Ka Lahui Hawaii, Volume II, Number 18, 27 April 1876 — Page 2

KA NUPEPA KA LAHUI HAWAII
HONOLULU, APERILA 27, 1876.

          O KA Poaono e hiki mai ana, i ka hora 12 auina la, e wehe ia ana ka Ahaolelo Kau Kanawai o ke aupuni e ke Alii ka Moi Kalakaua, e like hoi me ka olelo kuahaua Alii i hoopuka mua ia ma na kolamu o ka kakou pepa. Maanei, ke kalokalo e ae nei makou i ka lokomaikai o na lani, e pahola mai i na kumu hooholomua i na hana e malamaia ana ma ia la, e haawi mai i ke ola maikai a me na noonoo hookanaka mawaena o na Elele wahaolelo, a e hooliloia ka lakou mau hana i mea e hoopomaikai ai i ka lahui a me ke aupuni, a e mau ai hoi ke ea o ka aina i ka pono. Pela ko makou mau iini ana, a ke kali nei makou me ka hakilo ana no ia mea, a me ka makaukau e pahola aku imua o na makaainana.

          HE NUI a laulaha no hoi na mea i kamailioia no ka ninau nui e waiho nei imua o ko kakou lahui no na kumu e kaohi mai ai i ke emi mau ana iloko o na la i hala ae a hoea mai i keia mau la na heluna kupa o Hawaii nei. Ua kamailio nui ia, a me he la, ina he wahi noonoo iki kahi o na makaainana, (a ke lana nei ko makou manao ua lawa no lakou me ia haawina) ua hoomaopopo no lakou i na kumu. Aka, ma ke ano o ko makou kulana, ua kapae ole makou i ka hakilo ana, e halo ana mao a maanei, no ka ike aku i ka hoomaopopo iho o na makaainana i neia mau kumu e kamailio mau ia nei, a hoao aku e hapai, e malama, a e hooko hoi ; aka, ma kahi oia mau kumu maikai a makou e manaolana mau nei e ike aku e hana ia ana—ke kaupale mau ia mai nei no e na ano noho ana o na la i hala ae.
          He mea hiki wale no hoi ke hoomaopopo ia ua ike no ka lehulehu o ko kakou lahui i ke kulana o ke aupuni a me ke emi mau o ko kakou heluna, ua maopopo loa no ia lakou na kumu kupono e hana ai no ke pale ana aku i neia mau kumu hookuemi hope ; aka, mawaena o na makaainana e noho mai nei mai na kuahiwi kamahao o ka moku o Keawe a hoea aku i na kualono o ka moku o lalo i Mano, me ko lakou hoomaopopo lea i neia mau mea a pau, he mea kaniuhu na ka makou makakila ka ike ana iho, he wahi heluna kauna mailuilu wale no o lakou kai hoao e hapai i ka manao hookanaka, a hooikaika e like me ka hiki e hookoia na kumu hana e pakele ai ka lahui mai ke emi poo ana iloko o ka make, a hapai hou ae hoi ia Hawaii a kau i ke kulana o ka heluna lahui lehulehu a me ka holomua, aole ma ka waiwai wale no, aka, me ka naauao kiekie i hookahua ia maluna o ka maemae, ka maluhia a me ka hoopono.
          Ke kamailio nei makou me ka iini kuoo o ka puuwai, a me ka piha hakui o ka lunaikehala no ka pomaikai o ka lahui oiwi i aloha nui ia a me ke aupuni one hanau hoi. Heaha la keia ano ku malie ano kuemi hope mau? Aole anei he mau koni ana i koe iloko ou e Hawaii? Aole anei he mau manaolana i koe? Ua hamama anei ka ipuka o ke keena poino nou? A e hookuu aku anei kou mau mamo ia oe e nalo aku? Aole paha ia o ko lakou makemake, aka, ina me keia e hoomau ia ai ka noho ana, alaila, he mea hiki ole ke kapae ia ka hiki ana mai o keia hopena!
          O na makua o ka lahui, aole a lakou, ua hoea mai ko lakou mau la, a ua aneane e napoo ; aka, ia oukou e na kanaka ui, na mamo hoi a na puhaka o ko kakou mau makua—no oukou ka lahui Hawaii, no oukou ke aupuni Hawaii, a aia ia oukou ke ola o ka lahui a me ka pomaikai holomua o ke aupuni. E ku! E haawi i manawa kupono no ko oukou mau noonoo akahele ana, a e hoolilo ia mau noonoo i mau noonoo hookanaka o ke kulana kanaka makua. E hoomanao oukou, aia he manawa e hiki mai ana e hiki aku ai ko oukou mau makahiki i ke kulana o ka makua! E hoomanao no hoi oukou, aia maluna o ko oukou mau hokua o Hawaii e kaukai nei me ka hilinai ana no ka hoomau ia o kona "EA I KA PONO!" nolaila, ano, ano! e ku a e keehi aku imua, e waele i ke ala e hiki aku ai iluna o keia mau kahua me ka pomaikai a me ka paumaele ole.
          Ke pahola aku nei makou i ka leo poloai aloha oiaio, aole ma ke ano walaau wale iho no, aka, me ke ano kuio, hoopalaimaka ole, a me ka makee ia kakou iho e na mamo o ka aina, na kanaka opio, ke ea hoi o Hawaii no na la e panee ia mai nei, e hooikaika, a e pii! mai punihei i na uhauha wale ana i ko oukou mau ola, mai ae i ka palaualelo e noho alii maluna o ko oukou mau kino, a mai hookuu i na wawae e uhai lolo mahope o ka meheu o ka noho ana haumia a me ka hoomaloka ; aka, e huli ae, e pani i ko oukou mau pahu kani mai na leo hoowalewale, e holoi i na kuko ino a loko ; a me ka maemae, e malama i ke kulana kino, e noho me ka maluhia a me ka hooikaika i ka hana, e malama i ka ohana, a e nana aku na maka imua me ka manaolana; no ka mea, e like me ka oiaio o ka malamalama o na kukuna o ka la, pela no ka oiaio o ka malamalama o ke kahua hanohano e lei ai oukou i na lei alii oiaio o ke "ola ana o Hawaii ia Hawaii."

