Ka Lahui Hawaii, Volume II, Number 20, 11 May 1876 — Page 4
Na Ekalesia o Kawaiahao a me Kaumakapili.
Halawai kakahiaka, la Sabati .... hora 10½
Halawai po ..... hora 7½
Halawai Apana auina la ..... hora 3½
Kula Sabati ..... hora 9½
NA HAAWINA KULA SABATI.
[HOOPONOPONOIA E REV. L. LAIANA.]
Ka Hapaha Elua.—
HELU 9—SABATI, MEI 28, 1876.
KA WAHAHEE ANA I KE AKUA.
Oihana 5; 1—11.
O KEKAHI kanaka, o Anania ka inoa, me Sapeire kana wahine, kuai lilo aku la i ka aina.
2 A hoana e iho la ia i kauwahi o ka uka, ua ike no hoi i kana wahine a lawe mai la i kekahi, a waiho iho la ma na wawae o ka poe lunaolelo.
3 I aku la o Petero, E Anania, no ke aha la i hoopiha mai ai o Satana i kou naau e wahahee aku i ka Uhane Hemolele, a e hoana e i kekahi mea i loaa mai ai no ka aina?
4 I ka wa e waiho wale ana, aole anei nou ponoi ia? a pau i ke kuai ia, aole anei ia oe ka malama? No ke aha la i komo ai keia mea maloko o kou naau? Aole oe i wahahee aku i kanaka, i ke Akua no.
5 A lohe iho la o Anania i keia olelo, hina iho la ia ilalo, a lele ae la ke aho. Kau iho la ka makau nui maluna iho o ka poe a pau i lohe i keia mau mea.
6 Ku ae la na kanaka ui, wahi iho la ia ia, ,lawe aku la i waho, a kanu iho la.
7 A mahope iho ekolu paha hora, komo mai la kana wahine, me ka ike ole i ka mea i hana ia ai.
8 I aku la o Petero iaia, E hai mai oe ia'u, ua kuai anei olua i ka aina pela? I mai la kela, Ae pela no.
9 Alaila, i aku la o Petero ia ia, Pehea la i hui pu ai ko olua manao, e hoao aku i ka Uhane o ka Haku? aia hoi ma ka ipuka na wawae o ka poe nana i kanu kau kane; e lawe aku no hoi lakou ia oe iho.
10 Alaila, hina iho la ia ma kona wawae, a lele aku la ke aho; a komo mai la ua poe ui la, a loaa iho la ia ua make, a lawe aku la lakou ia ia, a kanu aku la ma kahi o kana kane.
11 A kau mai la ka makau nui maluna o ka ekalesia a pau, a me ka poe a pau i lohe i keia mau mea.
Pauku hoopaa, p. 4.
Mele. Him. 16, 8—6. Leo.
Ke Akua nui, he maka kou, &c.
Pauku 1 me ka 2.
Pule i makau kakou i ko ke Akua maka ike, a hai i ka oiaio, a pale i ka wahahee, &c.
Na Ninau Wehewehe, Hoopili.
—:o:—
P. 1. Owai na inoa o keia mau mea elua? He mau Anania e ae anei? Oih. 9; 12, 23; 2. He mau hoahanau paha keia kane me kana wahine. Ua lohe kakou ma kela Sabati i kekahi hana aloha a na haipule, heaha ia hana? Mok. 4; 34, 35. Ua hana ia poe me ka oiaio, aloha io. A pehea ka laua nei hana, Anania ma? Ua kuai no laua i ko laua aina a pau e like me ka poe aloha io. Heaha ke kumu o ke kuai ana? I mahaloia paha laua no ka haawi ana i ka uku i loaa mai i mea kokua i ka poe hemahema. Aole nae he aloha io keia, he aloha hookamani i papa ia ma Roma 12; 9.
P. 2. Ua maikai no ko laua kuai ana 'ku i ka aina e like me ko laua manao a me ka lawe ana i ka uku. Mahea ka hana apuka? Aia no ke dala ma ko laua lima. Hiki no ke haawi aku i ka uku a pau no ka poe hemahema; hiki hoi ke haawi i kekahi hapa, a koe kekahi hapa no laua. Heaha la ko laua hewa? O ka lawe ana i kekahi hapa, a hoana e i kekahi hapa no laua, me ka olelo no nae, oia hapa i lawe ia, o ka pau no ia o ka uku o ka aina.
P. 3, 4. Ua ike e ka o Petero i keia hana apuka. Nawai la i hai mai ia ia? No laila, i ka waiho ana mai o Anania i ke dala aina ma na wawae o na lunaolelo, e like me ka poe e ae, ua ninau o Petero, o na dala anei keia a pau o ko olua aina? A pane mai oia, ae, o ka pau no ia. A ninau aku o Petero pehea? No hea ka wahahee? Owai ka makua o ka wahahee? Mahea ko Satana wahahee mua ana? Ma hea ko ke kanaka wahahee mua ana? Heaha kekahi mau ninau a Petero ia Anania? Nowai ka aina mamua? Nowai ka uku mahope? Ina e kuai ole aku oia, hewa anei? Ina ua lawe mai i kekahi hapa o ka uku no ke kokua manawalea, a koe kekahi hapa nona, me ka hoakaka ana nae pela, hewa anei? Heaha kona hewa? I kona wahahee ana, ua wahahee aku oia ia wai? Ka Uhane Hemolele, ke Akua, ua like anei laua? Ua wahahee aku oe i ke Akua, heaha ke ano?
