Ka Lahui Hawaii, Volume II, Number 19, 4 May 1876 — Page 2

Page PDF (1.27 MB)

KA NUPEPA KA LAHUI HAWAII
HONOLULU, MEI 4, 1876.

Na Olelo a ka Haku.

          POMAIKAI ka poe i hoomaauia no ka pono; no ka mea, no lakou ke aupuni o ka lani.
          Pomaikai ka poe i aloha aku; no ka mea, e aloha ia mai lakou.
          Pomaikai ka poe uwao; no ka mea, e i ia lakou he poe keiki na ke Akua.
          Mai hoohiki ino; aole i ka lani, no ka mea, o ko ke Akua nohoalii ia; aole hoi i ka honua, no ka mea, o kona keehina wawae ia. O ka ae, he ae ia; o ka hoole, he hoole ia.

He Leo i na makamaka.

          I kumu e holopono ai na hana a ka kakou pepa e hapai ana no ka pomaikai o na makamaka i hookipa aku iaia, a i kumu hoi e waiho moakaka ia aku ai na ninau nui hohonu o ka manawa a me na hana pili aupuni a me ka lahui e hapai ia ana iloko o keia mau la aku e na wahaolelo o na makaainana maloko o ke anaina Ahaolelo Kaukanawai o ke aupuni, ke pahola aku nei makou i ka lono imua o na makamaka, ua wae, a ua hookohu ponoi aku makou ia Mr. KAHIKINA KELEKONA, he oiwi no Hawaii nei, i Kokua Lunahooponopono no ka nupepa KA LAHUI HAWAII, a ke haawi ia aku nei iaia ka mana e hooko i na hana a pau e ala mai ana no keia nupepa ma kona kulana.
          Ke hai pu aku nei hoi makou, ua makaukau makou e lawe mai i na inoa hou o ka poe makemake e lawe i keia pepa, no ka hapa hope o keia makahiki; me ka manuahi pu ana i na malama o Mei a me Aperila, e hoomaka ana mai ka noho ana o ka Ahaolelo o keia kau no ka uku haahaa he $1.25 wale no.
          He Kau nui keia o na hana ku wale no i ka pono o ka lehulehu, a he mea pono ia lakou e ike ia mau mea; a ua lana nui ko makou manao, ua loaa ka makakila nana e waiho molale aku me ka moakaka o na hana a pau o keia ano ma o ko makou kokua.

Na Anoai o ka Ahaolelo.

          Ma ka Poalua iho nei, o ka la mua ia a makou e puana ae ai, oia ka la i hoea mai ai na leo hoopii a na makaainana imua o ka Ahaolelo. Eiwa ka nui o na palapala hoopii i waihoia mai, ekolu he mau hoopii e hoopauia ke koho ana o na Lunamakaainana. Hons. Kamakau a me Kalaukoa o Honolulu nei, a o kekahi no ka Luna o ka apana o Ewa a me Waianae ; he hoopii kekahi e hoopau ana i ka auhau kino, a he hoopii e hoemi ana i ka uku o ka Moi i $22,500, a o na Kuhina i $6,000 no na makahiki elua, ua waihoia a noonoo pu me na Bila Haawina ; he hoopii e hoololi ana i na pauku 1417, 1419, a me 1420 o ke Kanawai Kivila, e pili ana i na palapala hoopaa hana, a me ke kepa ana i na kauwa hana; hoonoa ana i na ia a pau ; a he hoopii e pili ana i ka Papa Ola, a he hoopii hoi mai Hilo mai, no ka hookaawale ana ia Hilo Akau i apana hookolokolo okoa.
          Mawaena o na olelo hooholo i waihoia mai, a i aponoia hoi e ko ka hale, ua ane puiwa makou i ka lohe ana, aia iloko o ka Ahaolelo kekahi mau lima hawahawa e hapuku nei i na dala, i hookaawaleia no na lilo o na Kau Ahaolelo, e like me ka mea i ike ia i na kau i hala. No ka mea, ua hoopuka mai ke alii Simona H. Kaai, aia iloko o na kau Ahaolelo i hala aku, ua lawe ae ke Kakauolelo i kona uku la he $20, oiai o ka mea maa, he $10 wale no i ka la, a no ia kumu i lawe mai ai oia i keia olelo hooholo i mea e hoopaaia'i kona uku.
          He oiaio, aole i hoakaka pono ia ka uku la o ke kakauolelo maloko o na rula o ka hale, a no ia ano paha, ua hana na kakauolelo mua e like me ka uku pono i ko laua manao. Aka, ka mea minamina nae ka makaala mua ole ia ana o keia ano i ka wa kupono, a iloko hoi o ka wa e noho ana kela a me keia Ahaolelo, e hoopukaia mai na olelo hooholo no ka uku o ke Kakauolelo i $10 no ka la, i mea e kaupalena mau ia ai kona uku, a pela hoi e hoopakeleia'i kekahi mau lilo nui ana.
          O ka lua o na olelo hooholo ano nui i waihoia mai i ka Poalua nei, oia ka olelo hooholo a ka Hon. G. W. Pilipo e ninau ana i ke kuleana o na Kuhina e koho ai, a e ae a hoole paha i na ninau a pau e waihoia mai ana imua o ka Hale, he hoopaapaa ikaika ana no keia olelo hooholo no na hora ekolu a keu, aole he mea i hooholoia, aka, ua hoopaneeia, a i keia la e noonoo hou ia ai ua ninau la imua o ka Hale. He mea pono i ko kakou Aha Kau Kanawai ke noonoo akahele ma keia ninau nui a koikoi hoi, no ka mea, o keia ka makamua o ka hapai ia ana o keia ninau imua o ka Ahaolelo o keia aupuni, a he ninau hoi e ike ia ai ke kahua o ka hale ma ke ano o na kulana o na Lunamakaainana, oia hoi ko lakou aoao e koho ai.
          Ma nehinei, ua ala makawalu mai la na palapala hoopii mai na apana mai. Ma ka moolelo o ka hale ma kekahi kolamu e ike iho ai na makamaka.
          Ua haiia mai e ka aoao o ke aupuni, mamuli o kekahi ninau olelo hooholo, ua hoihoi mai ka Hon. C. G. Hopkins i kona palapala hookohu alii o ka aina.