He Lono Alii.
ROMA, ITALIA.
J AN. 19, 1876.

          Aloha oukou a pau: —ma nehinei, loaa mai ana kau mau palapala o ka la 11 o Nov. a me ka la 6 o Dec. Ua olioli no hoi ko'u naau i ka ike ana iho maloko o na palapala no ka maikai o ko oukou noho ana a me ko oukou mau ola a pau.
          Ua kuhihewa paha ko'u hoohalahala ana no ka loaa ole ana mai o kau wahi palapala, eia nae, ua loaa mai nei, no ka poe lawe leta ka hewa, a no ka loihi no hoi kekahi o kahi e lawe mai ai.
          Ua palapala aku no hoi au ia oe ia maua e noho ana he mau wahi la me Mr. Williams ma i Switzerland. Ma ia hope mai holo aku la maua i Munich, eia hoi ke kulanakauhale alii o Bavaria, ekolu la ilaila—ua hele mau ia na manawa a pau mahope o ka pau ana o ka aina kakahiaka a hiki i ka po, hoi hou aku la i ka hotele, paina iho la, a hoi aku la e moe me ka luhi, eka ke kino, haukeke mai la i ke anu, aole o kanamai ke anu, e haule mau ana ka hau i na la a pau, mai ko maua haalele ana ia Munich a hiki i Trieste, i Aukekulia, o Pihopa no ko maua mea uwe mai i ke anu—e olelo mai ai meneia—"Aole au e haalele hou ana ia Hawaii, a holo hou i na aina anu. Pomaikai au ke hoi hou aku i ka aina mehana." He oiaio no keia manao ona, ua hele na lima a ulaula, upehupehu no ke anu, aka, i ko'u manao, e maikai ana kona ola ma keia hope aku, no keia noho ana i na mahina anu.
          Mai Muni ch, holo aku maua ma Vienna, ke kulanakauhale alii o Aukekulia, hookahi pule ilaila, ua makaikai ia na mea a pau. I kekahi la, holo aku maua me ke Kanikela o kakou no ia aupuni, a me kekahi alii manuwa o ka moku Aukekulia i ku aku ai i Honolulu i keia mau makahiki i hala aku nei, e makaikai i kekahi hale o ke alii ma Saxenberg, ewalu paha mile mai Vienna aku. Ma ke kaa hau ko makou holo ana, ua paa ka honua i ka hau, aole no hoi o kanamai ke anu. Ua hoomanwanui no nae no ka lealea o ka holo ana i keia kaa. Aohe huila, he mea loihi oioi, me he pahi oi la, na na lio no hoi e kauo, me ka lei pele ma ka a-i o na lio. Heaha la ia, ke kani o ka pele, mai Vienna aku holo aku maua ma Trieste, he wahi keia ma ke kai, i ka holo ana aku ilaila, ua mahalo au i ka nani o ka aina, na mauna kiekie, a i ke akamai o ka hanaia ana o ke alanui o ke kaahi ma ka pali o ka mauna. I ka hora 12 o ke aumoe, hiki aku maua ilaila, ekolu la i noho ai ilaila, halawai maua me ka Adimarala o ka manuwa Aukekulia, a me kana wahine, a me kona ohana a pau. Ua lokomaikai lakou a pau ia maua, ua hookipaia a paina pu me lakou. A pela no hoi kekahi poe e ae, ua kii mai e hele aku e paina pu me lakou. A ua halawai maua me kekahi alii kiekie o ke aupuni o Wertemberg.
          Mai Trieste, holo aku i Venice, he kulanakauhale keia aia i Italia, he mokupuni nae aia i ke kai i ku ai, a he uwapo loihi ke alanui hookahi e hui aku ai me ka aina. He kulanakauhale kupanaha keia, aohe lio, aohe kaa holo, a huili-pala hoi, he oleloa no, he waapa wale no ka mea nana e lawe na ukana a pau, a me ka ohua, he alanui hele wawae no kekahi, me na uwapo liilii he nui wale. Nui na mea ano e a'u i ike ai ma keia kulanakauhale kahiko, eia nae aole manawa e palapala aku ai no ia mau mea, aia no a hoi kino aku, alaila, keaka aku au a pau oukou i ka molowa.
          Hookahi pule i noho ia ai keia wahi, a holo aku ma Naples, ma ka aoao hema o Italia. Hoomaha nae hookahi la i Roma, a holo aku i Naples, akahi no a ano mehana mai i ka hiki ana aku i keia wahi. O ke kulanakauhale nui keia o Italia, 480,000 na kanaka, a i ka'u nana aku ia lakou, ua hoolike au me ko kakou poe kanaka, eia nae ko lakou wahi i oi aku ai mamua o kakou, he poe inu rama ole, a eia hoi ko kakou wahi i oi aku ai mamua o lakou, he maemae kakou, he pelapela lakou, pelapela na hale.
          I kekahi la, holo maua e makaikai i na kulanakaukale elua i poi ia ai e ka lehu o ka pele. He mea hou keia a keaka aku au i ka moolelo o keia mau kulanakauhale ke hoi aku au. He umi la o ka noho ana i keia wahi, a holo mai i Roma nei. A eha ae nei pule o ko maua noho ana i neia wahi, akahi no hoi wahi i noho loihi ia ai e maua, a ua ano hookohu kamaaina mai ka noho ana.
          Ua ike au i ke alanui, ka Moi o ltalia, kona hope Moi, a me kana wahine. A ua hele maua me kekahi poe e ae he nui wale e ike i ka Pope, aole o kanamai ka nani o na halepule o Roma nei, a nui no hoi na mea kupaianaha i hanaia maloko o na halepule.
          A i ka la 24 o keia mahina, holo aku maua i Florence.
          Oia iho la no kahi moolelo hai aku ia oukou no maua. O na mea nui a'u e ike nei, aia a hoi aku au, alaila, hai waha aku ia oukou. E pule oukou a pau no maua, e like no hoi me maua e pule nei no oukou, a me ko kakou wahi aupuni uuku.
PAUAHI BIHOPA.