1 Ua papa ke kanawai o ka Akua, mai wahahee oe.
2 He kokua hoahanau keia no ke aupuni o ke Akua. Ma ka olelo, ua haawi i ka uku a pau i ke Akua, aole ka—ua wahahee, ua ana ia kekahi hapa. Aole anei i hanaia na hewa a pau i ke Akua? Pehea o Davida ma ka Halelu 51 ; 4? Ua hana hewa aku oia ia Auria, aka, ma kona manao mihi, ua hana hewa aku oia i ke Akua. Pehea hoi ka manao mihi o ke keiki uhauha ma Luka 15; 18?
P. 5, 6. A i ko Anania lohe ana i keia mau olelo a Petero, pehea iho la ia? A heaha ka i kau maluna o ka poe i lohe a ike? No keaha ka makau? Ina make koke kekahi keiki iaia e wahahee ana,
makau anei na keiki e ae? Owai ke kauwa i hoopai koke ia no ka wahahee ana i kekahi luna koa? Pehea ka poe olelo ino aku i ka Uhane Hemoele? Mat. 12; 35. Nawai i kanu ia Anania? kanu malu ia ea, me ka ike ole o ka poe aloha ia. Pono ea ke kanu malu ia kekahi poe hewa aole make e kii i kahunapule.
P. 7—11. A hala na hora ekolu paha, Owai ka i komo ? ua ike anei oia i ka make a me ka nalo ana o kana kane? No keaha kona komo ana? E hooia paha i ka olelo a kana kane no ka uku o ka aina, me he mea la, ua kuka pu laua e hana pela, e hele e ke kane mamua, a mahope hele ka wahine e hooia io i ka ke kane olelo. A ninau o Petero iaia pehea? A pane mai oia pehea? Makau ole ka oia i ka wahahee, elike me ke kane. A ninau hou o Petero, pehea? Me he mea la, ua hoole ka wahine me ke kane i ko ke Akua ike, me kona mana paha, e hoopai mai. Heaha ka hope o ka wahine? Nawai hoi oia i kanu? Akahi no a nalo ke kupapau o ke kane, a hoi mai la ka poe kanu a ku ma ka puka, kena iho o Petero, eia ke kupapau o ka wahine wahahee e lawe aku a kanu pu me ko ke kane. Pehea ka ekalesia a pau a me ka poe lohe? Makau loa paha. He hoopai koke keia i mea aha? I mea e makau ai na haipule i ka hookamani, i ka wahahee i ke Akua ma ke kokua manawalea ana, e ae ana, a hooko ole, e haawi ana, me ke pi, me ka makemake ana, me ka makemake ole, me ka hookamani. He hea nui keia iloko o ka ekalesia.
E ku kekahi a wehewehe mai i keia hewa nui.
Pule i hoopauia keia hewa, &c.
Mele, Him. 240. 8. Pauku 1 me 3.
Haawina no Iune 4. Oih. 5; 12—26.
Na Laau elua i hoikeia ma Kinohi 2; 9.
[Kakauia e J. S. Kalana.]
Oia hoi ka laau o ke ola, a me ka laau i ikeia ai ka pono a me ka hewa.
Na ke Akua no i kanu i keia mau laau elua mawaenakonu o ka mahinaai o Edena, aole o keia mau laau elua wale no ka ke Akua i kanu ai ; o na laau a pau o kela a me keia ano, a me na laau e oluolu ai ka maka ; pela no ka hoike ma ka pauku 8 a me ka 9 o ka mokuna i hoikeia maluna, a na ke Akua no i kanu, a nana no hoi i hooulu.
Aia ma keia hana a ke Akua i hoomakaukau ai ma ka mahinaai o Edena i na mea e pono ai ka noho ana o ke kanaka, malaila e akaka ai ia kakou ko ke Akua manao nui i ke kanaka ma na mea a pau ana i hooulu mai ai, a me na hua ono o kela a me keia laau, e ai wale aku ai a ko'u ka puu i ka wai a ka Naulu, a he hilinai wale ae no ka Puna kalele ia Kau.
E o'u mau hoa kui lei ilima o ka waokele, e noho mai la ma na kapakai o ka aina ua lokuloku, i hoopuluia i ka makani anu he kehau, haakokolo ae hoi a loaa na keiki o ka mokupuni o Kakuhihewa, a palaha ae ma na kapakai o Kauai o Mano, pupuu hooleiloa ae a kiei ana i na keiki o ka mokupuni o Kama, a me oukou hoi ka welina aloha.
E huli ae kakou e nana i na laau elua i hoikeia maluna.
Ka laau o ke ola.—He laau okoa no keia iwaenakonu o ka mahinaai o Edena, ua hookaawale no ka Akua mai na laau e ae, aole nae oia i papa mai ia Adamu a me Ewa aole e ai, e ai aku no laua ia laau ma kona hua. O ka laau i ike ia ai ka pono a me ka hewa, oia wale no ka laau i papa ia aole e ai.