NA LUNAMAKAAINANA O 1876.
Ko lakou mau moolelo pakahi
i hoopokole ia.

          O ka Lunamakaainana, he kauwa ia, he elele, he wahaolelo, a he imi pono no na makaainana. O ke kohoia ana o kekahi kanaka ma keia kulana, aole ia he mea uuku, aka he mea nui. He kumu nana e noonoo iho ai iaia iho, a hoomanao ae he kulana kona, a e malama ia kulana. O keia kulana, aole he mea uuku, aka, he mea nui, he mea hanohano, a he mea na ke kanaka e malama pono ai; no ka mea, ma kona kohoia ana ma ia noho, malaila no i hooia ia mai ai he kanaka oia i hilinaiia, a i ike a hoomaopopoia he kupono a makaukau ke hapai a malama i na hana a me ka hanohano o ka inoa Lunamakaainana.
          O ka Ahaoleio no ke Aupuni, a o ke aupuni a me na mea a pau e pili ana no na makaainana. Ua hoouna mai lakou i ko lakou mau Lunamakaainana ma ke ano, ua kau aku i ka mana maluna oia poe e hana i na kanawai a me na mea pili e ae ma ia oihana, i ku i ka pomaikai o ka lahui a me ke aupuni. A ma o ko lakou kuleana ana ma neia mau mea a pau, ke manao nei makou, he kuleana pu no ko lakou e hoomaopopo i kekahi mau mea e pili ana i ko lakou mau wahaolelo a makou i manao ai e apono mai ana no lakou. A e like me ka makou mea i hai mua aku ai i na makamaka, no  ka hoike piha ana i na mea a pau e pili ana i ka Ahaolelo o keia kau, pela no makou e hoomaka nei mai ke kumu mai. Maanei he mea pono paha ia makou ke hai mua ae, ke imi nei no makou i na moolelo o ka huina holookoa o na Lunamakaainana. A ano ke waiho aku nei makou i neia mau moolelo hoopokole o na Lunamakaainana pakahi, e like me ka mea i loaa mai ia makou, me ka lana o ka manao e pahola mai ana na makamaka i ko lakou mau apono no ko makou hooikaika pauaho ole e panee mau imua i ko kakou wahi waa kialoa nani, (nupepa,) ma na hoohoihoi naauao a hoopono, a no ia mea ke hauoli nei ka manao e waiho koke mai no na makamaka i ko lakou mau apono wainohia imua o makou,—A e hoopuka pule ia aku ana penei:

HON. L. KAINA.
HILO HAWAII,

          Ua hanauia i ka M. H. 1815, ma ka malama o Sepatemaba. Eha wale no ona malama i ao ia ai e B. Lyman ma na hua mua o ka palapala. O ka oihana mai ka makua mai, he mahiai, lawaia, a mahope mai he kalepa, a malaila a hiki i 1856, ma ka malama o Okatoba, ua noho he Lunakanawai apana no Puna. Malaila no a hiki i ka makahiki 1860, hele hou i ke kalepa pulu, me ka malama no i ka oihana aupuni no ka mea, ua hooiliia aku na oihana he lehulehu maluna ona. Oihana Lunakanawai Apana, oihana Luna Alanui, Lunakula, Luna-helu, ua malama no ia lakou a hiki i i ka 1868, ua hoi loa i Kilauea, Kaluaopele. Ua waiho aku i na oihana aupuni, ua noho kalepa, a hui me G. W. C. Jones a hiki i ka malama o Iulai, 1873, ua kuai aku oia i kona hapa o ka hana ia G. W. C. Jones, a ua hoi i kai o Puna, a ua hooponopono malaila. A i ka la 1 o Sepatemaba 1874, ua kohoia i Lunakanawai Hoomalu no ka apana o Hilo, a ma ka la 2 o Feberuari 1876, ua kohoia i Lunamakaainana no ka apana o Hilo.