NO HILO.
NA MEA A'U I IKE AI MAI HILO A HIKI I PUNA, MAI KA MALAMA O MARAKI A HIKI I KA MALAMA O APERILA.
[Kakauia e kekahi Malihinihele.]

E KA LAHUI HAWAII; Aloha oe:—
          He mau ukana ka'u e hooili aku ma kou kahua palahalaha, a nau hoi ia e hoikeike ae ma ke akea, oia hoi kela mau hua e kau ae la maluna:

No HILO-ONE.

          He oluolu ka noho ana ma kela kulanakauhale. Ua mahuahua na hale noho o kanaka, na hale kuai, na hale paahana; na hale inu ti. He nani ka nana ana i ka hiona o na laau e ulu ana, e hoomalumalu ana i na kauhale. He ano maikai hoi na alanui e holo ana i o a ia nei.
          Maanei hoi na halepule o na hoomana ekolu, i akaka ko lakou kahua ; O Haili, oia hoi ko Rev. T. Coan kihapai; Halepule haole, oio ko Rev. A. O. Porepe kihapai; Halepule katolika, ke kihapai o na kahuna Pope. Ke ku mau nei keia mau aoao e hooikaika ana ma ka pono e like me ke kauoha.

KE KULA HANAI.

          Ke hoomauia nei no keia Kula malalo o ke alakai ana a na kumu ekolu, oia hoi o Makaimoku, Kelia, a me Nakuina. He oluolu pono ka noho ana o na haumana, a pela no hoi na kumu, aole haunaele a lalau, aole hookiekie. Ma ka olelo mai a na kumu ia'u penei: "Me he mea la ua launa mai ka Uhane me makou, no ka mea, ua hoike mai kela me keia haumana i kona hewa i ka makou wa haipule. A he wa oluolu loa keia o makou, aole e like me na makahiki i hala."
          Ma ko'u makaikai ana i ko lakou home, he mahalo wale no ko'u no ka maikai o na kihapai, nui ke kalo e ulu ana, ua oo kekahi, a he opiopio no kekahi, ua lawa ke kalo no na makahiki loihi. Nui hoi ka maia e ulu ana, ua piha pono ke kihapai me na mea kanu, e oo ana, e hua ana, e hoomaka ana e ulu. Nui ke ko, ka uala, a ua piha keia kula i ka momona, e ai na haumana a lawa no na la loihi. Aole paha e loae ka wi ia lakou ma keia hope aku. Pomaikai maoli na makua mea keiki ke hoouna ma keia kula. Mahalo no hoi au i ka hooikaika o na keiki ma ka mahiai. Ko lakou mau hale noho, he maikai maoli a paa, a makaukau maoli no ka hookipa ana mai i na keiki he lehulehu wale, ke makemake mai lakou i ka naauao.
          Ke ahiahi me lakou. Na mea hou o ka P. A. o Makala. Olioli loa lakou i ka lohe ana i na mea hou o na aina e. Ua lohe mai au ua uluku ae ko lakou manao e holo i ko na aina e, ke kahea mai ke Akua. He pomaikai maoli ia ke launa mai ka uhane me kakou a pau:

KELA WAHI KEIA WAHI E PILI ANA.

          He Sabati ma Haili. Nui na kanaka i akoakoa mai ma ka halawai. Hai aku i na mea hou o na aina e. He nui ka hauoli o na kanaka i ka lohe ana i na mea i hoike ia aku ia lakou.
          Ahiahi Sabati ma Waiakea. Hora eha paha ia—ua piha maoli kela halehalawai i na kanaka, aole wahi kaawale oloko; ua paa loa i na kanaka. Hauoli maoli lakou i na mea i hoikeia aku ia lakou, e pili ana i ka P. A. o Makala.
          Sabati ma Onomea. Oia hoi kahi o kuu makuahonowai e noho kahu nei. Akoakoa nui mai na kanaka e lohe i na mea o ko na aina e. Olioli loa lakou i ka lohe ana, aka, ma ka manao ana, e lilo paha auanei kahi o lakou i mea hoike aku i ka malamalama i ko na aina e ma keia hope aku. He pono loa nae hoi ia, e like me ke kauoha a ka Haku.
          Sabati ma Hakalau, oia kahi o Rev. S. Kuhekahe e noho nei i keia. Aohe nui ka poe i akoakoa mai i ka halawai, aole piha na noho, waiho kaawale ka hapa nui. Noho mai ka hapa nui o na kamaaina i kauhale, aole naue mai e lohe i na mea hou. Ke noho palaka nei ko Ziona poe, aole makaala ma na mea e pili ana i ko ka Uhane pomaikai. Auwe ka poe palaka ma Ziona!
          No W. S. Akana. Oia ka Luna nui o ka mahiko o Kaupkauea, Hilo nei. He kanaka maikai oia, he hookipa, he oluolu, he aloha. Nana i hanai ia makou ma kona papaaina—Ua ai makou a lawa i na mea i hoolakoia mai. Nona ko'u mahalo piha. Heaha la ia i ke keiki pake o Kina! He uleu paha! E ai a ko'u ka puu i ka wai a ka naulu.

NA PALI O HILO.

          He pali lehulehu ko keia wahi, iluna a ilalo, io ianei, a he nui wale na pohaku, a kelele hoi ke ala, a poho no hoi. Lehulehu wale na kahawai e kahe ana ka wai i kai lilo i ka moana. Lehulehu hoi na uwapo ma keia mau kahawai. Ano e maoli ka ke Akua mau hana.
          Na Mahiko ma keia aina. Elima ka nui o na mahiko i keia wa. Ke wili nei kekahi, a ua hoomaha kekahi. Nui ke ko e ulu nei ma keia mau mahiko, kokoke oo kahi, a o ka wili koe, a ke kanu ia nei kekahi. E nui ana ka waiwai ma keia mua aku, ke puka pono nae hoi—a malia paha o puka pono mai ke "Kuikahi Panailike." Heaha la ia ia lakou nei ae! He aka iki paha!
          Na ka aala i hoike mai i na malihini. Aia ma ka la 14 o keia malama, naue aku la maua me kuu papa i ka halawai pule kupapau ma kekahi hale. A i ka pau ana o ka halawai, hele aku la maua ma kauhale, no ka paipai ana i na kanaka e hele i ka pule; a hiki maua ma ke hakala o kekahi hale, honi e aku la ka ihu i ke ala mai o ka
          Uala , eia ka e paina wahi poi uala ana ko loko oia hale, malia no ia e aala mai nei. Eia ka o ka poi uala e ono ai ka puu , a e nui ai ka opu o na keiki o ia uka kula, a lakou i walea ai me Hiiaka ma i kanahele o Alakai.

