Ka Lahui Hawaii, Volume II, Number 21, 18 May 1876 — Page 2
KA NUPEPA KA LAHUI HAWAII
HONOLULU, MEI 18, 1876.
I Mokuahi hou.
He mea maopopo, ua hala na la opiopio o ka mokumahu Kilauea, a ua hoea mai kona mau la aoo, a ua nawaliwali kona mau ami no ke kaahele ana maluna o ka ilikai moana ma kana hana i kamaaina a i kuluma ia hoi e ka lahui Hawaii. Ua alo oia i na ino a me na paialewa inaina a na ale kawaha o na kai hanupanupa o ko kakou mau moana; ua kaalo ma na aekai kaapuni o ko kakou mau Paemoku; a ua lawe maalahi i ka lahui Hawaii maluna o kona oneki mawaena o na awa o kakou nei; a me he'la, ua kuleana oia ke noi mai, e ae ia aku ia e waiho mai i kona palapala hookohu, a hoomaha aku mai na luhi a pau ana e hoomanawanui nei. Pela no ko makou manao.
Ke manao ia nei e kukulu i mokumahu hou i pani no ua Kilauea nei ; a ua oleloia, e pono e kukulu ia ma na aina e, no ka mea, he oi aku ka makepono. Like ole ko makou manao ma keia, a hiki ole hoi ke apono aku. Ina o ke kumu wale no keia o ka manao ia ana e haawi aku i keia puu dala mawaho (ke ae ia) a hoonele ia kakou iho, alaila ke ke manao nei makou ua nele ka poe ma ia manao i ke kahua kupono no ko lakou mau kalaimanao ana.
Ua nele anei kakou i na kamana kukulu moku ? Aole ! Ua kaulana o Hawaii nei i ka paa o na moku ma ke kapili ana, a ua makaukau hoi me na lako no ia hana. Ma ke kukulu ia ana o keia moku ma Hawaii nei, oia no ka hoopomaikai ia ana o ko kakou nei mau kamaaina me na hana, o ke dala e hoolilo ia 'ku ana ia lakou no ia hana, e noho ana no, maloko o Hawaii nei, oiai, aia ma ka lima o na kamaaina o ka aina, a ke hemo aku mai ko lakou mau lima aku, o ka hoi hou aku la no ia iloko o ka waihona aupuni. A pehea, e ae aku anei kakou e hoonele ia lakou ma keia mea, a e lawe loa'ku hoi i ke dala mailoko aku nei o ka aina, ma ka haawi ana'ku i ka hana i ka poe owaho, a hoowaiwai aku ia lakou, me ka hoonele ana ia kakou iho mai na pomaikai kuikawa? Aole! E pono e hoomanao mua kakou ia kakou iho, a mahope aku o hai.
He ninau keia i kamailio nui ia, a ke kamailio ia nei no hoi, aka, ma ko makou noonoo ana, he mea makehewa ke kamailio ana, no ka mea, ua moakaka keia mea imua o ka lehulehu a he mea no hoi i hanau pu ia me ke kanaka, ka nana mua ia ia iho ; a ua lana ko makou manao, ua loaa na noonoo maikai a aloha aina maloko o keia Ahaolelo, a ina lakou e hooholo ana e kukulu ia i uwapo holo moana hou no ka pomaikai o ka lehulehu, e hooholo ana lakou e kukulu ia ma Hawaii nei.
Ke Kula Hoopololei o Keoneula.
Me ke ano minamina o makou e puana ae nei i ka inoa o keia kula ; aole no kekahi kumu ulia, poino, a hookuemi hope paha i kona helemua ana, aka, no ko makou hoomaopopo ana i ka hoea ana mai imua o ka Hale Ahaolelo o keia kau, he mau palapala hoopii e noi ana e hoopau ia keia kula—oia ko makou minamina me ke ano kaniuhu. Ao—e kaniuhu ana makou i ka hoomanao ae i ko makou ike ana i na kamalii e hele haukae wale ana ma na alanui o ke kulanakauhale nei, ua kuli ko lakou mau pepeiao i na huaolelo maemae ; ua makapo na maka i ka ike ana aku i na hana maikai, a ua nalo loa mai o lakou aku na huaolelo palapala,—a o na huaolelo pelapela, na hana haumia a me ka noho ana iloko o ka hupo, ke alanui e kamoe ana mamua o lakou. Ke hoomanao pu nei no hoi makou i ka ike ana he mau keiki me na aahu weluwelu a lepo no hoi e hookolokolo ia ana imua o ka Lunakanawai Hoomalu o keia kulanakauhale, no na hewa aihue, aeahaukae, haalele kula, a pela aku—a ua kaumaha ko makou naau no lakou. Ua nalu iho o loko—eia keia mau kama opio o ke one iwi, he mau koo kupono no ka hapai ana ae i ko kakou lahui iluna, a eia nae ke ukali nei i ka meheu o ka poino, ka ilihune a me ka halepaahao. Auwe ! oe e Hawaii—aole anei e hiki i kou mau puu a me na kualono ke ala mai a pane me ka leo aloha e pahola mai ana i na lima makuahine e hoihoi aku i kou mau mamo opio malalo o ka malu o kou poli, a pale ae i na ino o na kau o ka noho ana makua ole, malama ole ia, aeahaukae, a me ka haumia ? Ke pae mai nei ka lono—"Keoneula!"