HON. J. NAWAHI
PUNA HAWAII.

          Hanauia ma Kaimu, Puna Hawaii, Ian. 13 M. H. 1842. Hoonaauao muaia e na makua iloko o na M. H. 1853—1854. Noho make Kulahanai o Hilo i Oct. 1854, a hiki i Aperila 1856. Noho ma Lahainaluna, Iulai 1856, a puka i Mei, 1860. Noho ma ka Royal School, Honolulu, Aug. 1860, a hiki Ian. 1862. Noho Kumuao Himeni ma ke one hanau, Feb. Mar. 1862. Noho kokua no ke Kulahanai, Aper. 1862, a hiki i Mei 1867. Noho Kumukula kuokoa ma Waianuenue, Hilo, Oct 1867—1869. Noho kokua no Hilo Union School, Iulai, makahiki 1869, a hiki i ka malama o Ian. 1871. Noho koua hou no ke Kulahanai, 1871. Hoomauia pela a koho waleia no i Lunamakaainana no Puna, Hawaii, Feb. 1872, a pela no i hoomau a komo i ka Ahaolelo, i Aperila 1872, hoomauia ma ia kula a hiki i ke koho ana ia Lunalilo, Feberuari 8, 1873. Noho malama Hale kuai no Seimsen & Co. Hilo, Mar. 1873,—Dek. 1873. Koho hou ia i Lunamakaainana no Puna Hawaii, Feberari 1875. Noho i ka Ahaolelo koho Moi, (Kalakaua,) Feb. 12, 1874. Haalele ia Hawaii nei no Kapalakiko, Kaliponia, Mar. 1874. Noho hou i ka Ahaolelo, Apr. 1874. Noho hou i koua no ke Kulahanai, Oct. 1874—Iulai 1875. Noho kokua ma ke Keena Anaaina Aupuni, mai Oct. Dek. 1875. Hoi i ka aina hanau a koho hou ia i Lunamakaainana, Feb. 1876, a noho hou i ka Ahaolelo, i Aperila 1876.
          O ka huina o na la o kona ola ana i hala iho nei, he 34 ia mau makahiki; iloko o ia manawa, ua hala he 18 makahiki no ka imi ana i wahi ike maloko o na kula elima; a 9 makahiki i noho kumuao ai maloko o na kula eha; a ua noho hoi iloko o ka Ahaolelo o keia Pae Aina no na kau 4, a o ka 5 keia. Ua lawelawe ma na hana eono, imea e pono ai keia noho ana. Iloko o na la i hele ai i ke kula i ka wa opiopio, a me na la i noho ao kula ai; he hookahi wale no la piha i haule no ka mai; a he 13 mau hora kula po, i noho ia no ka ua a me na pilikia e ae.O kana mau mea hiaai nui loa, o ka himeni, na leo o na mea kani, na kii nani, a me ka heluhelu buke; O ka Buke Ke Keiki Paionia; ua huli ia iloko o na hora 8 wale no; hoomaka ka heluhelu ana ma ka hora 7 ahiahi, Maraki 29, 1870 a pau ma ka hora 3 o ka wanaao ae. O ka huina nui o na la a pau i Hawaii wale no, a he 10  wale no mau wahi la i ka aina e, (Kaliponia, Cal.)

HON. K. KAMAUOHA,
KONA HEMA, HAWAII.

          Ua hanau la ma Keei, Kona Hema, Hawaii, Ian. 31, 1839. He mau kula apana kahi i ao mau ia ai, a ma ka M. H. 1855, komo i ke kula haole a Thos. Paris, ma ka hooponopono ana o Rev. J. D. Parisa; a ma ia makahiki no komo i ka hoahanau. Ma ka M. H. 1857, mare me Keokiwaiu, a hiki i keia la. Ma ka M. H. 1858, hanau he keiki o Panila. Ma ka 1860, hanau hou he keikikane, aia laua ma ke kulanui o Lahinaluna. Ma ka 1866, komo i makai; a ma ka 1868, lilo i mea alakai no kekahi puali hakaka me J. Kaona, a pakele mai ke ola, make aku ka haole, R. B. Neville. Ma ka 1868 ua noho me J. W. Kupakee ma ke ao olelo, a hiki i kona make ana. O kana hana i makaukau, o ke kalai waa, mai na mau kupuna mai. O kona mau la o ke ola ana, aole ma ka hoopili wale aku; na ka Haku i kokua mai keia ola ana. Ma ka malama o Maraki 1876 kohoia i Lunamakaainana no ka apana o Kona Hema, a i ka malama o Aperila iho nei, noho iloko o ka Ahaolelo, me na alii.

HON. GEORGE WASHINGTON DELAWARE HALEMANU,
HAMAKUA, HAWAII.