Aia ma keia laau o ke ola a ke Akua i hookaawale ai, ke ola o Adamu ma a me kana mamo, (oia hoi ka hoolohe i kona leo) no ka mea, ua like ke kauoha a ke Akua me ka laau hoola makapo a ka poe kauka.
Penei ka olelo a ke Akua ia ia iho ma Kin. 3;22. " I iho la o Iehova, aia hoi, ua like ke kanaka me kakahi o kakou, ka ike i ka pono a me ka hewa ;-ano hoi, o lalau aku kona lima, a lawe hoi i ko ka laau ola, a ai iho a ola mau loa aku."
Oia ka olelo a ke Akua mahope iho o ka ai ana o Adamu ma i ka laau i papa ia ai. E hoomaopopo iho kakou i ko ke Akua makemake ma kona hookaawale ana i keia laau o ke ola, i mea e hiki ai i ke kanaka ma kona manao kuokoa e koho i ka mea ana e makemake ai, a ma keia laau o ke ola, oia ko ke Akua aoao, malaila e loaa ai ia Adamu ma a me kana mamo, ke ola mau loa. O ka hoolohe a malama i ko ke Akua mau kanawai, oia no ka laau o ke ola. Eia ka olelo a ka poe kahiko. :He kuli ka make, a he lohe ke ola. Me keia ka mea i palapala ia ma Hoik 22 ; 14. "Pomaikai ka poe i malama i kona mau kanawai, i hiki ke loaa ia lakou ko ka laau o ke ola, i komo aku hoi ma na puka, iloko o ke kulanakauhale." Ua akaka ka pomaikai o ka poe malama i kona kanawai a hele hoi ma ko ke Akua mau aoao, e loaa auanei ia lakou ko ka laau o ke ola.
Eia na loina e loaa ai ia kakou ko ka laau o ke ola:
1 O ka manaolana.
2 Ka manaoio.
3 Ka hooikaika io.
4 Ka malama ana i ko ke Akua mau kanawai.
No ka laau i ike ia ai ka pono a me ka hewa.
O keia laau ka lua o na laau i olelo ia maluna. Oia ka laau a ke Akua i papa mai ai ia Adamu ma, mahope iho o kona hoonoho ana ia laua ma ka mahinaai, aole laua e ai i ka hua oia laau. Kinohi 2: 17. "Aka, o ka laau i ike ia ai ka pono a me ka hewa, mai ai iho oe ia mea; no ka mea, i kou la e ai ai ia mea, he oiaio no e make oe." Ma keia laau i papa ia mai e ke Akua, he alakai ana ia i ka manao o ke kanaka, e hana e like me ka makemake o ke Akua i loaa ai kona ano hemolele elike me ka Iesu olelo i kana mau haumana, "E hemolele oukou e like me ka Hemolele o ko oukou Makua i ka lani." No ka mea, o ke kanawai o ke Akua i kau ai no ke kanaka, he paku e hiki ole ai ia ia ke hele aku ma kahi e poino ai; a ina e pale ana ke kanaka, alaila, ua kaawale ke Akua. Pela no ko kakou ike ana i ka mea i palapala ia ma Kinohi 2:24. Ua wawahi ia e Adamu ma ka paku a ke Akua i kau mai ai, "I kou la e ai ai i keia laau, he oiaio no e make oe" Halahu ae la ia olelo a ke Akua mawaho o ka pahukani o ka pepeiao o Adamu ma, pii ae la maluna o ka lapa manu ole, i haule iho ka hana, aohe nao ai i ka papaa, i oki oe e haha hewa ana i ka ehuawa, he lau fiku ka mea e nalo ai ke kino. Loaa pono i ka olelo a Solomona. "E like me ka hau i ke hau, me ka ua hoi i ka wa e ohi, Pela i ku ole ai ka hanohano i ka mea lapuwale." ma kana hana iho. Elua haawina e loaa ia Adamu ma, ma ko laua ai ana i ka laau i papa ia e ke Akua. 1 O ke ola ke hoolohe, aole e ai. 2 O ka make ke lalau a ai.
Heaha ke kumu i papa ia mai ai ia laau ia Adamu ma?
1. I kumu hoao. 2. I ike ke kanaka he oiaio ke kanawai o ke Akua, aohe mea e loli ai. 3. I kumu e noonoo ai ke kanaka he inaina ke Akua i ka hewa. Ma ko Adamu haule ana iloko o ka hoahewaia, oia ka make iloko o na hala a me na hewa, ua kaawale ke ola mai o laua aku, ua paumaele laua i na kiko a Satana, ua pili mai ia make ai ka laua mau mamo. 1 Korineto 15:22. "E like me ka make ana o na kanaka mao Adamu la, pela no i hooia ia mai ai na kanaka a pau, ma o Kristo la." No ka mea, ua hookoia ke kanawai o ke Akua maluna o Adamu ma. "O ka uku o ka hewa he make ia. He ola ma o Iesu la."
Kula Kahunapule.
Kumumanao.