Ae ! Pela io no. Iloko o keia mau la, ke ike aku nei makou i na keiki a makou i ike mua ai me na hiohiona haulehia iloko o na luamimilo o ka haumia e kai lalani ae ana me na hiohiona hoihoi a maemae ma na kakahiaka Sabati a pau ma ke alaloa e hiki aku ai ma ka halepule, a ke komo aku kekahi maloko o ke keena kula Sabati—auwe! he mea e ka hauoli i ka lohe aku o ka pepeia i ko lakou mau leo moakaka e puana ana i na pauku o na haawina kula Sabati, e wehewehe ana i na ninau, a e mele ana i na himeni, me he mea la, ua ike maoli iho no oloko, he makua ko na kamalii, a na ia makua i hoopakele ae ia lakou mai na poino o ka noho haumia ana. O na kamalii i hookolokoloia ai, o na kamalii e noho ana me ka naaupo, piha i na olelo lapuwale a me ka ike mau i na hana haumia, ke ike ia nei, ua kaakaa ko lakou mau maka no ka pakele ana, ua nalo ka palaualelo a me ka pelapela; a ke noho nei maluna o ke kahua holomua ma ka ike, ka hana a me ka hoopono, a ke hehi nei hoi ma ke ala e lilo ai i oa no ko lakou lahui.
A pehea ? E ae aku no anei kakou e hoopau ia keia kula ? E hele aku kela mau kamalii mailoko aku o kona keena pumehana i ka maluhia maemae a iwaho o ke anu a me ke koekoe o ka noho lapuwale ana ? Owai ka makua, a kanaka aloha oiaio i kona lahui e ae ana e hookuu ia keia mau mamo e pii ae nei me ka manaolana no kekahi mau kulana maikai ma ka noho ana mawaena o ko lakou lahui, owai ke ae ana e hookuu ia lakou ma na alahele a e hui aku a hui mai me ka poe i nele i na manao maikai no ke ano o ko lakou noho ana? Aole, ke pae mai nei na leo kaumaha i uhi ia e na hiohiona walohia o ka lahui, e pahola mai ana mai kela a me keia pea o ka aina, "Ke emi nei a ke nalo aku nei ka lahui makuahine o keia mau paemoku," a ke uwalo mai nei hoi, "E hooulu i ka lahui." Auhea ae ke kahua no keia hooulu lahui ana ? O na opio wale no! a e hiipoi, e malama, a e makaala kakou no lakou i loaa ai ia kakou na pohaku kihi a hookahua iho i ka hooulu lahui, a pomaikai ka aina.
Ke manao nei makou, ina e haawi ana na makamaka i ko lakou mau noonoo maikai ana ma keia keena hookipa a hoopololei i na mamo aeahaukae o Hawaii, a hoomaopopo maoli iho i ke ano a me ka pomaikai e loaa mai ana, me he mea la, aole loa lakou e ae ana e hoopau ia kona ku ana a hoea mai ka hopena.
Na Anoai o ka Ahaolelo.
Ma ka Poakolu o kela pule iho nei ua laweia ae imua o ka hale kekahi palapala hoopii mai a Haalou mai, e noi ana i kona koena dala i koe. ($100) no ka wa e lawe ana i ka leta o ka mokupuni o Oahu nei. He wahi hoopii ane kaukolo keia, no ka mea, ke hoomanao nei makou, ua hoomaka mai keia hoopii ana i ke kau Ahaolelo o ka makahiki 1868, a hooleia, puka mai ana no i ke kau o 1870, a haule hou, ka i no hoi o ka make ia; hoea mai ana no i ka 1872, 1874, a eia no ke nonoi hou mai nei no i ke kau o ka 1876. Ma ko makou nana ana, he mea ane kahaha loa ka hoopuka pinepine ana mai me ka manaka ole i keia palapala hoopii, aka hoi, ina no ka pono a me ka pololei na kumu o keia koi ana e pono e hookoia ka pololei a me ke kaulike, i ole ai e hoopai mai kekahi hana kupono ole i na hooponopono ana o ko kakou mau oihana.
Ma ka Poaha o kela pule iho nei, hookahi olelo hooholo ano nui i hoopukaia mai e ka Luna mai Kona Akau mai, ka mea nana e hoonaueue mau nei ka Ahaolelo i keia mau la, e kkoho kaawale na 'lii a me na Lunamakaainana ma kela a me keia bila a me na ninau e ae imua o ka hale. Aka, ua haule wale nae, a ua hoopanee loa ia hoi.