          Hanau ia ma Hilo, Aper. 1822. Hele i ke Kulahanai o Hilo, 1847. Noho ma ke Kulanui o Lahainaluna, 1840. Malama i ka oihana kumu kula ma Hilo, 1844. Malama kula aupuni ma Hamakua, Iune 22, 1847. Malama hale kuai ma Kawaihae, ma ka 1854. Noho ma ka oihana kalewa lole, 1858. Noho Luna Makai o Hamakua, Dek. 3, 1863. Noho Luna kula me Haawi Palapala Mare, Sept. 15, 1865. Lilo i Komisina o na ala liilii & kuleana wai o Hamakua, Dek. 7, 1867. Noho Komisina Pa aina, a me Lunamakaainana, & Oihana Loio, 1868. Noho mua i Luna Helu no Hamaua. 1870. Kohoia i Lunamakaainana & Luna Helu 1872. Noho i Luna Alanui, 1873. Mai ka 1873 a hiki i 1875, ka noho mau ana i Lunahelu. Koho houia i Lunamakaainana no nei kau, Feb. 2, 1876. O ka mahiai ka oihana paa mau i kona lima a holo mai nei no ka Ahaolelo.

NA ANOAI.

          Nui loa na manao waiwai i hookaulua ia no ka piha loa o ka kakou pepa.

          E naue e lohe i ka leo o James Kuemanu, ke alakai o ka halawai opiopio o keia Sabati ae, ma Kawaiahao i ka auina la, hora, 3½.

          I keia la ka e ku mai ai ka mokuahi leta mai Kapalakiko mai, me ka lono ua pohala paha—ua mauliawa paha—ke Kuikahi.

          A keia pule ae, e hookaulua ana ko kakou halelana au moana ke Kilauea, no ka hoomaemae ana i kona wahi i hemahema no ekolu pule a oi aku paha.

          Eia no na ke keiki o ke kai, ke uluaoa nei ma na kauhale, a ke noke mai nei i na wahi lio hoolimalima i ka pepehi ; e ola nae lakou, laukanaka iki ai kakou.

          Ma ke ahiahi o ka Poalua iho nei i ku mai ai ke kiapa D. C. Murray, iloko o na la holo he 18 me ka lono no ke kuikahi e ike ia ma kekahi o na kolamu o keia la.

          PAKELE KE OLA.—Ma Waiohinu, Kau, i kekahi keiki e hoohu ana i ka bipi a kona haku, ohiu ia iho la ua keiki nei, a lele ae la iluna he mau kapuai, aole nae i poino, ua pakele ke ola.

          Ua loaa mai ia makou, mai kekahi makamaka ka moolelo o na hana o ka hoike o ke kulanui o Lahainaluna, a me ka mahalo nui ia o ka holomua o na hana. A keia pule ae pai holookoa aku makou.

          Ma keia po, e poloai mai ana ka leo palalu o na ohe keleawe i ka poe holoholo mahina, e naue ae ma ka Emma Kuea e lohe i ka nunulu me ke kuolo o na puu o ia poe keiki; a o ka piha ana ia o ka 150 o ko lakou puhi ana ma ia wahi.

          I ka auhee ana aku o na eheu o ka po, a puka mai na kukuna olinolino o ka la a paholo ae la ma na pea o ka aina mai o a o, ua keehi paa iho kona mau kapuai i ke kulanakauhale alii, a o ka makani me ka ea o ka lepo ka ukana hooilina i na maka o kamahele.

          I keia mau po, ke kiola mai nei ke aliiwahine malamalama o ka lewa i kona nani, a ke kaena nei oe e ke keiki Hawaii, o kou aina ka oi o ka mahina konane, a pehea la ka manao o ko Italia keiki ke lohe aku, ua oi ae ke kalae o ka mahina ma Hawaii i ko kona aina.

          Ku hoi ka wili a ka ea o ka lepo i na alanui o Honolulu nei i keia mau la; ko ka lepo paha ia la ke hele la na wahi maka o Ukali a kuakuaehu lua i ka ua mea o ka lepo, kohu wahi hulu pala oe ke ike aku. Wahi a ka poe kahiko i wili ka ea o ka lepo he kanaka.

          E nana ae i ka hoolaha a ka Luna alanui, e pili ana i ka aihue ia o ke kiaha wai o Nuuanu. Hilahila ole i ke kalohe i i ka mea i hoomakaukauia no ka pomaikai o ka lehulehu. He ilihune kiaha piula maoli no paha. Ke lana nei ko makou manao e loaa ana keia kalohe.