HE KILOHANA KA PONO NO KA LAHUI.
[Kakauia e J. K. Joseph.]
O na Kilohana i hana maiau ia ia e na wahine i ka wa kahiko, he mau mea ia e nani ai na aahu kapa i hana kinohinohiia e na lima ike o ia wa, a ke hoomau ia mai nei no a hiki mai i keia wa a kakou e luakaha nei, he nui a lehulehu na mea e hana ai me ka noiau a lilo i mea e nani ai ka aahu kapa, e lika me na hapalapala like ole maluna o na lole a na haole i keia wa, pela no na waikohu like ole maluna o na kapa Hawaii i kela manawa. A nolaila, ua pono paha ia kakou ke hoala ae i ninau i keia manawa; a ke ake mai nei paha o'u hoa imi naauao, e lohe koke aku i na mapuna leo a ko oukou makamaka, a eia ka ninau. Pehea e lilo ai ka Pono ma Hawaii nei i Kilohana no ka Lahui?
I. I poe haipule io no keia Lahui kanaka.
II. E lilo na kanaka o keia lahui i poe hooko a malama i na kanawai o ka aina.
III. E malama ia na kanawai o ka pono io maoli, oia na kanawai he umi.
I. I poe haipule io no keia lahui kanaka. Aole no kuu manao ua nele loa keia lahui i ka poe haipule ole, aka, o kuu manao, e kii aku ana au e hoakaka ae imua o kakou i keia manawa i ke ano o ka poe haipule io; i akaka ai ua poe la, he kilohana io ka ia no ka lahui.
O ke kahunapule ano pono ma kona ekalesia i kupaa a hiki i ka hopena, he kilohana ia iwaena o kona poe hoahanau, a he mea hoi ia e nani ai ke aupuni o Kristo, aka, aole no paha i pau loa na hoahanau o kona kihapai i ka pono, aka, o ke ku ana o ke kahupule ano pono ma kona aoao, oia ka mea e nani ai ia ekalesia ; ina e nana iho kakou i na aahu kapa Hawaii i keia manawa, a e kilohi iho kakou i na kapa keokeo o loko, aole he kapa i holo lea ka maikai, pukapuka ia iho kekahi kapa, hakakae hoi kekahi, lahilahi loa hoi kekahi, a he oki loa no hoi kekahi kape, aka o ka nani o ka aahu kapa e olelo ia nei, oia ka nani o ke kilohana.
O ka nani a me ka maikai o ke kilohana, oia ka mea e lilo ai kela kapa pukapuka, lahilahi, a hakakae, i mea na kakou e kapa aku ai, he aahu kapa maikai, ina e lena ae ko kakou mau lena-ike ma na piko o na mauna, e ike auanei kakou e aahu mai ana lakou i ko lakou kahiko nani, oia hoi ka hau.
Ia'u i pii ai ma ke kuahiwi o Haleakala, ke kuahiwi oi kelakela o Maui Hikina, a hiki pono au i ka piko pono o ka mauna, a nana ae la ma kona mau ili hualala, he oi aku ka maikai lua ole o kekahi wahi, a ma kekahi wahi no hoi inoino, aka, ia oe a kaawale ae ma kahi e, a nana mai oe, nanikela hulali ka hao, no ka mea ua uhi paapu iho la ka hau maluna o ka piko o ka mauna, a kakou hoi e puana ae ai, "he kilohana ka hau no ka mauna."
E hookuu au kakou i na waa i ka lepo, a e nana aku i na kuahiwi ekolu o Hawaii, ina kakou maluna o ke kahua a'u i kuhikuhi mua ae nei, e ike ana kakou i ua kuahiwi 'la, me he mau wahine la e hoomakaukau ana i na pa-u hula no ka la e uniki ai, pela no ua mau kuahiwi la, ka hele a nani, he inoino no o Haleakala a'u i ike maka ai, a pela no paha o Maunakea a me kekahi mau kuahiwi iho, aka, i ke kau ana iho o ka hau, ho-la wale ia iho la no ia inoino a lilo i mea maikai.
Ina e huli koke iho kakou i na pa o na haole i Honolulu, ua kanu ia na pua o kela a me keia ano, nana aku ahu kinohinohi, a ke hoike mai la na mea i kanu ia maloko o ua pa la i ka nani o ia pa.
O ke kuahiwi o Ziona, he koa-ka ia, aka, o ka hau mai o Helemona kona mea i nani ai. Pela ko ka ekalesia, aole loaa iaia ka nani. O Kristo, oia ke Kilohana o ka ekalesia; pela ka poe pono io maoli ma Hawaii nei, he kilohana lakou no ka lahui, ua like ka poe pono me ke kui ko-lu, na lakou e hoopii i ka lahui, e alakai i ka noho ana o na kanaka, a loaa ia lakou keia nani.
Pehea na lahuikanaka o Nuuhiwa e noho mai nei, ua loaa anei ke ano pono no lakou e like me Hawaii nei? Ua nani anei ia lahuikanaka? Aole o ka nui o na kanaka hewa ma Hawaii nei, oia ka mea e nani ai ka lahui, aka o ka nui o ka poe pono, oia wale no ka mea i nani ai keia lahui a ka paakiki i noho ai.
