa lipolipo, a me na kualono uli hoi o ua mokupuni nui nei o ka Lani Davida Kalakaua R., e naue mai e inu i ka wai momona o ka naauao ma keia Home hoonui ike, mai na keiki lalawai mai o ka "Paia ala o Puna," i awiliia mai hoi me na hana noeau a ke keiki o Kaualoku o Hanalei ; nolaila, ua makaukau ke kula me na alakai kupono e loaa ole ai he mea na ka manao e kuihe ai.
Me oukou e na oiwi a pau o ka aina makuahine ko'u welina. WM. KALE.
Hilo B. S. Hawaii, Apr. 11, 1876.
He Leo mai na makamaka mai!
Aloha.—E hiki anei i kou ahonni ke ae mai i ka makou noi e pili ana i ka nupepa KA LAHUI HAWAII? A penei ka makou noi: Ua makemake makou e hoopihaia ka aoao mua o KA LAHUI HAWAII i ke Kaao o ELINA, me ke komo ole mai o kekahi mea e ae ma ka aoao mua, a o ka moolelo o ka Ahaolelo ma ka aoao ekolu, ke hiki nae i kou ahonui palena ole ke ae mai.
Na ka poe lawe pepa o KA LAHUI HAWAII e noho ana ma HalealIi a me ka Halekoa.
(Kakau inoa ia e lakou lehulehu.)
Aperila 15, 1876.
[E na makamaka, o ka oukou noi e hooko ia no, mahope iho nae o ka noho ana o ka Ahaolelo. O ka meli momona koe o ELINA KE KOA a hoea aku, a o na waiwai moolelo o na hana a ka Ahaolelo ka panina. E haawi aku ana makou i ko oukou makemake—aole e hoohalaia—Me ke aloha no. L. H.]
NO KA HOOULU LAHUI.
O ke ala like ana o na kanaka Hawaii a pau ma na hana lima akamai. E like me ka amara, hana wati, hana gula, hana hao, kamana hale a kapili moku, humu lole a humu pea, humu noho a humu kamaa, pai palapala a humu buke, hana tini piula, wili-ki, hana pena a hana aniani, mahiai, a me na hana mikiala e ae a pau, he mau kumu ia e ulu ai ka lahui.
A o na hana pookela o ka naauao e like me na mea ake-akamai e ao ia nei ma ko kakou kula kiekie loa o Lahainaluna. E apo aku ke aupuni i na haumana e puka pono mai ana, e ninaninau i ko lakou akamai ma ia mau hana. A ina ua ike ia ko lakou makaukau, alaila, e lawe mai ke aupuni ia lakou ma na hana pakahi a lakou i makemake ai e like me ko ke aupuni manao he pono. Ua ike ia kekahi mau Lahainaluna kakaikahi me na panana ana aina, ua hoike io mai lakou ika ike ma ia hana. Aka, ma kekahi mau hana e pili ana i ke ake-akamai, aole loa.
Pela kakou e kuikuilima pu ai me na kanaka naauao a pau o ka honua, a e manao ai hoi, "He mana ka ike."
Ua oi aku ka hana laula mamua o ka hana poepoe, a o ka naauao mamua o ka naaupo. E loaa ka waiwai a me ka hanohano i ka naauao, a o ka ilihune a me ka mea aloha ole, maluna ia o ka naaupo. E kuhikuhi iki au i kekahi mau hana e loaa mai ai i ko kakou mau hanauna opio. E lawe mai na makua i ka lakou mau keiki malalo o na makahiki he umikumamalima, a e hoonoho aku malalo o kekahi mea akamai hana, e like me kekahi mea i hoike ia maluna. Ina o ka hana wati ka mea a ka makua i makemake ai no kana keiki, alaila, e hanaia i olelo aelike mawaena o ka makua a me ka mea akamai hana. A e hoomaopopoia ka uku a me ka loihi o ka manawa a ke keiki e noho ai malalo o ka haku, ina ua pii ae ke akamai o ke keiki iloko o ka manawa i hoakakaia, ma ka olelo aelike, he maalahi ana ia o kona haku a he waiwai puka ia mawaena o ka makua a me ka haku. A i na pau ka manawa i hoakakaia ma ka olelo aelike, e kau koke ae auanei ke keiki i kona papale mahiole o ka hanohano me ke kuonoono. E like auanei ia me ka lio ai mau i ka huita. E ioioena kona mau maka, e piha mau kona mau iwi aoao i ka momona.