Iwaena o na hoopaapaa ana o ka hale, ua lilo nui kekahi hapa o ka manawa ma na hoopaapaa ana no na mea ano ole; hoopaapaa kekahi no na rula o ka hale a me na "ninau ano." Hoohalahala kekahi hoa no ka 'ninau ano," no ka mea ku ole i kona makemake, aka, i ka wa i hoopuka ia ai ka "ninau ano," no ka mana koho o na Kuhina iloko o ka hale, aole nae he kue iki o ua Lunamakaainana nei.
Ma ka Poakahi nei i lawe mai ai ka Hon. Mr. Lilikalani he hoololi i manaoia no ka Pauku 56 o ke Kumukanawai, ma ka hoopau loa ana i ka uku o na Lunamakaainana, a i kokua ia hoi e kona kokoolua opiopio o ka olu o ka ua kukalahale. Ma ko laua mau wehewehe ana ua hoakaka mai laua, o ka hoomaka mua ana keia o ka hooemi, no ka mea, ina aole e hoopau na Lunamakaainana i ko lakou uku, alaila, he kumu paakiki ia o ka hooemi ana i na lilo e ae. Aka, ua hoopanee loa ia keia hoololi i manaoia, nolaila, ua haule pu iho la kona waiwai.
Ua ane kahuli iki nae ko makou manao ma ka aoao o na huaolelo a ua hea mai Puna, Hawaii a me Waimea Kauai mai, oia hoi. ala a hoomaka ka ako ana mai mai ka muo mai a iho aku, alaila, ko ka hoemi lilo, aka ina e kaupaona kapakahi, alaila, he hoopilikia ana ia i ka poe i hoouna ia mai e hana no ka pono o ka lahui. O na puu dala mauna kiekie ke naue mai la, a ilaila e paluku ai na makee lahui a makemake hoemi lilo, a ilaila e ike ia ai ka oiaio o ka olelo, "he makemake au e hoemi i na lilo."
Mawaena o na olelo hooholo i hiki ole ia makou ke hoapono aku i kona lawe ia ana ae imua o ka hale, oia no ka olelo hooholo a ke Kuhina o ko na aina e i lawe mai ai, e ao aku ka hale i ka mea kakau o ka nupepa Kalepa e akahele ma keia hope aku, ma ka hoopuka ana i kona mau manao e pili ana i ka moolelo o ka hale.
Aka, ua minamina makou no ke ala ana mai o kekahi kumu e laweia mai ai kekahi olelo hooholo imua o ka Ahaolelo e pili ana i ka hana kupono ole a na hoa kakau o ka Papa Pai ma ka lakou mau kakau moolelo ana, a ua minamina no hoi makou i ka ae ana o kekahi Kuhina o ka Moi e hoohaahaa i kona kulana, ma ka hoike maoli ana i kona manao keeo a lili no kekahi mea i kamailio ia nona mawaho ae o ka moolelo o na hana o ka la. Ua makemake oia e hoao e pani i ka waha o na nupepa ma ke kamailio kuokoa ana ma kekahi mau mea pili i na Kuhina o ka Moi, aka, ua minamina makou i ka puana ae, ma kona hoao ana e hooko i kona manao pili kino ma keia ano, o kona hoakea ana no ia i ka ipuka o ka oi o na makakila e kamoe mai ai i na kalaimanao maloko o na kolamu nupepa me ka hahana hopo ole, ma na ninau e waihoia ana imua o ka hale a me na huaolelo i hoopukaia.
Ua hauoli nae makou i ka hoopololeiia ana o na kamailio ma keia mea, mamuli o na olelo hoakaka a ka hoa hanohano mai Puna mai, "aole lakou he mau hoa no keia hale, a aole mana o keia hale e hookolokolo aku ai ia lakou; a oiai hoi o na kukui hoomalamalama no ia o ka lahui ma na hana o ko lakou hale kaukanawai, ke noi nei au e kapae loa ia keia olelo hooholo mawaho loa ae o na paia o keia hale." Ua hoihoi hou mai la ke Kuhina o ko na aina e i kana olelo hooholo e pili ana i keia mea, mahope iho i ka lohe ana i na olelo hoakaka, a me ka haawi ana i ka noonoo kupono a kaulike.
Ma ka Poaha nei, ua heluhelu mua ia ke kanawai a ke alii Martin, e pili ana i na kumu hooulu lahui, a ua hooholoia e paiia.
Ua hapai pu ia ka noonoo ana i ke kanawai e papa ana aole e ae ia na paahao e hana i na hana mawaho ae o ka ke aupuni mau hana. Ua noonoo ia ma ke komite o ka hale, a ua loihi na manawa o ke kamailio ana, a ua hoololi e waiho ia i kekahi komite wae, a ma ka la inehinei, ua hoopaapaa nuiia ka bila hooulu lahui a me ka bila e hoonoa ai i ka waiona i na kanaka Hawaii, aole nae he mea i hooholoia.