NO PUNA PAIA AALA

          I ka hala me ka hinano, i honi hoomauia e ka malihini,—Ka ulu ohia o Panaewa. He keu aku nei hoi a ka uluwehi i ka lehua me ka ieie. Pouli oloko o ia ulu laau—E kani hone ana hoi na manu iluna o ka wekiu o na kumu lehua. O ka leo hoi o ka Oo e kani honehone ana i ka pua o ka lehua, me he mea la e koi mai ana i ka malihini nei e ku hoolai iho. Nani maoli kela manu, me kona leo nahenahe e hookapalili mai ana i ka pua o ka Ohia.
          Ka Ahahui ma Puula. Malaila ka akoakoa ana mai a na Kahu, me na Elele o lakou, no ke kukakuka ana i na mea e holo ai ka ka hana. Malaila o Rev. T. Coan, Rev. A. O. Polepe, Rev. J. H. Pahio, Rev. S. Kukahekahe, Rev. P. Barenaba, J. N. Kamoku, a me na elele pakahi o lakou.—Rev. J. W. Kanoa, S. P. Kaaia, no Maikonisia mai; o Rev. J. W. Kanoa, ka Lunahoomalu, a o G. W. Keahuawa ke Kakauolelo.
          Ma ka hoike a na kahu i na mea e pili ana i ko lakou mau kihapai. Nui ka palaka o na hoahanau—Emi loa ke kokua i ko ke Akua aupuni—emi loa ka poe makemake e lawe i na nupepa, ke Kuokoa a me ka Lahui Hawaii i keia wa. Emi loa no hoi ka makemake i ka pono. A ua lana ka manao ma ka hewa. Aole launa nui mai ka Uhane Hemolele me na Ekalesia. E pule kakou i ke Akua e ninini nui mai i ka ua o ka Uhane maluna o na kihapai o Hawaii nei.
          Sabati ma Puula. Ia maua o Kanoa na hana ma ia Sabati. Nui ka poe i akoakoa mai e lohe i na mea o ko na aina e. Ma ia Sabati no ua hookahunaia o J. N. Kamoku i kahu no ka Ekalesia o Puula. Ma ia Sabati no ka Ahaaina a ka Haku. Oia na hana i hanaia ma Puula, e ka Ahahui Euanelio o Hawaii Hikina; a ua pau me ka mahalo i ke Akua.

NA WAHI PANA O PUNA.

          Aia i Keaau i keia wa. O ka Wahine o Hopoe, aia i Keaau kahi i lohiau ai, e apaapa ana i ka pahoehoe, e luaiele ia'na e ke kai,—Aole nae hoi he oni, a naue ae e like me kela au i heo aku nei. Malia paha ua oopa, a mauha i ka ua mea he nee hele i ke kai loa o ia pali kahakai. Aloha wale.
          Ka ulu lehua i Hopoe. Ua koe hapa mai na lehua i keia wa, a ke noke nei ka bipi i ka nome. He mau kauna lehua i ula popohe mai i ka malihini, iaia e naue ana i ke ala e hiki aku ai i ka aina o kuu Eva. He mau no nae ia mau lehua kaulana o Hopoe oiai na la o ka malihini nei.
          Waiakeakua. He wai keia ilalo o ka honua, he pouli a poeleele loa ke komo ana iloko, me ke ahi e hoomalamalama ai, alaila, hiki ilalo. He mahana ka wai, e kuku ana ka mahu me he ipu hao la e baila ana.
          Wai-welawela. Ano e no hoi na mea kino ke komo iloko o keia wai,—he ano omaomao ka wai i ka nana ana, aole keia he pouli, he hamama wale iho no i ka la. He mahana no keia wai e like me ka wai maluna ae. Oluolu maoli ka auau ana ia mau wai.
          Waia-pele. He loko wai keia iwaena o ka aina, uliuli ka wai, hohonu ka ilalo lilo. Olelo ia, na Pele no ka i eli keia wai, pela io paha, aole paha. He wai maikai ia i ka nana aku.
          Puka ka La ma Kumukahi. He lae pohaku haoa, a haloaloa, ka ua mea he ooi o ka pohaku. He mau puu pohaku i hoonohoia e ka poe i hele makaikai malaila. Aole puka la maanei e like me ka alapahi, aka no ke kupono nae o ka puka ana o ka la ma ka aoao o ua wahi la, i ka wa e hoi pono ai ka la ma ia aoao, no ia mea, me he mea la, ua pahu pono ae ka la malaila.
          Ka Miloholu. I holu no ka hoi i ka wa kahiko i ka hana apiki ia o ke kanaka, nolaila holu ai kela ; a i keia wa hoi, ke kuhikaka la io ia nei, aohe wahi mea a holu iki. Ahu no hoi ka apa i ka Hawaii—aole no e pau ka apa a ke kanaka.
          No Opihikao. Oia kahi o ka lehulehu o kuu wahine, ua pau ka hapanui i ka make a koe hapa mai i keia wa. Sabati malaila. Akoakoa mai na kamaaina, e lohe i na mea hou o ko na aina e—makemake maoli lakou i ka lohe ana i na mea i haiia aku ia lakou. Ke noho Kahu ole nei keia Ekalesia i keia wa. Ua make o Kamelamela ko lakou kahu mua—nui maoli ko lakou aloha iaia. He ano emi nae na hana pono i keia wa, wahi a lakou, "he holo loa na hana i ka wa e ola ana o Kamelamela."
          No Kehena. Ua panoa loa keia aina, ua paapu loa i ke Kuawa. Ua pau ka hapanui o na kanaka i ka make, a ua neo ka aina i keia wa, a ke mahuahua ae nei na holoholona, a oia paha auanei kanaka nana e hoolaukanaka keia aina.
          No Kalapana. No keia wahi ka niu moe i olelo ia: "Na niu moe o Kalapana." He aina palahalaha maikai, he mau kauhale mahuahua maanei, he halepule maikai maaeni. Maanei no hoi i make ai o Rev. S. Kamelamela, a eia no kona kino kupapau maanei, a eia no kona ohana maanei, e kali ana no ka hoolewa ana i kona kino, i ka malama ae nei paha o Mei. Ma ko'u makaikai ana ma keia mau mokuaina elua, ua mahalo loa au. Nani maoli na halepule, nui no hoi na halelaau ano nu hou, ka pau loa aku nei na nu kahiko, ke wehe mai nei o Nuhou ; oluolu maoli ka noho ana o keia mau aina elua. Nana aku ia Puna, uluwehiwehi i ka hala me ka lehua. Onaona wale ia uka. Nana aku no hoi ia Hilo, O Hilo ua nui, Kauakanilehua, ke nihi ae la ma Panaewa. Ke lu helelei mai la iluna o ka lau laau. Me ke aloha nui.
S. P. K. MALIHINIHELE.
Hilo, Aprl. 17, 1876.