          Ke kali nei ka hoa J. W. Crowell (Keoni Kolowela) o ke keena Bonanza, ma alanui Moi, o ke kipa ae o kona man makamaka hanohano o ka Ahaolelo e hooluolu ia lakou iho me na kiaha hau i hoopaa ia a i awili ia hoi me na momona. Ilaila makou a hoomanao ae la i ka "ono maeele ka puu i ka wai o ka lehua," ua hele kela a "anu e, anu i ka wai o ka Ice. "

          Ma ka la 17 o Apr iho nei, i kekahi wahine e kuai lole ana maloko o ka hale kuai, a no ka hoopii loa o ka ona hale i ke kumu kuai o ka lole, nolaila, olelo aku la ua wahine nei, "waiho no ka lole oe, wau hele ma ka hale kuai e," nolaila, ua lele mai la ka pake a hopu mai la i ua wahine nei, o ko laua hoomaka iho no ia i ke kaulele ana, me ko laua mau lima.

          I ka mokuahi hope loa iho nei e makaukau ana e holo, kuu ia aku la na kaula hoopaa, aia hoi maluna o kona oneki kekahi poe kanaka me kekahi mau kamalii, oiai, ka moku e lewa ana, wikiwiki iho la lakou e lele i kula, aka, aole i holo pono, na lakou i apa iho a auau wahi kai ana o Kou ; o na wahi keiki hoi, ke alala ala iluna o ka moku, e ole ka pili ana o ka hope i kekahi wahi kuna e pili ana, kau ai i kula nei, ina la ua lilo. Eia ka makou, mai mahaoi hou e na kamalii iluna o na moku elike me keia, o poino auanei, oiai, he nui na pilikia e loaa ana.

          O ka malama i ka maluhia ka hana a na makai, oia ka lakou hana a ka lehulehu e hanai mau nei ia lakou i ka ai a me ka ia ma o na auhau la, aka, i ko makou ike ana iho i ka hana lapuwale a Kanoho i ka Poaono iho nei ma Aliiolani hale, e kulakulai ana i na makaainana, ua hoahewa loa makou ia hana. Aole loa he kuleana a he mana o kekahi makai e hoao e kulakulai wale a hoeha paha i na makaainana me ke kumu kupono ole, a ina he ike ole kona, a he hookiekie maoli, he mea pono e hoopau ia oia, no ka mea, he mana ka leo o ka lehulehu, ka poe hoi nana e hanai nei ia ia me ka uku o kana oihana.

Nuhou o na Aina e.

          Ua loheia mai he haunaele ma Samoa. Ua hui pu kekahi mau Kanikela me ke kapena o kekahi manuwa Pelekane a me kekahi mau Misionari, e kue aku i ke aupuni i kukuluia mai nei e ka poe Samoa me Col. Steinberger, he haole ia no Amerika, a i Honolulu nei no i kekahi makahiki i hala aku nei. Ma ko makou lohe, he mau makana ka ua Steinberger nei i lawe mai ke aupuni Amerika ae a i ke aupuni uuku o Samoa, a ua hoike no makou no ia mea i ka wa i hiki mai ai ua haole nei i Honolulu me ua mau makana la iloko o na mahina i kaa hope ae nei. I ka hiki ana 'ku o Col. Steinberger i Samoa, a mahope iho ua apo ia mai oia e na 'lii o ka aina i kanaka no lakou, e kokua i ka hooponopono ana i ke aupuni, e like me Kauka i kokua ai i ko kakou aupuni i kinohou. Ua hookohuia o Steinberger i Kuhina nui no ka Moi, o Malietoa kona inoa.
          Pela i lawelawe ai ua haole nei, a ua holo pono kana hana, ua pipili ka naau o na kanaka iaia. Aka, ua kue kekahi poe mamuli o ke alakai ana a kekahi poe haole. Ua hoopii lakou i ka Moi Malietoa e hoopau i ke Kuhina nui, no ka mea, he haole ino ia, wahi a lakou. Aohe ae ke alii, a no ka nui loa o ko lakou koi ana mahope ae oia, alaila, na ke kapena o kekahi manuwa Pelekane me kekahi mau Kanikela me na koa i kii ia Steinberger, a hopuia iho la oia a paa, a me kekahi haole o Coe kona inoa. Ua hoopaaia laua iluna o ka manuwa. Alaila, ala mai la ka poe Samoa a hopu iho la lakou i ke 'lii me ka hoomalu ana i kona kino, no ka mea, wahi a lakou, nona ka hewa, no kona ae ana e hoopauia ke Kuhina nui, a ua ike lakou i kana mau hana he maikai. Ua kipu lakou, a ua make kekahi mau mea ma na aoao elua. Ua lawe ia o Steinberger a me Coe i Fiji, a ilaila, ao ia mai la ke kapena o ua manuwa nei i ka hewa o kana hana ana, a makau iho la oia, a ua hookuuia laua a elua.
          Ua hala aku nei o Coe ma ka mokuahi hope iho nei no Kapalakiko, e hele loa ana i Wasinetona no keia hihia, a ua hoi aku la o Col. Steinberger i Samoa. Heaha la ka hopena o keia hana ? E lohe hou ana kakou mahope aku.
          — Ke hele mua nei no ka huli ana o kanaka i ka pono ma Nu Ioka. Piha na halawai a Moody me Sankey. Ma kekahi halawai ma ia kulanakauhale, he poe ona i huli ka poe nana i kamailio imua o ke anaina. He umi ia poe, a ma na olelo a lakou ua haiia mai aohe mea iloko o ka hale i nele i ka uwe maoli. Iloko o na halawai he 18 ma ke kulanakauhale o Nu Ioka, ua oleloia, he 225,000 kanaka i hele mai, ua like ia me12,500 ko ka halawai hookahi. Nani maoli ka hana a ka Haku. He 840,000 ka nui o ka lilo no na halawai ma Nu Ioka.