NA LUNAMAKAAINANA O 1876!
Ko lakou mau moolelo pakahi
i hoopokole ia.
HON. J. NAGARETA.
MOLOKAI A ME LANAI.
Ua hanau ia oia ma Halawa, Molokai, i ka M. H. 1842, i ka malama o Iulai, ma ke Sabati mua o ia malama. Ua ao ia ma ke kula apana ma Halawa, a ma ka makahiki 1859, ua komo ma ke kula wae ma Lahaina, i ka 1860, ma Lahainaluna, aole i pau ua makahiki, he mau malama wale no, a hoi a noho loa no ka mea ole nana e malama, no ka mea, ua make e kona mau makua ma ka M. H. 1861. Noho kumu kula no Halawa 6 malama, a mahope o ia oihana, ua hapai nui i ka oihana mahiai, kalepa ana no kekahi mau ukana mai kekahi awa a kekahi, paikalo, ipu kalai, a pela aku, a hiki i ka M. H. 1871 a me 1872. Ua noho malama aina ma Halawa, a ma ka M. H. 1874, ma ka malama o Aperila, ua hookohu ia i hope Lunakanawai apana no Molokai, a ma ka la 1 o Okatoba, ua loaa hou mai he hookohu piha no ka oihana lunakanawai apana, a oia hana kana i malama a hiki i ka la i loaa'i keia hana aupuni, ua lokahi aku ka hapanui o na makaainana e koho iaia i Lunamakaainana no lakou.
HON. G. BARENABA.
KOOLAUPOKO, OAHU.
O Kahuaikaumauma k., noho me Kapule w., hanau oia, oia wale no, aole lua, 5 malama, make kona makuahine. Hanau ia oia ma Kaohao i Kailua, Koolau Oahu, i ka M. H. 1824, ma ka hoihoi ia ana mai o na kupapau o Liholiho ma. Hele mua i ke kula i ka M. H. 1837, o Kauhi ke kumu kula, kaikaina o J. Kuaana ka Luna Auhau o Koolau, a ma ka M. H. 1841, komo i ke kula kakolika ma Heeia, a ma ka M. H. 1843, lilo i kumu kula aupuni no Kahaluu, a ua noho ma ia oihana a hiki i ka M. H. 1853, lawelawe aku la i ka oihana Loio, a ma ka M. H. 1856, komo aku la i Lunamakaainana no Koolaupoko, ua noho luna helu a luna auhau, i kekahi mau makahiki a ua komo hou no i ka Ahaolelo i ka M. H. 1862, a ua mau no ka lawelawe ana ma ka oihana Loio, a ma ka la mua o Iune i ka M. H. 1875, lilo i hope makainui no Koolaupoko, o ka hana ia, a ma ka la 2 o Feb. o keia makahiki, ua koho hou ia i Lunamakaainana no ka apana i hanau ai, ua make ka luaui i ka makahiki 1844, a ua mare ia ma ka 1846, a ma ka 1848, make aku la ia wahine me hookahi keiki, a ma ka 1850, mare hou i ka wahine, a hanau mai 6 keiki kane, 2 kaikamahine, 4 keiki kane i make 2 e ola nei me 2 kaikamahine, hui 4. Hookahi i mare a hanau mai 2 kaikamahine e ola nei, 4 ana keiki a me na moopuna elua, i keia manawa.
HON. H. J. WANA.
HANALEI, KAUAI.
Ua hanau ia oia ma Waimea, i Kauai, i ka malama o Ianuari, 1822. Ua ao ia i ke kula ma Waimea, malalo o ke Alakai ana a Mr. Wini, a me ke kokua o Naumuhi, haumana no ke kula nui o Lahainaluna mai, a ma 1837, ua hoouna ia i ke kula ma Lahainaluna, i ka malama o Aperila, a ua noho malalo o ke alakai ana a L. Anelu me Kalaka a me Dibela, no na makahiki eha, a ua hoi mai, a noho kumu ao no na keiki ma Hanapepe, Kauai, no kekahi mau makahiki a mahope ua hoihoi ia i kumu kokua malalo o E. Ioane, no ke kula hanai o Waioli no kekahi mau makahiki elima. Ma ka 1849, ua koho ke Kiaaina o Kauai, P. Kauoa i Lunakanawai apana no Koloa, Kauai no kekahi mau makahiki, a ua hoopau ia, a ma ka 1859, ua hoouna hou ia e P. Kanoa ke Kiaaina i Lunakanawai apana no Anahola, Kauai, a hiki i ke kau i hoohui ia ai o Hanalei me Anahola i apana hookahi, alaila ua noho i Lunakanawai mai Anahola a hiki i Hanalei, i ka 1871, ka la 4 o Aug., ua hoopauia. Ma ka 1875 i ka la 4 o Aug., ua hoonoho hou ia i Lunakanawai apana no Hanalei me Anaholo. Ua lawelawe pinepine no hoi ma ka oihana Lunahelu no na makahiki elima malalo o na Kuhina waiwai a ua hele iloko o na kau ahaolelo, no na makahiki eha mamua ae nei.