Moolelo o ka Ahahui Euanelio o Hawaii Komohana.
La hana 1, Poakolu, la 8 o Maraki, A. D. 1876.

Halawai ka Ahahui Euanelio o Hawaii Komohana ma ka halepule hoolepope ma Pukaana, Kona Hema, Hawaii, me ka haiolelo a ka Lunahoomalu mua, Rev. G. P. Kaonohimaka, ma Halelu 133; 1. Ma ka balota ana, ua kohoia o Rev. J. Waiamau i Lunahoomalu, a o S. W. Papaula i Kakauolelo.
EKALE SIA.  KAHU.  ELELE.
Kekaha,   Rev. G. B. Kaonohimaka,  Paina
Kailua Helani  Rev. J. Waiamau,  Kauwale
Konawaena,   S. W. Makaimi haiolelo,  Kapule
Kealakekua,   Rev. S. W. Papaula,  Kaholoaa
Pukaana,   ——  Polea
Kapalilua,   G. W. Waiau haiolelo,  N. Kelii
Waiohinu,   ——  ——
Lala mau, Rev. J. D. Parisa. H. Manase.
Na Komite Imihana, Parisa, Kauwale, Waiau.
Komi te Imihaawina, Manase, Makaike, Kaholoaa.
hoike mai ke Komite Imihana i na Kumumanao.
1 Hapalua hora haipule.
2 Hoike Kihapai.
3 Na Palapala Hoopii.
4 Heluhelu Haawina.
5 Hoike Kula Sabati.
6 No ka emi a me ka make o na ekalesia.
7 Na ekalesia kahu ole.
8 Ke Kula Kahunapule.
9. Ke ola o na kahu.
10 Komite no ke ano o na ekalesia.
11 Komite no keia Aha i ka Ahahui Nui ma Honolulu.
12 I mau Elele no keia Aha i ka Ahahui Nui. Aponoia ka hoike a ke Komite.
Hoomaka ka hapalua hora haipule ma ka la apopo. Aponoia.
Hapaiia ka Hoike Kihapai.
Na G. P. Kaonohimaka i heluhelu mai no ke Kihapai o Kekaha.
Na J. Waiamau i heluhelu mai no na Kihapai o Kailua me Helani.
Na S. W. Makaike i heluhelu mai no ke Kihapai o Kona-waena.
Na S. W. Papaula i heluhelu mai no ke Kihapai o Kealakekua.
Na P. Polea i heluhelu mai o ke Kihapai o Pukaana.
Na G. W. Waiau i heluhelu mai no ke Kihapai o Kapalilua.
Hapaiia na Palapala Hoopii.
Heluheluia he Palapala Hoopii mai ke Kihapai mai o Kapalilua, e nonoi ana ia H. Manase i Kahu no lakou. Ma ka manao o ka aha e moe malie ma ka papa no ka mea, aole i kulike me ke kuhikuhi o ka Buke Lawe Lima.
Noiia mai e hoomaha ka aha i hookahi hora. Aponoia. Pule o Paiwa.
Hoi mai ka aha i ka pau ana o ka hora hoomaha. Pule o Kaholoaa.
Hapaiia ka Heluhelu Haawina. Aole he mau Haawina no na Kahu.
Hapaiia ka Hoike Kula Sabati. Apopo ia hana, hora 10.
Hapaiia ka noonoo ana no na kumu i emi ai a me ka make o na ekalesia.
Ua kukakuka nui ka aha me na manao ikaika a momona. A ua kohoia i komite a hoike mai. A eia ka hoike a ke komite:
I ka hoolohe ana a me ka nana ana, ua maopopo ka emi hope a me ka make ana o na ekalesia, no ka haalele ana o na kanaka i ke Akua, ke Kumu Waiola o ke ao nei. Nolaila, he mea nui ka imi ana i ke ola no na ekalesia. Nolaila hooholoia. 1 Aia i ke Akua ke ola o na mea hanu a pau. Aia no ia Ia ke ola o na ekalesia. 2 He manawa kupono keia e hoohaahaa na ekalesia imua o ke Akua me ka mihi walania, a me ka haalele loa i ka hewa, ka mea a ke Akua i ukiuki ai. 3 E hookaawale ia ka Poaha hope o Maraki i la haipule, me ke noi aku i ke Akua e haawi mai i ke ola no Ziona, a i ka manawa pau ole.  J. Waiamau.
Komi te  G. W. Waiau.
S. W. Papaula.