Nu hou hope loa.

          Ma ke ahiahi Poalua iho nei i ku mai ai ka moku kiapa D. C. Murray, he 18 la mai Kapalakiko mai.
          Ua hoopanee hou ia ke Kuikahi Panailike. Ma ka nana 'ku, ua ano hopohopo iki na hoaloha o ke Kuikahi.
          —Mai kekahi mai o na nupepa o Beritania ka lono e hoahewa ana i ke aupuni o Amerika Hui no ka ae ole ia ana o Mr. Dana i Kuhina noho no Beritania. He ulia poino kai lohe ia mai no kekahi waa holo lealea ma ka muliwai Dee, ua poholo he 60 kanaka iloko o ka wai, a he 30 paha o lakou i make.
          —Mai Tureke mai i loheia ai ka ulu ikaika ana o kekahi haunaele kipi iwaena o ka poe Bosimia, a ua hoomauia me ka hoomainoino loa ia o ka poe Mahomeda me na Karistiano. Ua puhiia kekahi mau mea i ke ahi.
          —Ua hoi ae ke Keiki Alii a Victoria mai kana huakai makaikai ia Inia.

          Ua lohe mai makou, no ka hoao ia ana e puhi i ke ahi ka hale hulahula hauoli o na opio ma alanui Liliha, ike e ia nae pakele ai. He lili maoli paha keia hana, pomaikai ke loaa keia kolohe.

LETA MAI MAIKONISIA.

PUAMAU, HIVAOA,
MAR. 7, 1876.
          E ola pono ana no makou a pau na Kumu i keia manawa, me na keiki hoi, hookahi nae keiki i make, ke kaikamahine a J. W. Kaiwi ka mea e noho pu ana me Z. Hapuku ma, he wahi mai-lele ma Atuona ia wa, he nalulu me ka eha ma ke kino ke ano o ka mai, a he poe e ae no kekahi i loaa ia mai a make aku ma Okatoba 1875.
          He nui ka haunaele inu rama wai niu ma Hivaoa nei, ua puni ka moku o Hivaoa i ka hana me ka inu, ma Ianuari 1876, a kahi a hoomaka hou ka hana inu rama ma Puamau nei, umi makahiki mamua aku nei, aole hana, akahi a hana i keia manawa. Ua hele mai no ka poe Farani e launa me na Alii ma keia mau aina, e ao i na alii ua oki ke kaua me ka inu rama ; ae aku no, ua oki, ua pau, aole makou hana, a nalo aku la, o ka hana hou no ia, inu no, a kaua, o ka hele pinepine ole mai o na alii Farani e nana a makai keia hemahema nui.
          O makou hoi na Kumu, ke hooikaika nei ma ke ao ana aku i na kamaaina, ua oki ka hana a me ka inu rama, he hana ino, make koke ke kino a make pu me ka uhane.
          Ua loaa pono no nae ka nui o na mea i makemakeia, eha mau hale kuai ma Nuuhiva, a ua lako no i na waiwai kuai, lole-pelena, palaoa laiki, na hale-pili laau, aila-pena, pena-aila honua, samano, a he wahi moku hoi e holoholo mau ana e kuai no ka pepeiaolaau, ka niu, me ka pulupulu, kahi mau mea e, a e lawe ana hoi keia mau moku me na waiwai kalepa ma kela wahi keia wahi.
          O na laau lapaau ka mea hemahema nui ia makou, aole loaa ma Nuuhiwa, loaa no ka "Pain Killer," aole loaa ka paakai naha, ka Aila, ka Lodenam Blue Stone, Kukaepele, a ua hoomanawanui nae makou me na wahi koena laau lapaau i loaa mamua, a ua pau. Na ka Haku nae e malama ia makou iloko o na pilikia a pau.
J. KEKELA.

Make ma ke kai o Hanamaulu.