NO KO NA AINA E.
Ka haunaele weliweli ma ke Kai
Na Ulia Poino e ae!
He Karaima no na Au i hala.
Ma ka makahiki 1787, i ke au ia Keoki III hoomakaukauia kekahi moku no ka holo aku i na pae aina o na kai ma ka hema'ku nei o kakou, no ka imi ana i ka laau Ulu i mea kanu. Ua hiki aku i Pelekane na lono no ke kaulana o ka Ulu , he maikai na hiohioha o kona kino, he kupono ke kanuia ma na pa laau hoonani ; a he maikai no hoi kona hua ke ai ia. Nolaila, ua kauoha o "Kini Keoki," e hoomakaukauia ka moku o Bounty kona inoa, a e holo aku i ua mau mokupuni nei o ka hema, a e lawe nui mai i na kumu ulu opio i mea kanu ma kona mau aina ma na panalaau o Inia. He kanahakumamalima ka nui o na haole maluna o ua moku nei, mai ke Kapena a i na luina a me ka poe paahana nana e eli na laau. O Palai ka inoa o ke Kapena. Ia lakou i holo ai ma ia huakai imi laau, o ka aina mua a lakou i pae 'ku ai o Tahiti no ia, a o Bolabola hoi ma ka olelo Hawaii. Ekolu mahina o ko lakou noho ana i Bolabola, a na launa nui mai la kolaila poe kamaaina. Ua hana ia mai no hoi na lealea o ia lahui imua o na haole i kela me keia ahiahi, a hiki wale i ka wa i hoi ai. Ua loaa ka mea a lakou i iini nui ai, a he nui na kumu ulu opio i hoomakaukauia, a hookauia maluna o ka moku. A hiki i ke ahiahi mamua iho o ka la i oleloia he la holo ia no ka moku. Koi mai la na Kamaaina ia Palai e noho aohe make hoi, aka, aole oia i ae aku. I ke ao ana ae o ia po, ua ikeia ke kaulahao e paa ai ka heleuma o ka moku ua oki ia ma kahi e pili ana i ka ilikai, a ua aneane e moku. Akahi no a ike o Kapena Palai, ua inoino ka manao o kona poe no kona haalele ia Bolabola. Ua imi ia ka mea nana i hana ia mea aole nae i loaa, aka ua maopopo, na kekahi no o na mea oluna o ka moku. Ua oki ia ua kaulahao la ia po me ka manao o ka mea nana i oki e hemo ana, a ili ka moku ia po, a pela hoi lakou e noho loihi ai maluna o ka aina ma Bolabola, aka, aole i ko ia manao. Ia la no i huli hoi ai lakou no Enelani.
Aole i liuliu iho na la ma ia hope, ulu ala ae la kekahi haunaele nui maluna o ka moku. Kipi ae la kekahi poe malalo o ke alakai ana o ka Malamamoku. Ma kekahi po, o ka wati ia a ua malamamoku nei, a ua holo mua kana olelo malu me kekahi poe e ae o ka moku; hopu aku la lakou ia Palai a me kekahi mau mea e ae, he umikumamawalu ko lakou nui. Hoouka ia aku la ua poe nei iluna o kekahi waapa he iwakalua kumamakolu wale no kapuai ka loa, a he hamama pu wale no oluna, aole hoi he anini. Ua haawi pu ia aku no nae ka ai a me ka wai, a me kekahi mau mea e ae e pono ai. Pela i hookuuia aku ai keia poe me ke aloha oleia maluna o ka moana nui, me ka maopopo ole o ko lakou wahi e pae'i, a e ola ai la hoi. A hao aku la ka poe kipi i ka moku, a hele aku la mamuli o ko lakou makemake, a ua manao ia ua hoi hou no i Bolabola.