Aponoia ka hoike a ke Komite.
Noiia mai e hoopanee keia aha a halawai ma ka la apopo, hora 8. Aponoia. Pule o Polea.
Lahana 2, Poaha, la 9 o Maraki.
Halawai hou keia aha i ka hora i hoopaneeia. Lilo ka hapalua hora mua ma ka haipule. Kaheaia na inoa. Heluheluia ka moolelo, a ponoia.
Hoike mai ke Komite Imihaawina i ka haawina o na lala o keia aha.
1 Heaha ke ano o ka olelo penei: "E koho ana i ka popilikia pu me ko ke Akua poe kanaka?" Heb. 11 ; 25, ia G. P. Kaonohimaka.
2 Heaha na hana e ola hou ai na ekalesia o Hawaii nei? ia J. Waiamau.
3 E wehewehe mai i kela olelo. Heaha ko oukou manao no ka Mesia? Mat. 22; 42, ia S. W. Makaike.
4 E wehewehe i kela olelo ma Hoik. 20 ; 1, ia J. D. Parisa.
5 E wehewehe i kela pauku ma Hoik. 12:1, ia S. W. Papaula.
6 Pehea ke kulana o na kahunapule e noho kahu ole nei? ia H. Manase.
7 Iwi haiao ma Luka 12; 20, ia G. W. Waiau.
8 He like anei ke ola ana o ka poe pono me ka poe hewa? ia J. K. Kahuila.
H. Manase.
Komi te  S. W. Makaike.
W. Kaholoaa.
Hapaiia ke kumumanao. Na Ekalesia kahu ole. A ua kukakuka nui ka aha, a eia ka mea i hooholoia:
Hooholoia.—Ke paipai nei keia aha i na
ekalesia kahu ole, e ala a e hooikaika e wikiwiki na papa luna o na ekalesia kahu ole, e kahea i poe kahu no lakou iho, aponoia.
Hapaiia ke kumumanao, no ke Kula Kahunapule. A ua kamailio ikaika ka aha no keia mea, a hoikeia mai he olelo hooholo, penei:
Hooholoia.—Ke paipai aku nei keia aha i na Kahu Ekalesia a me na Haiolelo, e imi koke i mau haumana kupono no ke Kula Kahunapule ma Honolulu. No ka mea, e puka ana i keia makahiki eono, a e koe ana elua, aponoia.
Hapaiia ka Hoike Kula Sabati, a ua hoike ia ke Kula Sabati, elua wale no, ko Kealakekua me ko Pukaana. Noiia mai e hoomaha ka aha i hookahi hora. Pule o Kapule.
Hoi mai ka aha i ka pau ana o ka hora hoomaha. Pule ka lunahoomalu.
Hapaiia ke kumumanao 5, no na Kula Sabati. Kukakuka nui ka aha, a kohoia i komite, a hoike mai imua o ka aha, penei:
I ka nana ana, ua ike ponoia na kumu o ke emi ana o keia hana iwaena o na ekalesia. 1 A nolaila, ke paipaiia 'ku nei na kahu ekalesia, na koo ikaika o ka hana e paa'i ka hana nui o ka pono io ma ko lakou mau lima. 2 A ke paipai pu ia 'ku nei na Kahu Kula Sabati, o ka hana i loaa ia lakou, e hooikaika i ka mea e holopono ai keia hana nui.  G. W. Waiau.
Komite   G. N. Kauwale.
H. Manase.
Hoikeia mai, e koho keia aha i Komite Hoike Kihapai i ka Ahahui Nui ma Honolulu, kohoia o J. Waiamau. Aponoia.
Hoike mai ka lunahoomalu, e kohoia i Komite Kaahele, kohoia o J. D. Parisa. Aponoia.
E kohoia i Komi te Hoike no na hana o keia aha i na Ahahui Nui ma Honolulu.
Hapaiia ka noonoo ana no na hana ma na home o na kihapai, hapaiia ka papa kula ohana. A penei ka olelo hooholo :
Hooholoia.—Ke paipai aku nei keia aha, e ala na kahu ekalesia, a e nee aku imua, a e alakai i ko lakou mau ohana ekalesia i makaukau makai lakou, a i mau hoi ma ke mele ana iwaena o na ohana a me na anaina pule.