E KA LAHUI HAWAII: Aloha oe:—
          I ka la 27 o Maraki i hala ae nei, ua make o Keawa, (w) no Hanalei uka he luahine kamaaina ia no ia awawa, ua hele ia ma Lihue, a ua noho malaila ekolu pule, a ma ke kakahiaka o ka la 27 o Maraki, koi aku la o Keawa ia Paaluhi e iho i kai o Hanamaulu e auau kai, hoole mai la o Paaluhi ia Keawa, ekolu koi ana o Keawa ia Paaluhi, e iho e auau kai, ae aku la o Paaluhi, o ko laua iho no ia a hiki i kai o Hanamaulu, a ma kaae one, wehe ae la laua nei i na wahi lole o laua a hemo, hele aku la laua nei a hiki i ke kai, luu aku la o Keawa iloko o ke kai me ka hoea koke ole ae ia wa, a hala hapalua hora paha o ka nalowale ana o Keawa iloko o ke kai, i nana aku ko Paaluhi, e lana mai ana o Keawa i waho loa, aneane paha he iwakalua anana ka loihi mai kahi a Keawa i luu ai a kahi i lana mai ai, manao ae la o Paaluhi ua make o Keawa, kahea aku la keia ia Samuela me Kaai, e kii ae olua ia Keawa, ua make. O ka hana a keia mau kanaka, o ka akaaka aku ia Paaluhi, he luahine nawaliwali loa o Paaluhi, no Lihue no ia luahine, a mahope iho, hoea mai ana ke kolu o ke kanaka, o Hapuku kona inoa, kahea mai la i keia mau kanaka, e kii olua i ka waa a kii aku i ka mea make, apa wale iho la no ua mau kanaka nei, i o ia nei, a pela ka laua nei hana ana a kii aku la mahope, i ea aku ka hana, ua make loa, e lana ana i ka ili o ke kai, a ma ke kaa bipi ka lawe ia ana mai o ke kino kupapau o Keawa, a hiki i Hanalei, ua ike makou kona nui.
          A pehea la kou manao e ka Lahui Hawaii, i ka hana aloha ole a keia mau kanaka o Samuela me Kaai, o ka ha o ke kanaka i hiki mai ilaila, o Aberahama kona inoa, oia ke kanaka piha i ke aloha, nana i huna kahi hilahila o Keawa, o kona nui, a me na kaikamahine i uka no o Lihue, kahi i noho ai, aole makou i ike i ka make ana o Keawa; eia i Hanalei nei kahi i noho ai me kana kane mare, o John A. Ohule. Owau no me ke kaumaha luuluu, ehaeha o ko'u naau no ke aloha makua, e hai aku nei ia oe e ka Lunahooponopono no keia nuhou kaumaha. Me ka mahalo,
J. W. K. KAUAHAO.
Hanalei, Apr. 20, 1875.

NA WAINOHEA.
He mau nanea hoomake-aka.

          "He Pupule! he pupule!!" Wahi a Kilinahana ia Pihikani, no kona lohe ana aku i kekahi mau keiki lawaia papai makai ae o Kapuukolo, me ke mele ma ko laua mau waha penei:
          "Hu-hu kai make loa!
          Hu-hu kai make loa!"
          Hoole aku la o Pihi me ka i aku, "aole laua he pupule, aka, he mau keiki anaana kela, e pule ana i make ke kai, a loaa ka laua ia, he mau haumana na ke kahuna kuni na Waiokapuukolo." No keia mea, weliweli loa iho la ia i ka makau; a ua hai mai la o Huaa ia makou, aohe komo ai iki o ua K— i ka ka mea o ka makau.
          "He keu no hoi oe e Kimo Ka-lo, kiei mau no hoi oe i kela mea a ka pake," wahi a Bisi i pane ae ai i kona hoa—"U! nau la hoi, e ole nae au hanini ko gale, mai piha ka'u hao." No keia mau olelo ano ole a laua, e iliki mai ana hoi o Nee i ka namu; "Sai rapu iu sa ka." Ne-i iho la na hoa i ka akaaka.

Pakela ka na eu.