Holo aku la hoi o Palai ma maluna o ko lakou wahi waapa e imi ana ia Nu Holani; no ka mea, ua maukau lakou ke pae ma kekahi mau mokupuni e ae e kokoke ana, oiai, ua kaulana loa kolaila mau lahui he poe aikanaka. Mahope o ka hala ana o na la he kanaha, ua hoea mai la na kapa kahakai o Nu Holani. Iloko o ia mau la, ua holoia e lakou he 3,618 mile, a ua halawai lakou me na pilikia he nui wale. He mea i aneane hiki ole i ka noonoo kanaka ke hoomaopopo iho i na pilikia i hookui mai ia lakou.Pau ka nui o ka ai; alaila, ana ia mai la kahi ai a nuku loa, pela ka wai. Koekoe mau lakou i ka ua a me ke kai, no ka mea, ua halawai lakou me ka ino, a pakele kahi waa mai poho, a ua piha i ke kai i kekahi wa, me ka hoomanawanui wale no i lana hou ai. O kekahi hana akamai a lakou i hana ai, oia no ka wehe ana i na kapa a ho-u i ke kai, alaila, uwi iho la a maloo, hookomo hou, i ka hana ana pela, akakuu iki mai la ka makewai, ma-u iki aku la ka waha me ka puu. Iloko nae o keia mau pilikia a pau, aole lakou i hoopoina iki i ka Mea hookahi nana e kokua i ka poe pilikia apau; aole hoi lakou i noho wale me ke kahea ole aku Iaia e hoopakele mai ia lakou. A o ka mea nana i paa na moana ma kona poho lima, nana hoi i hohola i na lani maluna o na kai, ua lohe Oia i ko lakou uwe ana, a ua hoopakeleia, aohe mea i poino a pae wale i ka aina.
Mahope o ko lakou pae ana i ka aina, he wahi ia i nohoia e ka poe Olelo e, ua hookipaia lakou me ka maikai e na makamaka olelo e. Malaila kahi i loaa ai ia Palai he moku e holo ana i Enelani, a maluna olaila oia i hoi aku ai a hiki i ke one hanau. I kona hiki ana aku i Pelekane, hai aku la i ka moolelo weliweli kupanaha, o kona holo ana, a me na ulia poino e ae i hiki maluna ona a me kona moku Bounty. Ia wa no ua hoomakaukau kokeia kekahi manuwa Pelekane, o Panadora kona inoa, a ua hoounaia e imi i ka poe kipi me ka moku "Bounty". Holo lakou a hiki i Bolabola, a malaila kahi i loaa ai he umikumamaha o ub poe kipi nei, a ua hopu ia lakou a paa a koe aku kekahi poe. Mahope o ka imi loihi ana o ke kapena o ka manuwa i ka poe kipi i koe, a loaa ole, ua manao oia e hoi i Eenelani me keia poe. A huli hoi aku la kona moku no ka home. Ua hana ia he pahu nui loihi mamua o ka moku, he umikumamakahi wale no kapuai ka loa; a maloko o ia wahi i hoopaaia ai ua poe nei he umikumamaha, me na hao ma na lima a ma na wawae paha kekahi. I ka holo ana o lakou nei a waena o ka moana, ili aku la ka moku maluna o kekahi kaha one he aina haahaa, kanaka ole, a poholo iho la ilaila. (Aole i pau.)
[Koena o ka Ahaolelo mai ka aoao 3 mai.]
LA HANA 15,—Poalua Mei, 16.
Halawai ka hale i ka hora 1 P. M. Peresidena Rhodes ma ka noho.
Mahope iho o ka pule a ke kahunapule, heluheluia ka moolelo o ka la mamua iho a aponoia.
Noi mai ka Hon. Mr. Kaai e hapaiia ka noonoo ana no ka olelo hoike a ke Komite Hookolokolo e pili ana i ke kuleana noho o ka hoa hanohano mai Koolaupoko mai. Ma ke koho ana ua haule ke noi.
Noi mai ka Hon. Mr. Kalaukoa, e hapai hou ia ka noonoo ana no ka olelo hoike a ke Komite e pili ana i ke kuleana noho o ka hoa hanohano A. P. Kalaukoa mai Honolulu mai. Ma ke koho ana mahope iho o kekahi mau hoakaka, ua haule.
NA PALAPALA HOOPII.
Mai Hamakua mai, e noi ana e apono ia ke kuikahi, e ae ia ka hoopae lima hana o ka boe ano like me ka lahui Hawaii koe na pake kinikiu, a he 13 mau noi e aku.
Mai Koolauloa mai, e hoololi ia na la hana o ka poe lima hana i ka 20 la hana no ka mahina. E hoemiia ka uku o ka Moi i ka $20,000 no ka makahiki. E lapaau na kahuna Hawaii me ka laikini $5.00.
Mai Waianae mai, e hoemiia ka uku o ka Moi i ka $20,000 no ka makahiki, e hoemiia ka uku o na Kuhina i ka $4000 no ka makahiki, e hoemiia ka uku o na lio i hapalua dala, a me kekahi mau kumu lehulehu wale aku.
Mai Hana mai, e auhauia ka waiwai o na luna o ke aupuni i hapalua dala no kela me keia $100.
Mai Kohala mai e hooleia ka pepa dala, e auhauia na loaa o na luna aupuni i ½ keneta no ke dala.
HOIKE A NA KOMITE.