O ka loaa ana o ka wahine ano pono iloko o ka lahui a me ke kanaka haipule io, ke manao nei au, he kilohana ia no ka lahui.
II. E lilo na kanaka o keia lahui i poe hooko a malama i na kanawai o ka aina.
Kahuhu! O ke kanawai ae nei ka hoi kekahi kilohana o ka aina, wahi a ka mea pane. Ae, wahi a ka mea kakau. I na la i kaa hope ae, ua ike ia na kanaka o na aina e mai, a me na kanaka o keia lahui e hana ana i na la Sabati, no ka mea, ua hooholo no ka poe i kau i na kanawai no ia la, ua kapu ua la 'la, aole paha au e hoike aku i ke kanawai e pili ana ia la, no ka mea, he poe ike oukou a pau ia mea; o ka lahui kanaka i malama ole i ko lakou mau kanawai iho, aole ia he mea e mahaloia ai ia aupuni, no ka mea, o ke kumu kanawai, a me na kanawai o ka aina, he kahua kupono ia no ke aupuni a me na lahui e ae a pau iloko o ia aupuni, a ua kukulu ia maluna oia kahua paa, panee ole, o ka hale i kukulu pono ia maluna iho o kona kahua paa, he hoike ana mai ia i ka nani o ua hale la, he naaupo ka mea i kukulu ia hale, a mahope kii hou aku e hoohiolo i kona kahua paa, pela no keia lahui kanaka, he makehewa na kanawai i kau ia ke ole e malama ia keia mau kanawai e kau nei maluna o kakou; no ka mea ke ike nei kakou i na kaa holo lealea i na la Sabati, aole malama ia ka maluhia, aole hooko ia ke kanawai, ina e lilo ana na kane na wahine a me na ano kanaka a pau iloko o keia aupuni, i poe hooko i na kanawai o keia lahui, alaila, he kilohana ia no keia lahui, a o ka poe hoi nana e hooko i na kanawai o ka aina, aole malama pono ia, ua like me ka puhi nana kee mai i ka maunu ekaeka, pela iho la ua poe malama kanawai nei, aole nae au e olelo ana no ka poe i hooko pono i na kanawai o ka aina, aka, no ka poe i malama ole, a eia ka olelo, malama ia iho i lilo kakou a pau i kilohana no ka lahui, a me na kanawai o ka aina.
III E malama ia na kanawai o ka pono io maoli. Oia na kanawai he umi.
Akahi no kakou a hiki pono iho la i ka mole o keia kukulu manao ana, he kilohana keia no ka Lahui kanaka nei, aole no paha i pau loa ka lahui i ka malama ana i keia mau kanawai, aka, ua loaa iki nae hoi ka poe nana e malama hapa nei, a mamuli hoi o ko lakou alakai pololei ana, ke kau nei keia huaolelo kaulana maluna o kakou a hiki mai i keia la. "Ua mau ka ea o ka aina i ka pono." A pili pu hoi me keia huaolelo, "E mau ke kilohana ana o ka Pono no ka lahui." He makehewa paha ia'u ke wehewehe aku i ke ano o keia mau kanawai; o keia mau kanawai, ua like ia me ka pohaku kaimana iloko o ka hale 'lii nani o ka Moi o ke aupuni, na kona nani e hoolilo i ka inoino o ia hale i mea maikai a mahalo ia no hoi. O ka hana pono anei a ka lahui e ike ai he pono, he kumu anei ia e haalele ai no ka lahui? Aole, he pono e hana aku i na kumu e hoowaiwai ai, a e pomaikai ai, a e nani ai no hoi ka lahui. Heaha la ke kumu o ka manao nui ia ana o ke Kuikahi Panailike? Eia: no ka manao ia e loaa mai ana he pomaikai. Aole anei pela keia mau kanawai? Ina e malama pono ia ana keia mau kanawai, alaila, puka mai no he waiwai nui, e alakai ana i keia Lahui iluna! iluna! I kahi o ka pono mau, ke hana mai nei no na pake i na la Sabati, ke iho aku i Kaopuaua la mauka o laila, hana no lakou la, a o lakou la ae hoi, aia la i hea? Ina e nana aku i ka moolelo o ka Lahui Iudaio i kela manawa, o ko lakou malama ole i na kanawai o ka pono io maoli i haawi ia mai ma ka mauna o Sinai. Auhea ia lahui? Aole, ua like lakou me na hua kaka na ka moa e hoomoe mai a kiko iho. He oiaio na kanawai aupuni o ka Iseraela i kela manawa, ua neo hoi ia i keia manawa, aka, o na kanawai o ka pono io maoli, ke ku nei oia a hiki i ka pau ana o keia honua, aole e pau, e pau ana na kilohana i hana ia e na lima o na satana, a o keia e mau ana no. E hehee ana ka hau o Maunakea i kekahi manawa, a pau no hoi ka ohu o na kuahiwi i kekahi manawa, o keia aole kekahi wahi lihi iki e pau. "O-ku no o Maui" wahi a ka olelo.