          Mai kuhihewa e, o ka eu i ka hoopono, aole! aole! O ka eu i ke kolohe, me ka naau koa a maka'u ole, opu awahua, a aloha ole. I ke aha hoi? wahi a ka mea ninau. I ka hoolei liilii ia o ka pahu leta o Waianae e waiho nei ma ka uwapo o Kaukonahua, Alanui hele i Waialua.
          O ua pahu leta la, na ko'u lima maoli no i hana, me ka laka no e paa ai ; a mai Waianae no ka leho ana mai a ka puu o Kolekole hoomaka, a alaala hou mai la a kahi i hoikeia ae la, kau maluna o kekahi kumu kukui, makia ia a paa i na kui palekana, oia ka la 22 o Mei, M. H. 1875 ; halawai iho la au me ko'u haku, ka lawe leta o ka mokupuni, i olepeia aku la. (Kahanu) A loaa aku a loaa mai na leta ia maua, a loaa pu mai la no me ka'u wahi kenikeni ; a ua hoohiki paa iho la au na ka Haku o ka lani ka'u hua mua o nei hana no kona aupuni, a ua ko no.
          A e loaa mau ana ia'u ka Lawe leta i na hora 10 a. m. o na Poalua a pau, a he mau pule mahope mai, ua hoolei ia iho la ka pahu leta e ka eu ; i hiki aku ka hia e waiho a make mai ana, kaikai ae la me ka menemene a kau hou no iluna o kona haka. A noho hou mai nei ua haku o'u, (J. Kahiona,) oia mau no ke kii leta ana, i hiki hou aku ka hia, ua kii hou no ka eu, a kiola aku la i ke alanui aupuni, e hoomaewaewa mau ia ai e ka poe hele aku a hele mai, kii hou no au kau he wahi okoa, kii no ka eu kolohe a kiloi, a wawahi maoli me kona mau lima koko, me kona naau koa a maka'u ole, opu awahua, a aloha ole, i ka mea a kona hoa kanaka i hana ai i mea e maluhia ai na leta o Waianae nei, ma ka ke aupuni malama ana, ma o kana poe kauwa la.
          No ka ino o ke alanui a me ka loohia i ka ua ma ka pali o Kolekole, ke kumu o ka hanaia ana o keia pahu leta, a i ole no hoi e kali loihi ka lawe leta ia'u no ia poino aka, ina malie, e halawai mau no i ka manawa mau. Nolaila, o keia eu e kalohe nei, oia no kekahi kipi i ke aupuni o ka Moi, a he aihue oiaio i ka pomaikai o ko Waianae, he powa malu i ka pono o ka lehulehu, oiai, ua nau iho la paha kona kui i ka mea leo ole; aka, na ka Haku no e hoomuumuu mai i na wawae o ka eu kolohe, ina o kahi ia ona i peku ai, a ina o na lima e pepee ana me he lima maloo la, a pela e ike ai kakou, oia ka hua o ka ke kolohe mau hana. Aka, ina e loaa aku ia'u wi ka niho o ke kolohe, me kuu hoihoi pu aku iaia e hoonuu i na poke kamano o Kawa. Me ka mahalo ka Luna Hooponopono o ka Lahui Hawaii, a me kou mau keiki kukulu kepau.  FRANCIS WILLIAM KAAWALOA.
Kii Leta o Waianae.

He wahi mea hou.

E KA LAHUI HAWAII ; Aloha oe:—
          Ma ka la 8 iho nei, oia ka Poaono ; iho aku au i ka Hale Leta, halawai au me kekahi mau keiki holokahiki; ninau mai laua ia'u. "He koa nae paha oe?" Ae, he koa au. Makemake nae olua e kepa i ke koa? Ka! Aole, ina he 15 dala o ka mahina la, ae aku maua i kau; a ia maua no ka ai, a i mau papaa barena wale no ka ka Oihana koa e haawi mai ai; no ka mea, ua ono loa maua i barena e noho nei. A Poakahi hoi ha, pii ae olua i ka Hale koa, malia, o ae ia mai ko olua manao e Liaiwaa ma,—noke ana ua puni barena, a lawa ka makemake. "Ae."
          Kakali aku au i ka Poakahi nei, aohe hiki mai. He keu keia o na kanaka kino nui puipui a ka epa. Aole no au i manaoio aku i ka laua palau, akaka no hoi ua holokahiki puni barena, lealea koko'u wale no ka lehelehe.
          E ka opio e manao ana e komo i keia oihana hanohano, mai hoohalike me laua nei, aia ka a nui ke dala o ka mahina, me ka ai mau i ka barena, alaila, komo i ke koa. Kupanaha no. "Hele ma ke kai, hele ma Ewa" wahi a ka olelo. Oia nae paha, he mau hanai na Liaiwaa ma. Aole pela e pono ai. Ina makemake oe, a o oukou paha e komo i keia oihana, hele mai no, ua wehe laelae ka puka no ka poe e ae ia ana.
          Eia na moe hao hou i hoolakoia, o ka mikilina wale iho no kau, a ai ka manu i luna, haule aku i ka uluna pulu o ka Oihana, oki ka hana, o Hoonanea ka malama. Aole pela mamua, i ka papahele makou e moe ai. A ua oluolu ka noho ana o na alii me na koa. Aohe pii kai o luna.
          E hoao mai no, i pau ke kuhihewa i ka noho ana o ka hale pohaku.  Owau no,
J. H. KENOI.

Hale pau i ka ahi.

E KA LAHUI HAWAII E; Aloha oe
          E oluolu oe e hoike aku i keia wahi mea hou o kuaaina nei, i ike mai ai na makamaka o kaua mai Hawaii a Kauai.
          Ma ka la 10 o keia mahina, ua pau iho la ka hale o Aho, (pake) ma Honolulu, Puna i ke ahi. O ke kumu o ka pau ana, he ahi koe na kekahi wahi keiki uuku. Ua nui na mea poino ma keia hale pauahi, na aahu, pahu, paakai, ua loaa mai kekahi, a ua nui aku na mea i pau.
          Nolaila, ke ao ia aku nei oukou e na makua mea keiki, mai hoohemahema i ka oukou mau kukaepele, o lilo auanei i mea pilikia ke loaa aku i ka lima o na keiki a oukou, a mai haawi aku no hoi ia lakou. Me ka mahalo,  Z. K. KEKOA.
Puna, Hawaii. Aper. 21, 1876.