Waiho mai ke Komite Pai i ka olelo aelike mawaena o ke aupuni Hawaii a me ka mea malama Hotele Hawaii i maheleia a i paiia, a me ka hoike no na lilo a me na loaa o ka mokumahu Kilauea.
HOIKE A NA KOMITE WAE.
Komite ma ke kanawai e pili ana i ke kaohi ana mai i na mai lele mawaena o na hipa, noi mai i manawa hou.
OLELO HOOHOLO.
Heluhelu mai ka Hon. Mr. Kuihelani he olelo hooholo, e kauoha ana i ke Kuhina Kalaiaina e kauoha aku i na luna alanui e pena hou i na huahele ma na pohaku hoailona mile. Hooholoia.
Hoike mai ka Hon. Mr. Smith i kona manao e lawe mai ana he rula hou no ka hale, i kapaia he rula no ke kakau ana i na hoole a me na ae ma kekahi ninau.
Waiho mai ka Loio Kuhina he palapala hoike i ka uku o na makai e like me kekahi olelo hooholo.
Hoike mai ka Hon. Mr. Birch i kona manao e lawe mai i kanawai e pili ana i ke koho barota Lunamakaainana.
Hoike mai ka Hon. Mr. Aholo i kona manao e lawe mai he hoololi i ka pauku 1423 o ke kanawai kivila, e pili ana i ka Papa Ola.
Hoike mai ka Hon. Mr. Kanealii i kona manao e hoololi i ke kanawai e pili ana i ka metala ilio, a e hoololi hoi i na pauku 6, 7, 8, 9, 10, o ke kanawai i aponoia ma ma ka la 24 o Iulai, 1870, a e hoololi hoi i ka pauku 1419 o ke kanawai kivila.
Heluhelu mai ka Hon. Mr. Martin no ka heluhelu ekahi ana, he kanawai e pili ana i ka hooulu lahui, ma ke noi ua kauoha ia e pai.
Hoike mai ka Hon. Mr. Barenaba i kona manao e lawe mai he hoololi i ka pauku 4, mokuna 9 o ke kanawai i aponoia ma ka la 13 o Iulai, 1874.
Heluhelu mai ka Hon. Mr. Birch no ka mua loa, he kanawai e hoopau ana i ka pauku 25, mokuna 10 o ke kanawai i aponoia ma ka la 10 o Ianuari 1865, e pili ana i ka uku o na kumu kula. Hooholoia no ka heluhelu alua ana.
Heluhelu mai ka Hon. Mr. Barenaba he olelo hooholo, e kauoha aku i ke Kuhina Kalaiaina e waiho mai i ka papa hoike o ka papa ola, a me na hoike o ka huina o na dala i hooliloia no ke ola o ka lehulehu, no na makahiei elua i hala ae nei.
Heluhelu mai ka Hon. Mr. Kamauoha no ka mua loa, he kanawai e hoololi ana i ka pauku 1 o ke kanawai i hooholoia ma ka la 18 o Iulail 1874, e pili ana i ka pepehi ana a me ke kuai ana i na
io bipi. Hooholoia no ka heluhelu alua ana.
Heluhelu mai ka Hon. Mr. Birch he olelo hooholo e hookaawaleia he $1,500 no ke kukulu ana i hale paahao ma Ulupalakua, Maui. Ma ke noi, hoomoeia a noonoo pu me ka bila haawina.
Heluhelu mai ka Hon. Mr. Kamauoha no ka mua loa he kanawai e hoemi ana i ke kanawai holoholona. Hooholoia no ka heluhelu elua ana.
Heluhelu mai ka Hon. Mr. Birch he hoololi i ka rula 38 o ka hale, e hoololi ana i ka ninau ano, mahope iho o ka ninau hoopanee, Hooholoia. Waiho mai ke Kiaaina Dominis i ka hoike o ka oihana koa, no na makahiki eha i hala ae. Waiho ia e ke Komite oihana koa.
NA HANA O KA LA.
Heluhelu akoluia ke kanawai e hoololi ai i ka pauku 215 o ke kanawai kivila. E papa ana aole loa e hana na paahao ma na hana mawaho ae o ka ke aupuni mau hana iloko o ke komite o ka hale, ka Hen. Mahelona ma ka noho.
Mahope o ka hoopaapaa ana, ua noi ia e hoopau ke komite o ka hale, me ka waiho ana o ka bila i kekahi komite wae. Ke Komite Wae no keia hana, ke Kuhina Green, Hons. Waterhouse, Preston, Nawahi, Wana.
Hoopanee ka Hale.
Hoike kula.
E hoike ana ke kula kaikamahine o Waialua ma ka la 6 o Iulai, oia ka Poaha mua o ia mahina.
E hele nui mai na makua a me na makamaka. MA KE KAUOHA.
NA ANOAI.
I ka la 29 e haalele mai ai ke Kilauea no ke kaapuni ana ia Hawaii.