Pela no hoi, ina e kau ia ka o ma ka hema o ka puu huahelu, aole ona mea ilaila, aka, ina e kau ia ma ka akau, e hoopii pa-umi ana ia i ua puu huahelu la. Aole anei pela keia mau mea kolu? O ka loaa o na haipule io, a malamalama na kanawai o ka aina, a me na kanawai o ka pono io maoli, alaila, loaa keia mau mea iloko nei o keia aupuni, malama pono ia e na kanaka, e hoopii pa-umi ana ia i keia lahui, ina aole, e like me 0 ma ka hema o ka puu huahelu, aole mea ilaila.
Nolaila, e hooikaika kakou i loaa keia kilohana nani i ka lahui, i ulu hou keia lahui na keia hope aku, a ola loa o Hawaii a kau i ka pua aneane. E ola ka Moi i ke Akua! E ola o Hawaii i ke Akua!!
Kula Kahunapule, Apr. 26, 1876.
Kumumanao.
HE KIA HOOMANAO KA PONO NO KA LAHUIKANAKA.
[KAKAUIA E J. W. KAHALEWAI]
Aohe mea nui e ae o na haawina a ke Akua no ke kanaka, a mawaena hoi o ka lahuikanaka, e like me ka pono. O ka ike ana o ke kanaka i ka pono, ua silaia ma ka naau, pela hoi ma ka hana, e lilo auanei ia i Kia hoomanao no ka lahui ; a o ka lahuikanaka pono, oiaio, ikaika, waiwai, he kia hoomanao ia no ke ao nei; e mau no kona ku ana, aole e hina a hiki i ka hooka ana. A maluna o keia manao, ua oluolu e waiho aku imua o oukou i kekahi mau hakina manao malalo :
I. He Kia Hoomanao ka lahuikanaka no ke ao nei II. Pehea oe e Hawaii e lilo ai i Kia Hoomanao ? III. E mau kou ku ana e Hawaii no ka pono.
1. He kia hoomanao ka lahui Hawaii no ke ao nei. Aia i ka makahiki o ka Haku Umikumamawalu haneri me ka iwakalua ; ua hookumuia ka pono ma ka lima o Binamu ma, ua hoomauia kona kukulu ana a paa i ke kanakolu kumamalua o na makahiki, aia he kia hoomanao kou e Hawaii, ua kakau pu ia ke kumukanawai me na kanawai o ka pono Karistiano maluna o ia kia hoomanao. A ua lilo ia he leo e hoomanao ai i ka maluhia a ka pono e kahea ana, E Hawaii! e Hawaii!! e mau ka pono!
Mamua, aole ou kia hoomanao nana e hoomalamalama aku ai, aka, ma ka lokomaikai o na lani, iwaena o ke aloha o ko Amerika poe, ua kii ia mai la, ua hoala ia iluna, i mea na ke ao e hoomanao ai; e like me ko Beritania mana i ka pono. A o ko Amerika hoi, ua kupono ke olelo ia he kia hoomanao no ke ao nei. Aole anei oe pela e Hawaii? Oiaio o oe no kekahi; ua kukulu ae he kia hoomanao no Keoki Wakinekona, pela ka Emepera Napoliona, a me kekahi poe kaulana e ae o kela wa. E ninau mai paha auanei kekahi; no ke aha la? No ka lakou mau hana nui kaulana a oia ka mea i hoomanaoia ai, a ke ninau nei hoi au ia oukou:
II. Pehea la hoi oe e Hawaii i kia hoomanao?
Ma ka lokomaikai piha o ko Amerika, na lakou no me ke kokua mai o ka Haku, ua kukuluia oe iluna he kia hoomanao mai na kau i hala a hiki i nei wa. He mea pono e hoomanao i na hana aloha a maikai, mamuli o ke kupaa ana i ka pono, a alakai aku i ka lahui imua, a e hoike pu aku imua o ke ao nei he aupuni pono, maluhia, a naauao. E nana aku kakou me ka noonoo i na hana aloha aina me na lima palupalu o Kaahumanu, kela aliiwahine kaulana no kona hapai kino alii ana e pahola aku i ka pono o ke Akua ma na pea o ka pae aina. Pela hoi ka Moi ma na pea o ka pae aina. Pela hoi ka Moi aloha Kamehameha III., i kana olelo kaulana, "o ke kanaka pono o ko'u kanaka ia." O kona aupuni he aupuni palapala, a oia hoi, he aupuni Karistiano. Na na makua misionari i lulu i keia hua, a ulu a lilo i laau nui, a ono kona hua ke ai iho. A pela iho la oe i lilo ai i kia hoomanao kaulana ma ke kikowaena o keia moana, a noho launa aloha pu oe me na aupuni nui ikaika a kiekie o ke ao nei.