Pela e lilo mai ai na kaikamahine makamae i malama loea ia e ko lakou mau makua. E like me ia ka laau i kanuia ma na wahi lepo momona e hua mai ana i ka wa kupulau, a e pala kupono i ka wa pumehana pono o ka la, aole huhu a me ka mu, aole hoi ka nahesa wela me ka moohuelo awahia, aole hoi na iliohae maluna o kou ohana, no ka mea, ua hoomakaukau ia na mea e pale aku ai. Ilaila kakou e ike ai, e alii ana ka hana pono maluna o ka hana hewa. A o na hapa pake a me na hapa haole, ua ulu lakou mamuli o na kumu i hoikeia maluna. Aole ko kakou mau makua o ka ili hookahi i haawi mai i ka lakou mau kaikamahine makamae i ka ilihune, aka, i ka waiwai no.
E huli ae kakou a nana i hope. O na oihana pookela o kela au kahiko o kakou i hala aku nei, oia no ka mahiai, lawaia, kuku kapa, ulana moena. Hoomoamoa na kaikamahine punahele a i ke kanaka mahiai, a pela aku. Nolaila, i kauoha mai ai ko kakou poe kupuna i ko kakou poe makua. "Ke noho nui la i ke ao. Eia no na hana, o ka mahiai me ka lawai, i ola ka noho ana o hele i ko hai ipuka hale e makilo ai." O ke ano nui o keia mau olelo hoolana, i ola ai ka noho ana o ka pohai ohana wale no.
Aole lakou i manao e pakui iho i ka waiwai maluna o ka waiwai a piha a hu mawaho o ka hale papaa e like me kakou e ike nei i keia au. Aole no hoi lakou i moeuhane mua e loli ae ana ke au o ka manawa, e pakui hou ai lakou i mau olelo hoolana, a i hiki ai ia kakou ke hookolo aku mahope o ka meheu oia mau olelo hoopomaikai, a i noho kakou me ka makaukau no ke pale ana i ka wa e lele mai ai na nahesa e nahu wela, a me na moohuelo awahia maluna o ko kakou mau ohana. A e palekana ai kakou mai ka hoemi ana i ko kakou lahui aloha. Pela e ko ai ka olelo: "He makapo kou mamua, a nahu mai la ka nahesa kaakaa ae la ko'u mau maka, ilaila au i ike ai i ka pono a me ka hewa."
A o ka palapala a ko kakou mau makamaka i ka Haku kanu o ka aina, e pili ana no ko lakou u a me ke kaumaha no ka nalo ana aku o kona lahui, he oiaio no ia. E pau io no na pili kahiko i ka helelei, aka, e koe no na aaho, a e ku mau na pou a me na o-a, a hiki i ka wa a ko kakou Akua e kukulu mai ai i ka hale me na kaola nunui. Nani wale ka haule ana o ka makapo i ka lua; nawai la ia e huki ae? Na kona ohana ponoi no. O ke kumu nui e ulu ai ka lahui a ko kakou makamaka i manao ai, o ke kii a lawe mai i na kanaka o kela pea o Asia a me na moku e pili ana. E hoowahawaha anei kakou i ke aloha a me ka lokomaikai o ke Akua i kona hano ana i na moku puni nei a me ka lahui i kupono no keia Pae Aina? Aole loa. Ina i manao mua oia e hooulu i na lahui ano like ano like ole iloko o keia Pae Aina, ina ua noho pu lakou me ko kakou mau kupuna. A luhi ole kakou i ke kii aku i na kanaka o kela pea a kakou e kau nui aku nei. E puhi no ka makani i ea mama o ke one, aka, o ke kaumaha o ka pohaku, aole loa ia e naueue. Nolaila, e apuepue aku ka kou i na hana laula o ka naauao a me ka hoopono. E haule iho ka waiwai io o ke gula a me na mea kumukuai nui malalo o kona mau kapuai. ANOAI-MAIKAI.