E kohoia i mau Elele no keia aha i ka Ahahui nui ma Honolulu. Kohoia o W. Kaholoaa a me Paiwa, ua aponoia. A i kokuaia hoi no keia mau elele ma na ekalesia pakahi, ekolu dala no ka ekalesia hookahi, ua aponoia.
Hapaiia ke kumumanao, ka Ahahui Hoole Rama. Kukakuka nui ka aha me na manao ikaika, a kohoia i komite, a hoike mai penei :
No ka mea, ua ike lea keia aha, ua emi ka inu ona ana iwaena o na kihapai i keia manawa. Nolaila, me ka manaolana a hilinai aku i ka Haku ia Iesu Kristo. Ke paipai aku nei keia aha i na kahu na haiolelo a me na papa luna o kela a me keia ekalesia. E makaala mau, i hele ole kekahi o na lala ma keia aoao pahee a ke diabolo. A ma ua pilikia a hoolohe ole kekahi poe hoahanau i ke ao ana a me ka hooponopono ia lakou, alaila, e kapae aku ia lakou mai na ekalesia aku. Aponoia.
G . B. Kaonohimaka.
Komi te  J. Parisa
Noiia mai e hoopanee ka aha a halawai hou ma ka la apopo, hora 9, pule o N. Kelii.
Lahana 3, Poalima, la 10 o Maraki.
Halawai hou keia aha i ka hora i hoopaneeia Hoololi ia ka hapalua hora haipule mahope o ka hoopanee ana o keia aha, ua aponoia. Kaheaia na inoa. Heluhelu ia ka moolelo, a aponoia.
Hoike mai ka lunahoomalu he olelo hooholo e pili ana i na ekalesia, e huiia o Helani a me Kailua i hookahi, aponoia.
I Komi te no na ekalesia kahu ole, kohoia o S. W. Papaula, nana e malama i na ekalesia kahu ole, o Pukaana a me Kapalilua, ma na ahaaina a ka Haku, a o J. D. Parisa no Kona-waena, ua aponoia.
Hapaiia ke Kihapai o Waiohinu, Kau, o ke Komite Kaahele, oia ka mea nana e hoike mai i ka halawai hou ana o keia aha, ua aponoia.
Hoike mai o J. D. Parisa, e imi ia i papa himeni ma kahi e halawai ai ka aha, he mea ia e hooulu ai i ka pono, ua aponoia.
Hoihoi mai o G. W. Waiau i kona noho haiolelo ana no ke kihapai o Kapalilua, ua aponoia.
Hapaiia ka noonoo ana no ke kulana o na Kahunapule, eha mau Kahunapule, aole o lakou mau kihapai, Rev. J. D. Parisa, Rev. J. F. Pogue, Rev. H. Manase, Rev. S. D. Kupahu.
Ma ka manao o ka aha, e kohoia i komi te e launa aku me Kupahu, kohoia o J. Waiamau, nana e hoike mai no Kupahu i ka halawai hou ana o keia aha, ua apono ia.
E nana ia J. K. Kahuila, he Lunamakaainana oia no Kau no keia makahiki. E hoomanawanui nona ma keia hope aku.
Noiia mai aia a hoopaneeia keia aha, alaila, e halawai keia aha ma Hauolikamanao, Kapalilua, Kona Hema, Hawaii, i ka Poakolu elua o Sepatemaba, hora 10 o ke kakahiaka  A. D. 1876. Aponoia.
Olelo hooholo, hooholoia.—Ke haawi aku nei keia aha i ko lakou mahalo i ka ekalesia o Pukaana, no ka malama ana mai ma na mea o ke kino. Aponoia.
Hoopanee keia aha me ka malama ana i ka hapalua hora haipule, weheia ka himeni 330.
Noiia mai e heluhelu ia ka moolelo, heluheluia a aponoia.
E hoouna aku ke kakauolelo i ka moolelo i na nupepa elua, KA LAHUI HAWAII me ke KUOKOA. Aponoia.
Noiia mai e hoopanee keia aha a halawai hou i ka Poakolu elua o Sepatemaba, hora 10 o ke kakahiaka, A. D. 1876
S. W. PAPAULA, Kakauolelo.
Napoopoo, S. Kona, Apr. 13, 1876.