(e) O kou hoolohe ana a malama i na hana i ao ia mai e na makua oiai o kou ike ana ua hiki ia oe e Hawaii e malama, e hooponopono, e alakai, e hoonaauao; o ka hiki ana ia i ka welau o kou kia hoomanao, e ku kilakila ana me he kuahiwi la o Maunakea i ka malie. Me ka makua ponoi i kana keiki e ao, hoopololei, hoonaauao, hanai, kiai a o ka hana pono i ke keiki, oia kona ae hoolohe, a malama, a hooko i na alakai ana a ka makua, alaila he kia hoomanao ua keiki la na ua makua la, pela kakou e hoomanao ai no Hawaii. Na kula hoonaauao Beritania, Hawaii, na pono e waiwai ai ma ke kalepa ana, ma ka mahiai, ma na pono manao hoolaha nupepa, na pono kivila kanawai, a e kukulu ia ma ke kahua paa, oia ka pono Kristiano; a pela e lilo ai oe e Hawaii he kia hoomanao oiaio aole he makani nana e kulai e hina ai, aole he olai nana e hoohelelei.
III. E mau kou ku ana e Hawaii Ponoi no ka pono, o ka mauna Haleakala ma Maui, Waialeale ma Kauai e ku nei, aole he mea nana i hoonee a palahalaha oia mau no, pela no kou pono e Hawaii e ku ai, ua sila ia ma ka puuwai o na haipule o Hawai, he mea paa, he luli ole ma ke kanawai o Metia a me Peretia. O ka manao hemahema o kekahi poe e kukulu nei maluna o ke kahua o ka hoomaloka a me ka makau wale, e olelo ana, "e nalowale ana keia lahui, e pau ana, no ka mea, wahi a lakou, no ka nui o na hewa ma Hawaii iloko o ka hanauna hou," pela no, aka, i kuu nana aku, aole i nele i na kumu alakai hoonaauao no ka pono oiaio iloko ou e Hawaii, ke kapilipili hou ia nei na wahi hemahema o ka naaupo, e hoauhee aku i na kini o ka pouli, a e pii ae ma na kulana makaukau o ka noho ohana, he mea ia e hoomau ia ai kou noho kuokoa i na wa e hiki mai ana, ma keia kumu e lokahi kakou, e puana ae, e mau oe e Hawaii a hiki i kou hopena no ka la hookolokolo o ka Haku. He mea pono ia'u e kahea leo nui imua o ka lani o na lani, i hoomau ia ai ka pono o Hawaii ma ka mana o ke Akua. Me ka mahalo.
Kula Kahunapule.
MARE.
Ian. 1. 1876—Ma Waihee, Maui, mareia e Rev. W. P. Kahale o Keliipio k. me Miss. Lilia w.
Ian. 1.—Malaila no, mareia e Rev. W. P. Alexander o William K. Makakoa me Harriet K. Kealoalii.
Ian. 1—Malaila no, mareia e Rev. W. P. Kahale o Z. Nawaaholo k. me Hagala Kahiki w.
Apr. 22.—Mareia e rev. W. P. Kahale o Maialoha me B. Pane.
Feb. 4.—Malaila no, mareia e Keolono o Apau pake me Kahele w.
Ian. 2.—Mareia e Rev. P. Barenaba o Kikania me Hina.
Ian. 19.—Mareia e Rev. T. Coan o Kaimana me Pua.
Feb. 12.—Mareia e T. Coan o Kumoku me Kaakau.
Feb. 16.—Mareia e D. Makuakane o Samuela me Lahela.
Mar. 1.—Mareia e T. Coan o Kailianu me Keakahiwa.
Mar. 10.—Mareia e P. Barenaba o Maila me Pulei.
Mar. 22.—Mareia e D. Makuakane o Holohua me Kaili.
Mar. 25—Mareia e P. Barenaba o Kaaikea me Kaaiapuni.
Ian. 22.—Mareia e J. Kamakele o Makau k. me Miss. Keehiwela.
Feb. 13.—Mareia e J. Kamakele o Kealoha k. me Laika w.
Feb. 26—Mareia e J. Kamakele o Kahumoku k. me Miss. Kalalea w.
Feb. 27.—Mareia e J. Kamakele o Akuini pake me Miss Kaiewe w.
Mar. 22—Mareia e J. Kamakele o Elisha Sneffin k. me Miss Hopoe w.
Apr. 26.—Mareia e A. Pali o Puha k. me Kamakea w., ma Olowalu, Maui.
Mar. 1.—Ma Kaluaaha, Molokai, mareia e Mr. Anederea o Maunaloa me Maikaaloa.
Apr. 15.—Mareia e L. Kaiwi o Keaweleikini me Akeu pake.
Apr. 28.—Ma Kepohoni, Honolulu, mareia e S. K. Kuhano o E. Bright me Huldah Kekauai.
HANAU.
Ian. 1.—Ma Haliimaile, Makawao, Maui, hanau o Kealoha w. na Waikane laua o Poo.
Ian. 6.—Malaila no, hanau o Puha k., na Kaina laua o Laumehi.
Apr. 5.—Malaila no, hanau o Lebeka w., na W. Smith laua o Kamila.
Apr. 21.—Ma Ulupalakua, Maui, hanau o Kalamau k., na Kaialiiiii laua o Kahelekunihi.
Ian. 6.—Ma Waihee, Maui, hanau o Pane w. 5 keiki, hookahi keiki kanaka maoli, a eha keiki ano e.
Ian. 10—Ma Palaau, Molokai, hanau o Kumeheua k., na Kaahiki laua o Makahuki.