Ua haule mai na paka ua ikaika iloko o na la i hala iho nei, a ua kahe ka wai o na kahawai me ka hele uluulu.
Ua pahola ia ae ka lono i kela mau la i hala iho nei, ua lilo kekahi pake i ka wai kahe o kahawai, a i ka ninau ia ana, ua oiaio ole ia lono.
E hoolaa ia ana ka luakini hou o ka Ekalesia ma Wailuku, Maui, ma ka la 21 o keia malama. Na ka makua, ka Rev. W. P. Alekanadero e haawi i ka haiolelo no ia hana.
Me ka minamina makou e hai aku nei, ua lawe ia aku la ma kela aoao o keia ola ana, ma ka po Sabati i hala iho nei, o Mrs. Judd, ka makuahine o Kauka, (Dr. G. P. Judd) i make iho nei, i ke 94 o kona mau makahiki : "E moe iloko o ka maluhia."
Nui na leta a na makamaka i loaa mai ia makou, a ke waiho nei ma ko makou pakaukau ; no ka piha loa o ka kakou pepa, ke noi aku nei makou e ae mai ko lakou mau lokomaikai i ko makou hookaulua ana ia mau manao no ke kumu i hai ia ae la.
O na kii ano kolohe e pai ia nei ma na alanui, ua ku maoli no i ka mahalo ia, ke akamai o ka mea nana i kaha. O kahi mea nune nae iloko iho o makou, owai no la hoi keia kolohe ano hoomakeaka, ke oni ae nae ia, e li ia ana kana makakila no kona olelo ma kana kii he poe inu awa ka hapa nui o na Lunamakaainana.
Ke noi aku nei makou i ka oluolu o na alii a me na hoa Lunamakaainana hanohano o ka hale Ahaolelo e haawi mai ia makou i ko lakou moolelo pokole no ka pomaikai o na makaainana; a he hoohala ana ae hoi ia i kahi luhi no ko makou imi maoli ana aku; aka, ua makaukau no nae makou e imi aku ia mau mea, ke loaa ole mai ko lakou mau oluolu ana.
Ma ka 26 o keia mahina e hiki mai ana, ua manao ia e haalele mai ai ka moku elele o ka Lamaku Hoku Ao, no kona mau awa ma na pae moku o Maikonisia a me Nuuhiwa ma. Ua noi ia mai makou e hai aku i na makamaka mea leta e hoouna i na makamaka malaila, e lawe koke mai ma na keena o ka Papa Hawaii, a e hoouna ia aku no.
LEO KAHEA.—Ke kauoha ia aku nei na makaainana a pau loa o Pauoa, e akoakoa ae ma ka hale halawai ma Kulaopupuka, i ka hora 8 o keia ahiahi Poaha, (Mei 18) no ka hoolohe me ka noonoo a me ka hoapono ana i ka hoike a na komite no na kumuhana i waiho ia aku ia lakou ; me ke kakau inoa ana i kekahi mau palapala hoopii imua o ka Ahaolelo. W. L. Beku.
He leta ka makou na J. K. Kalaiokona mai, o Kealia, Hawaii, e hai mai ana no kekahi ulia pilikia i kau aku maluna o Kealu k. mauka o Kauhako ; i haule mai luna mai o kekahi kumu ulu he 20 kapuai a ua nui ka pilikia i kau aku maluna ona; a ua olioli nae makou i ka lohe ana mai ua loaa iaia ka maha. Ma ka la 5 iho nei keia ulia i loohia ai keia hoa.
Lealea no hoi na pepeiao ke lohe aku i ka haiolelo mai a kekahi mau hoa hanohano me ke ano pili iki aku i kahi o ka ike kalaimanao ; aka, ke lohe aku i na "ke manao nei au," "aka, ua manao au," "pela paha," "oia paha." a pela aku a lululima akau me na makaainana ma ke alo, lima nui me ka lima hema me na oihana ma ke kua" o ka pili iho la no ia o na maka o ke kakauolelo kuikawa paninakanaka o na hoa o ka papa pai, a palaka ke noi ano a ka hoa hanohano mai Kaanapali mai i kokua ia hoi e ka hoa hanohano mai Kona Hema.
I ke kakahiaka nui o ka Poalua iho nei ka holo ana aku o ka nene aukai Neti Mele, me ke aliiwahine o na Waieha ke kuna Ka Moi , a i ka puka ana aku mawaho o ke awa, ua huli aoao iho la, a hokahi ua pakika hele ana maluna o ka ilikai, oia no oe e uwi mai ana na likini i ke mele,
"Liilii ka hele 'na a Neti Mele,
Ehuehu ka hele 'na o ka ino."
O ka oni malie ae hoi a kona koolua au moana, e nee ae ana e pili, hoomanao ae la makou i kahi mele :
"A heaha ka hana a Moi,
I ke kai holu o Kahului."