Ian. 10.—hanau o Awai k. na Aona pake me Kaawaihau.
Ian. 25.—Hanau o Inoaole k na F. S. Layman me Bella Layman.
Ian. 26. Hanau o——— na Akina me Kanealoha
" 28 " " Hapai " Harieta.
" 29 " " Beniamika me Kaaihue
Feb. 2 " " Kalili.
" 6 " Inoaole w. " Makareta.
" 9 ma Waihee Maui, hanau o Kamaiku w na Kaio me Kaleponi.
" 10 " kaihuolaia " Kahikoku.
" 12 " Ioane " Pahau.
" 14 Kaimilani " Kawaa.
" 25 " Hoomana " Kaaonohikaa.
" 29 ma Waihee, Maui, hanau o Mahuka w. he keikikane, o Koolau ka inoa.
" 25 " Kahue " Hinolau.
Mar 1 " " Reinhartd " Kema.
" 9 ma Waihee, Maui, hanau o Mauiloa na Mauiloa me Kalaianehu.
" 10 " " W C Rose " Kanaina.
" 18 ma Waihee, Maui, hanau o Hoomana w he kaikamahine.
" 16 " Makareta w " Kamakau " Haili.
" 17 " w " Maryano " Maria.
" 19 " w " Kanae.
" 27 " k " Moepono " Hoa.
" 31 " Kahue k " Kaaha " Kenoi.
Mar. 21, Ma Koloa, Kauai, hanau he kaikamahine na Iosia k me Pahau w.
Mar. 22. Malaila no, hanau he kaikamahine na A. W. Maioho me Kalohelani.
NA BUKE
I HOOLAHAIA E KA PAPA HAWAII
—ME KE—
KUMUKUAI O KELA ME KEIA.
BAIBALA HEMOLELE NUI ILI GULA NANI me na kuhikuhi ma na aoao.....$12 00
Baibala Hemolele Nui ili eleele kaekae waigula.... 5 00
Baibala Hemolele uuku iki iho kae wai gula..... 8 00
Baibala Hemolele pananaiki iho ili eleele..... 4 00
Baibala Hemolele ili eleele 2 00
Kauoha Hou ili gula nani me na kuhikuhi..... 3 00
Kauoha Hou ili eleele kaekae wai gula..... 1 00
Kauoha Hou ili eleele..... 75
Kauoha Hou Hapa Haole..... 75
Moolelo Ekalesia..... 50
Haiao ili lahilahi..... 10
Hele Malihini ana..... 25
No ko ke Akua ano..... 25
Hoike Palapala Hemolele..... 25
Moolelo o Heneri Opukahaia..... 15
Hoike Akua..... 25
Wehewehehala..... 25
Ninau Hoike ili manoanoa..... 50
Ninau Hoike ili lahilahi..... 20
Kumumua Kula Sabati..... 20
Buke Lawe Lima..... 10
He Buke no ka Pope..... 15
Ui Kula Sabati Helu 3..... 25
Ui Kula Sabati Helu 4..... 15
Ui Kula Sabati Helu 5..... 25
Buke Euanelio a Ioane Hapahaole..... 10
Buke Wehewehe Huaolelo Baibala, elua ano..... 2 00
Buke Wehewehe Ano Mataio..... 1 00
NA KAUOHA HOU PAKEKE.
Ili gula nani..... 1 50
Ili eleele kaekae nani..... 50
Ili eleele..... 35
KAUOHA HOU PAKEKE ME NA HALELU.
Ili gula nani..... 1 70
Ili eleele kaekae wai gula..... 65
Ili eleele..... 50
NA HALELU PAKEKE.
Ili Gula nani..... 50
Ili eleele kaekae wai gula..... 30
Ili eleele..... 20
Ka hae Hoonani (Buke Mele)..... 25
NA BUKE MELE.
Himeni Hawaii ili nani..... 1 75
Himeni Hawaii..... 1 00
Kumu Leo Mele ili manoanoa..... 50
Kumu Leo Mele..... 10
Li ra Kamalii..... 25
Li ra Hawaii 1848..... 25
Li ra Hawaii 1855..... 25
Hae Hoonani..... 20
Leo Hoomana..... 25
EIA NA BUKE HAAWI WALE.
PALAPALA LIILII—
Helu 4—Makemake anei oe i ke ola?
Helu 6—E hele i o Kristo la.
Helu 7—Ka hoi ana mai o ke Keiki Uhauha.
Helu 11—No ka hoohiki wahahee i ke Akua.
Helu 16—Ka Eehia ana o ka Ahaaina a ka Haku a me ka Bapetizo ana.
Helu 17—Mai hana ino i na holoholona.
Helu 18—No ka mahi ana, kuai ana a me ka inu ana i ka Awa.
Ka Davida Malo Kumumanao.
Ka Moolelo o Batimea Puaaiki.
Aia ke keena kuai buke o ka Papa Hawaii ma ka huina o Alanui Betela me Alanui Kalepa, e kokoke ana i ka Hale Leta. J. F. POKUE.
Kakaule ta o ka Papa Hooko o ka Ahahui Euanelio o ko Hawaii Pae Aina.